İnovasyon Rehberi: Kârlılık ve Rekabetin Elkitabı
advertisement
İnovasyon Rehberi: Kârlılık ve Rekabetin Elkitabı Şirin Elçi İhsan Karataylı © 2008 Technopolis Group Türkiye. Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın hiçbir bölümü, yazılı izin alınmadan kullanılamaz ve herhangi bir yöntemle çoğaltılıp yayınlanamaz. İzin için başvuru adresi: [email protected] Editör : Özge Eyigün, Gözde Köse Tasarım : Caner Elçi Fotoğraflar: © Shutterstock ii Önsöz Dünya ekonomisinin 2007 yılı sonlarından itibaren yaşamaya başladığı düşük büyüme ve nispeten daha yüksek enflasyon dönemi Türk reel sektörünün rekabet gücü sorununu büyütmektedir. Türk Lirasının aşırı değerlenmiş olması ekonomimizin diğer rekabet gücü unsurlarındaki eksikleri göz ardı etmemelidir. Türkiye ekonomisinde döviz kurunun enflasyon üzerindeki etkisi ve ithal girdi kullanımı nedeniyle kur artışı rekabet gücünü artıracak tek ve en iyi ilaç değildir. Rekabet gücü için verimlilik artışı ile rekabetçi maliyet ve fiyat elde edilmesi, diğer yandan kalite ve inovasyonla farklılaşma zorunludur. Artık 1960-70‟lerin bir ürün ömrünün 1020 yıl olduğu dönemlerde değiliz. Sektörlere bağlı olarak rekabet her alanı kapsamakta ve ürünün ortalama ömrü giderek aylara düşmektedir. Bu nedenle günümüzde rekabet gücü işletme faaliyetlerinin her alanında sürekli inovasyondan geçmektedir. Öte yandan, günümüzde inovasyon belirli dönemlerde, belirli alanlarda gündeme alınacak ve işletme dışından alınan destekle bir kez için yapılacak bir konu olmaktan çıkmıştır. Konu ve zaman olarak sürekli ve sınırsız bir inovasyon ihtiyacı ile karşı karşıyayız. Bu da işletme kültürünün inovasyonu özümsemesini gerektirmektedir. İnovasyon sadece işletmeler için rekabet gücü sorunu değildir. Günümüzün bilgi toplumlarında devlet, toplum ve işletmenin performansı bir bütündür ve bu tür konuların toplumsal bilgi ve hayatın bir parçası haline gelmesi gereklidir. Kamu kurumlarımızın, KOBİ‟lerimizin, geniş esnaf kesimlerimizin inovasyonda ve verimlilik artışında yaşadıkları ciddi zorluklar konunun önemini göstermektedir. Hayatın en önemli kuralları basit veya sade kurallardır. Kuralın sade olması kolay olduğu anlamına gelmemektedir; en sade kuralı dahi bütün yönleriyle anlamak ve özümsemek göründüğünden zordur. ANSİAD, geleneksel olarak, güncel olay ve tartışmalardan ziyade, Türkiye ve Antalya ekonomisinin temel konuları üzerinde durmayı, temel sorunlar üzerinde uzun dönemli çözümleri araştırmayı tercih eden, toplumsal katkıyı bir sorumluluk olarak gören ve bu yönde bütün üyelerinin fedakarlığı ile çeşitli çalışmalar gerçekleştiren bir kurumdur. Bu çerçevede ANSİAD olarak, gelişmenin ve kalkınmanın inovasyondan geçtiğini, bu konunun ilköğretimden başlamak üzere yaşamın vazgeçilmez bir parçası olduğunu, insanımızın her iş ve i meslekte inovasyonla içli dışlı olması gerektiğini izah etmek ve inovasyon bilincinin yerleşmesini sağlamak niyetiyle 2008 yılını ANSİAD “İnovasyonla Rekabet Seferberliği Yılı” ilan ettik. „ANSİAD 2008 İnovasyonla Rekabet Seferberliği Yılı‟ kapsamında, üyelerimiz başta olmak üzere, Antalya‟daki işletmelerde inovasyon kültürünün yaratılmasına ve inovasyonla rekabet gücünün artırılmasına yönelik bir dizi etkinlik gerçekleştirdik. İnovasyon Rehberi: Kârlılık ve Rekabetin El Kitabı bu etkinliklerimizin en önemlilerinden birisidir. Kitap, inovasyona ilişkin ana kavramların yanı sıra, “inovasyon yapmaya nasıl başlanır?”, “inovasyon için gerekli kaynaklara nasıl ulaşılır?”, “inovasyonda başarı için taktikler neler olmalıdır?”, “işletmelerin inovasyon faaliyetlerinde yararlanabilecekleri ulusal ve uluslararası destekler ve kaynaklar nelerdir?” gibi sorulara kısa ve öz cevaplar sunmaktadır. Kitabımızın inovasyon konusunda farkındalık yaratmak, gerekli temel bilginin özümsenmesini sağlamak bakımından yararlı olacağını ümit ediyoruz. Girişimcilik, inovasyon konulu etkinliklerimizde fedakârca çalışan üyelerimize, bu kitabı hazırlayan değerli uzmanlara ve arkadaşlarımıza, kitabın basımına katkıda bulunan Halk Bankası yönetimine teşekkürlerimizi sunuyoruz. Bir işletme, hatta bir ülke geleceğe ilişkin ümitle, heyecanla gelişebilir. İnovasyon kültürüyle atılan her adım bu ümit ve heyecanı geliştirir, hayatın her alanında dinamizm yaratır. Bu nedenle, inovasyon kültürünün iş adamlarımızdan başlayarak bütün ulusumuza yayılmasını diliyoruz. Bu dileğimizi Mevlana‟nın mısralarını bir kez daha hatırlayarak tamamlayalım: "Her gün bir yerden bir yere göçmek ne iyi. Her gün bir yere konmak ne güzel. Bulanmadan, donmadan akmak ne hoş. Dünle beraber gitti cancağızım, ne kadar söz varsa düne ait, şimdi yeni şeyler söylemek lazım." Saygılarımla, Ali Rıza AKINCI ANSİAD Yönetim Kurulu Başkanı ii “Tarihin hiçbir döneminde inovasyon, bu kadar kısa sürede bu kadar çok kişiye bu kadar çok şey vadetmemişti.” Bill Gates 1. İnovasyon sözcüğünü son zamanlarda sıkça duyar olduk. Ara sıra karşımıza çıkan “moda” terimlerden biri mi inovasyon? İnovasyon kavramı, Türkiye‟de gündemleri 2000‟lerin ortalarından itibaren meşgul etmeye başladı. Ancak inovasyon, 1900‟lü yılların başından bu yana özellikle gelişmiş ülkelerin gündemlerinde önemli bir tutuyor. 50 yılı akşın bir süredir de üzerinde çok ciddi araştırmalar ve çalışmalar yapılıyor. İnovasyon, ilk defa ekonomist ve politika bilimcisi Joseph Schumpeter tarafından “kalkınmanın itici gücü” olarak tanımlandı. Schumpeter, 1911‟de yazdığı ve 1934 yılında İngilizce‟ye çevrilen kitabında, inovasyonu, müşterilerin henüz bilmediği bir ürünün veya varolan bir ürünün yeni bir niteliğinin pazara sürülmesi; yeni bir üretim yönteminin uygulanmaya başlanması; yeni bir pazarın açılması; hammaddelerin veya yarı mamüllerin tedariği konusunda yeni bir kaynağın bulunması; bir sanayinin yeni organizasyona sahip olması olarak tanımlar. Ünlü ekonomist ayrıca, girişimcilerin inovasyoncu rolleriyle pazarda dengeyi bozduklarını ve ekonomide sürekli dinamizm yarattıklarını vurgular. 1 Kökeni bu kadar geçmişe dayanan, ve işletmeler için rekabetin, toplumlar ve ülkeler için kalkınma ve refahın anahtarı olarak kabul edilen inovasyonun önemini kavrayan pek çok şirket ve ülke bugün diğerlerinin önemli farkla önüne geçmiş durumda. 2 “Bir yöneticinin düşebileceği en büyük tuzaklardan birisi inovasyonla (innovation) yeniliğin (novelty) birbiriyle karıştırılmasıdır. İnovasyon, yenilikten farklı olarak, değer yaratır.” Peter F. Drucker 2. İnovasyon deyince ne anlamalıyız? Latince „innovatus‟tan türemiş bir sözcük olan inovasyon, kökeni itibariyle “toplumsal, kültürel ve idari ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya başlanması” anlamına gelir. Webster sözlüğü, inovasyonu „yeni ve farklı bir sonuç‟ olarak tanımlar. Bugün, teknik bir terim olarak dilimize ve dünya dillerine yerleşen inovasyon, sözlük anlamında da vurgulandığı gibi, yeniliğin kendisinden çok sonucunu; farklılaştırma ve değiştirmeye bağlı ekonomik ve toplumsal bir süreci ifade eder. “İnovasyon”, Türk Dil Kurumu‟nun (TDK) sözlüğünde ve yazım kılavuzunda da yer bulur; TDK, kelimenin eşanlamlısı olarak „yenileşim‟ sözcüğüne de sözlüğünde yer verir. Ünlü yönetim gurusu Peter F. Drucker, inovasyonu girişimcilerin sahip olduğu özel bir araç olarak nitelendirir. Girişimciler bu araç sayesinde farklı bir iş veya farklı bir hizmet için değişim fırsatını kullanırlar. Girişimci olmayı öğrenen işletmeler ve toplumlar da zenginleşir. Drucker‟a göre inovasyon, “bir disiplin olarak sunulma, öğrenilme ve uygulanma özelliğine sahiptir.” 3 İnovasyonun ve türlerinin tanımına yönelik çok sayıda kaynak bulunmaktadır. Bu nedenle, uluslararası kabül gören en uygun kaynak olarak OECD ile Avrupa Komisyonu‟nun birlikte yayınladığı Oslo Kılavuzu‟ndan temel almakta yarar var. Oslo Kılavuzu‟nda inovasyon şu şekilde tanımlanır: “İnovasyon, yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün (mal ya da hizmet), veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin; ya da iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır.” 4 “İnovasyon sadece teknoloji geliştirmekle ilgili değildir. İnovasyon bizim pazarlama stratejilerimiz, nasıl finansman sağladığımız, stratejik ortaklık kurma şeklimiz ve devlet kurumlarıyla nasıl çalıştığımızı gözlemleme ve yeniden yapılandırmadır. Firoz Rasul, BALLARD Systems Inc., CEO 3. Bu tanımdan anlaşıldığı kadarıyla; inovasyonu sadece ürettiğimiz mal ve hizmetlerde değil daha başka alanlarda da mı yapabiliriz? Tanımda da belirtildigi gibi, bir şirket, ürettiği ürünlerde ve hizmetlerde, süreçlerinde, ürün tasarımında, pazarlama yönteminde ve organizasyonunda inovasyon yapabilir. Buna göre, Oslo Kılavuzu inovasyonu dört başlık altında sınıflandırır: Ürün inovasyonu, yeni veya özellikleri ya da kullanım amaçları açısından önemli ölçüde geliştirilmiş/iyileştirilmiş bir mal veya hizmetin pazara sunulmasıdır. Bu, teknik özelliklerde, parçalarda ve malzemelerde, yerleşik yazılımda, kullanım kolaylığında veya diğer işlevsel özelliklerde önemli iyileştirmeleri/geliştirmeleri içerir. Süreç inovasyonu, yeni veya önemli ölçüde geliştirilmiş/iyileştirilmiş üretim ya da dağıtım yönteminin uygulanmasıdır. Bu, tekniklerde, ekipmanda ve/veya yazılımda önemli değişiklikleri içerir. 5 Pazarlama inovasyonu, ürün tasarımında veya paketinde, ürün yerleştirmede, ürün promosyonunda ya da fiyatlandırmasında önemli değişiklikler içeren yeni bir pazarlama yönteminin uygulanmasıdır. Organizasyonel inovasyon, firmanın iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerinde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır. Organizasyonel inovasyon ve pazarlama inovasyonu, „teknolojik olmayan inovasyon‟ sınıfına girer ve en az teknolojik inovasyon kadar önemlidir. Örneğin, araştırma-geliştirme (Ar-Ge) çalışmalarının sonuçlarını kullanarak teknolojik inovasyon yapan bir firmanın pazarlama inovasyonu yapmaması durumunda geliştirdiği ürünle yeterli ticari başarıyı yakalaması mümkün olamaz. Rekabet gücü açısından büyük öneme sahip “imaj ve ün” de pazarlama inovasyonunun gücüyle kendini gösterir. Teknolojik olmayan inovasyon, yeni ve daha etkin iş yapış yöntemlerinin uygulanmasını (organizasyonel inovasyon) ve geliştirilen ürün 6 veya hizmetin daha fazla müşteri çekecek şekilde tasarlanmasını ve pazarlanmasını (pazarlama inovasyonu) gerektirdiğinden firmaların pazar paylarını artırmalarını ve yeni pazarlara girmelerini sağlar. Bu da hem firmalar, hem de ülkeler için artan rekabet gücü ve büyüme demektir. Firmalar için inovasyon, verimliliği ve kârlılığı artırdığından, yeni pazarlara girilmesini ve mevcut pazarın büyütülmesini sağladığından çok önemli bir rekabet aracıdır. Verimli, kârlı ve rekabet gücü yüksek firmaların faaliyet gösterdiği ekonomiler kalkınır, gelişir ve küresel ölçekte rekabet avantajı kazanır. Dolayısıyla, ülkeler için inovasyon, istihdam artışını, sürdürülebilir büyümeyi, toplumsal refahı ve yaşam kalitesini garantileyen en önemli faktördür. İnovasyon kavramını yakından ilgilendiren iki farklı alana daha göz atıp, “ekoinovasyon” ve “toplumsal inovasyon” tanımlarına yer vermekte yarar var. Ekoinovasyon, çevreye olan olumsuz etkilerin azaltılması amacıyla yeni veya iyileştirilmiş ürün, hizmet ve süreçlerin geliştirilmesi; veya ürün, hizmet ve süreçlerin çevreye olumsuz etki yaratmayacak şekilde geliştirilmesi olarak tanımlanabilir. Toplumsal inovasyon 7 ise, inovasyonun sadece ekonomik bir sistem olmadığı; aynı zamanda eşitsizlikleri ortadan kaldıran, istihdam yaratan ve çevrenin korumasına katkıda bulunan toplumsal bir sistem olduğu gerçeğinden hareketle ön plana çıkmaktadır. Toplumsal inovasyon, ticari amaç gütmeden, toplumun tüm kesimlerine fayda sağlayacak yenilik, değişiklik ve iyileştirme faaliyetlerinin geliştirilmesini ve uygulanmasını ifade eder. İnovasyonla ilgili yanlış inanışlar İnovasyonun bilim ve teknolojiyle sınırlı olduğuna inanmak İnovasyonun Ar-Ge‟yle sınırlı olduğunu düşünmek İnovasyonla buluşu bir tutmak İnovasyonu sadece büyük firmaların yapabileceğine inanmak Bir defaya mahsus bir faaliyet ya da proje olarak görmek Büyük kaynaklar ve finansman gerektirdiğini düşünmek Belli sektörlerdeki işletmelerin yapabileceği bir faaliyet olarak görmek Bir firmada bu işle görevlendirilmiş kişilerin göreviymiş gibi düşünmek 8 İnovasyon, içerdiği farklılığın, yeniliğin ve değişikliğin büyüklüğüne göre de „radikal‟ veya „artımsal‟ olmak üzere ikiye ayırılır. İnovasyon, radikal fikirler sonucu daha önce denenmemiş ürün, hizmet veya yöntemlerin geliştirildiği büyük atılımlarla oluşuyorsa „radikal inovasyon‟ olarak adlandırılır. Adım adım yapılan, bir dizi geliştirme ve iyileştirme faaliyetini içeren çalışmaların sonucu olarak ortaya çıkıyorsa, bu, „artımsal inovasyon‟dur. Radikal inovasyonla müşterilerin davranışlarında önemli değişikliklere yol açan büyük ölçüde değişmiş ürünler ve/veya tamamen yeni ürün, hizmet ve yöntemler geliştirilir ve pazara sunulur. Bunun dışında kalan inovasyonlar artımsal inovasyon olarak değerlendirilir. Her ne kadar “başarı öyküsü” olarak anlatılan inovasyonlar (örneğin, 3M‟in Post-it®‟i, Apple‟ın iPod®‟u) radikal inovasyonlar olsa da şirketlerin rekabetçiliğini mümkün ve sürdürülebilir kılan artımsal inovasyondur. 4. Daha anlaşılır olması için inovasyon türlerini bir örnekle açmak mümkün mü? Bir tarım ürünü olarak domatesi ele alalım. Bu ürünü sadece tarlalarda veya seralarda üretip, toptancılara sattığımızı varsayalım. Yaptığımız iş bundan ibaretse, bir üretici olarak herhangi bir inovasyon faaliyetinde bulunmuyoruz demektir. Dolayısıyla hem kazancımız, hem de kazancımıza bağlı olarak ekonomiye ve topluma katkımız belli bir 9 seviyede kalacak; bu seviyenin üzerine çıkamayacağı gibi, muhtemelen kontrol edemeyeceğimiz faktörlerden dolayı düşebilecektir. Her üretici bir girişimcidir. Bir üretici olarak girişimcilik ruhumuzun verdiği enerjiyle bu gidişatı değiştirmeye, bunun için de inovasyon yapmaya karar verdiğimizde ürünümüze değişik nitelikler kazandırmakla işe başlarız. Bu niteliklerle, ürünümüzü daha farklı hedef Daha anlaşılır olması için inovasyon türlerini bir örnekle açmak mümkün mü? 10 kitlelere, daha başka pazarlara satmayı başarabiliriz. Örneğin, domateslerimizi organik olarak üretir; doğal ve insan sağlığına zarar vemeyecek yöntemlerle kurutur; organik zeytinyağı ve organik aromatik bitkilerle karıştırıp müşteriyi bir bakışta çeken kavanozlarda satmaya başlayarak gelir seviyesi yüksek kesimlere ve gelişmiş ülkelerin pazarlarına ulaştırabiliriz. Satışlarımızı, ürünümüz için pazar potansiyeli taşıyan farklı ülkelerin dillerinde yayın yapan, müşteriye güvenli on-line satış imkanı sağlayan bir web sitesi üzerinden yapabiliriz. Potansiyel alıcılara ürünümüzü tanıtmak için web sitemize çok çeşitli içerikler ve özellikler ekleyebiliriz. Örneğin beslenme alışkanlıklarıyla sağlık sorunları arasındaki ilişkinin tartışıldığı ve uzman doktorlara soruların sorulup cevapların alındığı bir bölüm yayınlayabiliriz. Web sitemizden yaptığımız satışlar için kurduğumuz sistemle sipariş ve stok kontrolünü de sağlayabiliriz. Ürünümüzün üretiminden pazarlama ve satış sürecinin sonuna kadar geçen aşamaların tamamında çevreye zarar vermemek için gerekli önlemleri alır; bunun için gerekli belgelendirmeyi sağlar ve bunu müşterilerimize duyururuz. Tüm bunları gerçekleştirirken, aslında inovasyonun farklı türlerini hayata geçirmiş oluruz: domatesi organik yöntemlerle üretmek süreç inovasyonu; ortaya çıkan son ürünümüz ürün inovasyonu; albenisi yüksek, renk ve şekil olarak çarpıcı bir kavanozla pazara sunmamız pazarlama inovasyonu; web sitemiz aracılığıyla satışa geçmemiz hizmet inovasyonu; 11 web sitemiz üzerinden yapılan satışlar için kurduğumuz sipariş ve stok kontrol sistemi organizasyonel inovasyon; ürünümüzün ve üretim ve pazarlama sürecimizin çevreye zarar vermeyecek şekilde yapılandırılması eko-inovasyon; ürünümüze kattığımız yeni değerlerle pazar payımızın artması sonucu organik domates üretinde sözleşmeli tarım modelini yaygınlaştırmamızla sağlacağımız toplumsal fayda toplumsal inovasyon yaptığımız anlamına gelir. 12 “Ekonomik refahın odağındaki konu inovasyondur.” Michael Porter 5. İnovasyonu neden önemsemeliyiz? Günümüzde, şirketlerin rekabet avantajını sadece maliyetler ve fiyatlar belirlemiyor. Pazarın ihtiyaçlarına yanıt verme hızı, ürün ömürlerindeki kısalmalar, ürün ve hizmet kalitesi, tasarım, yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi, müşteri isteklerine göre ürün ve hizmet üretimi, yeni yönetim ve organizasyon modelleri gibi pek çok faktör de işin içinde; ve maliyet ve fiyatlardan daha önemli. İşte tüm bu etkenler, şirketlerin inovasyon yapmasını gerektirir. İnovasyon sayesinde şirketler, pazar paylarını artırıp yeni pazarlara girilmesine imkan sağlayacak yeni ürünler/hizmetler geliştirirler. Mevcut ürünlerinde/hizmetlerinde müşteri istek ve ihtiyaçlarına daha iyi cevap verecek ve dolayısıyla daha geniş bir kesim tarafından tercih edilecek şekilde iyileştirmeler yaparlar. Ürün ve hizmetlerinin daha hızlı ve daha iyi fiyatlarla üretilmesini ve satılmasını sağlayacak süreçler geliştirirler. Tüm bunlar, şirketlerin rekabet gücünün artmasını sağlayacak faktörlerdir. Sektörü ve büyüklüğü ne olursa olsun tüm firmaların inovasyon yapması kaçınılmazdır. Örneğin, bir tekstil firması yıkandığında buruşmayan bir kumaş geliştirebilir; bir 13 restoran, bilgisayar kontrollü sipariş ve faturalama sistemine geçebilir; bir turizm acentası, web sitesi üzerinden rezervasyon ve bilgi servisi ile müşterilerine hizmet vermeye başlayabilir. Bir ürünün teslim süresini kısaltmak veya bir hizmetin sunuş kalitesini artırmak için kalite standartları uygulamaya başlamak; tam zamanında üretim tekniklerini kullanarak üretim sistemini yeniden yapılandırmak ya da bir ürünün ambalajını daha kolay açılır kapanır hale getirmek de birer inovasyondur. Bu inovasyonlar sayesinde, bir şirket rekabet yarışında ayakta kalır ve rakiplerine göre bir adım daha öne çıkar. Bir ülkede refah ve yaşam standardı, rekabet gücü artarsa yükselir; rekabet gücü içinse üretkenliği artırmak gerekir. Üretkenliği artıran en önemli araç inovasyondur. Bu nedenle inovasyon, ülkeler için ekonomik büyümenin, artan istihdamın ve yaşam kalitesinin anahtarıdır. Ancak bu sayede, ülkenin ve toplumun kaynaklarının ürün ve hizmete dönüştürülmesi ve bu ürün ve hizmetlerden ekonomik ve toplumsal değer yaratılması mümkün olur. İnovasyonla toplum, aynı kaynaktan çok daha büyük getiriler elde eder. Bugüne kadar konuyla ilgili yapılan araştırmalar, ülkelerin belli bir süre, ihracat oranlarındaki iyiye gidiş veya iç talebin yüksekliği sayesinde büyüyebildiklerini; ancak bu büyümenin uzun vadeli ve sürdürülebilir olmasının ülkenin inovasyon performansına ve bu performanstaki artışa bağlı olduğunu göstermektedir. 14 “Lideri takipçiden inovasyon ayırır.” Steve Jobs 6. İnovasyon kavramıyla ilgili başka neler bilmeliyiz? İnovasyon, tesadüfen gerçekleştirilen, büyük ve parlak fikirlerin ve fırsatların nadiren yakalanıp uygulamaya konduğu bir eylem değildir. Bilinçli ve sistemli atılan adımlarla gerçekleşen, stratejik bir bakış açısıyla yürütülen bir süreçtir. İnovasyon, sadece yeninin ve yeniliğin peşinde olmak değildir. Varolanı daha iyi hale getirmek; geliştirmek ve farklılaştırmak da inovasyondur. İnovasyonla icat (buluş) aynı şey değildir. İcat, yenilik boyutu olan bir fikrin ürün veya sürece dönüştürülmesidir. İcat, başarıyla ticarileştirilmediği sürece toplumsal ve ekonomik fayda yaratamaz; dolayısıyla inovasyon olarak adlandırılamaz. Her ne kadar inovasyonda icatların sonuçlarından yararlanmak mümkün olsa da inovasyon, icat olmadan da gerçekleşebilir. Dolayısıyla, icat, inovasyonun ilk aşaması olarak görülmemelidir. 15 İnovasyon, Ar-Ge ile de bir tutulmamalıdır. İcat gibi, Ar-Ge de inovasyona girdi oluşturabilir; ancak inovasyon, Ar-Ge faaliyeti olmaksızın da yapılabilir. Ar-Ge paranın bilgiye dönüştürülmesi; inovasyon bilginin paraya dönüştürülmesidir. İnovasyon şirketin diğer faaliyetlerinden bağımsız bir eylem olarak görülmemelidir. Aksine, tüm faaliyetler ve süreçler inovasyonla içiçe yürütülmelidir. Yapılan her iş gelişmeye, iyileştirmeye, değer yaratacak şekilde farklılaşmaya açık olmaldır. İnovasyonu, kurum kültürü haline getirmiş ve süreçleriyle bütünleştirmiş işletmeler, inovasyon performansı yüksek olan işletmelerdir. İnovasyon, bir şirketin daha yüksek kâr marjı kazanmasına neden olsa da bunun ne kadar süreceğini tahmin etmek olanaksızdır. Günümüzde gelişen teknolojinin, değişen müşteri isteklerinin, bilgiye ve teknolojiye kolaylıkla erişen rakiplerin inovasyonu taklit etme becerilerinin hızları düşünüldüğünde, inovasyonun işletmeler açısından sürekli bir faaliyet halinde yürütülmesi kaçınılmaz bir hal almaktadır. İnovasyonda başarı için şirketlerin, inovasyon faaliyetini tamamlayıcı stratejilere ve yetkinliklere ihtiyacı vardır. Sahip olunan insan kaynaklarının yeni 16 becerilerle donatılması ve yetişmiş insan gücünün işletme bünyesinde tutulmasının sağlanmasına yönelik stratejiler; inovasyon konusunda rakipler de dahil olmak üzere dış paydaşlarla işbirliği yapma becerisi ve stratejileri; işletmenin faaliyetlerini ilgilendiren alanlarda, işletmenin bulunduğu bölgede, ve yurtiçinde ve dışında geliştirilen yeni teknolojilerin ve üretilen bilginin sürekli olarak takibi ve ihtiyaç duyulanların firma tarafından benimsenmesi gibi konular, bu tür yetkinlik ve stratejilere birer örnektir. İnovasyonda başarı için bilinmesi gerekenler: İnovasyonun herşeyden önce kültürel bir konu olduğunu kabul etmek Risk alma konusunda cesaret sahibi olmak Yaratıcılığı en üst düzeyde kullanmak ve bunu destekleyen bir ortam oluşturmak Başarıyı ödüllendirirken başarısızlığı hoş görmek Müşterinin en önemli inovasyon kaynağı olduğunu asla unutmamak Doğru, açık ve etkin bir iletişim ortamı oluşturmak İşbirliğine açık olmak ve bunun için geniş bir ağa sahip olmak İnovasyon için ölçülebilir hedefler koymak ve performansı izleyip değerlendirmek Bilgiyi yönetmek 17 “Hiçbir problem, onları yarattığımız andaki bilinçle çözülemez; dünyaya yeni bir gözle bakmamız gerekir.” Albert Einstein 7. İnovasyona nereden başlamalıyız? Bir şirkette inovasyon serüveninin başlangıcında dört ana adımın atılması gerekir: Farkındalık Mutabakat Strateji Sistem Farkındalık: Öncelikle, inovasyonun ne olduğu ve öneminin şirket yönetimi ve çalışanları tarafından anlaşılması ve kavranması şarttır. İnovasyonun, sadece şirketin kârlılığı için değil; bireylerin yaşam kalitelerinin ve refah seviyelerinin yükseltilmesi; toplumsal kalkınmanın ve ülkenin ekonomik gelişiminin sağlanması; sürdürülebilir kalkınmanın garanti altına alınması için en önemli araç olduğu konusunda bilinç oluşturulmalıdır. Mutabakat: İnovasyonun önemi ve vazgeçilmezliğinin tüm yönetici ve çalışanlar tarafından kavranmasından sonra, bu yolda elbirliğiyle çalışmak konusunda şirket genelinde söz, fikir ve anlayış birliği oluşturulur. 18 Strateji: Firma yönetiminin çalışanlarla birlikte inovasyon serüveninde nasıl ilerleneceğine dair bir stratejiyi birlikte belirlemesi ve uygulamaya koyması atılacak üçüncü adımdır. İnovasyon stratejisi, firmanın farklılaşmasını sağlayacak hamleleri tanımlar. Bu hamleleri yapabilmek için gereken eylemler de stratejinin bir parçasıdır. İnovasyonda yatırım öncelikle strateji yardımıyla belirlenir. Firmanın kısıtlı kaynaklarının ne tür inovasyon faaliyetleri için nasıl kanalize edileceğinin yanıtını bulmak strateji sayesinde mümkündür. İnovasyon Döngüsü Fırsatların Yakalanması Stratejik Seçimin Yapılması Öğrenme İNOVASYON Uygulamaya koyma/Pazara sunma Gerekli Bilginin Edinilmesi Çözümün Geliştirilmesi 19 Sistem: İnovasyona hazırlık aşamasında atılacak son adım, inovasyon döngüsünü yönetmek için gerekli sistemin kurulmasıdır. Bu sistem, şirketin tüm çalışanlarının ve yöneticilerinin inovasyon fikirleri geliştirmelerinin ve önermelerinin sağlanmasını; dış dünyada olup bitenlerin takibiyle inovasyon fırsatlarının yakalanmasını; inovasyon fikirleri arasından şirket için en uygun ve stratejik olanların seçilmesinin sağlanmasını; seçilen fikrin inovasyona dönüştürülmesinde izlenmesi gereken yolun tanımlanmasını mümkün kılar. 20 “.....‟Hangi yola gitmem gerektiğini söyler misin?‟ „Bu, büyük ölçüde nereye ulaşmak istediğine bağlı‟ dedi Kedi. „Nereye olduğu çok da fark etmez –„ dedi Alice. „O zaman hangi yoldan gideceğin de fark etmez,‟ dedi Kedi....” Lewis Carroll (1865), Alice Harikalar Diyarında 8. İnovasyon serüveninde nasıl bir yol izlemeliyiz? Şirketlerin varlık nedeni, paydaşları için zenginlik yaratmaktır. Bu paydaşlar, şirketin hissedarları, yöneticileri ve çalışanları olduğu gibi, aynı zamanda, ekonomiye, refah düzeyine ve yaşam kalitesine katkıda bulunduğu için devlet ve toplumdur. Şirketlerin yaratacakları zenginlikle orantılı olarak büyümeleri ve bu büyüme trendini sürdürülebilir kılmaları gerekir. Hedef böyle olunca, bu hedefe ulaşmak için stratejik bir yaklaşımın varlığı kaçınılmazdır. Bu stratejik yaklaşım, şirketlerin hedefe ulaşmalarında izleyecekleri yolun ne olacağını ve bu yolda kullanacakları en önemli araç olan inovasyondan nasıl yararlanacaklarını belirler. Bu yaklaşımın yazılı hale getirilmesi ve şirketin yönetici ve çalışanlarının leerinden düşmeyecek bir kılavuz halini almasının sağlanması gerekir. Bu kılavuz, iş planı olarak adlandırılır ve büyüklüğü, sektörü ve yaşı ne olursa olsun tüm şirketlerin hazırlayıp düzenli aralıklarla güncellemesi gereken bir dokümandır. 21 İyi bir iş planı, şirketin hedefini, bu hedefe ulaşırken izleyeceği stratejiyi, bu stratejide inovasyonun rolünü, stratejiyi hayata geçirmek için gereken, var olan ve sahip olunması gereken kaynakları, bu kaynaklardan nasıl yararlanılacağını, stratejinin adım adım gerçekleştirilmesinde kimin hangi sorumluluğu üstlendiğini, bu sorumluluğu hangi zaman dilimleri içinde yerine getireceğini ve bu ilerlemenin hangi göstergelerle ölçüleceğini gösteren bir eylem planını içerir. İnovatif bir şirketin iş planı aşağıdaki başlıklardan oluşur: 1. Yönetici Özeti: İş planının takip eden sayfalarında yer alan bölümlerin özetinin bölümdür. Şirketin verildiği ana paydaşları tarafından kolaylıkla anlaşılabilecek şekilde 22 hazırlanması; kısa, açık, net, akılda kalıcı olması gerekir. 2. Şirketle İlgili Tanıtıcı Bilgi: Şirketin kısa tarihçesi ve organizasyon yapısı hakkında bilgi verir. 3. Stratejik Hedef: Şirketin vizyon ve misyonunun yanısıra ölçülebilir ve izlenebilir kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerinin yer aldığı bölümdür. 4. Mevcut Durum: Şirketin mevcut ürün ve hizmetlerinin, bu ürün ve hizmetlerin satış, kâr ve ciroya katkı oranlarının; faaliyet gösterdiği pazarların; belli başlı müşterilerinin; rakiplerinin; mevcut pazarlardaki büyümeye ilişkin tahminlerin açıklandığı bölümdür. 5. Ana Yetkinlikler: Şirketin sahip olduğu ve onu rakiplerinden ayıran özellikler ve güçlü yanların analiz edildiği; ana tedarikçilerin, sahip olunan üretim ve teknoloji alt yapısının değerlendirildiği; insan kaynağı açısından sahip olunan avantajların ele alındığı bölümdür. 6. İnovasyon Stratejisi: Şirketin büyümesine ilişkin izlenecek yolun ortaya konduğu; inovasyona ilişkin hedeflerin detaylandırıldığı (örneğin, “üç yıl içinde yeni ürün ve hizmetlerin toplam ciromuz içindeki payı yüzde 23 X‟e çıkacak”; “süreç inovasyonuyla maliyetlerimizi ilk yılın sonunda yüzde Y azaltacağız” gibi); bu hedeflere ulaşmak için inovasyon faaliyetlerinin nasıl yöneticileceğinin açıklandığı bölümdür. 7. Finansman Kaynakları: Şirketin geçmiş finansal verilerinin bir özetinin verildiği; yatırım, satış ve nakit akışına ilişkin projeksiyonların yer aldığı; risk analizinin yapıldığı; stratejiyi hayata geçirmek için gerekli kaynakların nereden ve nasıl temin edileceğine ilişkin planların verildiği bölümdür. 8. Eylem Planı: Stratejinin gerçekleştirilmesi aşamasında şirket içinden kimin hangi sorumluluğu üstlendiğini, bu sorumluluğu hangi zaman dilimleri içinde yerine getireceğini ve bu konudaki ilerlemenin hangi göstergelerle ölçüleceğini gösteren bölümdür. Bir şirketin iş planındaki inovasyon stratejisi, rekabet savaşında bir hücum kararı gibidir. Her hamle yeni bir inovasyon faaliyeti için bir fırsat doğurur. Bu nedenle, inovasyon stratejisinin pazardaki, organizasyonel yetenek ve yetkinliklerdeki, iş hedeflerindeki değişimlere bağlı olarak değişmesi, yaşayan, dinamik bir doküman olması gerekir. 24 “Her kuruluşun tek bir ana yetkinliğe ihtiyacı var: İnovasyon” Peter F. Drucker 9. Şirketlerde inovasyon süreci nasıl gerçekleşir? İnovasyon sürecinin ilk ve en önemli aşaması fırsat yakalama/fikir geliştirme evresidir. İnovasyon fikirleri geliştirirken temel yaklaşım,“hiçbir şey imkansız değildir” olmalıdır. İnovasyon farkındalığının ve mutabakatının yaratıldığı bir şirkette, çalışanlar ve yöneticiler, ürünlerini, hizmetlerini, iş yapış yöntemlerini sürekli olarak sorgularlar. En üst düzeydeki yöneticiden alt seviyedeki çalışanlara kadar herkes inovasyon sürecini tetikleyebilir. Herkes, kolaylaştırmak; fark yaratmak; basitleştirmek; değer yaratmak için fikirler geliştirip yeni yollar bulabilir. Özellikle ürün ve hizmet inovasyonlarına ait fikirler, müşterilerle yakın ilişki halinde olunmasıyla ve mevcut ve potansiyel müşterilerin ihtiyaçlarının anlaşılmasıyla ortaya çıkar. Fırsatları yakalama ve bunları inovasyon fikirlerine dönüştürme ile başlayan inovasyon süreci, öğrenme süreciyle tamamlanır. İnovasyon faaliyeti bu sürecin sürekli tekrarlanmasıyla bir döngü şeklinde devam eder. Sürecin ana adımları şunlardır: Fırsatların yakalanması: Bir firmanın potansiyel inovasyon fikirleri için sürekli olarak fırsatları belirlemesi ve değerlendirmesi gerekir. Bu fırsatlar, firma çalışanlarının inovasyon fikirlerinden, müşterilerin değişen gereksinimlerinden, 25 rakiplerin çalışmalarından, yeni geliştirilen teknolojilerden veya tedarikçilerden kaynaklanıyor olabilir. Ya da yurtiçinde veya dışında herhangi bir kuruluş veya kişi tarafından yapılan bir Ar-Ge çalışmasının sonuçları veya yeni bir düzenlemeye, kanuna ya da standarta uyma zorunluluğu inovasyon fırsatlarını doğurabilir. Rekabet gücünü kaybetmek istemeyen bir firmanın bu tür sinyalleri zaman kaybetmeden yakalabiliyor olması gerekir. Stratejik seçimin yapılması: İnovasyon faaliyetine başlamak amacıyla kaynak ayırmadan önce yakalanan fırsatlar arasından stratejik açıdan en önemli olanın seçilmesi gerekir. Bu seçimde göz önünde bulundurulacak etkenlerin başında müşterilerin gereksinimleri ve istekleri gelir. İnovasyon için ayrılmış geniş kaynakları olan büyük şirketler bile tüm fırsatları değerlendiremezler. Asıl başarı, en büyük rekabet avantajını sunan fırsatı seçip inovasyona dönüştürebilmektir. Gerekli bilginin edinilmesi: Firmaya rekabet gücü kazandırmada en yüksek potansiyele sahip inovasyon fikrini hayata geçirmeye başlamadan önce ihtiyaç duyulan kaynakların ayrılması gerekir. Bu amaçla, öncelikle ürün, hizmet veya sürecin geliştirilebilmesi için gerekli bilgiler biraraya getirilmelidir. Yazılı olan bilginin yanında yazılı olmayan bilgiye erişmek de büyük önem taşır. İnovasyon 26 faaliyetinin yürütüleceği konuda yetkin, yerli veya yabancı bir uzmanı işe almak veya danışman olarak çalıştırmak, yurtiçindeki veya dışındaki üniversite veya ArGe kurumlarından hizmet almak, yazılı olmayan bilgiye ulaşmanın yolları arasındadır. Hangi yol seçilirse seçilsin, edinilen bilgilerin firma tarafından özümsenmesi ve mümkün olduğunca yazılı hale getirilmesi firmanın yetkinliğinin ve rekabet avantajının sürdürülmesi açısından önemlidir. Çözümün geliştirilmesi ve uygulamaya koyma/pazara sunma: İnovasyon için gerekli bilgi ve bilgi kaynakları bir araya getirilip inovasyon projesi tanımlandıktan sonra sıra uygulamaya gelir. Bu aşamada ürün, hizmet veya süreç son halini alana kadar çalışmalar sürdürülür. Pazardan sürekli olarak alınan bilgilerle desteklenen geliştirme çalışmaları, ürünün, hizmetin pazarlanması veya sürecin ticari kullanımı ile devam eder. Öğrenme: Bu aşama, diğer tüm aşamalardaki başarı ve başarısızlıkların değerlendirilmesine, gerekli bilgilerin üretilmesine ve bunların inovasyon sürecini daha iyi yönetmede kullanılmasına olanak sağlar. “Öğrenme”nin etkisi diğer tüm 27 aşamalara yansıdığından inovasyonun sürekliliği, dolayısıyla firmanın rekabet gücünün sürekliliği açısından büyük önem taşır. İnovasyon sürecinde yaşananlar ve kazanılan deneyim, yeni inovasyon fikirlerinin geliştirilmesi ve uygulanması aşamasında çok daha başarılı ve hızlı bir sürecin gerçekleştirilmesini sağlar. Bunun için süreçte yapılan doğrular ve yanlışlardan dersler çıkarılır; bu dersler şirket çalışanları ile paylaşılır ve yazılı hale getirilerek kurumsal hafızanın oluşmasına katkı sağlanır. İnovasyon Sürecini Yönetmenin Altın Kuralları • Firmanızın ürün ve süreçlerini periyodik aralıklarla nasıl iyileştirebileceğinizi sorgulayın. • Sorgulama sırasında beyin fırtınası, SWOT analizi, TRIZ gibi sistematik bir yöntem kullanın ve sonuçları yazılı hale getirerek takip edin. • Çalışanlarınızın inovatif fikirlerini üst yönetime iletebileceği bir platform oluşturun. • Çalışanlarınızı inovatif fikirleri için ödüllendirin. • Çalışanlardan gelen fikirleri değerlendirmek için stratejinizle bağlantılı kriterler ve prosedür belirleyin ve uygulayın. 28 • Çalışanlarınızın fikir üretip fırsatları takip edebilmeleri için fazladan zaman yaratmalarına imkân sağlayın. • Çalışanlarınızın önerdikleri fikirleri test edebilmeleri için küçük de olsa bir bütçe ayırın. • Periyodik aralıklarla ürün ve hizmetleriniz için müşteri memnuniyetini ölçün ve nasıl iyileştirebileceğinizi belirlemeye çalışın. • Müşterilerinizin sunmakta olduğunuz ürün ve hizmetler için farkında oldukları veya olmadıkları ihtiyaçlarını tespit edecek mekanizmalar geliştirin ve periyodik olarak uygulayın. • Rakiplerinizi belirleyin, düzenli olarak neler yaptıklarını izleyin ve yazılı bir raporda toplayın. • Tedarikçilerinizle düzenli aralıklarla ürün ve süreçlerinizi iyileştirebilecek ne tür çalışmalar yapılabileceği konusunda çalıştaylar düzenleyin. • Sektörünüzle ilgili alanlarda çalışmalar gerçekleştiren üniversiteler, araştırma merkezleri gibi kuruluşlarla düzenli olarak bir araya gelip inovasyon faaliyetlerinize yapabilecekleri katkıları konuşun. • Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından sağlanan inovasyon teşvik ve desteklerini ve Avrupa Birliği‟nin Çerçeve Programları‟nı inceleyin ve inovasyon projeleriniz için bu imkânlardan yararlanın. 29 • Firmanızın faaliyet alanı ile ilgili konularda patent, endüstriyel tasarım ve marka tescillerini takip edecek bir mekanizma kurun ve düzenli aralıklarla takip edin. • Yeni ürün ve hizmet geliştirme sürecinizi tanımlayın ve yazılı hale getirin. • Tüm bu faaliyetleri içerecek bir inovasyon stratejisini ve eylem planını iş planınıza yerleştirin, ve tüm çalışanlarınızın hazırlık ve uygulama sürecine dahil olmasını sağlayın. • Sektörünüz dışındaki alanlardaki teknolojik gelişmeleri ve teknoloji alanlarını (bilgi ve iletişim teknolojileri, nano teknolojiler gibi) tespit edin ve bu alanlardaki gelişmeleri takip ederek bunların ürün, hizmet ve süreçlerinize ne tür farklılıklar kazandırabileceğine kafa yorun. 30 “Microsoft‟un en büyük varlığı çalışanlarının hayal gücüdür.” Bill Gates 10. İnovasyon kaynaklarına nasıl ulaşabiliriz? İnovasyon kaynakları, hem şirketin içinde hem de dışında bulunmaktadır. Şirket dışındaki kaynaklar sadece firmanın bulunduğu bölge veya ülke ile sınırlı kalmayıp tüm dünyayı kapsar. Bir şirketin yararlanabileceği inovasyon kaynaklarından başlıcaları şöyle sıralanabilir: Çalışanların fikirleri, Müşterilerin ihtiyaç, istek ve beklentileri, Tedarikçilerden gelen geri beslemeler, fikirler ve öneriler, Altyüklenicilerden gelen geri beslemeler, fikirler ve öneriler, Şirket içinde ve dışındaki (örneğin üniversitelerdeki) araştırmacıların ve Ar-Ge birimlerinin yürüttüğü veya sonuçlandırdığı Ar-Ge çalışmaları, Rakiplerin yeni ürünleri, hizmetleri, pazarlama yöntemleri, Ar-Ge faaliyetleri, Teknolojik gelişmeler, Fuarlar ve benzeri etkinlikler, Patentler, faydalı modeller ve tasarımlar. 31 “İnovasyonun, Ar-Ge için kaç dolarınız olduğuyla ilgisi yoktur...inovasyon parayla ilgili değildir. Sahip olduğunuz insan kaynağı, onlara nasıl liderlik ettiğiniz, ve onlardan ne elde ettiğinizle ilgilidir.” Steve Jobs 11. İnovasyonda bir yöneticinin rolü ne olmalı? Bir şirketteki çalışanların hepsi veya bir kısmı inovasyon için ne kadar istekli olurlarsa olsunlar, doğru liderlik vasıflarına sahip bir yöneticileri yoksa bu hiçbir işe yaramaz. Dolayısıyla inovasyonda başarı için ön şart, doğru özelliklere sahip bir liderin varlığıdır. İnovasyon sürecinin tetikleyicisi, sürükleyicisi ve tamamlayıcısı liderdir. Lider, inovasyon için gereken farkındalığı yaratan; tüm diğer yöneticileri ve çalışanları ortak hedefe kilitleyen; iş planındaki yol haritasının herkesin katkısıyla çizilmesini sağlayan; gerekli kaynakları ayıran, inovasyonu teşvik eden atmosferi oluşturan kişidir. Doğru özelliklere sahip bir lider, İnovasyon konusunda hırslı, istekli ve heyecanlıdır. Bu hırs, istek ve heyecanı çevresindekilere de yansıtır. Şirketinde inovasyon için gerekli atmosferin oluşturulmasının kendi elinde olduğunu bilir ve buna göre davranır. 32 İnovasyon sürecini sahiplenir. Sürecin başarıyla yönetilmesi konusunda kendine güveni tamdır. Şirket içinde ve dışında inovasyon sürecine dahil olan ve olması gereken herkesi bu konuda yüreklendirir ve motive eder. Esnek ve yapıcıdır. Kuralların ve kalıpların esiri olmaz, çalışanlarını da bu tür kısıtlamaların içine sokmaz. Pozitif düşünür. Vizyon sahibidir. Risk alır ama aynı zamanda riski iyi yönetir. Belirsizlikleri ortadan kaldırır. Çalışanlarına inanır ve güvenir. Onlara değer, yetki ve sorumluluk verir ve onları dinler. 33 “....Bu adam [1665-1741 yılları arasında yaşamış Daniel Jeanrichard‟ı kastederek], diyor, kelimenin tam anlamıyla, ilk modern saat girişimcisi - Fransız menşeli modası geçmiş ürünlere bakarak bir ürün yaratıyor, - Pazarın olanaklarına uyarlanmış bir satış fiyatı belirliyor, - Kendi ticaretleri için bölgeye ayak basan dantelcileri dağıtım ağı olarak kullanıyor, - Kendine çıraklar yetiştiriyor,... - Aletler, araç gereçler ve çeşitli düzenekler konusunda uzman mekanikçiler veya saatçilerle işbirliği yapıyor, - Spiraller ve yaylar gibi Cenevre‟ye kadar ülke sınırları içinde üretilmemiş parçalar satın alıyor, - Satışlarından alması gereken paraları tahsil etmeden önce, kendisine malzeme sağlayanlara olan borcunu ödeyebilmek için topraklarını satıyor, böylece zaman içinde bir servet yaratıyor....” Estelle Fallet (2002) Bir saat fabrikasının romanı, Tissot 12. İnovasyoncuların kişilik özellikleri nelerdir? Her gerçek girişimci, bir inovasyoncu; her inovasyoncu bir girişimcidir. İnovasyoncu meraklı ve araştırıcıdır; mevcut durumu kabul etmez; normal ve değişmez olarak kabul edilen doğruları sorgular; memnun olmadığı her ne ise (şartlar, ürün, hizmet, süreç, organizasyon,...) değiştirmek için ve iyileştirmek için çaba harcar. 34 İnovasyona yatkın bireylerin sahip olması gereken özelliklerin çok azı doğuştan gelen özelliklerdir. Herkes, iyi birer inovasyoncu olmak için kendini yetiştirebilir. Bir şirkette yapılması gereken, tüm çalışanlarını bu özelliklere sahip olacak şekilde yetiştirmek, motive etmek ve teşvik etmektir. Bir inovasyoncunun kişilik özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür: Hedefe odaklanırlar, ne istediklerini bilirler ve bundan ödün vermezler. Yaratıcı yönleri ağır basar; sık sık hayal kurmakla birlikte hayalle yetinmeyip bunları hayata geçirmek için çalışırlar. Hata yapmaktan korkmazlar. Yaptıkları hatalardan ders çıkarmayı bilirler ve bir kez yaptıkları hataları nadiren ikinciye tekrarlarlar. Geniş bir bakış açısına sahip vizyoner kişilerdir. Fırsatları herkesten önce fark edip bunlardan çarpıcı fikirler çıkarırlar. Öz disiplinleri ve içten gelen motivasyonları yüksek kişilerdir. Kendine güvenleri fazladır; olumlu ve yapıcı düşünürler. İşbirliğine açık, kolay iletişim kuran; sahip oldukları ağları sürekli olarak genişleten kişilerdir. 35 “Dünya çok hızlı değişiyor. Artık büyük küçüğü yenemiyor. Hızlı yavaşı yeniyor.” Rupert Murdoch 13. Şirketimizde inovasyon kültürünü nasıl oluşturabiliriz? İnovasyon kültürünün oluşturulması şirketin yöneticisinin, yani liderin, yükümlülüğündedir. Kültürel değişim, davranışların, inanışların ve değerlerin değişimiyle ilgilidir; insanların kafa yapılarının değişmesini gerektirir. Bu, önemli bir değişim demektir ve belli bir süre gerektirir. Bu sürenin uzunluğu veya kısalığı, liderin inovasyon konusunu sahiplenme düzeyi ve bu amaçla gerekli farkındalığı ve motive edici ortamı yaratmasıyla bağlantılıdır. İnovasyonun hedefinin çalışanlara çok iyi anlatılması ve kendilerinin inovasyon sonunda elde edecekleri kazanımların ortaya konması değişimi hızlandırır. İnovasyon kültürünün hakim olduğu bir ortamda bulunması gereken önemli bir unsur, güvendir. Yönetim ve çalışanlar arasında açık bir iletişimin olması, bu güven ortamının oluşmasının ön şartı olarak görülmelidir. Bu konuda ilk adımı atanın yönetici olması gerekir. Çalışanların seslerini duyurduklarını bilmek ve şirketle ilgili gelişmeler hakkında zamanında bilgi sahibi olmalarını sağlamak güven ve bağlılığı artırır. 36 Küçük ölçekli firmalarda önemli bir sorun olarak görülmese de orta ve büyük ölçekli şirketlerdeki bürokrasi, inovasyon kültürünün oluşturulmasının önünde bir önemli bariyer olarak yer alabilmektedir. Bürokrasi, bu tür şirketlerin inovasyon sürecini gerektiği gibi hızlı bir şekilde gerçekleştirmelerini de engeller. General Electric‟in efsanevi lideri Jack Welch, şirketin süreçlerini iyileştirme çalışmasını yönetirken, “hedefim, büyük şirketimize küçük firmaların ruhunu ve hızını kazandırmak” demiştir. Küçük şirketlerin de inovasyon konusunda sahip oldukları bu esneklik ve hız avantajını iyi kullanmaları gerekir. Şirketler, inovasyon fikirlerini seçme ve uygulama konusunda ne kadar hızlı hareket ederlerse, çalışanların motivasyonu ve sürece katılımı o derece yüksek olur. Sürecin beklenenden uzun sürmesi ise hayal kırıklıklarını ve motivasyonsuzlukları beraberinde getirir. Sonuçta, çalışanlar sadece inovasyon konusunda değil, rutin işlerin yapılmasında da isteksizlik yaşamaya başlarlar. İnovasyon kültürünün yeşermesini sağlayan diğer önemli bir unsur, yönetici ve çalışanlarda “şirketi sahiplenme” duygusunun yaratılmasıdır. Çalışanların inovasyon fikirleri ve inovasyon sürecine katılımlarıyla şirket zenginleşip büyüyecekse, çalışanların bu fikirleri üretmek ve 37 uygulamak için bir nedenleri olmalıdır. Bu amaçla çeşitli yöntemler uygulamaya konabilir. Belli kriterleri sağlayan çalışanlara şirket hisselerinden verilmesi, etkili yöntemlerden biridir. Ayrıca, her bir çalışanın inovasyon sürecine katılımının şirket üzerindeki etkilerinin bilinmesinin sağlanması önemli bir motivasyon aracıdır. Çalışanları inovasyona teşvik etmek için parasal ödüller kullanılsa da bu yaklaşım şirket içinde rekabetçi bir ortam oluşmasına yol açabilir. Bu rekabet ortamı, iletişimin önünde bir engel oluşturabileceği gibi, çalışanlar tarafından daha az etki yarattığı için tercih edilmeyeceği düşünülen ancak şirket için gerekli artımsal inovasyonlarla ilgili fikirlerin üretilmesi ve uygulanmasının önünde bir engel oluşturabilir. Bu nedenle, ödül sistemlerinin inovasyon kültürünü güçlendirecek şekilde tasarlanması gerekir. İnovasyon kültürünü ve ortamını yaratırken, şirketlerin başarısızlığı belli oranda tolere etmeleri gerekir. İnovasyon, risk almayı da beraberinde getirdiği için bazı durumlarda başarısızlık kaçınılmaz olabilir. İnovasyon sürecinde de hata yapmamak mümkün değildir. Tüm çalışanların inovasyon fikirleri geliştirip inovasyon yaratabilmek sürecine için dâhil hataları olduğu bir ortam cezalandırmayan bir kurumsal kültür geliştirilmelidir. 38 “İnsanlara ne istediklerini sormuş olsaydım „daha hızlı koşan atlar‟ diyeceklerdi.” Henry Ford 14. Ürün/hizmet ve süreç inovasyonu yaparken izleyebileceğimiz kullanışlı bir yöntem var mı? Ürün/hizmet ve süreç inovasyonunda yaygın olarak kullanılan “aşama-kapı” (stage-gate) yöntemi, inovasyon sürecinin sistemli bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar. Robert Cooper tarafından geliştirilen yönteme göre inovasyon faaliyeti birbirinden ayrı bölümlere ayrılır. Bir bölümden diğerine geçmek için belli kriterlerin sağlanması şartı aranır. Bunun ardında yatan mantık, ürün inovasyonunun ilk aşamalarında yapılan yatırımların minimum düzeyde tutuluyor olması nedeniyle, başarısızlık durumu söz konusuysa inovasyon projesinde bir sonraki aşamaya geçmeden yatırımların durdurulmasını sağlamaktır. Böylece, mevcut finansal olanaklara, kaynaklara ve pazara çıkış zamanına bakılarak bir şirkette birden fazla inovasyon projesi yürütülebilir. Birden fazla inovasyon projesinin başlatılmasıyla oluşan bu yapıya “inovasyon kanalı” adı verilir. 39 fikir fizibilite test etme uygulama pazara sunma fırsatları arama değerlendirme onaylama geliştirme ve üretme müşteriye ulaştırma kapı kapı kapı kapı İnovasyon kanalı yaklaşımı, inovasyon fikirlerinin projeye dönüştürülmesinde ve ürün/hizmet inovasyonu sürecinin yönetilmesinde kullanılan basit ve pratik bir araçtır. Bu aracın kullanılmasıyla fikirden pazara kadar geçen sürenin hızlandırılması ve adım adım başarıyla yönetilmesi sağlanır. “Kapı”larla ayrılan her bir aşamanın sonunda belli çıktıların elde edilmesi gerekir. Önerilen bir inovasyon fikri değerlendirilip uygulanmaya karar verilirse inovasyon kanalına girer. Böylece bir inovasyon projesi halini alır. İnovasyon projesinin artık sistemli bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Her aşamanın sonunda bir “kapı”ya 40 ulaşıldığında bir sonrakine geçilmesinin uygun olup olmadığı değerlendirilir. Kanal boyunca ilerlerken aşamalar ve kapılar yol gösterici olur. Her ikisinde de projenin hem teknik hem de pazar boyutuyla ilgili değerlendirme yapılır. Kanaldaki aşamalar, Fikir geliştirme Fizilibitenin yapılması Fikri test etme Uygulama Pazara sunma adımlarından oluşur. Kapılar, aşamaların sonundadır. Bir aşama tamamlanıp kapıya ulaşıldığında yapılan değerlendirmeye bağlı olarak ya kapıdan geçilir; ya geçilmez ya da durulur ve beklenir. Bir önceki aşamayla ilgili yapılan değerlendirmeye göre inovasyon projesi başarıya ulaşacak gibi görünüyorsa bir sonraki kapıya kadar ilerlenir. Başarısızlık söz konusuysa projeden vazgeçilir ve kapıdan sonraki aşamaya geçilmez. Durup bekleme durumu, inovasyon fikrinin potansiyel içermesi ama belli nedenlerden dolayı sonraki aşamaya geçmenin mümkün olamaması halinde söz konusu olur. Bu nedenler, inovasyon projesini sürdürmek için o an için gerekli kaynakların bulunamaması olabileceği 41 gibi önemli belirsizliklerin varlığı da olabilir. Dolayısıyla, sorunlar çözüldüğünde proje beklediği kapıdan geçirilerek bir sonraki aşamaya geçer. Kanalın şeklinin huniye benzetilmesinin nedeni, başlangıçta sayıca fazla olan inovasyon fikirlerinin her bir aşamanın ardından azalmasından kaynaklanır. Ancak, kapıdan geçen fikirlerin nitelikleri yüksektir. Sonlara doğru yaklaşıldıkça sayı daha da azalır. Kanalın dar ucuna iyice yaklaşan projeler, pazara sunulmak üzere hazırlanan yeni ürün ve hizmet inovasyonlarıdır. 42 “Bulunduğun yerde kalabilmek için koşmak zorundasın.” Lewis Carroll (1865), Alice Harikalar Diyarında 15. Başarılı bir inovasyon yaptığımızda rakiplerimiz bunu hızla kopyalayabiliyor. Bu konuda neler yapılabilir? İnovasyon, çok basit fikirlerin başarıyla uygulanmasıyla da kendini gösterdiğinden fikri ilk uygulayan, doğal olarak, başlangıçta diğerlerinden bir adım öndedir. Ama özellikle günümüzde rakiplerin inovasyonu kopyalama hızları göz önüne alındığında bu avantajı uzun süre korumak mümkün olamadığı gibi, bazen ilk olmak bir dezavantaj halini de alabilir. Hatta rakipler, pazara sürülen “ilk”in zayıf noktalarını belirleme ve “kopyalarında” bu zayıflıkları ortadan kaldırma yeteneğine sahipse durum daha da kötü bir hal alabilir. Çoğu zaman da, hızla kopyalanan “ilk”, kendisinden birkaç adım öndeki kopyalarıyla rekabet etmek zorunda bırakılır. Örneğin, Gillette‟in üç bıçaklı “Mach 3”ü piyasaya çıktıktan kısa süre sonra karşısında Wilkonson Sword Company dört bıçaklı ürününü buldu. Hizmet inovasyonunda kopyalama ve bir adım öteye götürerek pazara sürme, özellikle de bilişim teknolojileri işin içindeyken çok yaygın olarak gözlenebilir (örneğin, bankalar arasında cep telefonunu üzerinden sunulan hizmetlerle ilgili yaşanan rekabet gibi). 43 Dolayısıyla, pazarda ilk olmanın getirdiği avantajın uzun süre kullanılması pek de mümkün olmayabilir. Bu da yine değişik bakış açıları ve fikirlerle farklılaşmanın yollarının aranmasını gerektirir. Yuvarlak çay poşetlerini ilk geliştiren firma olan Tetley‟s Teabag, ürünün çok kolay kopyalanacağını bildiğinden üretim yönteminin kopyalanmasını önlemenin yollarını aradı. Tetley, bunun için, çay poşetlerini üretecek makinaları her zaman çalıştığı tedarikçisi yerine, bir danışmanlık firmasına geliştirtip ürettirdi. Böylece, rakiplerin bu tür bir poşeti üretecek makinaları kolaylıkla temin etmeleri ihtimali ortadan kaldırılmış oldu. Dolayısıyla, sürekli olarak farklılaşmaya kafa yoran, değişime hızla ayak uyduran ve yeni, farklı, üstün ürünler ve hizmetlerle birlikte iş yapış yöntemleri de geliştirip uygulayan firmalar, sadece bir “ilk”i başaran firmaların önünde ilerler. İnovasyonun yasal yollarla korunmasında kullanılan araçların başında fikri haklar mevzuatı gelir. Fikri hak, bir eserin yaratıcısına veya bir buluşçuya, eserinden ya da buluşundan belli bir süre için ticari olarak yararlanma haklarının verilmesi ile korunur. Bu haklar ayrıca, hak sahibi tarafından satılabilir, lisanslanabilir veya başka şekillerde değerlendirilebilir. 44 Edebiyat ve sanat eserleri, buluşlar, markalar ve tasarımlar gibi değişik fikir ürünleri farklı şekillerde korunur: Teknik ve bilimsel buluşlar patentle, Sözcükler, simgeler, kokular, sesler, renkler ve şekiller gibi, bir ürünü veya hizmeti diğerlerinden ayırt etmeye yarayan özellikler markayla, Kitaplar, tablolar, müzik eserleri, filmler ve plaklar gibi, edebiyat ve sanat eserleri ile yazılımlar, telif hakkıyla korunur. Tasarımlar, coğrafi işaretler ve ticari sırlar da fikri mülkiyet türleri olarak kabul edilir ve çoğu ülkede bunlar için belli bir hukuki koruma biçimi vardır. Fikri haklara ilişkin mevzuat, fikrin ticari haklarını korumayı talep eden kişiye verdiği gibi, korunmakta olan fikir haklarının ihlalini de önler. Başkalarının fikri haklarını ihlal etmek hukuken suç sayılır ve ihlal durumunda ağır para ve hapis cezaları söz konusudur. Bu nedenle, inovasyon yapanın hem kendi fikir haklarının korunmasını sağlanması hem de korunmakta olan fikri hakları ihlal etmemesi için gerekli önlemleri alması gerekmektedir (örneğin, bir ürün inovasyonu faaliyetine başlamadan önce dünyadaki patent veritabanlarının incelenmesi gibi). Ülkemizde fikri hakların korunması konusunda geniş bilgiye Türk Patent Enstitüsü‟nün web sitesinden (http://www.tpe.gov.tr) ulaşılabilmektedir. 45 “Çoğumuz için en büyük tehlike, yükseği hedefleyip ona ulaşamamak değil; alçağı hedefleyip ona erişmektir.” Michelangelo 16. Hangi şartlar altında inovasyonda başarısızlık söz konusudur? İnovasyon süreci ne kadar ciddiye alınırsa ve başarıyla yönetilirse başarısızlık riski o derece az olacaktır. İnovasyonda başarısızlık sadece maddi kayıp anlamına gelmez; çalışanların motivasyonunun kırılmasına, moral bozukluğuna; şirketin inovasyon için kaynak ayırırken tereddütlü davranmasına yol açar. Bunun bilincinde olan bir yönetici, inovasyon sürecinin etkin ve sistemli bir şekilde yönetilmesi için gerekli tüm önlemleri almalıdır. Alınan tüm önlemlere rağmen başarısızlık kaçınılmaz görünüyorsa, bazı yöntemlerin, örneğin yukarıda açıklanan “aşama-kapı” yaklaşımının uygulanması inovasyon projesinin fazla ilerlemeden durdurulmasını sağlar. Böylece, moral çöküntüsü ve kaynak kaybı gibi problemler daha düşük bir seviyede kalır. Başarısızlıkla karşılaşıldığında bunun nedenlerinin zaman kaybedilmeden analiz edilmesi gerekir. Ardından, bu durum şirket içinde açıkça tartışılmalı ve çıkarılan dersler kayıt altına alınmalıdır. 46 İnovasyonda başarısızlığın ana nedenleri incelendiğinde aşağıdaki faktörlerle karşılaşılır: Şirket içinde inovasyon konusunda yeterli farkındalığın oluşmamış olması, Şirket içinde hedef birliğinin olmaması, Yöneticilerin ve/veya çalışanların şirketi yeterince sahiplenmemiş olması, İnovasyonun şirkette belli sayıdaki çalışanlar ve/veya yöneticiler tarafından önemsenmesi ve sahiplenilmesi, Şirket içinde yöneticiler ve çalışanlar arasında ve/veya çalışanların kendi aralarında iletişimin zayıf ve yetersiz olması, Şirkette inovasyon kültürünün oluşturulması ve inovasyon sürecinin yönetilmesinden sorumlu yöneticinin doğru liderlik özelliklerine sahip olmaması veya liderlik özelliklerinin yetersizliği, Şirket içinde ekip ruhunun olmaması; takım çalışmalarının yetersizliği, Şirketin hedeflerini, bu hedeflere ulaşmak için izlenecek inovasyonun yolun bu yol haritasını ve haritasındaki (stratejideki) yerini gösteren yazılı bir iş planının bulunmaması, Şirketin yazılı bir iş planı varsa da bunun üst yönetimden bir ya da birkaç kişinin katkısıyla hazırlanmış olması, diğer 47 çalışanların hazırlık sürecine dahil edilmemiş olması, Şirketin yazılı iş planı olmasına rağmen bunun kağıt üzerinde kalması/tüm yönetici ve çalışanlar tarafından okunup kullanılmaması, İnovasyon hedeflerinin bulunmaması veya hedeflerin olmasına rağmen ölçülüp değerlendirmeye imkan sağlayacak şekilde tanımlanmamış olması, İnovasyon sürecinin yönetilmesi için gerekli sistemlerin kurulmamış olması, Sistemler bulunsa da uygulamaya gelindiğinde bunların kullanılmasında yeterli ciddiyetin gösterilmiyor olması, İnovasyon sürecinin başarısının ve etkinliğinin izlendiği ve değerlendirildiği bir sistemin bulunmaması, Şirketin inovasyonla ilgili olarak diğer kişi ve kuruluşlarla işbirliğinden kaçınması; inovasyonda işbirliğini rekabet gücünü tehlikeye sokacak bir etken olarak görmesi. 48 “Geleneksel düşünmekten kendimizi kurtarabilirsek geleceğimizi şekillendirebiliriz.” James Bertrand 17. İnovasyon, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın da tetikleyicisi olduğuna göre bu konuda şirketler dışındaki kesimler neler yapmalı? Şirketler, içinde bulundukları ortamdan soyutlanmış bir şekilde inovasyon yapmazlar. Tam tersine, şirketin inovasyon faaliyetlerinin niteliği ve inovasyon performansları bulundukları bölgenin ve ülkenin kültüründen, sunduğu imkânlardan ve yarattığı şartlardan büyük ölçüde etkilenir. Örneğin, Amerika‟da kültürün, toplumun, ekonomik ve yasal kurumların inovasyonu teşvik eden bir ortam yarattığı; bunun bir kanıtı olarak her yıl ülkede 500.000 şirketin kurulduğu; 2003 yılında, her 100 yetişkinden 11‟inin (Avrupa‟daki tüm diğer ülkelerden daha yüksek bir oranda) girişimcilik faaliyeti içinde bulunduğu ifade edilmektedir.1 Ülkedeki şirketler sadece sayıca değil aynı zamanda inovasyon performansı bakımından da ilerdedir. Bunu sağlayan faktörler, politik istikrar, uygun politikalar, kanunlar ve düzenlemeler, fikri hakların korunmasına yönelik mevzuat ve uygulamalar, finansman ve insan kaynağına kolay ulaşım ve inovasyon konusunda işbirliği yapması gereken 1 Adams, K (2006) The Sources of Innovation and Creativity, National Center on Education and the Economy 49 kuruluşlar arasındaki yakın ilişki olarak sıralanmaktadır. Özellikle bu sonuncu etkenin önemi ve bu konuda üniversitelerin oynadığı rol, şu örnekle vurgulanmaktadır: “Sadece bir üniversitedeki, Massachusetts Institute of Technology‟deki (MIT), araştırmalardan ve araştırmacılardan kurulan şirketlerin oluşturacağı bir ulus, dünyanın gayrisafi yurtiçi hasıla bakımından en büyük 24. ekonomisini oluşturur.” Dolayısıyla, şirketlerin inovasyon faaliyetlerini etkileyen ve inovasyon süreçlerini başarıyla yönetmelerini sağlayan şartların oluşturulmasında devlete önemli rol düşmektedir. Şirketin inovasyon faaliyetlerini etkileyen ortam, “ulusal inovasyon sistemi” olarak adlandırılır. Bu yaklaşımın kökeni, inovasyon kavramında olduğu gibi, yine eskilere, 1841 yılında ekonomist Friedrich List tarafından ortaya konan „Ulusal Politik Ekonomi Sistemi‟ne dayanır. Ardından 1980‟li yılların ortalarında ekonomistler tarafından yeniden ele alınmış ve inovasyonla ilişkilendirilmiştir. İnovasyon sistemi kavramı, bir ülkede inovasyonun, kamu kurumları, özel sektör kuruluşları, üniversiteler, araştırma kurumları gibi farklı aktörlerin oluşturduğu ağyapı ve bunlar arasındaki ilişkiler ve etkileşim sayesinde gerçekleştiği gerçeğine dayanır. 50 Ulusal İnovasyon Sistemi: Ana aktörler ve akışlar Talep Çerçeve Şartlar Müşteriler (nihai talep) Üreticiler (ara talep) Finansal ortam, vergilendirme ve teşvikler, inovasyona ve girişimciliğe eğilim, hareketlilik Sanayi Sistemi Aracılar Büyük Şirketler Araştırma kurumları, Aracı kurumlar Eğitim ve Araştırma Sistemi Politik Sistem Mesleki eğitim ve öğrenim Devlet Yüksek öğrenim ve araştırma Yönetişim Kamu sektörü araştırma Politikalar KOBİ’ler Yeni teknolojiye dayalı firmalar Kamu politikalarının potansiyel erişim alanı… Altyapı Bankalar, girişim sermayesi Fikri haklar ve enformasyon İnovasyon ve iş desteği Standartlar ve normlar Kaynak: Arnold ve Kulhman, Technopolis 2001 (OECD, 2005) Bu sistemin başarıyla işlemesinde ana sorumluluk devlete düşmektedir. Ancak şirketler de sistemdeki aksaklıkları bildirmek ve rekabet güçlerini yakından ilgilendiren bu konuda gerekli adımların atılmasında sistemdeki diğer kurumlarla birlikte çalışmakla 51 yükümlüdür. Aksi takdirde bu durum, ulusal inovasyon sistemi iyi işleyen ülkelerdeki rakipleriyle aralarında “haksız rekabet” ortamının oluşmasına yol açacaktır. İnovasyon sistemi başarıyla işleyen bir ülkedeki rakibi yetişmiş insan gücüne rahatlıkla ulaşırken sistemde aksaklıkların yaşandığı ülkedeki şirket nitelikli personel bulmakta zorlanıyorsa; rakibi inovasyon projeleri için çok çeşitli finansal imkânlardan yararlanırken kendisinin yaşadığı en büyük sorun inovasyonun finansmanıysa; kuruluşlar arasındaki koordinasyon ve işbirliğindeki zayıflık inovasyon sürecini olumsuz etkiliyorsa, dezavantajlı ülkedeki şirket, rakibiyle arasındaki rekabet dengesizliğinin ortadan kaldırılması için daha çok çaba harcamak zorunda kalacaktır. 52 “Ar-Ge, euro‟ları bilgiye dönüştürmektir... ancak inovasyon, bilgiyi tekrar euro‟lara dönüştürmek anlamına gelir...”. Esko Aho 18. Türkiye’de inovasyon faaliyetlerimizin finansmanı için ne tür devlet destekleri var? Türkiye‟de inovasyonun finansmanı için ayrılan devlet destekleri, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından kullandırılmaktadır. İnovasyonu teknolojik inovasyon boyutuyla ve genellikle Ar-Ge‟yle bağlantılı ele alan bu desteklerle ilgili özet bilgi takip eden bölümlerde yer almaktadır. Bu desteklerle ilgili daha ayrıntılı bilgiye ilgili kuruluşun websitesinden erişilebilir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı-SANTEZ Proje Destekleri Sanayi Tezleri (SANTEZ) projeleri, üniversite-sanayi-kamu işbirliği ile gerçekleştirilecek, teknoloji geliştirme, teknolojik ürün ve üretim yöntemlerine ilişkin çalışmaların projelendirilmesine, üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesine ve üniversitede yapılan uygulamalı araştırmaların, katma değer yaratacak ürün ya da üretim yöntemi 53 dönüşmesine destek sağlamak üzere planlanmıştır. Bu çerçevede üniversitelerde sanayinin problemlerini çözmeye odaklanmış yüksek lisans ve doktora tezleri desteklenmektedir. Sanayi Tezleri Projesi kapsamında desteklenecek tezlerin destekleme süresi 3 yıl olarak öngörülmüştür. Proje bütçesinin en fazla % 75‟i oranında hibe desteği sağlanmaktadır. Proje bütçesinin en az % 25‟inin işletmeler tarafından nakit olarak finanse edilmesi gerekmektedir. Başvuru için iletişim adresi: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Eskişehir Yolu 7. Km ODTÜ Karşısı No:154 ANKARA Telefon : 0312 219 65 00 Fax : 0312 219 67 38 E-Posta : [email protected] Web adresi : http://www.sanayi.gov.tr 54 TÜBİTAK Tarafından Sağlanan Destekler Sanayi Ar-Ge Projelerini Destekleme Programı Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, 1995 yılından bu yana TÜBİTAK ile Dış Ticaret Müsteşarlığı‟nın (DTM) işbirliğinde yürütülmektedir. Program, firma düzeyinde katma değer yaratan kuruluşların Ar-Ge çalışmalarını teşvik etmek ve bu yolla Türk sanayisinin Ar-Ge yeteneğinin yükseltilmesine katkıda bulunmak üzere oluşturulmuştur. Destek programı kapsamında Türk firmalarının yeni ürün ve süreç geliştirmeye yönelik projeleri en fazla üç yıl süreyle %60‟a varan oranlarda sağlanan hibeyle desteklenir. Destek alabilmek için firmaların projelerini TÜBİTAK web sitesinde yer alan formatta TÜBİTAK‟a sunmaları gerekmektedir. Başvurular, konusunda uzman kişilerce değerlendirilir. Desteklenmeye alınan projeler yürütülürken proje harcamaları ilgili firma tarafından gerçekleştirilir. Harcamalara ilişkin talepler, firma tarafından TÜBİTAK‟ın istediği formatta hazırlanarak sunulur. Harcama tutarları, TÜBİTAK‟ın yapacağı incelemenin ardından belirlenen destek oranı üzerinden firmaya ödenir. TÜBİTAK, KOBİ‟lere belli oranlarda ön ödeme imkânı sunmaktadır. Bunun için KOBİ‟nin gerekli teminatları sağlaması gerekmektedir. Desteklenecek projelerin bütçeleri için herhangi bir alt veya üst limit bulunmamaktadır. Program kapsamında desteklenen giderler, personel giderleri; alet/teçhizat/yazılım/yayın alımları; danışmanlık ve hizmet alımları; yurtiçi Ar-Ge 55 kuruluşlarından Ar-Ge hizmeti alımı; malzeme alımları; seyahat giderleri ve TPE‟den alınacak patente ilişkin giderlerinden oluşmaktadır. KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı Bu program, „Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı‟nın KOBİ‟lerin ihtiyaçları doğrultusunda başvuru süreci ve prosedürleri basitleştirilmiş halidir. Program kapsamında, KOBİ'lerin yeni bir ürün geliştirilmesi, mevcut bir ürünün geliştirilmesi, iyileştirilmesi, ürün kalitesi veya standardının yükseltilmesi veya maliyet düşürücü nitelikte yeni tekniklerin, yeni üretim teknolojilerinin geliştirilmesi konularında yürütecekleri en fazla 400.000 YTL bütçe ve 18 ay süre ile sınırlı ilk iki projeleri TÜBİTAK tarafından desteklenir. Projelere sağlanacak desteklerle KOBİ'lerin, teknoloji ve inovasyon kapasitelerinin geliştirilerek daha rekabetçi olmaları, sistematik proje yapabilmeleri, katma değeri yüksek ürün geliştirebilmeleri, kurumsal araştırma ve teknoloji geliştirme kültürüne sahip olmaları, ulusal ve uluslararası destek programlarında daha etkin yer almaları hedeflenmektedir. Program kapsamında desteklenen gider kalemleri „Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı‟ kapsamında desteklenen gider kalemleri ile aynıdır. Ayrıca KOBİ‟ler bu programa başvururken, başvuru dosyasının hazırlanması aşamasında uzmanlaşmış 56 kurumlardan danışmanlık hizmeti alabilmekte ve projenin kabul edilmesi durumunda hizmet bedelinin belli bir kısmı destek kapsamında karşılanabilmektedir. Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programı (TEKNOGİRİŞİM) Teknogirişim programının amacı, yüksek eğitimli (lisans, yüksek lisans veya doktora) kişilerin inovatif iş fikirlerinin temin edilen sermaye desteğiyle katma değeri yüksek girişimlere dönüşmelerinin sağlanmasıdır. Program kapsamında, firmalarını kurmuş olan girişimcilerin iş fikrine dair projeleri; personel, malzeme, alet/teçhizat/yazılım, seyahat, danışmanlık, hizmet alımı, ofis kira gideri ve ofise ait su, elektrik, ısıtma ve iletişim giderleri %75 oranında (en fazla 100.000 YTL‟ye kadar) ve bir yıl süreyle desteklenmektedir. Program kapsamında destekten faydalanmak isteyen girişimcilerin, üniversitelerin örgün öğrenim veren herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki lisans, yüksek lisans veya doktora öğrencisi olmaları; ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok 5 yıl önce almış olmaları gerekmektedir. Destekten faydalanmak isteyenlerin inovatif iş fikirlerini TÜBİTAK web sayfasında yer alan iş planı doğrultusunda yazılı hale getirerek sunmaları gerekmektedir. Yapılan 57 değerlendirmeler sonunda projelerin desteklenebilmesi için girişimcilerin girişimcilikle ilgili çeşitli eğitimler alması talep edilebilmektedir. Başvurular için iletişim bilgileri: TÜBİTAK - Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) Atatürk Bulvarı No:221 06100 Kavaklıdere/ANKARA Tel : (0312) 467 1801 - (0312) 467 3295 Faks : (0312) 427 4305 E-posta : [email protected] Web : http://www.tubitak.gov.tr 58 KOSGEB Tarafından Sağlanan Destekler Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) tarafından KOBİ‟lerin rekabet güçlerini artırmaya yönelik çok sayıda farklı destek sağlanmaktadır. Aşağıda özetlenen destekler, KOBİ‟lerin inovasyon yeteneğinin artırılmasına katkı sağlayacak nitelikteki desteklerdir. Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Desteği Bilim ve teknolojiye dayalı yeni fikir ve buluşlara sahip işletmelerin, ulusal ve uluslararası platformlarda rekabet edebilecek teknolojik düzeyde kurulması, gelişmesi ve yeni ürün üretilmesi veya geliştirilmesi amacıyla sağlanan desteklerdir. Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER), Duvarsız Teknoloji İnkübatörleri (DTİ), Teknoloji Yenilik Merkezleri ve benzer nitelikteki Ar-Ge‟ye yönelik işbirliği protokolleri çerçevesinde oluşturulan kurumlarda desteklenmesine karar verilen işletmeler için KOSGEB tarafından aşağıda destekler sağlanır. Malzeme, Teçhizat ve Prototip Üretimi ile İlgili Giderler ve Deneme Amaçlı Hammadde Temini Desteği: Teçhizat ve demirbaşların teminat karşılığı satın alınması halinde verilecek desteğin üst limiti 200.000 YTL‟dir. Teçhizat ve demirbaşların finansal kiralama yolu ile alınması halinde, teçhizat ve demirbaşların faturada yer alan peşin bedeli ve KDV dışında kalan finansal kiralama giderlerine verilecek desteğin üst limiti 59 50.000 YTL‟dir. Teminat karşılığı sağlanan destek, proje süresi bitimini müteakip; ilk 12 ay ödemesiz dönemden sonra, 24 ayda 3‟er aylık eşit taksitler halinde geri ödenmektedir. Finansal kiralama yoluna gidilmesi halinde ise destek üst limiti ve destek oranı azalmakta, ancak geri ödeme olmamaktadır. Kalite Geliştirme ve Teknolojik Donanım Desteği: - Ürün kalitesinde ve üretim teknolojisinde iyileştirmeler yapmak, - Mevcut teknolojik düzeyde ilerleme sağlamak, - Stratejik ve kritik sektörlerde ana sanayi-yan sanayi ilişkisini geliştirmek amaçlarından en az birini kapsamak üzere destek sağlanabilmektedir. Projesi KOSGEB tarafından desteklenerek başarı ile tamamlanan işletmelere verilecek olan kalite geliştirme ve teknolojik donanım temini için; kalite geliştirme ve teknolojik donanım için gerekli demirbaşların teminat karşılığı satın alınması halinde verilecek desteğin üst limiti 50.000 (elli bin) YTL‟dir. Kalite geliştirme ve teknolojik donanım için gerekli demirbaşların finansal kiralama yolu ile alınması halinde, teçhizat ve demirbaşların faturada yer alan peşin bedeli ve KDV dışında kalan finansal kiralama giderlerine verilecek desteğin üst limiti 15.000 YTL‟dir. Desteğin banka teminat mektubu karşılığında verilmesi durumunda, geri ödemenin, proje süresi bitimini müteakip, ilk 12 ay ödemesiz dönemden sonra, 12 ayda 3‟er aylık eşit taksitler halinde yapılması gerekir. Finansal kiralama yoluna gidilmesi halinde ise destek üst limiti ve destek oranı azalmakta, ancak geri ödeme olmamaktadır. 60 Danışmanlık Desteği: KOBİ‟lerin yurtiçi/yurtdışı üniversite öğretim üyelerinden teknik, yönetim, finansman, pazarlama ve proje dokümanı hazırlama konularında alacakları danışmanlık hizmeti için destek sağlanmaktadır. Bu amaçla sağlanan desteğin üst limiti 20.000 YTL‟dir. Ar-Ge Sonuçlarını Yayınlama Desteği: Projesi desteklenen KOBİ‟lerin, Ar-Ge çalışmasının sonuçlarının tanıtımı ve duyurulması amacıyla kitap, broşür, CD gibi yayınları yapması için sağlanır. Desteğin üst limiti 3.000 YTL. Teknopark Kira Desteği: Ar-Ge projesi desteklenerek, başarıyla mezun olmuş işletmelerin mezuniyet tarihinden itibaren 12 ay içinde teknoparklarda yer kiralaması durumunda, teknoparklardan kiralayacakları alan için sağlanan destektir. Teknopark kira desteğinin üst limiti 20.000 YTL‟dir. İşlik Tahsisi: Desteklenen işletmelere, Ar-Ge projelerini gerçekleştirebilmeleri için proje süresine bağlı olarak 24 aya kadar işlik tahsis edilebilmektedir. Ar-Ge Konusuna İlişkin Yurtdışı Kongre, Konferans, Panel, Sempozyum,Teknoloji Fuarları ile Teknoloji Transfer Amaçlı Yurtdışı Toplantılara Katılım ve Ziyaret Desteği: Bu kapsamında, desteklenen her işletmeden bir yetkili temsilcinin ulaşım, konaklama ve 61 katılım ücreti finanse edilmektedir. Bu amaçla verilebilecek desteğin üst limiti 5.000 YTL‟dir. Sınai Mülkiyet Hakkı Desteği: Bu destek Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Desteği alan işletmelere veya stratejik yol haritası KOSGEB tarafından onaylanan işletmelere verilmektedir. Desteğin ödenmesinde Türk Patent Enstitüsü‟ne veya WIPO üyesi ülkelerin resmi patent kuruluşlarına yapılan ödeme belgeleri ve miktarları esas alınmaktadır. Sınaî Mülkiyet Hakkı Desteğinde, destek oranı en fazla %70 olmak üzere, destek unsurları ve üst limitleri şu şekildedir: 1) Yurtiçinden alınacak Patent Belgesi için üst limit 6.000 YTL, yurtdışından alınacak Patent Belgesi için üst limit 10.000 YTL, 2) Yurtiçinden alınacak Faydalı Model Belgesi için üst limit 6.000 YTL, yurtdışından alınacak belge için üst limit 10.000 YTL, 3) Yurtiçinden alınacak Endüstriyel Tasarım Tescil Belgesi için üst limit 6.000 YTL, yurtdışından alınacak belge için üst limit 10.000 YTL, 4) Yurtiçinden alınacak Entegre Devre Topoğrafyaları Tescil Belgesi için üst limit 6.000 YTL, yurtdışından alınacak belge için üst limit 10.000 YTL‟dir. Başvurular için iletişim bilgileri: KOSGEB desteklerinden faydalanmak isteyen işletmelerin bağlı bulundukları illlerden sorumlu KOSGEB müdürlüklerine başvurmaları gerekmektedir. Başvuru şartları ve il müdürlüklerinin listesine http://www.kosgeb.gov.tr adresinden ulaşılabilir. 62 TTGV Tarafından Sağlanan Destekler Teknoloji Geliştirme Projeleri Desteği TTGV, Teknoloji Geliştirme Projesi (TGP) desteği kapsamında sanayi kuruluşları ve yazılım şirketleri tarafından gerçekleştirilen araştırma geliştirme projelerine geri ödemeli finansal destek sağlamaktadır. "Teknolojik Ürün" ve "Teknolojik Proses İnovasyonu" kavramları çerçevesinde, bilgi birikimi projeyi gerçekleştiren firmada kalmak üzere, ticari değeri olan ürünlerin elde edildiği teknoloji geliştirme düzeyindeki Ar-Ge faaliyetleri desteklenmektedir. Altyapı veya üretim yatırımına dayalı projeler TGP destek kapması dışında kalmaktadır. Bu kapsamda, sanayi kuruluşları ve yazılım şirketlerinin Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek amacıyla oluşturulan desteğin tamamı geri ödemeli olup, destek miktarı en fazla 1.000.000 ABD Doları olarak belirlenmiştir. Destek süresi en fazla 2 yıldır. Bir firma aynı proje için hem TTGV Teknoloji Geliştirme Projeleri Desteği‟ne hem de TÜBİTAK tarafından yürütülen Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı‟na başvurabilir. Ticarileştirme Projeleri Desteği Bu destekten TTGV'nin Teknoloji Geliştirme Projeleri Desteği‟nden yararlanarak prototip geliştirme aşamasını başarıyla tamamlamış firmalar yararlanabilir. Ticarileştirme 63 Projeleri Desteği, TTGV desteğiyle tamamlanmış projelerin sonunda elde edilen çıktıların ölçek ekonomisine uygun şekilde ticarileştirilmesine yönelik geliştirilecek projelere destek sağlamayı amaçlamaktadır. Desteğe, TTGV desteğiyle prototip geliştirme aşamasını başarı ile tamamlamış sanayi kuruluşları ve yazılım şirketleri başvurabilir. Ticarileştirme desteği kapsamında TTGV tarafından sağlanan geri ödemeli desteğin üst limiti 1.000.000 ABD Doları‟dır. Ortak Teknoloji Geliştirme Projeleri Desteği Bu program, kuruluşlar arasında araştırma ve teknoloji geliştirme alanında işbirliklerinin geliştirilmesini teşvik etmeyi amaçlar. Destek ile ortaklıktan doğan değeri artırmak üzere kuruluşların uzmanlık alanlarındaki Ar-Ge birikimlerinin bütünü tamamlayacak tarzda bir araya getirilmesi ve daha kapsamlı Ar-Ge faaliyetlerinde entegrasyon ve kapasite gelişiminin sağlanması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, ortak faaliyet alanlarında rekabet öncesi veya rekabetiçi işbirliği yapmak için bir araya gelen kuruluşların projeleri de desteklenmektedir. Temel ve uygulamalı araştırma süreçlerini de kapsayabilecek projeler için sağlanacak destek geri ödemeli olup üst limiti 2,5 milyon ABD Doları olarak belirlenmiştir. Destek süresi en fazla 2 yıldır. Program kapsamında, üniversite ve araştırma kurumlarınyla işbirliği ve bu kurumlardan hizmet alımları teşvik edilmektedir. 64 Ön Kuluçka Destekleri İleri teknoloji alanlarında yeni iş fikirlerinin oluşturulmasını kolaylaştırmak ve ortaya çıkacak iş planlarının kalitesini artırmak amacı ile geliştirilen Ön İnkübasyon Destekleri, teknoloji tabanlı iş fikri sahibi kişi ve kuruluşlara, fikirlerini olgunlaştırmaları amacıyla erken aşama destekleri sağlanmasını amaçlar. Ön Kuluçka Desteği, TTGV‟nin Başlangıç Sermayesi Destekleri kapsamında yatırım yapılmak üzere değerlendirilebilecek iş fikirlerine, iş planı hazırlama ve bu iş planlarının uygulanabilirliğini test etme yönünde sağlanan destekleri kapsar. Risk Paylaşımı Desteği Teknoloji tabanlı ve yüksek büyüme potansiyeli olan firmalar yaratmayı ve geliştirmeyi hedefleyen Risk Paylaşımı Projeleri Destekleri kapsamında, ileri teknoloji alanlarında küçük bütçeli ve yüksek riskli projeler desteklenir. Desteklenen projeler kurulma aşamasındaki işletmelere olduğu kadar kurulu işletmelere de sağlanır. Proje harcamalarının %50‟sine kadar olan kısmı için güvence alınmadan, 200.000 ABD Doları‟na kadar, geri ödemeli olarak finansal destekten yararlanır. Destek süresi en fazla 2 yıldır. 65 Başlangıç Sermayesi Destekleri Başlangıç Sermayesi Destekleri‟nin amacı, yaratıcı, benzersiz ve ileri teknolojiye dayanan fikirlere ve vizyonu olan yetenekli girişimcilere yatırım yapmaktır. Bu destek kapsamında, ileri teknoloji odaklı, anlamlı ve inandırıcı iş planlarının hayata geçirilmesi için fikir sahiplerine ve girişimcilere sermaye desteği sağlanır. TTGV, desteklenmesine karar verilen başvurularda, iş planlarının hayata geçirilmesi için en fazla 400.000 ABD Doları tutarına kadar sağlanan sermaye desteği sağlar. Başvurular için iletişim bilgileri: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı CYBERPLAZA B-Blok Kat:5-6 Bilkent 06800 ANKARA Tel : (312) 265 02 72 Faks : (312) 265 02 62 E-Posta : [email protected] Web : http://www.ttgv.org.tr 66 Vergisel Teşvikler Yukarıdaki finansman desteklerine ek olarak, firmaların gerçekleştirdikleri Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerine ilişkin vergi teşvikleri bulunmaktadır. Maliye Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen vergi teşviklerine yönelik destekler aşağıda sıralanmaktadır. 28.02.2008 tarih ve 5746 nolu Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Kapsamında Sağlanan Destekler 31.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5228 Sayılı Kanun‟un 28 ve 31. maddeleri ile 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve 5422 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu‟nda değişiklikler yapılmıştır. Söz konusu değişikliklerle, mükelleflerin işletmeler bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları üzerinden hesaplanacak Ar-Ge indiriminin uygulanması başlamıştır. 2008‟de geliştirilen 5746 nolu kanun ile 2004 yılında sağlanmakta olan destekler genişletilerek, Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri gerçekleştiren şirketlere tanınan haklar genişletilmiş, ayrıca ek destekler sağlanmıştır. Aşağıda bu kapsamda sağlananan destekler kanunda yer aldığı haliyle verilmektedir. 1) Ar-Ge indirimi: Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası 67 fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile 500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı, 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesine göre kurum kazancının ve 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır. Ayrıca bu harcamalar, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılır. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Kanuna göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır. 2) Gelir vergisi stopajı teşviki: Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında 68 elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksanı, diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesnadır. 3) Sigorta primi desteği: Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. 4) Damga vergisi istisnası: Bu Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz. 5) Teknogirişim sermayesi desteği: Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından bu Kanunun 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendindeki koşulları taşıyanlara bir defaya mahsus olmak üzere teminat alınmaksızın 100.000 Yeni Türk Lirasına kadar teknogirişim sermayesi desteği hibe olarak verilir. Bu fıkra uyarınca yılı bütçesinde Ar-Ge projelerinin desteklenmesi amacıyla ödeneği bulunan merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin tümü tarafından yapılan ödemelerin toplamı, her takvim yılı için 10.000.000 Yeni Türk Lirasını 69 geçemez. Bu tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Kanuna göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. 6) Rekabet öncesi işbirliği projelerinde işbirliğini oluşturan kuruluşların bu işbirliğine yaptıkları katkılar, işbirliği protokolünde belirlenen kuruluşlardan biri adına açılacak özel bir hesapta izlenir. Özel hesaba aktarılan bu tutarlar, harcamanın yapıldığı dönemde katkı sağlayan kuruluşların Ar-Ge harcaması olarak kabul edilir ve proje dışında başka bir amaç için kullanılamaz. Proje hesabında toplanan tutarlar, proje özel hesabı açan kuruluşun kazancının tespitinde gelir olarak dikkate alınmaz. 7) Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların; kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler özel bir fon hesabında tutulur. Bu fon, 193 sayılı Kanun ve 5520 sayılı Kanuna göre vergiye tabi kazancın ve ilgili yılda yapılan Ar-Ge harcaması tutarının tespitinde dikkate alınmaz. Bu fonun, elde edildiği hesap dönemini izleyen beş yıl içinde sermayeye ilâve dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi halinde, zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğratılmış sayılır. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Yerleşik Şirketlere Sağlanan Destekler 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu‟nun 06 Temmuz 2001 tarih ve 24454 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesiyle birlikte bu tür bölgelerde yer 70 alacak, Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinde bulunan şirkelere yönelik vergi avantajlarının sağlandığı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri kurulmaya başlanmıştır. 2007 yılı sonu itibariyle toplam ülkemizde 28 Teknoloji Geliştirme Bölgesi kurulmuştur. Bunların 15‟i faaliyet halindedir. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu doğrultusunda bu tür bölgelerde faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu bölgedeki yazılım ve Ar-Ge‟ ye dayalı üretim faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları ile bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31.12.2013 tarihine kadar vergiden müstesnadır. Bu süre içerisinde münhasıran bu bölgelerde geliştirilerek üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançlar da katma değer vergisinden müstesnadır. 71 Avrupa Birliği İnovasyon Destek Programları Araştırma Çerçeve Programları Avrupa Birliği Araştırma Çerçeve Programları, çok uluslu araştırma ve teknoloji geliştirme projelerinin desteklendiği Topluluk Program‟larının başında gelmektedir. İlki 1984 yılında başlayan Çerçeve Programları (ÇP) çok yıllı programlar olup, kapsamı ve programa ayrılan bütçe miktarı sürekli olarak programda artış göstermektedir. Çerçeve Programları‟nın başlıca amaçları arasında, Avrupa‟nın bilimsel ve teknolojik temelinin güçlendirilmesi, endüstriyel rekabetin desteklenmesi ve ülkeler arası işbirliğinin teşvik edilmesi sayılabilir. AB‟nin Mart 2000‟de yapılan Zirve Toplantısı‟nda belirtilen ve Lizbon Stratejisi olarak adlandırılan strateji kapsamında ise, AB‟nin "dünyanın en dinamik rekabetçi bilgi temelli ekonomisi" olması hedeflenmiştir. Buna bağlı olarak Birliğin Ar-Ge harcamalarının gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki payının %3‟e çıkarılması hedefi konmuştur. Bütünleştirilmiş bir Avrupa Araştırma Alanı (European Research Area-ERA) 72 oluşturmayı hedefleyen ve 2002-2006 döneminde gerçekleştirilen 6. Çerçeve Programı (6.ÇP) ve 2007-2013 yıllarında yürürlükte olan 7. Çerçeve Programı (7.ÇP) AB‟nin bu hedefe ulaşması amacıyla şekillendirilmiştir. Türkiye‟de, 6. ÇP‟dan başlayarak AB Araştırma Çerçeve Programları‟na dahil olmuştur. Bu kapsamda, ülke olarak programın havuzuna finansal katkı sağlanmaktadır. Türk kuruluşları da bu programlara proje önerebilmekte ve destekten yararlanabilmektedir. Halen devam etmekte olan 7. Çerçeve Programı‟na başvuracak projelerde, genel olarak, en az 3 farklı AB üyesi ve aday ülke veya esas üye ülkeden en az 3 bağımsız kuruluşun yer alması gerekmektedir. 7. Çerçeve Programı‟na katılım sağlayabilmek için işletmelerin dokuz ana başlık altında devam etmekte olan çağrıların takip etmeleri ve ilgi alanlarda çağrıların çıkması durumunda Avrupa‟daki kuruluşlarla ortak proje önerisinde bulunmaları gerekmektedir. Türkiye‟de koordinasyonu TÜBİTAK tarafından yürütülmekte olan programla ilgili detaylı bilgi http://www.fp7.org.tr adresinde yer almaktadır. 73 Rekabetçilik ve İnovasyon Çerçeve Programı Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı (Competitiveness and Innovation Framework Programme - CIP), Avrupa‟da rekabetçiliği ve inovasyonu destekleyerek, etkin enerji kullanımını ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamak amacıyla, daha önce uygulanmış olan İşletme ve Girişimcilik Çok Yıllı Programı (MAP), Life Çevre Programı, e-Ten, e-Content ve Modinis gibi destek programlarını tek bir çerçeve altında bir araya getiren bir programdır. Ayrıca, 7. Çerçeve Programı kapsamında yürütülecek olan araştırma ve teknolojik gelişme projelerinden ayrı olmakla birlikte, bu kapsamdaki çalışmaları tamamlayıcı niteliktedir. 3.621 Milyon Avroluk bütçesi ile 2007-2013 yılları arasında uygulanacak olan programın temel amacı: Avrupa‟da başta KOBİ‟ler olmak üzere rekabet ve yenilikçilik kapasitesinin artırılması, Sürdürülebilir büyümeyi ve sayısal içermeyi sağlamış bir bilgi toplumunun oluşumunun hızlandırılması, Bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkin kullanımının sağlanması, Yeni ve yenilenebilir enerji kullanımının artırılması ve etkin enerji tüketiminin sağlanması olarak belirlenmiştir. 74 Program, kapsamının genişliği nedeniyle üç alt bileşenden oluşacak şekilde tasarlanmıştır. Girişimcilik ve İnovasyon Programı (EIP) Bilgi ve İletişim Teknolojileri Politika Destek Programı (ICT - PSP) Avrupa Akıllı Enerji ve Teknoloji Programı (IEE) Bu programlardan ilk ikisine Türkiye tarafından katılım kararı alınmış; IEE programına ise önümüzdeki yıllarda tekrar değerlendirilmek üzere katılmama kararı alınmıştır. EIP programı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, ICT-PSP programı ise Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) koordinasyonunda yürütülecektir. CIP programı ile ilgili detaylı bilgilere http://www.bilgitoplumu.gov.tr/cip-psp/ adresinden ulaşılabilmektedir. 75 Girişim Sermayesi Fonları ve İş Melekleri İnovasyon için en etkin finansman araçlarının başında girişim sermayesi ve iş melekleri yatırımları gelir. Her iki yatırım türü de kurulma aşamasındaki ve yeni kurulmuş şirketler için önemli fırsatlar sunar. Yatırım yapılan şirketten alınan hisse kaşılığında, gereken finansman ve yönetim danışmanlığı sağlanarak şirketin büyütülmesi ve yapılan yatırımın çok üstünde gelir elde edilmesi beklenir. Girişim sermayesi, önemli ekonomik kazanç getirme potansiyeli olan, genç, hızlı büyüyen şirketlere deneyimli profesyonellerce finansman sağlanmasıdır. Girişim sermayesinde yatırım için gereken fonlar, konunun uzmanları tarafından sermaye piyasasından toplanır. İş melekleri, yüksek kazançlara sahip, kendileri de birer girişimci olan kişilerdir. Karşılığında önemli finansal getiriler elde etmek için sahip oldukları finansal kaynakları, deneyim ve ilgi alanlarına giren kurulma aşamasındaki veya yeni kurulan şirketlere yatırırlar. İş melekleri de yatırım yaptıkları şirketlerden hisse alırlar ve aktif olarak yönetimde söz sahibi olmayı yeğlerler. Bu alanda devlete düşen önemli bir görev, özel sermayeyi inovasyonun finansmanına özendirmek; girişim sermayesi fonları ve iş melekleri için uygun ortamı oluşturmaktır. Bu amaçla gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasının yanında politik ve ekonomik 76 istikrarın sağlanması büyük önem taşır. Özel sermaye için bu tarz yatırımları çekici hale getirmekte kullanılan önemli bir araç, yatırımların dönüşlerini doğrudan etkileyen vergi teşvikleridir. Diğer yandan, girişim sermayesi ve iş melekleri yatırımları konusunda farkındalık yaratma çalışmaları; girişimcilerle yatırımcıları bir araya getirecek faaliyetlerin desteklenmesi; girişim sermayesi ve iş melekleri ağlarının oluşturulmasının teşviki; bu tarz yatırımlar için yüksek etik standartlarının oluşturulmasının sağlanması da devletin başlıca görevleri arasındadır. Ülkemizde girişim sermayesiyle ilgili yasal düzenlemeler Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yapılmaktadır. Türkiye‟de kurulu girişim sermayesi şirketleri, İş Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. and KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. Vakıf Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş.‟dir. Türkiye’deki Girişim Sermayesi Şirketleri: İş Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. İş Kuleleri Kule 2, Kat:8 - 34330 Levent - İstanbul - Türkiye Tel : 0212 325 17 44 Faks : 0212 270 58 08 E-posta : [email protected] Web : http://www.isgirisim.com.tr 77 KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. Ceyhun Atıf Kansu Cad. 56. Sok. No:18 KAT: 2 BALGAT-ANKARA Tel : 0312 285 50 00(Pbx) Faks : 0312 286 21 00 E-posta : [email protected] Web : http://www.kobias.com.tr Vakıf Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. Sancak Mahallesi 201. Sokak NO:9/5 Yıldız-Çankaya/Ankara Telefon : 0312 440 98 61 Fax : 0312 440 90 81 e-mail : [email protected] Web : http://www.vakifgirisim.com.tr Türkiye’deki İş Melekleri Ağları ODTÜ Teknokent Yönetici Şirketi - http://www.metutech.metu.edu.tr/ LabX - http://www.lab-x.org/ TIMA (Turkiye İş Melekleri Ağı ) - http://www.tima.biz/ 78 Yazarlar Hakkında Şirin Elçi Technopolis Türkiye‟nin kurucusu ve genel müdürü Şirin Elçi, onüç yılı aşkın bir süredir inovasyon ve inovasyon stratejileri konusunda çalışan, yurtiçinde ve dışında çeşitli kuruluşlara danışmanlık yapmaktadır. Yüksek lisans derecesini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Politika Çalışmaları Programı‟ndan “Türk Sanayinde İnovasyon Yönetimi” konulu teziyle alan Elçi, aynı zamanda, Amerikan Yönetim ve İş İdaresi Enstitüsü‟nden dereceye sahip. Technopolis‟i kurmadan önce çeşitli yerli ve yabancı kuruluşlarda görev aldı; yaklaşık sekiz yıl Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı‟nda yönetici olarak çalıştı. Şirin Elçi, halen Avrupa Komisyonu‟nun „Trend Chart on Innovation‟ ve ERAWATCH girişimlerinde ülkemizi temsil ediyor. Uzun süredir aktif şekilde ülkemizde inovasyonu gündeme taşımak ve bu konuda farkındalık yaratmak için çalışıyor. Bu çabalarının en önemli adımını, yöneticisi olduğu “Eski Köye Yeni Adet Getirin!” adlı proje kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu ile yaptığı çalışmalarla inovasyonun milli eğitim müfredatına entegre edilmesi oluşturuyor. Bir yıl içinde 30 binin üzerinde okuyucu kitlesine ulaşan „İnovasyon: Kalkınmanın ve Rekabetin Anahtarı‟ adlı kitabının yazarı; İnovasyon Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Sekreteri, International Association for Management of Technology (IAMOT), International Society for Professional Innovation Management (ISPIM), TÜSİAD Ulusal İnovasyon Girişimi çalışma grubu üyesi, Eskişehir Yazılım Üssü Genç Girişimci 79 Eğitim Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi ve International Network of SMEs (INSME) kayıtlı uzmanıdır. İhsan Karataylı İnovasyon sistemleri ve stratejisi konusunda yaklaşık on yıllık deneyime sahiptir. Lisans derecesini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü‟nden alan Karataylı, sanayi kuruluşlarının inovasyon ve Ar-Ge faaliyetlerine destek sağlayan Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı‟nda firmaların teknolojik inovasyon projeleri konusunda çalışmıştır. Daha sonra TEMSA‟da çalışmaya başlayan Karataylı, inovasyon kültürünün firma bünyesinde yaygınlaştırılması ve inovasyon sisteminin kurulmasında görev almıştır. Bu dönemde aynı zamanda Sabancı Holding İnovasyon Çalışma grubunda da aktif olarak çalışan Karataylı, Technopolis Group‟da, yurtiçinde dışında inovasyona dayalı rekabet gücü ve kalkınma projelerinde görev almaktadır. Ayrıca, ülkemizde inovasyon farkındalığının yaratılması konusunda da önemli projelere imza atmıştır. Bu kapsamdaki çalışmalarına İnovasyon Derneği Genel Sekreter Yardımcısı olarak devam etmektedir. 80
