TÜRKİYE VE İZMİR`İN İHRACAT PERFORMANSININ

Hazırlayan: Gündem KONT
Dış Ticaret Uzmanı, İzmir Ticaret Odası
TÜRKİYE VE İZMİR’İN İHRACAT PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ
1. TÜRKİYE’NİN 2016 YILI İHRACATININ DEĞERLENDİRİLMESİ
T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan 2017- 2019 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Programa göre ülkemizin
ihracatının




2016 yılında 143,1 milyar dolar
2017 yılında 153,3 milyar dolar
2018 yılında 170 milyar dolar
2019 yılında 193,1 milyar dolar
değerlerinde gerçekleştirilmesi hedefi bulunmaktadır.
Ülkemizin 2023 yılı hedefleri ise



Dünya ticaretinden %1,5 pay alınması,
İhracat değerinin 500 milyar dolara ulaşması
Dünyanın en büyük 10 ekonomisi içinde olmak,
şeklinde belirlenmiştir.
Tablo 1 : Ülkemizin Mal Ticareti Hedefleri
Milyar Dolar
İhracat
İthalat
Dış Ticaret Hacmi
Dış Ticaret Dengesi
İhracat/İthalat (%)
2015
143,8
207,2
351,1
-63,4
69,4
2016*
143,1
198
341,1
-54,9
72,3
2017*
153,3
214,0
367,3
-60,7
71,6
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı
2018*
170
236,9
406,9
-66,9
71,8
2019*
193,1
261,8
454,9
-68,7
73,7
2023**
500
625
1.125
-125
80
*Beklenti (Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 2017-2019) **2023 İhracat Stratejisi
Şekil 1: Türkiye’nin Küresel Mal İhracatındaki Payı ve 2023 Hedefi
Türkiye'nin Küresel Mal ihracatındaki Payı (%)
1,5
1,6
1,4
1,2
1
0,82
0,81
0,75
0,74
2008
2009
2010
2011
0,8
0,83
0,81
0,83
0,87
0,89
2012
2013
2014
2015
2016
0,6
0,4
0,2
0
2023*
*2023 yılı hedefi, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı
1
Türkiye’nin 2016 yılında;


ihracatı 2015 yılına göre %0,9 düşüş göstererek 142 milyar 606 milyon dolar olarak
ithalatı ise 2015 yılına göre % 4,2 düşüş göstererek 198 milyar 602 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Orta vadeli programa göre 2016 yılında 143,1 milyar dolar ihracat hedefi yakalanamamıştır. İhracatta yaşanan bu
gerilemenin nedenleri olarak



Petrol ve emtia fiyatlarındaki zayıflık
ABD Dolarının güçlü seyri
Yakın coğrafyamızda yaşanan gelişmeler ve alıcıların siyasi ve ekonomik durumu
gösterilmektedir.Ülkemizin miktar bazında ihracatı 2016 yılında, 2015 yılına kıyasla %4 artış göstererek, 104 milyon
ton, değer bazında ise 2015 yılına kıyasla %0,9 gerileme göstererek 142,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
İhracatımızın miktar bazında artıp değer bazında gerilemesi sonucunda kilogram başı ihracatımızın değeri düşüş
göstererek, 2015'te 1,44 dolar olan kilogram başı ihracatımız, 2016'da 1,37 dolara gerilemiştir.
Tablo 2 : Türkiye’nin 2010-2016 Yılları Arasında Dış Ticaret Değerleri
DIŞ TİCARET DEĞERLERİ - Milyon Dolar
YILLIK
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
DEĞ. %
İHRACAT
113.883
134.907 152.462 151.803 157.610 143.839 142.606
-0,9
İTHALAT
185.544
240.842 236.545 251.661 242.177 207.234 198.602
-4,2
DIŞ TİCARET HACMİ
299.428
375.749 389.007 403.464 399.787 351.073 341.208
-2,8
DIŞ TİCARET AÇIĞI
İHRACAT / İTHALAT
(%)
-71.661
-105.935 -84.083 -99.859 -84.567 -63.395 -55.996
-11,7
Kaynak : TÜİK
1.1.
61,4
56,0
64,5
60,3
65,1
69,4
71,8
3,5
Geniş Ekonomik Gruplara Göre İhracat
Geniş ekonomik gruplara göre ülkemizin ihracatına bakıldığında, 2016 yılında ülkemiz yarıya yakın oranda (%47)
ara malı ihracatı gerçekleştirmiştir.
Ara malı ihracatında içinde en fazla payı sanayi için işlem görmüş hammaddeler almaktadır.
Dayanıklı tüketim malları gibi katma değer gerektiren ürün ihracatımızın payı ise düşük seyretmiştir.
Tablo 3: Türkiye’nin 2016 yılında Geniş Ekonomik Sınıflara Göre İhracatı
GENİŞ EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA GÖRE İHRACAT
( MİLYON DOLAR )
2016
YATIRIM MALLARI
15.904
Yatırım (Sermaye) Malları (Taşımacılık araçları hariç)
8.197
Sanayi ile ilgili taşımacılık araç ve gereçleri
7.707
ARA MALLARI
66.935
Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler
3.681
Sanayi için işlem görmüş hammaddeler
46.472
İşlem görmemiş yakıt ve yağlar
139
PAY %
11,1
47,0
2
Yatırım mallarının aksam ve parçaları
Taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları
Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş ham maddeler
Esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammaddeler
İşlem görmüş diğer yakıt ve yağlar
TÜKETİM MALLARI
Binek otomobilleri
Dayanıklı tüketim malları
Yarı dayanıklı tüketim malları
Dayanıksız tüketim malları
Esası yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tüketim malları
Esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş tüketim malları
Motor benzini ve diğer hafif yağlar
Sanayii ile ilgili olmayan taşıma araç ve gereçleri
DİĞERLERİ
TOPLAM İHRACAT
Kaynak: TÜİK, Ekonomi Bakanlığı
1.2.
4.301
8.929
385
1.791
1.236
58.896
8.355
12.813
14.658
8.569
5.691
6.927
1.716
166
871
142.606
41,2
100,0
Dış Ticaret Açığı ve Fazlası Verilen Ürünler
2016 yılında Türkiye’nin en fazla dış ticaret açığı verdiği diğer bir deyişle ihracata göre daha fazla ithalat
gerçekleştirilen ürünlere bakıldığında, ülkemizin enerji ithalatçısı konumu değişiklik göstermeyerek, mineral yakıtta
en fazla açık verdiğimiz görülmektedir.
Tablo 4 : Türkiye’nin 2016 yılında Dış Ticaret Açığı verdiği ilk 10 ürün
FASILLARA GÖRE EN FAZLA DIŞ TİCARET AÇIĞI VERDİĞİMİZ İLK 10 ÜRÜN- (Milyon Dolar)
OCAK-ARALIK
FASIL ADI
2015
2016
1 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve ürünleri
-33.325
-23.948
2
3
4
5
Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler,
bunların aksam ve parçaları
Elektrikli makina ve cihazlar, aksam-parça-aksesuarı
Plastikler ve mamulleri
Demir ve çelik
-13.254
-9.359
-6.910
-8.219
-14.891
-12.356
-6.600
-6.388
6
7
8
9
10
Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar,
bunların aksam, parça ve aksesuarı
Organik kimyasal ürünler
Hava taşıtları, uzay taşıtları ve bunların aksam ve parçalar
Eczacılık ürünleri
Bakır ve bakırdan eşya
-3.896
-4.242
-3.141
-3.418
-1.816
-3.923
-3.886
-3.593
-3.390
-1.609
Kaynak: TÜİK, Ekonomi Bakanlığı
3
2016 yılında, Türkiye’nin dış ticaret fazlası verdiği ürünlere bakıldığında, giyim eşyaları, tarım ürünleri, demir ve
çelikten eşya gibi ülkemizi geleneksel ihraç ürünleri dikkat çekmektedir.
Tablo 5: Türkiye’nin 2016 yılında Dış Ticaret Fazlası verdiği ilk 10 ürün
1
FASILLARA GÖRE EN FAZLA DIŞ TİCARET FAZLASI VERDİĞİMİZ İLK 10 ÜRÜN- (Milyon Dolar)
OCAK-ARALIK
FASIL ADI
2015
2016
Örme giyim eşyası ve aksesuarı
8.067
8.066
2
3
4
5
Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci
eşyası, metal paralar
Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı
Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler
Demir veya çelikten eşya
7.080
4.126
3.891
2.723
4.972
4.235
3.333
1.986
6
7
8
Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları,
bunların aksam, parça, aksesuarı
Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları
Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento
-81
1.906
1.861
1.964
1.848
1.813
9
Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde
edilen müstahzarlar
2.073
1.770
1.703
1.748
Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş
10 diğer eşya, paçavralar
Kaynak: TÜİK, Ekonomi Bakanlığı
1.3.
Türkiye ile En Fazla Dış Ticaret Hacmi Olan Ülkeler
Türkiye’nin en fazla dış ticaret hacmi olan ilk on ülkeye bakıldığında, 2016 yılında, dış ticaret fazlası verilen ülkeler,
İngiltere, İran, Birleşik Arap Emirlikleri olurken diğer tüm ülkelerde dış ticaret açığı verildiği görülmektedir.
Tablo 6: Türkiye’nin En Fazla Dış Ticaret Hacmi olan ilk 10 ülke
TÜRKİYE'NİN EN FAZLA DIŞ TİCARET HACMİ OLAN İLK 10 ÜLKE
VE DENGESİ / AÇIĞI
Milyon Dolar
OCAK - ARALIK
Sıra
No
HACİM
Ülke Adı
1
Almanya
2
Çin
3
İtalya
4
ABD
5
İngiltere
6
Rusya Federasyonu
7
Fransa
8
İspanya
9
İran
10
BAE
Kaynak: TÜİK, Ekonomi Bakanlığı
2015
2016
34.769
27.288
17.526
17.537
16.098
23.990
13.443
10.331
9.760
6.690
35.479
27.770
17.802
17.495
17.011
16.895
13.389
10.672
9.669
9.107
DENGE/AÇIK
Hacim Pay
(%)
10,4
8,1
5,2
5,1
5,0
5,0
3,9
3,1
2,8
2,7
2015
2016
-7.935
-22.459
-3.752
-4.746
5.015
-16.813
-1.753
-846
-2.432
2.673
-7.469
-23.111
-2.636
-4.240
6.370
-13.427
-1.340
-686
269
1.705
4
1.4.
Ülke Gruplarına Göre İhracat Dağılımı
Türkiye’nin 2016 yılında ülke gruplarına göre ihracat dağılımına bakıldığında, Avrupa Birliği ülkelerine yapılan
ihracatın %47,9 payla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Avrupa Birliği’ni sırasıyla; Yakın ve Ortadoğu, Afrika,
Avrupa Birliği haricinde kalan diğer Avrupa ülkeleri, Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda takip etmiştir.
Tablo 7: Türkiye’nin 2016 yılında Ülke Gruplarına Göre İhracat Dağılımı
ÜLKE GRUPLARINA GÖRE İHRACAT - Milyon Dolar
2016
GENEL İHRACAT TOPLAMI
142.606
A- AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (28)
68.372
B- TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ
1.837
C- DİĞER ÜLKELER
72.397
1- DİĞER AVRUPA
9.740
2- AFRİKA
11.409
Kuzey Afrika
Diğer Afrika
7.757
3.652
Kuzey Amerika
Orta Amerika ve Karayip
Güney Amerika
7.409
846
1.096
3- AMERİKA
5,4
2,6
9.351
4- ASYA
Yakın ve Ortadoğu
Diğer Asya
6,6
5,2
0,6
0,8
41.010
28,8
736
152
0,5
0,1
31.318
9.692
5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA
6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER
2.
% DAĞ.
100,0
47,9
1,3
50,8
6,8
8,0
22,0
6,8
İZMİR’İN 2016 YILI İHRACATININ DEĞERLENDİRİLMESİ
İzmir, 2016 yılında Türkiye’de en fazla ihracat gerçekleştiren 3. il olmuştur.
İzmir’in ihracatı 2016 yılında, 2015 yılına göre % 3,2 artış göstererek 8 milyar 370 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir.
İzmir’de 2016 yılında ihracat gerçekleştiren firma sayısı ise 2015 yılına oranla %1,4 artış göstererek 4.600 olmuştur.
Tablo 8: 2016 Yılında En Fazla İhracat Gerçekleştiren İlk 10 İl
OCAK-ARALIK (BİN DOLAR)
İL ADI
1
İSTANBUL
2
İHRACATCI
FİRMA SAYISI
2015
2016
% DEĞ.
İHRACAT DEĞERİ*
2015
2016
% DEĞ.
32.995
33.495
1,5
77.009.984
76.208.476
-1,0
BURSA
4.186
4.272
2,1
8.634.502
9.772.165
13,2
3
İZMİR
4.538
4.600
1,4
8.108.513
8.369.844
3,2
4
KOCAELİ
1.463
1.551
6,0
7.402.941
6.469.079
-12,6
5
ANKARA
4.290
4.226
-1,5
7.048.777
6.465.089
-8,3
6
GAZİANTEP
1.998
2.132
6,7
6.330.321
6.435.897
1,7
7
SAKARYA
347
386
11,2
1.943.278
2.554.015
31,4
5
8
DENİZLİ
1.002
1.071
6,9
2.516.246
2.403.360
-4,5
9
MANİSA
516
524
1,6
1.839.282
1.845.721
0,4
10
HATAY
1.014
1.125
10,9
1.826.646
1.744.802
-4,5
*TÜİK, illere göre dış ticaret verilerini, girişimlerin merkez adreslerinin bulunduğu illere göre oluşturmaktadır.
Kaynak: TÜİK, Ekonomi Bakanlığı
İzmir’in gümrüklere göre ihracatına bakıldığında, 2016 yılında, 2015 yılına oranla %1,6 düşüş göstererek, 17 milyar
689 milyon dolar ihracat gerçekleştirmiştir.
Tablo 9: İzmir’in Gümrüklere Göre İhracatı
İHRACAT DEĞERİ
(ABD DOLARI)
Kaynak: TÜİK
2015
2016
DEĞ(%)
17 Milyar 989 milyon
17 Milyar 689 milyon
-1,6
İzmir’in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk üç ülke sırasıyla Almanya, ABD ve İngiltere olmuştur.
Tablo 10 : İzmir’in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 ülke
ÜLKE
1 Almanya
2 ABD
3 İngiltere
4 İtalya
5 İspanya
6 Hollanda
7 Fransa
8 Belçika
9 İsrail
10 İran
Kaynak: TÜİK
İHRACAT DEĞERİ
(ABD DOLARI)
1.065.354.731
664.373.525
640.684.115
457.050.282
432.342.227
395.256.833
335.949.069
222.439.012
211.342.509
172.752.407
İzmir’in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk üç ürün sırasıyla ‘’Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarı’’, ‘’Tütün
ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler’’ , ‘’Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler’’ olmuştur.
Tablo 11: İzmir’in 2016 yılında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 fasıl/ürün
1
FASIL/ÜRÜN
Örme giyim eşyası ve aksesuarı
İHRACAT DEĞERİ ( USD DOLAR)
757.902.185
2
Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş
maddeler
739.809.604
3
Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve
aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam
ve parçaları
655.937.869
4
Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler
574.947.809
6
5
6
Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler,
motosikletler ve diğer kara taşıtları,
bunların aksam, parça, aksesuarı
Plastikler ve mamulleri
500.941.757
477.527.792
7
8
Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetmeverme, televizyon görüntü-ses kaydetmeverme cihazları,aksam-parça-aksesuarı
Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı
363.552.955
344.386.328
Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan
9 veya kartondan eşya
10 Demir ve çelik
340.178.153
288.075.528
Kaynak: TÜİK
3. SONUÇ, DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
Türkiye’nin 2016 yılında ihracatı 2015 yılına göre %0,9 düşüş göstererek 142 milyar 606 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir. Parite, emtia-petrol fiyatlarındaki düşüş ve Rusya, Irak, Suriye, Libya’daki sorunlar nedeniyle
ülkemiz ihracatında 2016 yılında 8,7 milyar dolar kayıp yaşandığı belirtilmektedir.
2017 yılında ise başta Rusya ve Irak olmak üzere çevre ülkelerle sorunların düzelmesi, petrol ihracatçısı ülkelerin
ekonomisinin toparlanması ve Hükümetin ihracata yönelik verdiği yeni desteklerin bu yıl hayata geçirilecek olması
nedeniyle, ihracatın atılıma geçeceği beklenmektedir. Ülkemizin 2017 yılı ihracat hedefi, Orta Vadeli Programa
göre 153,3 milyar dolar ihracat hedefini aşarak, 155 milyar dolar olarak belirlenmiştir.
Bunun yanı sıra, 2016 yılında kilogram başı ihracatımızın değeri de düşüş göstermiş, 2015'te 1,44 dolar olan
kilogram başı ihracatımız, 2016'da 1,37 dolara gerilemiştir.
Tüm bu bilgiler ışığında, ülkemiz,
alıcıların olumsuz siyasi ve ekonomik durumlarından minimum seviyede
etkilenecek şekilde ihracatı arttırma stratejileri geliştirmesi gerekmektedir. Bu da Ar-Ge, inovasyon, markalaşma
ve tasarım alanlarında katma değer arttırıcı faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ile mümkün olacaktır.
Türkiye’nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkeler genellikle emek yoğun ürünler ve hammadde ihraç
ederken ileri teknoloji içeren ürünleri gelişmiş ülkelerden ithal etmektedir. Fakat bu şekilde yapılan dış ticaret,
gelişmekte olan ülkelerin aleyhine sonuçlar doğurmakta ve bu ülkeler genellikle dış ticaret açığı vermektedir.
Türkiye’de özellikle son yıllarda artan cari açığın arkasında enerjide dışa olan bağımlılığın yattığı sıklıkla ifade
edilmektedir. Oysa Güney Kore, enerji ihtiyacının %82’sini, İrlanda ise %87’sini ithalatla karşılamaktadır; Güney
Kore cari fazla verirken, İrlanda’da cari denge söz konusudur. Bu farkın temel nedeni, söz konusu iki ülkenin, enerji
gibi ithal girdileri kullanarak daha fazla katma değere sahip ürünleri üretmeleri ve bunları ihraç etmeleridir. Türkiye,
İrlanda ve Güney Kore ile kıyaslandığında, ithal girdilerini katma değeri daha düşük çıktılara dönüştürebilmekte ve
imalat sanayi çoğunlukla montaj endüstrisinden öteye gitmemektedir.
Bu durumda Türkiye gibi cari açık ve ekonomik büyüme sorunlarıyla uğraşan ülkelerin nitelikli eğitim ve Ar-Ge
faaliyetlerine ağırlık vererek yüksek teknolojili ürünleri üretir ve ihraç eder duruma gelmeleri önem arz etmektedir.
7
Ar-Ge faaliyetleri sonucunda üretilen bir tasarım ve bunun üretim sürecinde kullanılması, üretimin maliyetini
azaltarak ihracatçı firmalara dış pazarlarda rekabet avantajı sağlayacaktır.
Ar-Ge harcamaları, yüksek teknolojili ürün üretimini ve ihracatını arttıracaktır. Bu durumda bir yandan artan ihracat
gelirine bağlı olarak ihracatın ithalatı karşılama oranını yükseltecek ve dış ticaret dengesini iyileştirecek, diğer yandan
da GSYİH’yi artıracak ve ekonomik büyümeyi hızlandıracaktır.
Bu çerçevede, yüksek ve sürdürülebilir bir ekonomik büyüme yakalayabilmek, ihracat birim değerimizi arttırmak
için, Ar-Ge harcamalarına daha fazla pay ayrılmalıdır. İleri teknoloji üretimi gerçekleştirecek yüksek nitelikli
işgücünün yetiştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Ülkemizin bilimsel altyapısı güçlendirilerek, üniversiteler ile sanayi işbirliği etkin şekilde geliştirilmelidir.
Ayrıca yeni teknolojilerin ülkemize kazandırılması için, doğrudan yabancı yatırımlar da etkin bir şekilde kullanılmalı,
ülkemizde teknoloji yoğun üretim gerçekleştirmeyi yabancılar için cazip hale getirecek yeni teşvik önlemleri
alınmalıdır.
Ülkemizde ihracatı arttırmaya yönelik verilen destekler önemli ve yararlıdır. Bununla beraber, Türkiye’de sağlanan
ihracat desteklerinin dağınık bir şekilde ele alındığı, hangi kurumun ne ölçüde hangi faaliyetlere ilişkin destek
sağladığı konusunda firmalar arasında bir kafa karışıklığı söz konusudur. İhracata yönelik devlet desteklerindeki bu
dağınık yapıyı ortadan kaldırmak için, ülkemiz ihracata yönelik büyüme stratejisini sadece birkaç kurumu ilgilendiren
bir strateji olarak ele almayıp, G. Kore örneğinde olduğu gibi tüm kurumların dahil edildiği özel sektör görüşlerinin
her aşamada alındığı bir büyüme hareketi olarak ele almalıdır.
Ülkemiz, kullandırdığı desteklerin aynı zamanda denetçisi olmalı, desteklerin kullanımının ardından ihracata katkısı
firma bazında yakından takip edilmelidir.
Katma değeri yüksek ürün üreten sektörlerin daha fazla destek kullanması sağlanmalı, bu sektörlere özel destek
mekanizması geliştirilmelidir. Özellikle yüksek teknolojili sanayilerde yatırım ve üretimler ihracat temelli olarak
desteklenmelidir.
8