dış ticarette bankacılık ve gümrük prosedürü
advertisement
T.C KARADENĐZ TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ ĐKTĐSADĐ VE ĐDARĐ BĐLĐMLER FAKÜLTESĐ ĐKTĐSAT BÖLÜMÜ DIŞ TĐCARETTE BANKACILIK VE GÜMRÜK PROSEDÜRÜ DANIŞMAN : Doç. Dr. HARUN TERZĐ HAZIRLAYAN : 079688 - Özgür Küçükarslan TRABZON - 2001 ÖNSÖZ Bu çalışma, Dış Ticarette Bankacılık ve Gümrük Prosedür’ünün nasıl işlediğine ait bilgileri içermektedir. Mevzuatta ve uygulamada bulunan eksik yönler ve bu eksikliklerin nasıl giderileceği konusunda bilgi verilmeye çalışılmıştır. Çalışmalarımız sırasında bilgi ve açıklamalarıyla yol gösteren danışman hocamız Doç. Dr. HARUN TERZĐ’ye teşekkür ederiz TRABZON, 2001 ÖZGÜR KÜÇÜKARSLAN I GĐRĐŞ Dış ticaretin ülke ekonomilerinde oynadığı rol şüphesiz inkar edilemez düzeydedir. Türkiye’de de dışa açılma politikalarının ve özellikle Gümrük Birliğinin daha da ileri boyutlara varacağı tahmin edilmektedir. Çalışmamızın birinci bölümünde ve ikinci bölümünde dış ticarete ilgili genel esaslar üzerinde durulmuştur. Bir dış ticaret olayının başlatıcısı durumundaki satış sözleşmelerinin tanıtılmasıyla konuya girilmiş ve daha sonra dış ticaretteki teslim şekilleri, ödeme şekilleri ve dış ticarette kullanılan belgeler teke teker anlatılarak örnekler sunulmuştur. Üçüncü bölümde Gümrük mevzuatı uygulamaları ve yeni değişiklikler ele alınmıştır. Bölgesel Entegrasyonlar ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Uygulamasına değinilmiştir. Dördüncü bölümde Dış ticarette çok önemli bir yere sahip olan Serbest Bölgeler konusu ele alınmıştır ve uygulamalar ayrıntılı şekilde incelenmiştir. VIII KISALTMALAR LĐSTESĐ AB ABD AKÇT CF CIF : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik devletleri : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu : Cost and Freight (Mal ve Navlun) : Cost, Insurance Paid to named Place of Destınation (Varış Yerine Kadar Navlun ve Sipariş Primi Ödenmiş Olarak Teslim CPT : Carrige Paid Tanamed Place of Destınation (Varış Yerine Kadar Navlun Ödenmiş Olarak Teslim DAB : Döviz Alım Belgesi DAF : Delivered Ad Frantier (Sınırda Teslim) DĐĐB : Dahilde Đşleme Đzin Belgesi DBT : Döviz Beyan Tutanağı DDP : Delivered Duty Paid (Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim DDV : Delivered Duty Unpaid (Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödenmemiş Olarak Teslim DES : Delivered Ex Ship (Gemide Teslim) DEQ : Delivered Ex Quaty Duty Paid (Gümrük Vergisi Ödemiş Olarak Rıhtımda Teslim) DSB : Döviz Satım Belgesi EFTA : European Free Trade Association (Avrupa Serbest Ticaret Birliği) FAS : Free Alanside Ship (Gemi Yanında Teslim) FCR : free Carrier (Belirlenen Yerde Teslim) FOB : Free on Board (Gemi Küpeştesinde Teslim) GM : Gümrük Birliği DGM : Gümrükler Genel Müdürlüğü GM : Gümrük Mevzuatı GV : Gümrük Vergisi ĐGEME : Đhracatı Geliştirme Etüd Merkezi TPKK : Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu TPTB : Türk Parası Transfer Belgesi INCOTERMS : Kullanılan Ticari Terimlerin Yorumlanmasında Uluslararası Kurallar Bülteni VII ĐÇĐNDEKĐLER SAYFA NO ÖNSÖZ......................................................................................................................I ĐÇĐNDEKĐLER...........................................................................................................II KISALTMALAR.....................................................................................................VII GĐRĐŞ...................................................................................................................VIII BÖLÜM I: DIŞ TĐCARETLE ĐLGĐLĐ GENEL ESASLAR.............................1 A. DIŞ TĐCARETTE SATIŞ SÖZLEŞMELERĐ.........................................2 B. DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ...............................................6 C. DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ.............................................12 1. Akreditifli ödeme..............................................................................13 - Akreditifin işleyişi....................................................................14 - Akreditifin çeşitleri...................................................................15 2. Vesaik mukabili ödeme....................................................................19 3. Mal mukabil ödeme..........................................................................19 4. Peşin ödeme......................................................................................20 5. Konsinye hesap.................................................................................22 6. Kabul kredili ödeme..........................................................................23 7. Özel takas..........................................................................................23 8. Bağlı muamele..................................................................................24 9. Factoring...........................................................................................24 BÖLÜM II: DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN BELGELER..............................26 A. TĐCARĐ BELGELER............................................................................27 1. Proforma Fatura................................................................................27 2. Ticari Fatura......................................................................................27 3. Konsolosluk fatura............................................................................32 II 4 .Navlun Fatura.....................................................................................32 B: SEVK BELGELERĐ..............................................................................33 1. Konşimento ve çeşitleri......................................................................33 2. Taşıma Senetleri...............................................................................39 3. CMR Belgesi.....................................................................................40 4. FIATA Taşıma Belgeleri..................................................................42 5. Nakliyeci Makbuzu...........................................................................42 6. Posta Makbuzu..................................................................................42 C: SĐGORTA BELGELERĐ........................................................................42 D: DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN DĐĞER BELGELER.....................44 1. Menşe Şehadetnamesi.......................................................................45 2. Çeki Listesi........................................................................................47 3. Paket / Koli Listesi............................................................................48 4. Ekspertiz veya Analiz Raporu...........................................................51 5. Gözetim Belgesi................................................................................51 6. Sağlık Raporu....................................................................................51 7. Dolaşım Belgesi................................................................................51 8. Akreditif Mektubu.............................................................................56 9. Döviz Alım Belgesi...........................................................................58 BÖLÜM III : GÜMRÜK MEVZUATI UYGULAMALARI VE YENĐ DEĞĐŞĐKLER.....................................................................................61 1. GÜMRÜK BĐRLĐĞĐ VE TÜRKĐYE UYGULAMALARI.................62 2. BÖLGESEL ENTEGRASYONLAR..................................................62 3. 4458 SAYILI GÜMRÜK KANUNU VE UYGULAMASI................64 3.1. Karar.............................................................................................64 III 3.2. Bağlayıcı Tarife Bilgisi ve Bağlayıcı Menşe Bilgisi....................65 3.3. Eşyanın Tercihli ve Tercihsiz Menşei..........................................66 3.4. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları...................................................67 3.5. Geçici Depolama Yerleri..............................................................68 3.6. Basitleştirilmiş Usuller.................................................................68 3.7. Eşyanın Özel amaca Yönelik Kullanımı......................................68 3.8. Gümrük Antrepo Rejimi..............................................................69 3.9. Dahilde Đşleme Rejimi..................................................................69 3.10. Geçici Đthalat Rejimi..................................................................71 3.11. Gümrük Kontrolü Altında Đşleme Rejimi...................................72 3.12. Hariçte Đşleme Rejimi.................................................................72 BÖLÜM IV:DIŞ TĐCARETTE SERBEST BÖLGELER........................................74 A: TÜRKĐYE’DE SERBEST BÖLGELER................................................75 1. SERBEST BÖLGENĐN TANIMI.......................................................75 2. SERBEST BÖLGELERĐN KURULUŞ AMAÇLARI.......................75 3. SERBEST BÖLGELERĐN ÜLKELERE SAĞLADIĞI EKONOMĐK KATKILAR............................................................................................76 4. SERBEST BÖLGELERĐN TEŞKĐLAT YAPISI................................76 5. SERBEST BÖLGE MÜDÜRLÜKLERĐ GÖREVĐ............................76 6. SERBEST BÖLGELERDE SAĞLANAN TEŞVĐK VE AVANTAJLAR......................................................................................77 7.SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALARIN YARARLANDIĞI VERGĐSEL NĐTELĐKTEKĐ MUAFĐYETLER.....................................................................................78 8. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALAR TÜRKĐYE’DE GEÇERLĐ ĐHRACA VE YATIRIM TEŞVĐKLERĐNDEN YARARLANABĐLĐR MĐ ?.................................79 9. SERBEST BÖLGEDE ELDE EDĐLEN GELĐRLER TÜRKĐYE’YE TRANSFER EDĐLMESĐ HALĐNDE VERGĐLENDĐRĐLĐR MĐ ?.........79 IV 10.SERBEST BÖLGELER HANGĐ FĐRMALAR ĐÇĐN AVANTAJLIDIR?..................................................................................79 11.FAALĐYETTE BULUNAN SERBEST BÖLGELER ...................79 SERMAYENĐN TÜRKĐYE’DEN 12. AYNĐ VE NAKDĐ SERBEST BÖLGEYE VE BURADAN DA YURTDIŞINA TRANSFERĐ NASIL YAPILIR?...........................................................80 13. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYET GÖSTEREN FĐRMALARDA ÖDENEN ÜCRETLER..............................................80 14.SERBEST BÖLGEDE GEREKLĐ OLAN HĐZMETLERĐN SAĞLANMASI.......................................................................................81 15.BÖLGE KURUCU ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐ (BKĐ) ĐLE ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐN GÖREV VE YETKĐLERĐ............................................81 16. SERBEST BÖLGEDEKĐ ÖDEMELERĐN HANGĐ PARA BĐRĐMĐ ĐLE YAPILACAĞI.................................................................................82 17. SERBEST BÖLGEDE YABANCI UYRUKLU PERSONEL ÇALIŞTIRMA........................................................................................82 18. SERBEST BÖLGELERDE SOSYAL GÜVENLĐK MEVZUATI ĐLE GREV VE LOKAVTA ĐLĐŞKĐN HÜKÜMLER.............................82 19. SERBEST BÖLGELERE MALLARIN VE ĐNSANLARIN GĐRĐŞ ÇIKIŞI.....................................................................................................83 20. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN GERÇEK VE TÜZEL KĐŞĐLER KAMBĐYO MEVZUATI AÇISINDAN YURTDIŞINDA YERLEŞĐK SAYILIR MI?.........................................83 21.SERBEST BÖLGELERDE GÜVENLĐK..........................................84 22. SERBEST BÖLGELERDE ĐKAMET MÜMKÜN MÜ ?................84 23. SERBEST BÖLGELERDE MALIN KALIŞ SÜRESĐ.....................84 24. SERBEST BÖLGELERDE PERAKENDE SATIŞ YAPILABĐLĐR MĐ?..........................................................................................................84 25. KULLANICILARIN TUTMAK ZORUNDA OLDUKLARI DEFTERLER..........................................................................................84 26. KULLANICI OLMAYAN YERLĐ VE YABANCI FĐRMALARIN SERBEST BÖLGEDE DEPOLAMADAN YARALANMALARI........85 V 27. SERBEST BÖLGEDE FASON ÜRETĐM YAPILMASI MÜMKÜN MÜDÜR?................................................................................................85 28. FAALĐYET RUHSATI ALINMASI.................................................85 29.SERBEST BÖLGEDE KĐMLER FAALĐYETTE BULUNABĐLĐR......................................................................................86 30. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNMAK ĐÇĐN YENĐ BĐR ŞĐRKET KURMAK VEYA ŞUBE OLUŞTURMAK GEREKĐR MĐ?..........................................................................................................86 31. SERBEST BÖLGE ADRESLĐ ŞĐRKET KURULMASI VE TÜRKĐYE’DEKĐ ŞĐRKET MERKEZĐNĐN SERBEST BÖLGEYE TAŞINMASI MÜMKÜN MÜDÜR?......................................................87 32. SERBEST BÖLGELERDE HANGĐ FAALĐYETLER YAPILABĐLĐR ? HANGĐ KONULARDA FAALĐYET RUHSATI ALINABĐLĐR ?.......................................................................................87 33. FAALĐYETTE BULUNACAK ĐŞYERĐ NASIL TEMĐN EDĐLĐR ?.................................................................................................88 34. FAALĐYET RUHSATI SÜRESĐ......................................................88 35. FAALĐYET RUHSATI ÜCRETĐ......................................................88 36. TÜRKĐYE ĐLE SERBEST BÖLGELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐ HANGĐ DURUMDA GELĐR VERGĐSĐ ÖDENĐR?................................................................................................88 37. TÜRKĐYE’DEN SERBEST BÖLGELERE ĐHRACAT REJĐMĐ DIŞINDA MAL SATIŞI MÜMKÜN MÜDÜR?....................................89 38. SERBEST BÖLGELER ĐLE DĐĞER ÜLKELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐDĐR.........................................89 39.SERBEST BÖLGELERDEN YURTDIŞINA VEYA YURTDIŞINDAN SERBEST BÖLGELERE GĐDECEK OLAN MALLARIN TÜRKĐYE’DEN GEÇĐŞĐ NASIL?...................................89 40. SERBEST BÖLGEDEN YURT DIŞINA VEYA YURTDIŞINDAN SERBEST BÖLGEYE GĐDECEK OLAN MALLARIN TÜRKĐYE’DEN GEÇĐŞĐ NASIL OLUR...............................................89 41. SERBEST BÖLGEDE ÜRETĐLEN MALLAR HANGĐ HALLERDE TÜRKĐYE MENŞELĐ OLUR.................................................................90 VI 42. SERBEST DOLAŞIMDA BULUNAN ÜRÜNLER SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLDĐĞĐNDE SERBEST DOLAŞIM DURUMUNU DEVAM ETTĐRĐR MĐ ?................................................90 43. .SERBEST BÖLGELERDE YAPILAN ÜRETĐM SONUCU ELDE EDĐLEN ÜRÜNLER HANGĐ KOŞULLARDA SERBEST DOLAŞIMA GĐREBĐLĐR ?..........................................................................................90 44. DAHĐLDE VE HARĐÇTE ĐŞLEME REJĐMLERĐNĐN SERBEST BÖLGELER AÇISINDAN ĐŞLEYĐŞĐ NASIL OLMAKTADIR ?........90 45. TÜRKĐYE’YE ĐTHALĐ KOTA GĐBĐ TĐCARET POLĐTĐKASI ÖNLEMLERĐNE TABĐ ÜRÜNLER......................................................91 46. SERBEST BÖLGEDEKĐ MALLARA HANGĐ HALLERDE A.TR BELGESĐ VERĐLĐR?..............................................................................92 47. SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLMESĐ YASAK OLAN MALLAR................................................................................................92 SONUÇ.........................................................................................................................93 EKLER..........................................................................................................................95 KAYNAKÇA VII DIŞ TĐCARETLE ĐLGĐLĐ GENEL ESASLAR 1 DIŞ TĐCARETTE SATIŞ SÖZLEŞMELERĐ Đthalatçı firmalar, yurtdışından temin etmek istedikleri malları satan yabancı ihracatçı firmaları bulduktan sonra aralarında yapacakları temaslar neticesinde belli şartlarda anlaşıp aralarında daha sonra ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önlemek amacıyla detaylı bir satış sözleşmesi imzalama yoluna giderler. Bu tür satış sözleşmesi, ilerde ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önleyeceği gibi, tarafların hak ve sorumluluklarının doğru bir biçimde belirlenmesi noktasında oldukça faydalıdır. Genellikle satış sözleşmeleri ihracatçı firma tarafından hazırlanmakla birlikte, ithalatçılarında bu anlaşmaya taraf olması ve imza atması nedeniyle satış sözleşmesindeki hususları etraflıca bilmelerinde fayda vardır. Eksiksiz Bir Satış Sözleşmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: 1) Tarafların adı, adresi mutlaka eksiksiz olarak yazılmalıdır. 2) Sözleşmenin hangi amaçla yapıldığı, yani konusu belirtilmelidir. 3) Sözleşme hangi ürün için ne miktarda yapılmalıdır. 4) Sözleşmeye konu olan malın birim fiyat ve toplam tutarı kaydedilmelidir. 5) Teslim şekli ve teslim yeri yazılmalıdır. 6) Ödeme şekli yazılmalıdır. 7) Sevk tarihi yazılmalıdır 8) Gecikme söz konusu olursa yaptırımın ne olacağının sözleşmeye yazılması ilerideki anlaşmazlıkların önüne geçmek açısından faydalı olacaktır. 9) Ambalaj özellikleri de kaydedilmelidir. 10) Đstenen belgeler yazılmalıdır. 11) Uyuşmazlık halinde ilgili mercilerin yazmasında fayda vardır. (Dölek, 1999. Sy5-6) Örnek satış sözleşmesinden farklı olarak, uzun süre birlikte çalışan ve birbirlerini tanıyıp hangi şartlar çerçevesinde ticari bir ilişki içerisinde bulunduklarını gayet iyi bilen ithalatçı ve ihracatı firmaları, bazen bir ana sözleşmeye atıfta bulunmak suretiyle bir proforma faturayı satış sözleşmesi şeklinde de tanzim edip kullanabilir. SATIŞ SÖZLEŞMESĐ NO:1997/54 1.TARAFLAR Bir Taraftan Tozlu Yaprak Sokak. 3/6 Tozkoparan / ĐSTANBUL adresinde yerleşik PAMUKSAN ĐPLĐK SAN. A.Ş ( bundan böyle PAMUKSAN olarak tanımlanacaktır) diğer taraftan Viyana Ry.19 Lyon FRANCE adresinde yerleşik JEN PIERRE COTTON HOUSE şirketi (bundan böyle PIERRE olarak tanımlanacaktır) arasında aşağıdaki şartlar anlaşma sağlanmıştır. 2. SÖZLEŞMENĐN KONUSU PAMUKSAN, PIERRE’e Pamuk Döküntüsü satacaktır. 3.KAPSAMI 60 Ton Balyalı Pamuk Döküntüsüdür 2 4. BĐRĐM FĐYAT VE TOPLAM TUTAR Birim Fiyat: 1,5 USD/Kg Toplam tutar:4,5 dolar 90,000 5. TESLĐM ŞEKLĐ CF-FRANSA 6. ÖDEME ŞEKLĐ Vesaik Mukabili 7. SEVK TARĐHĐ 18 Mayıs 1997 8. GECĐKME Yüklemelerdeki gecikme en geç 1 ay olduğunda PAMUKSAN gecikme cezası olarak aylık %5 tazimat öder, gecikme bir ayı geçtiğinde zarar gören taraf olan PĐERRE tek taraflı olarak sözleşmeyi fesh hakkına sahiptir. 9. AMBALJLAMA VE SEVKĐYAT Balyalı Sevkiyat tır, kamyon ile yapılacaktır. 10. GÖZETĐM Herhangi bir gözetim, şirketinin denetlenmesi talep edilmemektedir. 11. FORS MAJÖR Taraflar anlaşma çerçevesindeki yükümlülükleri mücbir sebep koşulları; yani doğal afetler, savaş, terör, hükümetlerin alacakları dış ticareti sınırlayıcı veya yasaklayıcı karar dolayısıyla kısmen yada tamamen yerine getirmelerim durumunda, bu yükümlülüklerin sorumluğundan karşılıklı olarak ibra edilecektir. Anlaşma çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirememe durumunda kalan taraf, yukarıda belirtilen koşulların başlangıcını ve sona erme tarihini karşı tarafa derhal haberdar edecektir. Sırasıyla “PAMUKSAN” yada “PIERRE”in ülkesindeki resmi mercilere verilecek belgeler, yukarıdaki koşuların varlığı sona ermenin yeterli kanıtını oluşturacaktır. 12. ĐHTĐLAFLARIN HALLĐ Taraflar bu anlaşmadan doğacak her türlü ihtilafı dostane şekilde çözmeye gayret edeceklerdir. Bu mümkün olmadığı taktirde halli için Paris’teki Milletlerarası Ticaret Odası Tahkim Kurulu’na başvuracaklardır. Tahkim Kurulu’nun karaları nihai ve iki taraf için bağlayıcı olup, temyizi mümkün değildir. 13. SÖZLEŞME DEĞĐŞĐKLĐĞĐ Bu sözleşmedeki değişiklik iki tarafın onayı ile yazılı şekilde olacaktır. 14. TARAFLARIN KANUNĐ ADRESLERĐ PAMUKSAN Đplik San A.Ş Tozlu yaprak sok. 3/6 Tozkoparan- ĐSTANBUL JEAN PĐERRE COTTON HOUSE Veganau Ry.19 Lyon-FRANCE BU ANLAŞMA 3 NÜSHA OLARAK 01.06.1996 TARĐHĐNDE TARAFLARCA KABUL VE ĐMZA EDĐLMĐŞTĐR. PAMUKSAN ĐPLĐK SAN. A.Ş JEAN PĐEERE COOTON HOUSE Tozlu Yaprak Sok. 3/6 Veganau Ry.19 Tozkoparan-ĐSTANBUL Lyon-FRANCE 3 DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ 5 DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ Dış ticaret işlemleri esnasında alıcı (ithalatçı) ile satıcı (ihracatçı) arasında düzenlenen satış sözleşmesinde satılan malın alıcıya hangi surette teslim edileceği kayda bağlanmalıdır.Uygulamada karşılaşılan pek çok anlaşmazlıktan biriside satılan malın teslimat şeklinin sözleşmede belirtilmemiş olmasından kaynaklanır. Eksiksiz bir satış sözleşmesi bu gibi hususlara açıklık getirmelidir. Đhracatçı ve ithalatçılar, malın yurt dışındaki alıcıya teslim edilmesi ifadesini öncelikle şu sorular ışığında cevaplandırmalı ve daha sonra uluslararası terimlerden kendi şartlarına uygun olanını seçerek satış sözleşmesine kaydetmelidirler. 1) Satılan mal alıcıya nerede teslim edilecektir? 2) Taşıma giderleri kime ait olacaktır? 3) Taşıma sırasında ortaya çıkabilecek zararı kim tazmin edecektir? 4) Sigorta giderleri kime ait olacaktır? 5) Gerek ihracat gerekse ithalat işlemleriyle kim ilgilenecek ve bu işlemlerden doğan masrafları kim karşılayacaktır? Şartlar tespit edildikten sonra INCOTERMS’den kendilerine uygun olanını seçerek satış sözleşmesine yazmak, ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklar halinde uluslararası kabul görmüş standart terimler tarafların haklarını aramalarında daha gerçekçi ve adil bir yol izlemesini mümkün kılacaktır. (Dölek,1999, S.23) BELLĐ BAŞLI TESLĐM ŞEKĐLLERĐ EX WORKS (TĐCARĐ ĐŞLETMEDE TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Đhracatçı, belirlenen bir tarihte malları kendi işletmesinde alıcıya verilmek üzere hazır eder ve alıcıya bu arada teslim eder. 2. Bütün masraflar alıcıya ait olmak üzere, alıcı isterse, kendi ülkesindeki bir taşıma şirketi ile anlaşarak ithalatçıya yardımcı olacaktır. 3. Đthalatçının kendi ülkesinin mevzuatına yabancı olmasını göz önünde bulundurarak gerekli gümrük işlemlerinde de ithalatçıya yardımcı olması gerekir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen tarihte ihracatçının işletmesinde malları teslim alıp malın bedelini öder. 2. Đhracat ve ithalat için gerekli bütün belgeleri düzenleyip bunlardan doğacak olan masrafları karşılar. 3. Gerek ihracat ve gerekse ithalat için ödenen bütün vergi, resim ve harçları öder. 4. Taşıma, sigorta gibi bütün masraflar kendisine ait olup yolda malın başına gelebilecek herhangi bir hasardan dolayı ihracatçıyı sorumlu tutamaz. 6 FOR (FREE CARRIEER- BELĐRLENEN YERDE TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Đhracatçı, malların gümrük işlemlerini tamamlar ve bundan doğan masrafları arşılar. 2. Belirlenen yerde malı ithalatçıya teslim eder. Bu yere gelene kadar ortaya çıkan tüm masraf, hasar ve riziko ihracatçıya aittir. 3. Đthalatçının talep etmesi halinde, belirlenen yerden sonraki nakliye işlemleri için, masraflar alıcıya ait olmak üzere taşıma sözleşmesi yapılabilir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yer ve zamanda malları ihracatçıdan teslim alır ve bu andan sonra doğacak bütün masrafları karşılar. 2. Malların kendi ülkesine girişi sırasındaki bütün ithalat işlemlerini yürütür ve gümrük vergilerini öder. CPT (CARRIAGE PAID TO NAMED PLACE OF DESTINATION-VARIŞ YERĐNE NAVLUN ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yer ve zamanda malların ithalatçının elinde olmasını temin edecek şekilde malları hazır edip masrafları kendine ait olmak üzere bir taşıma şirketi ile anlaşır. 2. Đhracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 3. Đthalatçıya gerekli işlemleri yapıldığını ve muhtemel varış tarihini bildirir. 4. Malların taşıma giderleri ödendikten ve ilk sevkiyat yapıldıktan sonra ortaya çıkabilecek hasar ve rizikolardan sorumlu değildir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malların ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar. 2. Đhracatçının malları taşıma acentesine teslim etmesinden sonra ortaya çıkabilecek navlun dışındaki masraf ve riskleri karşılar. 3. Malların taşınma sırasında herhangi bir üçüncü ülkeden transit geçiş söz konusu ise bu işlemlerden doğacak gümrük masraflarını karşılar. 4. Şayet ihracatçının ödediği navlun ücretine malların varış yerindeki boşaltma masrafları dahil değil ise bunları da kendisi karşılamakla mükelleftir. CIP (CARRE AND INSURANCE PAID TONAMED PLACE OF DESTINATION-VARIŞ YERĐNE KADAR NAVLUN VE SĐGORTA PRĐMĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yer ve zamanda malların ithalatçının elinde olmasını temin etmek amacıyla gerekli ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar. 7 2. Varış yerine malların ulaşabilmesi için gerekli olan taşıma işlemlerini gerçekleştirip navlun ücretini öder. 3. Malların güvenli taşınabilmesi için gerekli olan sigorta işlemlerini yapar ve sigorta primlerini öder. 4. Malların muhtemel varış tarihini ithalatçıya bildirir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malları belirlenen varış yerinde teslim alabilmek için gerekli olan ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Malı kendi ülkesinde belirlenen yerde teslim aldıktan sonraki bütün riskleri üstlenir. DDU (DELIVERED DUTY UNPAID – BELĐRLENEN VARIŞ YERĐNDE GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMEMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Malların belirlenen yerinde, tespit edilen tarihte hazır olabilmesi için gerekli olan ihracat işlemlerini yerine getirir ve bundan doğacak masrafları karşılar. 2. Belirlenen yere malların zamanında ulaşabilmesi için bir taşıma acentesi ile anlaşır ve navlun ücreti öder. 3. Varış yerine kadar ortaya çıkabilecek olan tüm riskleri kabul etmiş sayılır. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malları belirlenen varış yerinde teslim alabilmek için gerekli olan ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Malı kendi ülkesinde belirlenen yerde teslim aldıktan sonraki bütün riskleri üstlenir. DDP (DELĐVERED DUTY PAID –BELĐRLENEN GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) VARIŞ YERĐNDE Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen varış yerinde malların zamanında ithalatçıya teslim edilebilmesi için gerekli olan ithalat ve ihracat işlemlerini yerine getirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 2. Malların varış yerine kadar taşınması için gerekli olan sözleşmeyi yapar ve navlunu öder. 3. Đthalatçının ülkesindeki varış yerine kadar olan bütün risk ve masrafları üzerine aldığını kabul eder. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Đthalatçı, bu teslim şekline göre adeta kendi ülkesindeki bir satıcıdan malı alır gibidir. Bu nedenle tek sorumluluğu malın bedelini ihracatçıya ödemek ve belirlenen yerde malı teslim almaktadır. DAF (DELIVERED AD FRONTIER –SINIRDA TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen gümrük sınır kapısında malların tespit edilen zamanda alıcıya teslim edilebilmesi için gerekli olan ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 8 2. Malların belirlenen sınırda teslim edilmesi aşamasına kadar olan taşıma ücretini öder. Bu andaki karşılaşılabilecek olan bütün zarar, ziyan ve riskleri üstlenir. Bu nedenle söz konusu yere kadar olan sigorta işlemleri ve masrafları da satıcıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malları sözleşmede belirtilen sınırda teslim alarak, gerekli ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar. 2. Malların teslim alınmasından sonraki taşıma, sigorta benzeri masrafları karşılar, riskleri üstlenir. FAS (FREE ALONGSIDE SHIP- GEMĐ YANINDA TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Malları sözleşmede belirlenen tarihte hazır ederek teslim edilen geminin yanına getirir 2. Malların gemi yanına gelene kadar tabi olduğu taşıma giderlerini karşılar. 3. Đhracat işlemlerinin gerçekleştirilmesinde alıcıya yardımcı olur. Zira, ihracat işlemleri ve bu işlemlerden doğacak masraflar bu satış şekline göre ithalatçıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1 Đhracat ve ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Belli bir taşıma acentesi ile anlaşarak, navlunu ödenmiş olarak belirlenen yerde gemiyi hazır eder ve geminin yükleme yapacağı tarihi ve limanı ihracatçıya bildirir. 3. Malların geminin yanına gelmesini müteakip ortaya çıkacak bütün masraf, risk ve hasardan sorumludur. FOB (FREE ON BOARD-GEMĐ KÜPEŞTESĐNDE TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yerde, tespit edilen gemin küpeştesinde malların teslimatının gerçekleştirilmesini temin amacıyla ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Malın belirlenen tarihte, istenen gemiye yüklenmesi işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. Malın yüklendiğini bildirerek, belgeleri yollar. 3. Malın gemiye yüklenmesine kadar olan bütün taşıma, sigorta benzeri masrafları üstlenir. Malların küpeşteye yüklenmesinden sonraki benzeri masrafları karşılar ve riskler alıcıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Taşıma acentesi ile anlaşarak navlunu öder ve belirlene tarihte geminin yükleme yapılacak limanda olmasını temin eder. 2. Đthalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 3. Malların gemi küpeştesine yüklemesini müteakip ortaya çıkacak bütün masraf ve riskleri karşılar. 9 DES (DELIVERED EX SHIP- GEMĐDE TESLĐM) Đhracatçını Sorumlulukları: 1. Malların belirlenen tarihte ve yerde hazır bulundurabilmek için ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Tespit edilen limanda malların alıcıya teslim edilebilmesi için bir taşıma acentası ile anlaşarak navlunu öder ve malları gemiye yükler. Muhtemel varış tarihini alıcıya bildirir ve belgeleri yollar. Bu taşıma esnasında ortaya çıkabilecek bütün masraflar, riskler satıcıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Satış sözleşmesinde belirtilen tarih ve limanda malları gemi bordasında teslim eder. Bu andan itibaren bütün boşaltma, taşıma vb. masraflar ve riskleri üstlenir. 2. Gerekli ithalat işlemlerini gerçekleştirerek bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. DEQ (DELIVERED EX QUAY DUTY PAID- GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMĐŞ OLARAK RIHTIMDA TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen tarihte ve yerde malları alıcıya teslim etmek amacıyla ihracat ve ithalat işlemlerinin her ikisini de gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan bütün masrafları karşılar. 2. Tespit edilen rıhtımda malların teslim edilmesi amacıyla bir taşıma acentesi ile anlaşarak, navlunu ve sigortası ödenmiş olan malın sevkiyatını gerçekleştirir. 3. Varış limanına mal geldiğinde, gümrük işlemlerini de gerçekleştirir ve ithalatçının ülkesinde malı serbest halde alıcıya teslim eder. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Satıcının yabancılık çekmesini önlemek amacıyla, istek üzerine ve adet olarak masrafları ithalatçıya ait olmak üzere ithalat işlemlerine yardımcı olur. 2. Satıcıdan malı belirlene rıhtımda teslim aldıktan sonraki bütün masrafları üstlenir. Đthalatçı için bu tür bir satış şekli kendi ülkesindeki herhangi bir satıcıdan mal almaya benzediği için çok fazla riski ve masrafı yoktur. CFR (COST AND FREIGHT- VARIŞ LĐMANINA KADAR NAVLUN ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Satış sözleşmesinde belirlenen limanda malları hazır ederek ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 2. Taşıma şirketi ile anlaşarak malların varış limanına kadar olan navlun giderini öder. 3. Mallar gemiye yüklendikten sonraki masraflar, sigortada dahil olmak üzere ithalatçıya aittir. 4. Malların gemiye yüklenmesi sırasındaki masrafları üstlenir. 10 Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malların kendi ülkesindeki varış limanına gelmesi süreci içindeki masraf ve sigorta bedelini üstlenir. 2. Varış limanındaki boşaltma masraflarını öder. 3. Đthalat işlemlerini gerçekleştirerek bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. CIF (COST,INSURANCE AND FREIGHT-VARIŞ LĐMANINA KADAR NAVLUN VE SĐGORTA PRĐMĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen tarihte malların alıcının eline geçmesi amacıyla bir taşıma şirketi ile anlaşarak navlunu ve sigorta primi ödenmiş olarak malı gemiye yükler. Yüklemeden doğan masrafları karşılamakla yükümlüdür. 2. Đhracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları öder. Đthalatçının Sorumlulukları: 1.Kendi ülkesindeki belirlenen limanda malları teslim alır.Boşaltma masraflarını karşılar. 1. Đthalat işlemlerini gerçekleştirerek gerekli masrafları öder. 2. Malların gemi küpeştesini geçmesini müteakip navlun ve sigorta primi dışında kalan bütün masraf ve riskleri üstlenir. 4. Bu satış şeklindeki sigorta denizcilikte kullanılan en dar kapsamlı sigorta olduğu için, alıcı isterse masrafları kendine ait olmak üzere daha geniş kapsamlı bir sigorta yapabilir ve ek primleri öder. (Dölek, 1999, SY 23-30) (www.foreigntrade.gov.tr) 11 DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ 12 DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ Bir dış ticaret işlemi için düzenlenen satış sözleşmesinde alıcı ile satıcı arasındaki anlaşmazlığı önlemek amacıyla uluslararası kabul görmüş ödeme şekillerinden birisini karara bağlamak gerekir. (Dölek, 1999, SY. 33) Uluslararası ticarette, Akreditifli, Vesaik Mukabili ve Mal Mukabili olmak üzere üç çeşit ödeme şekli bulunmaktadır. Kabul Kredili Ödeme, Peşin Ödeme ve Alıcı Prefinansmanı dış ticaretin finansmanı ile ilgili kavramlar olup ödemenin şeklini değil, zamanını belirtmektedir. Özel Takas, Bağlı Muamele, Factoring ve Kiralama da dış ticarette finansman teknikleridir. MAL ÇEŞĐDĐ MALIN TUTARI ÖDEME ŞEKLĐ TESPĐTĐNDEKĐ UNSURLAR ĐLGĐLĐ ÜLKE MEVZUATI TARAFLARIN GÜVENĐRLĐLĐĞĐ MALĐYET Taraflar söz konusu bu unsurları göz önünde bulundurarak en uygun ödeme şeklini seçmekte ve bu doğrultuda yükümlülüklerini yerine getirmektedir. (Benli,6. Bası, ĐGEME ) A) AKREDĐTĐFLĐ ÖDEME Uluslararası ticarette başta gelen ödeme şekillerinden olan akreditifli ödeme işlemlerinde uluslararası kurallar ve bankacılık teamülleri uygulanır.(Benli, 6. Bası, ĐGEME ) Akreditif gerekli şartların yerine getirilmesi durumunda ihracatçıya mal bedelinin ödeneceğinin bir banka tarafından yazılı olarak garanti edilmesi şeklinde tanımlanabilir. Đhracatçı açısından bu tür bir güvence taşıyan akreditifli ödeme şekli ithalatçı açısından da malların ve gerekli belgelerin eline geçmesini, aksi taktirde mal bedelinin ödenmeyeceğini garanti altına alan bir ödeme şeklidir.Bu güvenceyi de ithalatçıya yine bir banka vermektedir.Bu durumda anlaşılacağı gibi bankalar arası bir işlem geçerli olmaktadır.Buna göre akreditifte taraf olanlar şu şekilde sıralanabilir: a. Amir ( Đthalatçı) Akreditifin açılması için kendi bankasına emir veren kişidir. Bu kişi de satış sözleşmesi kapsamında, ithalatçıdır.Đthalatçı, akreditifin açılmasıyla birlikte ilk istek üzerine bankasına mal bedelini ödemeyi kabul etmiş olur. b. Amir Banka: Đthalatçının bankasıdır. Diğer bir deyişle ithalatçının emri ile akreditifi açan bankadır. Amir banka, ihracatçının ( lehdarın) ülkesindeki bir banka (muhabir banka) aracılığıyla ihracatçıya akreditifin açıldığını haber verir. 13 c. Lehdar ( Đhracatçı): Lehine akreditif açılan şahıs, yani ihracatçıdır. Akreditif sözleşmesine göre lehdar, malları satış sözleşmesinde belirtilen zamanda sevk etmek ve gerekli belgeleri vaktinde bankaya (muhabir bankaya) ibraz etmek zorundadır. d. Aracı Banka (muhabir): Lehdarın (ihracatçının) ülkesinde bulunan akreditifin açıldığını bildiren, ödemeyi lehdara yapan bankadır. Bu banka, ihracatçının kendi bankası olabileceği gibi, amir bankanın muhabiri de olabilir. Aracı bankanın lehdara karşı sorumluluğu açısından iki çeşidi mevcuttur: - Đhbar Bankası - Teyit Bankası Đhbar bankası sadece akreditifin açıldığını lehdara haber veren bankadır.Ödeme sorumluğu yoktur. Belgelerin amir bankaya sevkini gerçekleştirir. Teyit bankası ise lehdara mal bedelini ödeme sorumluluğunu üstlenmiş olan bankadır. Đhracatçı, mala ilişkin bütün belgeleri doğru ve eksiksiz biçimde ödemekle mükelleftir. (Dölek,1999, SY.33,34) AKREDĐTĐFĐN ĐŞLEYĐŞĐ 1 Satış Anlaşması ĐHRACATÇI ĐTHALATÇI 5 11 Mallar 4 7 Đhbar Para 10 Belgeler Belgeler Para 6 10 Kredi Başvurusu 2 Belgeler ARACI BANKA/MUH ABĐR BANKA 8 Kredi AMĐR BANKA 3 Para 9 1. Đhracatçı ve Đthalatçı akreditifle ödemeyi gerekli kılan bir satış sözleşmesi yaparlar. 2. Đthalatçı amir bankaya ihracatçı lehine kredi açması için talimat verir. 3. Amir banka ihracatçının ülkesindeki bir bankadan krediyi ihracatçıya ihbar etmesini veya teyit etmesini ister. 4. Muhabir banka ihracatçıya krediyi ihbar eder veya teyit eder. 5. Đhracatçı akreditif koşullarını yerine getirebileceğini inandığı an artı malları yükleme ve gönderme durumuna gelmiştir. 14 6. Đhracatçı yüklemeyi belgeleyen belgeleri kredinin bulunduğu bankalara sunar. Bu banka akreditif kurallarınca belirtilen teyit bankası veya ödemeyi ve poliçeyi kabul eden muhabir banka olabilir. 7. Banka belgelerin akreditif şartlarına uygunluğunun kontrol ettikten sonra kredi koşullarına göre ödeme yapar, poliçe kabul eder veya ciro eder. Akreditif ciroyu içermekte ise banka bu işi rücu etmeden yapar. Eğer akreditif teyit edilmemişse rücu söz konusudur. 8. Muhabir banka belgeleri amir bankaya gönderir. 9. Amir banka belgeleri akreditife uygunluğunu kontrol ettikten sonra, A) Eğer ihracatçı dökümanları direkt olarak amir bankaya yolladı ise ihracatçıya veya fonun bulunduğu muhabir bankaya ödemeyi yapar. B) Daha önce kararlaştığı şekilde muhabir bankaya veya teyit eden bankaya yada poliçeyi kabul eden veya ciro eden herhangi bir bankaya geri ödeme yapar. 10. Amir banka tarafından belgelerin akreditifi uygunluğu tespit edildikten sonra akreditif miktarının daha önce yapılan anlaşma şartları çerçevesinde ödenmesi için belgeler ihracatçıya sunulur. 11. Đthalatçı malları teslim edecek olan nakliyeciye taşıma belgelerini gönderir. (Şahin, 1997, ĐGEME, SY.12) AKREDĐTĐF ÇEŞĐTLERĐ Kabili Rücu (Dönülebilir) Akreditif Gayri Kabili (Dönülemez) Akreditif Teyitli Akreditif Kullanım Alanlarına Göre - Rotatif Akreditif - Devredilebilir Akreditif - Bölünebilir Akreditif - Red Clause Akreditif - Green Clause - Karşılıklı Akreditif ( Back To Back ) - Stand –by Akreditif ( Benli, 6. Bası,ĐGEME, SY.66) 1.KABĐLĐ RÜCU (DÖNÜLEBĐLĐR) VE GAYRĐ KABĐLĐ RÜCU (DÖNÜLEMEZ) AKREDĐTĐFLER Akreditif vadesinden önce lehdara haber verilmeksizin dönülebilir veya dönülemez olabilir. Bu husus, akreditif metninde açıkça kaydedilmelidir. Şayet böyle bir kayıt yok ise akreditif dönülemez akreditif olarak kabul görür. Đhracatçı kendini güvenceye almak amacıyla akreditifin dönülemez olmasına dikkat etmelidir. Çünkü bu tür bir akreditif söz konusu ise, belgeleri bankaya ibraz ettiğinde, ithalatçı ödemezse bile bankadan mal bedelini tahsil etmek hakkına sahiptir. Bir akreditif dönülebilir olsa bile, şayet ihracatçı akreditif metninde belirtilen şartlar ve süre çerçevesinde sevkiyatı gerçekleştirmiş, belgeleri bankasına ibraz etmiş ve ödeme yapılmış veya taahhüde girilmiş ise akreditiften dönmek mümkün değildir. Dönülebilir akreditifte taraflardan herhangi birinin dönebilme hakkı, bütün bu işlemlerden önce gerçekleşebilir. 15 2. TEYĐTLĐ /TEYĐTSĐZ AKREDĐTĐFLER Akreditif işleminde, ihracatçıya ödemeyi yapmakla mükellef olan asıl banka amir bankadır. Ancak bankalararası işlemler neticesinde ihracatçının ülkesindeki aracı banka da ödemeyi teyit edebilir. Bu durumdaki akreditiflere teyitli akreditif, aksi durumdakilere de teyitsiz akreditif adı verilir. Teyitli-dönülmez akreditifler ihracatçı lehine en karlı ve güvenceli ödeme şekli olarak karşımıza çıkar. Teyitsiz akreditiflerde ihracatçının bankası, hiçbir ödeme yükümlülüğü üstlenmez. Sadece ihracatçının kendine ibraz edeceği evrakları, ithalatçının bankasına göndermekle yükümlüdür. Bu işlemlerde fonksiyonu sadece evrakların ulaştırılmasında aracılıktır. Teyitli akreditifte ise ihracatçı belgeleri bankasına ibraz ettiği anda ihracat bedelini kendi bankasından almaya hak kazanmış olur ve bankası da zaten bu bedelin ödenmesi noktasında kendisine garanti, yani teyit vermiştir. Teyitli akreditifte ihracatçı, şayet akreditif görüldüğünde ödemeli ise belgeleri verir vermez, vadeli ise vade bitiminde parasını bankadan alabilmektedir. 3. ADĐ / ROTATĐF AKREDĐTĐFLER Đhracatçı ile Đthalatçı arasında, bir defalık sevkiyata ilişkin olarak açılan akreditiflere adi akreditif adı verilir. Đhracatçı ile Đthalatçı, sürekli alışveriş yapan firmalar ise işlemlerde kolaylık olması sebebiyle rotatif krediler açarlar ve her sevkiyatı buna göre gerçekleştirirler. Rotatif krediler 2 türlü olabilir. a) Miktarla Sınırlı: Đhracatçı ile ithalatçı bir toplam tutar belirleyerek akreditif açarlar ve bu tutar ihracatçının emrinde hazır bulundurulur. Đhracatçı sevk edeceği her malın bedelini, ek bir işlem veya emri beklemeksizin bankadan talep etme hakkına sahiptir. Akreditif ancak bu belirtilen miktar tamamlanınca düşer. b) Zamanla sınırlı: Bu tür rotatif akreditiflerde hem miktar, hem dönem belirlenir. Örneğin her ay belli miktarda malın 1 yıl boyunca gönderileceği kayda bağlanmış olabilir. - Birikimli (Comulative) - Birikimsiz (Non-Comulative) Birinci türde, bir dönem kullanılmayan miktar diğer döneme kaydırılabilir. Đkincisinde ise bu geçerli olmayıp, her dönem kendisi için belirlenen miktarla sınırlıdır. Yukarıdaki örnekten yola çıkacak olursak, her ay 100 000 dolarlık mal sevki üzerinden yapılan bir anlaşma şayet birikimli ise, bir ay gerçekleştirilemeyen sevkiyat, bir sonraki aya yada aylara yansıyabilir ve diğer ay 200 000 dolarlık ihracat yapılabilir. Yok birikimsiz ise o taktirde ihracatçı bu hakkını kaybeder ve yeni ay içinde sadece 100 000 dolarlık ihracat gerçekleştirebilir. 4. DEVREDĐLEBĐLĐR AKREDĐTĐF Akreditifin, lehdarı tarafından başka lehdara devredilmesi olanağı söz konusu ise buna devredilebilir akreditif denir. 16 Bir akreditifin devredilebilir olması için akreditif metninde bu hususun açıkça belirtilmesi ve akreditifin, dönülmez nitelikte olması gerekir. Aksi durumlarda akreditif devredilemez akreditif olarak işlem görür. Devredilebilir akreditiflerde lehdar akreditifin tamamını olduğu kadar bir kısmı da devredebilme hakkına sahiptir. Lehdarın da birden fazla şahıs olma ihtimali geçerlidir. Đlk lehdar,devir esnasında akreditif üzerinde şu değişikliği yapabilir: a) Akreditif tutarını azaltabilir. b) Malların birim fiyatını azaltabilir. c) Sigorta yüzdesini arttırabilir. d) Süreleri kısaltabilir. e) Kendisini akreditif amiri olarak değiştirebilir. Akreditif devredildikten sonraki işlemler ise kabaca şu şekilde bir yol izler: a) Yeni lehdar, ihracatı gerçekleştirerek belgeleri bankaya ibraz eder. b) Banka, belgeleri inceleyip birinci lehdara haber verir ve kendi faturalarını ibraz etmesini ister. Bu faturaların orijinal akreditif mektubu ile uygunluğu şarttır. c) Banka, ikinci lehdara kendi faturası tutarınca, birinciye de aradaki farkı öder. 5. KARŞILIKLI AKREDĐTĐF Transit ticaret ile uğraşan, diğer bir deyişle para bağlamaksızın bir ülkedeki malı, diğer bir ülkeye doğrudan ihraç eden firmalar bu tür akreditife müracaat ederler. Bu akreditifin işleyişi şu şekilde gerçekleşir: a) Đhracatçı firma, alıcının normal prosedürüne uygun olarak bir akreditif açmasını bekler. b) Akreditif açıldıktan sonra, bunu teminat göstererek aracı bankadan malı alacağı diğer ülkedeki ihracatçıya bir akreditif açmasını ister ki karşılıklı akreditif adı bu işleme verilmektedir. Çok fazla risk taşıdığı ve komisyon bedeli çok yüksek olduğu için uygulamada bu akreditif türüne pek rastlanmamakta. Transit ticaret ile uğraşan ihracatçı firmalar bu durumda çoğunlukla devredilebilir akreditif tercih ederler. 6. GARANTĐLĐ AKREDĐTĐF (SATAND-BY) Đhracatçı, normal bir akreditif işleminde şartlara uygun olarak bankaya belgeleri ibraz ettiği taktirde mal bedelini tahsil etmek hakkına sahiptir. Ancak, garantili akreditif, söz konusu olan garanti, amirin, yani ithalatçının herhangi bir sorumluluğunu yerine getirmemesi durumunda geçerlidir. Đhracatçı, ithalatçının sözleşmede belirtilen bir hususu yerine getirmediğini belgelerse ihraç ve sevk işleminden önce bu durumu ibraz ederek akreditif tutarını amir bankadan tahsil edebilir. Bu akreditif türü, bankanın ithalatçıya olan büyük güveniyle açılabilir ve daha çok ihale usulü satışlar için geçerlidir. 17 7. KIRMIZI ŞARTLI AKREDĐTĐF (RED CLAUSE) Bazı durumlarda ihracatçı, malı sevk etmeden önceki harcamaları için ithalatçıdan avans niteliğinde bir miktar para talep edebilir. Bu gibi hallerde açılan ve avansa imkan tanıyan akreditife kırmızı şartlı akreditif adı verilir. Bu adın verilmesindeki sebep ise akreditif metninde bu hususun kırmızı ile yazılı olmasından kaynaklanmaktadır. Akreditif metninde avansın ne kadar olduğu ve herhangi şartlarda ihracatçıya verildiği açıkça beyan edilmelidir. Đhracatçı avans aldığı halde, şartlara uygun olarak malı sevk etmez ise faiziyle birlikte avansı ödemekle mükelleftir. 8. YEŞĐL ŞARTLI AKREDĐTĐF (GREEN CLOUSE) Kırmızı şartlı akreditifte olduğu gibi ihracatçının belirtilen miktarda avans kullanabilme hakkını geçerli kılan bir akreditif türü olmakla birlikte farkı, malın depolanma aşamasından sonra avans çekme işleminin geçekleştirilmesidir. Depodaki malların sorumluluğu amir bankaya aittir. Bu nedenle taşıdığı risklerden dolayı uygulamada çok rastlanan bir ödeme şekli değildir. 9. ÖDEME ŞEKĐLLERĐNE GÖRE AKREDĐTĐFLER Akreditif işleminde ihracatçı bankaya ihracat bedellerini teslim ettiğinde, prosedür gereği mal bedelini tahsile hak kazanmaktadır. Ancak, satış sözleşmesindeki şartları gereği bu ödeme biçimi değişiklik arz edilir. Bu nedenle akreditifler ödeme şekline göre kabaca ikiye ayrılır: a) Đbrazda Ödemeli veya Görüldüğünde Ödemeli Akreditifler: Đhracatçı belgeleri bankaya teslim eder etmez mal bedeli şayet söz konusu işlemi yapan teyit bankası ise bankadan tahsil eder. Eğer banka ihbar bankası ise, belgeler amir bankaya gider, amir bankanın ihbar bankasını ramburse etmesinden sonra ödeme yapılır. Bu nedenle ihracatçı açısından akreditif işlemlerinin yürütüldüğü bankanın teyit bankası olması büyük önem ifade etmektedir. b) Vadeli Akreditif: Şayet satış veya akreditif sözleşmesinde ihraç bedelinin, belgelerin bankaya ibraz edildiği anda değil de, bu tarihten itibaren belli bir süre sonra ödenmesi karalaştırılmış ise bu tür akreditiflere vadeli akreditif veya ertelenmiş ödemeli akreditif denir. Vadeli akreditif işlemlerinde banka ihracatçıya belgelerin tesliminden sonra bedelinin belli bir vadede ödeneceğini gösteren bir taahhütname verir. Bu taahhütname, üçüncü kişilere devredilemez, ciro edilemez. Vadeli akreditiflerin bir diğer çeşidi de poliçe yoluyla ödemedir. Buradaki tek fark, satıcının bankaya belgeleri ile birlikte poliçeyi de ibraz etmesi ve bankanın taahhütname yerine poliçeyi onaylıyor olmasıdır. Vadeli poliçenin bir diğer önemli farkı da iskonto amaçlı kullanılmasıdır. 18 B.VESAĐK MUKABĐLĐ ÖDEME Malı tahsil belgeler ve şart koşulları diğer belgelerin amir bankaya gönderilmesi karşılığında, bedelin tahsil edilmesine olanak veren ödeme şeklidir. Diğer bir ifade ile bir bankanın mal bedelini tahsil ettikten sonra ithalatçıya teslim ettiği vesaik türüdür. (Benli, 6.Bası, ĐGEME, SY.70) Vesaik Mukabili ödemede 4 taraf mevcuttur: 1. Đhracatçı (Amir) 2. Đhracatçının Bankası (Tahsile Gönderen Banka) 3. Đthalatçı (Muhatap) 4. Đthalatçının Bankası (Tahsil / Đbraz Bankası) Bu ödeme şekli, şu aşamalarla gerçekleşir: 1. Đhracatçı, satış sözleşmesinde belirtildiği üzere malları sevk eder. 2. Malın sevkiyatına ilişkin olan belgeler ile diğer belgeleri kendi ülkesindeki bir bankaya teslim eder. 3. Banka belgeleri ithalatçının bankasına mal bedelinin tahsili için gönderir. 4. Đthalatçının bankası (veya tahsil bankası) belgeleri mal bedelini kendisine ödeyen ithalatçıya teslim eder. 5. Đthalatçı aldığı belgeler ile malı gümrükten çeker. 6. Bankalar aracılığıyla mal bedelini ihracatçıya ulaştırır. (Dölek, 1999, SY.8384) Vesaik Mukabili ödeme şeklinde bankalar yalnızca müşterilerin vekili olarak devralmakta, akreditifli ödeme şeklinin tersine sorumluluk taşımamaktadır. Bu nedenle, ihracatçı akreditifli ödeme şeklinde olduğu kadar güvence altında değildir. Vesaikin kabul edilmemesi, yani bedelin tahsil edilmeyerek iade edilmesi riski bulunmaktadır. Bunun için bu tip ödeme şeklinde; • Alıcının çok iyi tanınması ve siparişte vazgeçemeyeceğinden emin olunması, • Bankanın iyi seçilmesi, bedelini tahsil etmeden vesaiki teslim etmeyeceği ve bu konuda yeterince titiz davranması hususunda şüphe duyulmaması, ● Đthalatçının bulunduğu ülkenin ekonomik, politik ve mali koşullarının göz önünde bulundurulması, ülkenin mevzuatı veya politikası gereği vesaik bedelinin tahsilinde engel bir durum olmadığının bilinmesi, Đhracatçı firmanın riski ortadan kaldırma veya azaltılması açısından gereklidir.Eğer bu tip koşullara uyulduğu taktirde Vesaik Mukabili Ödeme ucuza malolan bir ödeme şekli olmaktadır. Komisyon ve diğer masraflar açısından maliyetinin düşük olması tercih edilme sebebidir. ( Benli, 6.Bası, ĐGEME, SY.70) C. MAL MUKABĐLĐ ÖDEME Bu ödeme şekli, ihracatçının malları ve belgeleri ithalatçıya gönderdikten sonra ihraç bedelini tahsil etmesi durumunu ifade etmekte olup şu aşamaları takip ederek gelişir: 1. Đhracatçı, satış sözleşmesi kapsamında malları ithalatçıya gönderir. 2. Đhracatta ilgili belgeleri, ya doğrudan yada banka aracılığı ile ithalatçıya yollar. 19 3. Đthalatçı, eline ulaşan belgeler ile malı teslim alır ödemeyi satış sözleşmesinde belirtildiği üzere ihracatçıya yapar. (Dölek, 1999, SY.91) Đhracatçı açısından en riskli ödeme şeklidir. Đthalatçının malları aldığı halde ödemeyi yapmama durumu söz konusu olabilmektedir. Bunun için mal mukabili ödeme şekli: • Her iki tarafın birbirlerini çok iyi tanıması ve problem çıkma ihtimalinin çok az olması durumunda, • Alıcının satıcının bir temsilcisi veya şubesi olarak çalışıyor olması durumunda, • Satıcının, dış pazarlara yeni girmesinden dolayı pazarda tutunabilmek için başlangıçta azami tavizi göstermek zorunluluğunu hissetmesi durumunda, ● Mevzuatın bu ödeme şeklini şart koşması durumunda, • Satıcı ülkenin ekonomik ve mali koşullarının iyi olmamasından dolayı ihracatçının ödeme şekli pazarlığı yapacak kadar güçlü olmaması durumunda, Söz konusu olmaktadır.(Şahin, 1997, ĐGEME, SY.16) Bu ödeme şekli çerçevesinde yapılan ihracatlar ülkemiz açısından da bakıldığında da bir tür yabancı ülkelere kendini açma anlamına geldiği için bu tür ihracatlarda kambiyo mevzuatı oldukça hassas davranmaktadır. Mal gönderildikten sonra ihracat bedelinin zamanı içinde (yani en geç 180 gün içinde) yurda getirilmesini şart koşmaktadır. Ancak, mücbir sebep halleri geçerli ise bu şart iptal edilebilmektedir. Mücbir sebepler olarak da ancak şunlar kabul edilmektedir: a. Đthalatçı veya ihracatçı firmaların iflası, b. Đthalatçı ülkenin resmi makamlarından kaynaklanan sebeplerle ihracat bedelinin getirilmemesi, c. Alıcı ile satıcı arasında ortaya çıkan herhangi bir anlaşmazlık nedeniyle yurt dışında dava açılmış veya tahkime gidilmiş olması, d. Grev, lokavt veya avarya halinin gerçekleşmiş olması, e. Doğal afet, savaş benzeri olağanüstü durumların ortaya çıkması, f. Malların kaybedilmesi, hasar görmesi veya imha olması, Bu gibi hallerde düzenlenecek olan belgelerin mutlaka ilgili ülkenin yetkili makamlarına onaylanması ve ayrıca yurt dışında konuyla alakalı temsilciliklere de tasdik edilmesi şartı aranmaktadır. (Dölek, 1999, SY.92) D.PEŞĐN ÖDEME Đhracatçının, sözleşmenin hemen akabinde, henüz malları görmeden mal bedelini ithalatçıdan tahsil etmesi durumunu ifade eder. Đhracatçı açısından oldukça avantajlı olan bu ödeme şekli, mal mukabili ödemenin tersine ithalatçı açısından büyük risk taşır. (Dölek, 1999, SY.92) Peşin bedeller, konvertibl veya TL üzerinden tahsil edebilir. Tahsil edilen bu paraların peşin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için yurt dışından geldiğinin tespiti şarttır. Ancak, 500 000 ABD doları veya eşiti döviz tutarına kadar efektifler ile Irak, Đran, Suriye ve dağılan SSCB yerine kurulan ülkelere gerçekleştirilecek ihracatın bedeli olarak alışının yapılması talep edilen efektiflerde herhangi bir tutarla sınırlı olmaksızın gümrük idarelerince düzenlenen Döviz Beyan Tutanağı aranmaz. 20 -HAVALE ŞEKLĐNDE -EFEKTĐF ŞEKLĐNDE -ÇEK ŞEKLĐNDE -KREDĐ KARTIYLA PEŞĐN DÖVĐZLERĐN YURDA GETĐRĐLMESĐ HAVALE ÖDEME Bu yolla gelen konvertibl dövizlerin alışını yapacak olan yetkili bankalar dövizlerin hangi firma adına, hangi cins ve miktarda mal için ne kadar süreyle getirildiğini, ihracat hangi firmaya yapılacağını önceden tespit etmek zorundadır. ĐTHALATÇI 4 ĐHRACATÇI 1 AMĐR BANKA 3 2 MUHABĐR BANKA 1. Đthalatçı mal bedelini ülkesindeki amir bankaya yatırır. 2. Amir banka ihracatçının ülkesindeki muhabirine talimat vererek mal bedelini ihracatçıya ödemesi ister. 3. Đhracatçı ülkesindeki muhabir banka bu parayı kendi ulusal parası cinsinden tahsil eder ve bankaca “Döviz Alım Belgesi” düzenlenir. 4. Đhracatçı, sipariş edilen malları ithalatçıya gönderir. EFEKTĐF ŞEKLĐNDE ÖDEME Kasa işlemlerinde çek ve benzeri kolayca tahsil edilebilen senetler dışındaki kağıt ve madeni para ile yapılan ödemelerdir. Đhracatçı veya ihracatçı adına hareket eden üçüncü şahıslar beraberinde efektif getirirlerse, gümrük idarelerinden bir “Döviz Beyan Tutanağı” alınması ve bu efektiflerin 15 gün içinde döviz beyan tutanağı ile birlikte bankaya tevdi edilmesi zorunludur. ÇEK ŞEKLĐNDE ÖDEME Peşin bedelin ihracatçı, ithalatçı veya bunlar adına hareket eden üçüncü şahıslarca çek (50 000 ABD dolarına kadar seyahat çeki dahil) şekline getirilmesi halinde” Döviz Beyan Tutanağı” aranmayacaktır. KREDĐ KARTIYLA ÖDEME Döviz satan kişinin yurt dışında yerleşik olduğunun (pasaport veya kimliğini belirleyen diğer belgelerle) tevsiki veya kredi kartının yurt dışından verilmiş olduğunu “Döviz Alım Belgesi”(DAB) ni düzenleyen banka tarafından tespiti halinde kredi kartıyla ödeme yapılabilir. 21 Peşin bedellerin üçüncü kişilere devri mümkün değildir. Peşin bedeller iade edilip edilmediğine bakılmaksızın ihracatın süresi (ek süreler dahil) içinde gerçekleştirilmemesi halinde döviz alım belgesinin düzenlendiği tarihten itibaren (Kaynak Kullanımı Destekleme Fonuna (KKDF) kesiti yönünden) prefinansman hükümlerine tabi tutulmaktadır. Bu durumda istisna edilen KKDF prim kesintisi cezasıyla birlikte tahsil edilmektedir. Peşin ödemeler için dövizi gönderenin talebi halinde bankalar veya özel finans kurumları garanti verebilirler. Peşin dövizlerin vadeleri Hazine Müsteşarlığınca yayımlanan tebliğ ve/veya bu Müsteşarlıkça Merkez Bankasına verilecek talimat hükümlerine istinaden Merkez Bankasına, bankalara ve özel finans kurumlarına hitaben gönderilen genelgelerle belirlenmektedir. Peşin Döviz ve Alıcı prefinansmanı karşılığında ihracatın 1 yıl içinde gerçekleştirilmesi zorunludur. Ancak, meyan kökü, tütün, kuru üzüm ve kuru incir ihraç amacıyla getirilecek peşin dövizler ve Alıcı Firma Prefinansmanın süresi 18 ay, gemi inşa ve ihracının (hazır gemi hariç) finansman amacıyla getirilecek peşin bedel ve alıcı firma prefinansmanının süresi 24 aydır. Meyan kökü, tütün, Kuru üzüm ve kuru incir ihracı ile gemi inşa ve ihracı için peşin gelen bedeller karşılığında başka bir mal ihracı halinde kullanım süresi 1 yıla kadar olan süre uzatma işlemleri bankalarca yapılabilir. Meyan kökü, tütün, kuru üzüm ve kuru incir ihracı amacıyla getirilen peşin bedellerin kullanma süresi 18 ay gemi inşa ve ihracı amacıyla getirilen peşin bedellerin kullanım süresinde bankalarca 24 aya kadar uzatılabilir. Teşvik belgeli olarak yapılan gemi, komple fabrika ve tesisiler için getirilecek peşin dövizler ve alıcı firma prefinansmanının kullanım süresi belge süresi (ek süreler dahil) kadardır. Peşin Bedellerin Đhracat Taahhüdü; - Karşılığında peşin bedeli gönderene veya onayladığı diğer bir ithalatçıya mal ihracı suretiyle, - Peşin bedeli gönderenin dışındaki bir başka alıcıya gerçekleştirilen ihracatın bedellini mahsubu suretiyle, - Peşin beli gönderenin dışındaki bir başka alıcıya gerçekleştirilen ihracatta ilişkin gümrük beyannamesinin teşviki ve bedeller banka kaynağından veya ilgilinin döviz veya TL hesabından iade edilerek tasfiye suretiyle, kapatılır. (Benli, 6.Bası,ĐGEME, SY.68-69) E. KONSĐNYE HESAP Bu ödeme şeklinde ihracatçı malları ithalatçıya satılmak üzere gönderir ve satıldıkça parasını tahsil eder. Satılmayan mallar ise iade edilir. Bu uygulamada ithalatçı bir nevi ihracatçının aracısı konumundadır. Đhracatçının ithalatçıya karşı duyduğu güven neticesinde ve çoğunlukla yeni pazarlar yaratmak amacıyla bu tür bir satış yoluna baş vurulmaktadır. (Dölek, 1999,SY.93) F. KABUL KREDĐLĐ ÖDEME Bu ödeme şekline göre gerçekleştirilecek ihracat için düzenlenen poliçeler, akreditifli, vesaik mukabili ve mal mukabili ödeme şekilleri ile ilgili usullere göre işleme tabi tutulabilir. 22 - Vadeli Akreditif Şartlarına uygun vesaikin ibrazı kaydıyla, ayrıca poliçe veya bono aranmaksızın vadeli akreditiften doğan alacakların temlik edilmek suretiyle yurt içindeki veya dışındaki bankalara iskonto ettirilmesidir. - Exim Bank Tarafından Sigorta Kapsamına Alınmış Đhracat Sigorta kapsamına alınmış ihracat bedeli alacakların yurt içindeki veya dışındaki bankalara temlik edilmek suretiyle iskonto ettirilmesidir. - Bedeli Garanti Edilmiş Mal Mukabili Đhracat Bedel getirme sürelerini aşmayan ve yurt dışında yerleşik bir banka tarafından bedellerinin gönderilmesi garanti edilmiş bulunan mal mukabili ihracatta, ihracat bedeli alacakların temlik edilmek suretiyle iskonto ettirilmesidir. - Kredili Đhracat Đhracat Yönetmeliğine göre ihraç bedellerinin Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatında öngörülen bedel getirme sürelerinin dışında tahsiline imkan veren kredili ihracatta, satış sözleşmesindeki sürelere uygun bedellerin tahsil için poliçe veya bono düzenlenmesi halinde, bu poliçe ve bonoların iskonto ve tahsillerine ilişkin hususlarda Kabul Kredisi Ödeme şekline göre işlem yapılır (Benli, 6.Bası, ĐGEME SY.71-72) G. ÖZEL TAKAS Mal ve/veya hizmet ihraç ve ithalinde karşılıklı tarafların aynı gerçek veya tüzel kişiler olması halinde bunların bedelleri herhangi bir para hareketi söz konusu olmaksızın kısmen veya tamamen birbirleriyle takas (mahsup) edilir. - Mal veya hizmet ihraç bedellerinin takas edilmesi talebinin, - Mal ve/veya hizmet ihracının önce yapılması halinde ihracat için fiili ihraç tarihinden itibaren ihracatla ilgili olarak belirlenen hesap kapatma süresi, hizmet ihraç bedelleri için ise hizmete ilişkin fatura ve/veya istihkak raporu tarihinden itibaren 180 gün içinde, - Mal ithalatının önce yapılması halinde fiili ithal tarihinden itibaren 180 gün, hizmet ithalinin önce yapılması halinde ise mal ihracına ilişkin bedellerin tahsil süreleri içinde bankalara yapılması gerekir. Hizmet ihracı bedelleriyle mal ve/veya hizmet ithali bedellerinin takas talebi herhangi bir sureyle sınırlı değildir. Hesapların izlenmesi bakımından ithalat ve ihracat işlemleri aynı banka tarafından yürütülür. Bankalar, takas (mahsuba) tabi tutulan bedeller için Türk Lirası olarak aynı kur üzerinden DAB ve TPTB düzenlerler. Takas talebinde, mal ithal ve ihracı için ithal ve ihracında fatura ve istihkak raporu veya benzeri belgelerin ibrazı gerekir. Mal ihracının takasa tabi tutulmayan kısmını tahsilinde genel esaslar uygulanır. Bankalarca, ithalatla ilgili olarak kendine ulaşan bilgiye istinaden fiili ithal tarihinden itibaren 180 gün için bir ihracat veya hizmet ihraç bedeli ile bu ithalatın takas edilmesi talebinde bulunulmazsa veya söz konusu bedeller ithalat bedeli tutarını karşılamaz ise söz konusu ithalat veya ithalatın karşılanmayan kısma mal mukabili ödeme hükümlerine tabi tutulur. (Mavioğlu, ĐGEME-STSO Dış Tic.Eğitim Programı,SY.13) 23 H. BAĞLI MUAMELE Đthal edilen mal, hizmet ve teknoloji bedelinin mal, hizmet ve teknoloji ihracıyla karşılandığı, ithal veya ihraç fazlalığının döviz olarak tediye veya tahsil edildiği bu ödeme şeklinde; 1. Đhracatçı firmanın üyesi olduğu veya bulunduğu bölgedeki ihracatçı birliğinin izin belgesi aranır. Alıcının temin edilen prefinansman peşin döviz hükmünde olup alışı peşin döviz olarak yapılır. 2. Đhracatçı birliği, verdiği izin belgesinin bir örneğini “Bağlı Muamele veya Takas Başvuru Formu”nda beyan edilen bankaya gönderir. 3. Hesapların izlenmesi ve işlemlerin takibi bakımından ithalat ve ihracat işlemleri aynı banka tarafından yürütülür. 4. Đthalat ve ihracatın ihracatçı birlikleri tarafından verilen izin belgesindeki süre (ek süreler dahil) içinde gerçekleştirilmesi gerekir. 5. Đhracatçı birliklerince verilen süreyi (ek süreler dahil) takip eden en geç 90 gün içinde ithalat ve ihracat hesabının kapatılması teminen aracılık eden bankaya müracaat edilmesi zorunludur. 6. Bu ödeme şeklinde, gerek ithalatta gerek ihracatta düzenlenecek GB üzerine firmalarca bu işlemlere aracılık eden banka şubesinin ismi ile ödeme şeklinin “Bağlı Muamele” olduğu kaydedilir. 7. Đhracat bedelinin verilen süreler içinde ( ek süreler dahil) malla karşılanmayıp kısmen veya tamamen döviz veya Türk Lirası olarak tahsilinin öngörüldüğü durumlarda döviz olarak tahsil edilen kısım ilgililere serbest kurdan ödenir. Döviz alışının bu süreden (ek süreler dahil) sonra yapılması halinde ise ihracat bedelinin alışı serbest kur üzerinden yapılmakla birlikte alışının yapılığı tarih ile bağlı muamele için verilen süre (ek süreler dahil) sonundaki bankamız alış kurları arasında lehe oluşan fark DFĐF (Destekleme ve Fiyat Đstikrara Fonu)’e aktarılmak üzere 10 işgünü içinde bankamız şubelerine devredilir. Đthalat bedelinin mal ihracı suretiyle ödenmeyip kısmen veya tamamen döviz veya Türk Lirası olarak ödenmesi halinde genel esaslara göre işlem yapılır. (Mavioğlu, ĐGEME-STSO Dış Tic.Eğt.Prog. SY.13-14) I. FACTORĐNG Đhracattan doğan alacak hakkının bir faktör kuruluşuna temlik edildiği factoring Đşlemlerinde, yapılan anlaşma hükümlerine göre ihracatçıya rücu edilebilir veya edilemez şartına bağlı olmaksızın, ihracat bedellerinin TPKK Mevzuatında belirlenen bedel getirme süreleri içinde tahsilinden bu kuruluşlar sorumludurlar. Đhracatçı tarafından faktör kuruluşça alacağının devralındığına ilişkin GB’lerle irtibatlandırılmış bir belgenin aracı bankaya ibrazı üzerine ihracat hesabının kapatılmasına ilişkin sorumluluk ihracatçıdan faktör kuruluşa intikal edeceğinden ihracat bedellerinin, alacağın tahsilini müteakip veya faktör kuruluşunun yurt dışından geldiğinin tespiti kaydıyla kendi döviz kaynaklarından karşılanmak suretiyle TPKK Mevzuatında belirtilen sürelere tekabül eden oranlarda bankalara satılması halinde bankalarca üzerine alacağı devralan faktör kuruluşunun ünvanıda belirtilmek suretiyle alacağın tamamı üzerinden ihracatçı firma adına DAB, factoring masrafları için de aynı kurdan DSB veya TPTB düzenlenerek ihracat hesabı kapatılır. Đhracat bedellerinin söz konusu süreler içinde tahsil edilememesi halinde ilgili kambiyo müdürlüklerine sadece faktör kuruluşlar ihbar edilir. 24 Faktör kuruluşunca ihracat hesabının kapatılmış olması halinde faktör kuruluşunun ihracat bedellini ithalatçıdan tahsil edip etmediğinin araştırılmasına veya kambiyo müdürlüklerine herhangi bir ihbar yapılmasına gerek bulunmamaktadır. (Mavioğlu,ĐGEME-STSO,Dış Tic.Eğt.Prog. SY.14) 25 DIŞ TĐCARET ĐŞLEMLERĐNDE KULLANILAN BELGELER 26 DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN BELGELER Gerçekleştiren herhangi bir dış ticaret işleminde gümrük, banka vb. işlemler esnasında kullanılan bazı belgeler mevcuttur. Bunları genelde 4 grupta incelemek mümkün: - Ticari Belgeler, - Sevk Belgeleri, - Sigorta Belgeleri, - Dış Ticaret için gerekli diğer Belgeler. A. TĐCARĐ BELGELER Genellikle malın normal alım-satım işleminde de kullanılan faturalardır. 1. Proforma Fatura Satışa konu olacak malın, nihai satış işleminden önce, ihracatçının ithalatçıya yapmış olduğu teklifi içeren bir faturalardır. Đhracatçı, hangi evsaftaki malı ne kadar ücret karşılığında satmak istediğini normal satış gerçekleşiyormuş gibi faturaya işler ve alıcıya gönderir. Bir tür teklif mektubu niteliği taşıyan bu fatura, üzerinde “Proforma Fatura” ibaresin taşır. Bu faturadaki fiyatlar kesin değildir. Ancak, ihracatçı ile ithalatçı arasındaki satış sözleşmesi tamamlandığı taktirde kesinleşen fiyatlar çerçevesinde bu belge, ticari faturaya dönüştürülür. Bankalardaki ihracat ve ithalat işlemlerine konu olan asıl belge, ticari fatura olup herhangi bir işlem için kullanılması söz konusu değildir. (Dölek,1999,SY.99) 2. Ticari Fatura Ticari Fatura, uluslararası ticarette kullanılan en temel belgelerden birisi olup ihracatçı tarafından düzenlenmektedir. Mümkün olduğunca kapsamlı olmasına, bilgilerin açıkça belirtilmesine ve kısıtlı düzeyde yabancı dilbilgisi olan birisinin dahi onaylayabileceği düzeyde anlaşılır ve basit olmasına dikkat edilmelidir. Ticari Fatura; - Mübadele konusu malları tanımlar, -Taraflar arasında anlaşmaya varılan fiyatı, toplam mübadele değerini ve ihracatın hangi para cinsinden ve hangi ödeme koşulları ile yapılacağını belirtir. Bunun yanısıra, Ticari Fatura; gümrükte gönderilen malların kontrolünde, ithalatçı ülkenin gümrüğündeki kontrolde, ithalatçı tarafından teslim alınan malların kontrolünde ve ithalatçı tarafından yapılacak ödemede kullanılan önemli ve zorunlu bir belgedir. Genellikle ticari faturanın Đngilizce olarak düzenlenmesi benimsenmiştir. Ancak; bazı ülkeler ithalatlarında, faturaların kendi dillerinde düzenlenmesinde ısrarlı olmaktadır. Taraflar arasında şayet ayrı bir satış sözleşmesi yoksa fatura, bir sözleşme yerine geçmemekle birlikte, taraflar arasındaki alışverişin koşularını teyit eden bir belge olarak daha fazla önem taşımaktadır. Ticari Faturalarda yer alması gereken bilgiler şunlardır. 1) Đhracatçının adresi tam olarak belirtilmesidir. 2) Đhracatçı ile temasa geçilmesinde faydalı olacak her türlü bilgi mümkün olduğunca detaylı verilmelidir. (ihracatçının telefon, faks, teleks numaraları, e-mail adresi gibi) 27 3) Đhracatçı açısından kimlik referansı olabilecek bir bilgi yer almalıdır. (vergi numarası gibi) 4) Faturanın gönderileceği alıcı adresi açıkça belirtilmelidir. (Burada ithalatçının verdiği talimatlara dikkatli bir şekilde uyulması gerekmektedir. Bazen malların ve faturanın gönderilmesi istenen adresler farklı olabilmektedir. 5) Malların gönderileceği adres yazılmalıdır. 6) Alıcının vergi numarası gibi referans olarak gösterilecek bir bilginin belirtilmesine ihtiyaç olup olmadığı, alıcıya sorulmak suretiyle kontrol edilmesidir. 7) Alıcının ihracatçıya ulaşan siparişin referans numarası tam olarak belirtilmelidir. 8) Fatura kapsamında yer olan malların miktarı açıkça belirtilmelidir. 9) Her bir miktara karşılık gelen malların tanımı, kolayca ayırt edilebilecek şekilde belirtilmeli ve bu malların ithalatçı ülkenin gümrük tarifesine uygun şeklinde tarife numarası da bu bölümde yer almalıdır. 10) Her bir malın birim fiyatı, taraflar arasında kabul edilen para birim cinsinden belirtilmelidir. 11) Birim fiyat üzerinden malın miktarına göre toplam değer yer almalıdır. 12) Đthalat vergi ve haçlarının hesaplanmasında kullanılmak üzere faturanın toplam değeri FOB (Free on Board) olarak gösterilmelidir. 13) Şayet taşıma giderleri ihracatçı tarafından karşılanıyorsa, bunun ayrıca gösterilmesi gerekmektedir. 14) Đhracatçı sigorta giderlerini de karşılamakla yükümlü ise, bu da ayrıca gösterilmelidir. 15) Malın ulaşımını ihracatçı organize ediyorsa, malların ne şekilde teslim yerine ulaştırılacağı belirtilmelidir. 16) Faturanın orijinal ve kopyeleri tek tek imzalanmalıdır. Ticari Faturada karşılaşılabilecek sorunlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: ● Eğer ihracatçı ile bağlantı kurmaya ilişkin bilgiler tam değilse, gereksiz gecikmeler olabilir. Firmanın fatura formu üzerinde, haberleşme ile ilgili bilgiler bulunuyorsa bu bilgiler (tel, faks, teleks vb.) daktilo edilmek veya bir etiket yapıştırmak suretiyle ilave edilmelidir. Firmanın vergi numarası gibi bilgilerinin de fatura üzerinde bulunmasına dikkat edilmelidir. ● Adresin eksik belirtilmesi halinde belgelerin yerine ulaşması gecikebilir. Aksi belirtilmedikçe fatura, müşterinin malların gönderildiği adresine yollanmalıdır. ● Teslim yerine ilişkin adres belirtilmez veya yanlış yazılırsa, mal tesliminde gecikme olabilir. Aksi belirtilmedikçe mallar, aynı adrese gönderilmektedir. Sipariş mektubundaki müşteri talimatları bu açıdan dikkatle incelenmelidir. ● Müşterileri tarafından belirtilmesi istenen vergi numarası veya benzeri bilgi faturada yer almamışsa, gecikmeler ve maddi kayıplar doğabilmektedir.Müşterinin fatura üzerinde belirtilmesini istediği belirli bilgiler olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bazı ülkelerin ithalatta alınan vergilerle ilgili bazı koşulları olabilmekte ve ithalatçının vergi numarasının veya bir başka bilginin fatura üzerinde gösterilmesi istenmektedir. ● Müşterinin satın alma referansı (sipariş numarası-order number) gösterilmediği zaman, ödeme çoğunlukla gecikmektedir. ● Malların miktarı faturada açık bir şekilde belirtilmemişse, ithalatçı ülkede gümrük memurlarınca veya alıcı tarafından malların kontrolü zor olabilir. 28 Miktarı belirtirken, faturada neye karşılık geliyorsa ona uygun birimler kullanılmalıdır. Örneğin; 4 düzine yerine 4 kutu yazılmamalıdır. ● Malların tanımı eksik yapılmışsa, ürünleri birbirinden ayırt etmek zor olabilir. Đthalatçı ülkenin gümrük tarife numaralarına uygun şekilde pozisyon numaraları belirtilmelidir. Bu gümrük vergilerinin doğru hesaplanmasında gerekli bir bilgidir. Mal tanımı tam yapılmalıdır. Örneğin; “5 volt dry cell batteries type PP7” yerine “PP7 batteries” veya daha da kötüsü”PP7” yazılmamalıdır. ● Faturada kullanılan para birimi belirtilmemişse, yanlış anlamalar olabilir ve bu da ihracatçı için ekstra maliyetle sonuçlanabilir. Ayrıca para biriminin açık bir şekilde, hiçbir şüpheye meydan veremeyecek biçimde ifade edilmemiş olması da önemlidir. Örneğin; sadece “Dolar” , “Pound”, ”Frank olarak belirtilmemeli, “Avusturya Doları” veya “Amerikan Doları” gibi açık ifadeler bulunmalıdır. ● Faturada kapsanan ürünlerin ayrı ayrı değerleri gösterilmemişse, faturanın kontrolü zor olabilir. Bu aynı zamanda, ithalatçı ülkenin gümrüğünde vergilerin doğru hesaplanmasında ve müşterinin faturayı kontrolünde ve ürünün satış fiyatının belirtilmesinde kolaylık sağlayacak bir bilgidir. ● FOB değer ayrı olarak gösterilmemişse, ithalatçı ödemesi gerekenden daha fazla ithalat vergisi ödeyebilir. ● Navlun giderinin neleri kapsadığı belirtilmemişse, yanlış anlamalar doğabilir ve bu da ithalatçı için ekstra maliyetlere neden olabilir. ● Eğer taşıyıcı ve yükleme tarihi belirtilmemişse, konsinye işlemini takip çok güçtür. ● Eğer her bir orijinal fatura ve nüshası ayrı ayrı imzalanmamışsa, ithalatçı ülkenin gümrüğünde fatura yetkililerce kabul edilmeyebilir. Fatura orjinalinin ve kopyesinin ayrı ayrı imzalanmış olduğu kontrol edilmelidir. Ticari Fatura hazırlanırken ihracatçı özellikle şu hususları kontrol etmelidir; 1. Faturadaki basılı bilgilerin doğruluğu, 2. Alıcı (ithalatçı)nın adresinin doğruluğu, 3. Teslim adresi ile faturanın aynı veya ayrı olup olmadığı, 4. Faturadaki mal miktarının şüpheye yer bırakmayacak şekilde açık bir biçimde belirtilip belirtilmediğini, 5. Ürünlere ilişkin açıklamaların, ithalatçı ülkenin kullandığı gümrük tarifesi numarası belirtilerek, ürüne yabancı olan kişiler için bile yeterince anlaşılır biçimde yazılıp yazılmadığının kontrolü, 6. Faturada her bir kalem ürün fiyat, hangi ülkenin para biriminin kullandığının belirtilip belirtilmediği, 7. Her bir kalemdeki toplam değerin belirtip belirtilmediği, 8. Malların toplam FOB fiyatı ve nereden teslim alınacağının belirtilmediği, 9. Navlun masraflarının fatura fiyatına dahil ise ayrıca gösterilmiş olmasına, 10. Sigorta bedellerinin fatura üzerinde gösterilip gösterilmediğine, 11. Malların ne şekilde yüklendiği ve ne zaman yükleneceğinin belirtilip belirtilmediğine, 12. Firmayı teslimde yetkili kişi tarafından, fatura asıl ve kopyaları teker teker imzalanmış mı? 29 13. Yazım hataları, 14. Nakliyeye ilişkin belgelerle birlikte bir adet fatura örneği de gerekebileceği acil durumlar için saklanmalı. (Güllüler,1999,ĐGEME, SY.5,6,7,8,9) 30 3. Konsolosluk Faturası Ticari faturaların, satılan malın göndereceği ülke konsolosluğuna onaylatılması söz konusu olduğunda, bu onaylanan faturaya Konsolosluk Faturası denir. Konsolosluk Faturaları , ithalatçı ülke mevzuatına göre fiyat kontrolü ve gümrük formalitelerinin yerine getirilmesi için ihracatçıdan talep edilen belgelerdendir. Bu faturalar, uygulamada daha çok Güney Amerika ülkelerine yapılan ihracatlarda istenen bir belge olarak karşımıza çıkmaktadır. Konsolosluk Faturaları, ihracat, işlemleri esnasında, diğer belgeler hazırlanırken, ithalatçı ülkenin konsolosluğuyla temasa geçerek ilgili ticari faturanın onaylatılması şeklinde işlerlik kazandığı gibi, çoğu zaman da boş formlar halinde alınıp doldurularak tasdik yoluna gidilmesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. 4. Navlun Faturası Satış sözleşmesinde navlun ücretinin ihracatçı tarafından ödenmesi şartı yer alıyor ise konşimentoyu “Navlun Ödenmiştir” ibaresi eklemek gerekir. Đşlemlerin aksamadan yürütülmesi için bu hususa dikkat etmek gerekir. Aksi taktirde bankalar aracılığıyla yürütülecek ödeme işlemlerinde banka işlemi yürütülmek istemeyebilir. Fakat bu ibareyi taşımayan konşimentoya, navlunun ödendiğini gösteren bir navlun faturasını eklemekle de bu engel aşılabilir. Dış ticaret işlemlerinde bu tür bir ek faturaya genellikle navlun faturası adı verilmektedir. (Dölek,1999, SY.101) 32 B. SEVK BELGELERĐ Sevk Belgeleri, genel anlamıyla, ihracat veya ithalata konu olan malların varış yerine gönderildiğini ve bu amaçla ilgili nakliye şirketine malların teslim edilip yola çıkardığını gösteren belgelerdir. Sevk Belgelerinin üç önemli özelliği mevcuttur: a. Bu belgeler, nakliyeci ile gönderici, yani ihracatçı arasında akdedilen bir tür sözleşme niteliğindedir. Bu nedenle herhangi bir anlaşmazlık durumunda tanzim edilen bu belge yapılan anlaşma şartlarını ispat edici niteliktedir. Bu belge yapılan anlaşma şartlarını ispat edici niteliktedir. b. Malların nakliyeci tarafından teslim alındığını ve varış yerine kadar götürülmek üzere yola çıkarıldığını gösteren bir belge niteliğindedir. Dış ticarette de daha çok bu işlemiyle konu olmaktadır. c. Sevk belgeleri birer kıymetli evrak niteliğinde belgelerdir. Çoğu zaman emre yazılı olarak karşımıza çıkan bu belgelerin bu özelliğinden dolayı elden ele dolaşması mümkün olabilmektedir. Şayet deniz konşimentoları gibi kıymetli, evrak niteliğindeler ise, ciro ile devredilmesi bile mümkündür. Sevk belgelerinin mutlaka taşıyıcı firma tarafından tanzim edilmesi ve ihracatçı ile birlikte taşıyıcının da imzalaması gerekmektedir. Sevk tarihinin de mutlaka belge üzerinde bulunması lazımdır. Bu tarihinin, dış ticaret işlemlerinde büyük önemi vardır. Sevk Belgeleri: 1. KONŞĐMENTO (BILL OF LADING-BIL) Malın, taşıma şirketine satış sözleşmesinde belirtildiği şekilde teslim edilip gemiye yüklendiğini ve ithalatçıya teslim edilmek üzere yola çıktığını gösteren belgelerdir. Konşimento taşıma şirketi tarafından düzenlenip, malın teslim alındığını ve belirtilen şartlar çerçevesinde alıcıya teslim edileceğini belirtmektedir. Konşimentonun önemi malın mülkiyetini temsil etmesinden kaynaklanır. Bu söylenenler çerçevesinde konşimentonun üç özelliğinden bahsetmek mümkündür; a. Konşimento, bir taşıma ve navlun sözleşmesidir. b. Malın taşıyıcıya teslim edildiğini gösteren bir belgedir. c. Mal yerine geçen, diğer bir deyişle malın mülkiyetini teslim eden bir belgedir. Bu nedenle konşimentonun teslim edilmesi ile malın mülkiyeti devredilmiş olur. (Dölek,1999, SY.103) Konşimento da yer alması gereken bilgiler şunlardır; 1) Normalde firma antetli (başlıklı) fatura kullanır. (Şayet müşterinin handling acentası varsa ve bu evrakta gösterilmemişse konşimentonun gerçekleşmesinde gecikmeler olabilr.) 2) Konsinye (alıcı) adresi aynı formda mutlaka gösterilmelidir ve gerekli görülen detaylarda yer almalıdır. 3) Alıcının handling işlemlerini yapan acentasının adresinin bu kolonda gösterilmesi gerekir. 33 4) Taşıyıcının sorumluluğunun başladığı yeri belirtir. (Taşıyıcının malları alacağı yer gösterilmemiş ise veya yanlış gösterilmiş ise navlun ödemesi yanlış yapılabilir. 5) Malları taşıyan araç belirtilir. 6) Araca yüklemenin yapıldığı yeri belirtir. 7) Araçtan boşaltmanın yapılacağı liman belirtilir. (Yanlış belirtildiği taktirde mallar kaybolabilir veya gecikebilir.) 8) Nihai varış yeri yazılır. (Yanlış adres verildiği taktirde mallar kaybolabilir veya gecikebilir.) 9) Đkinci bir araç söz konusu olabilir, bu durum buraya yazılır. 10) Đkinci araçta malların indirileceği (boşaltılacağı) liman belirtilir. 11) Varsa iki aracın son varış noktası belirtilmelidir. 12) Đhracatçı nakliye acentası kullanıyorsa adını, adresini de içermelidir. (Nakliye acentası belirtilmez ise gecikmeler olabilir.) 13) Đşaret ve numaralar belirtilmelidir. 14) Gümrük kapısında kullanılan mühür (damga) numarası yazılır. (Tam konteynır yüklendiği durumda damga numarası belirtilmez ise veya yanlış yazılır ise gecikmeler olabilir.) 15) Konsinye (gönderilen mal) ve ambalaja ilişkin genel açıklama yer alır. Palet sistemi kullanılmışsa veya yükleme boşaltma sırasında dikkat edilmesi gereken bir şey varsa belirtilir. 16) Gönderilen malın toplam ağırlığı belirtilir. ( Yanlış rakam nedeniyle yanlış ödeme yapılır.) 17) Gönderilen malın toplam hacmi belirtilir. ( Yanlış rakam nedeniyle yanlış ödeme yapılır.) 18) Đthalat edilen ülkede kullanılan sınıflandırmaya göre tarife numarası yazılır. 19) FOB değer (Güvertede teslim fiyatı) yazılır. (FOB değerinin yanlış olması durumunda ithalatçı ekstra maliyetle karşılaşır.) 20) Şayet hacim ve ağırlık yanlış verilir veya yanlış hesaplanırsa malların istif edilmesinde sorun olabilir, ekstra maliyete yol açabilir.) 21) Toplam koli sayısı yazılır. 22) Her bir kolinin boyu yazılır. 23) Her bir kolinin eni yazılır. 24) Her bir kolinin yüksekliği yazılır. 25) Her bir kolinin hacmi yazılır. 26) Kolilerin toplam hacmi yazılır. 27) (Konşimentoda yanlış var ise alıcının talepleri karşılayan belgelere sahip olmamışız demektir.) 28) (Navlun ve diğer giderleri kimin ödeyeceği belirtilmemişse, daha fazla ödeme yapmanız gerekebilir.) 29) (Tam ve doğru doldurulmayan belgelerin yer alması durumunda, kontrol merciinin bu evrakları kontrolü zorlaşır.) 30) Gerekli konşimento numarası orijinal ve kopyaları aynı olmalıdır. 31) Yönergelere uygun hazırlanmadığı taktirde gerekli belgeler sağlanamayacaktır. 32) Nakliyeci veya ihracatçı için konşimento şekli ve numarası gereklidir. 33) Konşimento şekli ve numarası ürüne uygun olmalıdır. 34) Navlun maliyetlerini kimin ödeyeceği belli olmalıdır. 35) Diğer ödemeleri kimin yapacağı belli olmalıdır. 34 36) Nakliyeci veya ihracatçı adına yetkili kişinin imzası. (Đhracatçı tarafından imzalanmayan taşıma belgesi nakliyeci tarafından kabul edilmeyebilir.) (Güllüler,1999, SY.39-40) Konşimento göndericinin istediği kadar düzenlenebilmekle birlikte genellikle dört nüsha olarak düzenlenir. Taşıyan tarafından imzalanan üç nüshaya takım denir ve taşıtana verilir. Diğer bir nüshayı da kaptan alır. Nüshalardan birinde yapılacak bir değişiklik, diğerlerini de hükümsüz kılacağı için, bu kaydında her nüshaya yazılması gerekir. Bu nedenle bankalar ihracat işlemlerinde tam takım konşimento isterler. Yukarıdaki bilgilerin bazılarının eksik olması o belgelerin ibaresini taşıyan nüshalar ile malın çekilmesi işlemi gerçekleştirilemez. Bunlar sadece bilgi edinmek amacıyla dosyalarda saklanmak üzere düzenlenir; herhangi bir işlem gerçekleştirilemez. 35 Konşimentolar ada , emre veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir: a. Ada Yazılı Konşimento ( Straight Nil): Gönderilen şahsın adına düzenlenen konşimentolardır. Üzerinde “Consigned to... “ Đfadesi yer alır ve boş yere gönderilen şahsın adı yazılır. Ada yazılı konşimentoların ciro ile devri mümkün değildir. b. Emre Yazılı Konşimento (Negatiable Nil): Üzerinde “order” veya “to order...” yazılı konşimentolar olup gönderilenin, yükletenin, veya bankanın emrine düzenlenmiş belgelerdir. Kimin emrine düzenlendiği belirtilmeyip sadece emre yazılı olarak düzenlenen konşimentolar ise yükletenin emrine hazırlanmış kabul edilir. Đster yükletenin, isterse bankanın emrine düzenlenmiş olsun, bu tür konşimentoların ciro ile gönderilenin emrine devredilmesi şarttır. Emre yazılı konşimentoların hamili, bunlardan tek bir nüshayı taşıyıcıya ibraz ederek malın mülkiyetini üzerine alabilir. Bu nedenle güvenliği açısından orijinal nüshaların tamamını elde bulundurmak gerekmektedir. c. Hamiline Yazılı Konşimento: Bu tür konşimentolarda gönderilenin ismi bulunmaz ve sadece “Hamiline” ibaresi yazılır. Konşimentoyu elinde bulunduran malın maliki sayılır. Belgenin teslim edilmesi ile mülkiyette devredilmiş olur. Çok güvenli bir yol olmadığı için pratikte ihracat işlemlerinde sık karşılaşılan bir tür değildir. Ödeme şekillerine göre konşimentoların (genelde sevk evraklarının) kimin adına tanzim edileceği bilinmesi gereken bir husustur. Örneğin, peşin ödemeye dayalı ihracat işleminde malın bedelini baştan aldığımız için malın mülkiyetini güvenceye almak gibi bir durum söz konusu olmadığından dolayı konşimentonun üzerine doğruda doğruya ithalatçıya (alıcıya) sevk etmiş oluruz. Şayet Vesaik Mukabili veya Akreditifli Ödeme şekli dahilinde bir ihracat işlemi gerçekleştiriyorsak, konşimentoyu ithalatçının (alıcının) bankası emrine tanzim etmemiz şarttır. Böylece malın mülkiyetini bankaya devretmiş olup banka mal bedelini almadan ithalatçıya ilgili vesaiki vermeyecektir. Aksi taktirde, yani banka adına tanzim edilme gibi bir durum söz konusu olur ise banka garantisi de yok sayılmış olacaktır. KONŞĐMENTO ÇEŞĐTLERĐ 1. Yükleme Konşimentosu (On Board Bil): Đhraç mallarının gemiye yüklendiğini,tarih ve gemi adı açıkça yazılmak suretiyle gösteren konşimento türüdür. Bankalar işlemlerinin takibinde genellikle bu tür konşimentoyu tercih ederler. 2. Tesellüm Konşimentosu (Received For Shipment Bil): Đhraç mallarının gemiye yüklenmek üzere taşıcıya teslim edildiğini gösteren konşimento türüdür. Bankalar bu konşimentoyu kabul etmezler. Bu nedenle mal ancak gemiye yüklendikten ve konşimentoya “yüklenmiştir” ibaresi konulduktan sonra evrak tıpkı bir yükleme konşimentosu gibi kabul görür, banka tarafından ihracat işlemlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılmak üzere alınabilir. 37 3. Temiz Konşimento (Clean Bil): Gemiye yüklenmek üzere teslim alınan veya yüklenen ihraç malında veya ambalajında herhangi bir kusur bulunduğunun yazılı olmadığı konşimentoya Temiz Konşimento denir. 4. Kirli Konşimento (Dirty Bil): Gemiye yüklemek üzere teslim alınan veya yüklenen ihraç malında veya ambalajında şayet bir kusur, eksiklik veya bozukluk varsa taşıyıcı firma bu mesuliyeti üzerine almamak için durumu açıkça, kusurlarıyla konşimentoda belirtir. Bu tür konşimentolara Kirli Konşimento denir. Bazı durumlarda taşıyıcının malı tek tek sayıp bizzat görmesi mümkün olmayabilir. Bu gibi hallerde konşimentoya “yükletenin beyanına göre” türünden ibareler yazılır. Bu tür konşimentolar Temiz Konşimento olarak kabul görür ve işlemin yürütülmesine engel değildir. 5. Üst Üste Taşıma Konşimentosu: Đhraç edilen malların taşınması için varış yerine gönderilene kadar birden fazla taşıt aracı kullanılıyorsa, bu tür bir konşimento düzenlenir. Bazen “Konşimento Taşıma Vesikası” adıyla da anılan bu sevk belgesi, uygulamada çok sık rastlanan bir konşimento türü değildir. Zira; Üst Üste Taşıma Konşimentosu, bir yükleme konşimentosu değil, bir tesellüm konşimentosu olarak işlem görür. Bu nedenle taşıdığı çeşitli risklerden dolayı çok sık kullanılmaz. 6. Konteynır Konşimentosu: Taşımacılık diliyle konteynır adı ile tabir edilen kapalı, büyük kasalar ile sevki yapılan ihraç malları için taşıma şirketleri, üzerinde “Yükletenin Bildirimine Göre” ibaresini taşıyan konşimentolar düzenler. Taşıyıcının kapalı malları kontrol imkanı olmadığı için düşünülen bu ibare, konşimentonun temiz olmasına engel teşkil etmez ve bankalarca kabul görür. Söz konusu ibare sadece taşıma şirketinin sorumluluğunu ortadan kaldırmak amacıyla düşülen bir not olarak görülmelidir. 7. Düzgün Hat Konşimentosu: “ Tarifeli Gemi Seferi Konşimentosu” adı da verilen bu konşimento türü, aynı hattaki tarifeli gemi seferleri ile nakli gerçekleştirilecek olan ihraç malları için düzenlenir. Ancak, bu konşimentonun ciro ile devredilmesi söz konusu değildir. 8. Kısa Konşimento veya Arkası Beyaz Konşimento: Bazı konşimentolarda taşıma şartlarının hepsi yer almayabilir. Kısa Konşimento adı verilen bu türdeki konşimentolar, gerekli şartları başka bir belgeye veya kaynağa atıf yaparak belirlerler. 9. Geçkin Konşimento: Her ihracat işleminde, ihracatçı ile ithalatçı arasında imzalanan satış sözleşmesinde ihracat belgelerinin bankaya hangi tarihte ibraz edileceği şarta bağlanır. Đhracatçı şayet bu süre içerisinde belgeleri bankaya ibraz etmez ise bu belgelere Geçkin, Bayat veya Rezervli Belge adı verilir. Geçkin Konşimento da süresi içinde bankaya ibraz edilmemiş konşimentolar için kullanılır. 38 10. Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento Konşimentolarda navlunun ödenip ödenmediği açıkça yazılmak zorundadır. Çünkü taşıma şirketi şayet navlun ödenmez ise malı rehin alma hakkına sahiptir ve bankalar navlunun ödendiğini göstermeden belgeleri teslim almazlar. Bu nedenle ihracatçı bu gibi durumlarda taşıma şirketi ile konşimento dışında bir de navlun sözleşmesini gerçekleştirirler. Bu sözleşme genellikle 2 türlüdür: a. Charter Navlun Sözleşmesi: Geminin bir kısmını yada tamamını taşıtanın emrine ayırmak suretiyle düzenlenir. Uygulamada üç çeşidi söz konusudur: I. Trip Charter: Belli bir sefer için yer tahsis edilir. II. Time Charter: Belli bir süre için yer tahsisi edilir. III. Mixed Charter : Đkisinin karışımı şeklinde karşımıza çıkar. b. Kırkambar Navlun Sözleşmesi: Taşıma şirketinin gemiyi kısmen veya tamamen taşıtan ihracatçıya tahsis etmeyip, malı bir limandan diğer bir limana taşıması şartına dayalı imzalanan navlun sözleşmesidir. Bu navlun sözleşmesi uygulamada daha sık kullanılan bir taşıma senedidir. Bazı bankalar da akreditifte aksi belirtilmemişse Charter Navlun Sözleşmesine dayalı konşimentoları kabul etmeyebilmektedir. 2. TAŞIMA SENETLERĐ (WAYBILLS) Denizyolu taşımacılığında kullanılan konşimentolar yanında, ihracat işlemlerinde, havayolu, demiryolu ve karayolu taşımacılığında kullanılan bazı taşıma senetleri de söz konusu olabilmektedir. Bunların konşimentodan farkı, malın mülkiyetini temsil etmemesi ve ciro ile mümkün olmamasıdır. Dolayısıyla; taşıyıcı bu belgelere dayalı olarak malı rehin tutma hakkına sahip değildir. Đhracat işlemlerinde karşımızı çıkan başlıca taşıma senetleri: 1. Havayolu Nakil Makbuzu (Air Way Bill) Havayolu taşıma şirketinin, malları teslim alıp uçakla bir yerden başka bir yere naklini gerçekleştirmeyi taahhüt ettiğini gösterir taşıma belgesidir. Emre değil, gönderilen şahsın adına düzenlenir. Genelde oniki nüsha olarak düzenlenmekle birlikte, sadece üç nüshası ticari değer taşır ve orijinal kabul edilir. Bunlardan biri ihracatçıya biri ithalatçıya verilir, diğeri ise taşıma şirketinde kalır. Havayolu Nakliye Makbuzunda mutlaka malın gönderildiği tarih ve uçuş numarası kaydedilmelidir. Bu taşıma belgesi, malın mülkiyetini temsil etmediği için ciro ile devri söz konusu değildir. 2. Demiryolu Hamule Senedi (Rail Consignment Note) Hamule Senedi, demiryolu idaresinin malları teslim alıp trenle varış yerine naklinin gerçekleştirileceğini gösterir bir taşıma belgesidir. Kıymetli evrak olmadığı için ciro ile devri mümkün değildir. Hamule Senedi, altı nüsha olarak düzenlenmekte olup “Hamule Senedi Duplikatası” ismi verilen dördüncü nüsha malın mülkiyetini temsil eder ve banka aracılığıyla malın alıcıya teslim işlemi bu nüsha ile gerçekleştirilir. Bu nedenle gönderen bu nüshayı malın teslimi sırasında aldığı gibi Hamule Senedini de banka işlemleri sebebiyle emre değil, banka adına düzenler. 39 3. CMR Belgesi (CMR Consignment Note) Karayolu ile taşınacak malların uğrayabileceği zarar - ziyanın nasıl karşılanacağını ve taşıyıcı ile alıcı arasındaki sorumluluk ilişkisini düzenlemek amacıyla çeşitli ülkeler arasında CMR (Convention Merchanise Routiers/Karayolu Mal Dolaşım Birliği) anlaşması adı altında bir sözleşme imzalamışlardır. Bu ülkeler Avusturya, Belçika, Almanya, Bulgaristan, Cebelitarık, Çekoslovakya, Danimarka, Fransa, Finlandiya, Hollanda, Đngiltere, Đspanya, Đsveç, Đsviçre, Đtalya, Lüksemburg, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan’dır. Đhracatçı veya ithalatçı firmadan sadece biri dahi bu anlaşmaya imza atan ülkelerden ise anlaşma şartları geçerli olup CMR Belgesi düzenlemesi gerekmektedir. CMR Belgesi de, diğer taşıma senetleri gibi, malların taşıma şirketi tarafından varış yerine kadar kamyon aracılığıyla götürülmek üzere teslim alındığını gösteren bir taşıma belgesidir. CMR Belgesinin, Vesaik Mukabili Ödeme şeklinde mutlaka bir ithalatçının bankası emrine düzenlenmesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle, alıcı bölümünde ithalatçı bankanın adının ve adresinin yazılması şarttır. Đthalatçının adı ve adresi ise “Buyer and Notify Address” Şeklinde kayıt düşülerek yazılması gerekmektedir. 40 4. FIATA Taşıma Belgeleri Kısa adı FIATA olan Uluslararası Taşıma Acentası Birliği Federasyonu’na üye olan taşıma şirketlerinin düzenlediği belgelere verilen genel isimdir. Taşıma şirketleri, malları ismi belirtilen alıcıya vermek amacıyla teslim alır ve karşılığında bu belgeyi düzenleyip orijinal nüshayı ihracatçıya verir. Malların alıcıya teslim veya taşımanın değiştirilmesi, iptali vb. işlemler için bu nüshanın taşıma şirketine ibrazı gerekmektedir. Taşıyıcı bu nüshayı görmeden hiçbir işlem yapmaz. FIATA Taşıma Belgeleri, malın teslim alındığını gösterir nitelikteki belgelerdir. a. FIATA FCR (Forwarding Agents Certificate Of Receipt/Taşıyıcının Teslim Alındı Belgesi): Bu belgeler, malların geri dönülmeksizin ( gayri kabili rücu) olarak gönderilen, yani ithalatçının emrine amade tutulmak üzere teslim alındığını gösterir ve nama tanzim edilir. Ciro ile devri mümkün değildir. b. FIATA FCT (Forwarding Agents Certificate Of Transport/Nakliyeci Taşıma Belgesi): Bu belge ise emre tanzim edilir ve malların varış yerine ulaşması esnasında belgenin orjinalini ibraz eden kişiye mallar teslim edilir. 5. Nakliyeci Makbuzu (Forwarder’s Receipt) Dış Ticaret firmalar, bazen doğrudan taşıma şirketi ile değil de bir aracı nakliye komisyoncusu ile anlaşarak malların sevk işlemlerini gerçekleştirme yoluna gidebilirler. Komisyoncular da taşıma şirketiyle kendi adlarına bir senet imzalarlar ve ihracatçıya bunun karşılığında kendilerinin düzenleyecekleri bir Nakliyeci Makbuzu verirler. Bu makbuzlar, kıymetli evrak niteliğinde olmayıp, ciro ile devredilemezler. 6. Posta Makbuzu (Post Receipt) Đhracat işlemlerine konu olan malların bazı durumlarda posta ile de devri mümkündür. Bu gibi durumlarda posta idaresi tarafından malın alıcıya göndermek üzere teslim alındığını gösterir nitelikteki Posta Makbuzu da Sevk Belgesi yerine geçmektedir. Posta Makbuzlarında gönderilen tarih mutlaka belirtilmelidir. C. SĐGORTA BELGELERĐ Dış Ticarete konu olan malların alıcının ülkesine sevki gerçekleştirilirken, taşıma sırasında karşılaşılabilecek olan risklere karşı sigortalanması gerekmektedir. Satış sözleşmesinde belirlenen teslim şekline göre ihracatçıya ve ithalatçının yada belli bölümler halinde her ikisinin birden üstleneceği bu sigorta işlemleri arasında da bazı belgeler düzenlenmekte ve bunların bankalara ibrazı gerekmektedir. Sigorta Belgeleri, sigortayı yapan şirket, simsar, acenta veya sigorta komisyoncusu tarafından düzenlenip sigortayı yaptıran kişiye verilen belgelerdir. Dış ticaret işlemine gerçek anlamda konu olan ve bu işlemlerde kabul gören başlıca belge sigorta poliçesidir. Çünkü, ihraç mallarının gerçek anlamda sigortalanmış olduğunu gösteren belge poliçedir. Sigorta poliçesini elinde bulunduran kişi, söz konusu sigorta işlemine konu olan ihraç malının uğrayabileceği herhangi bir zarar-ziyanı sigorta şirketinden tanzim etmesini isteyebilir. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere, sigorta poliçesi ada, emre, hamile düzenlenebilen bir tür kıymetli evrak niteliğinde hüküm görür. Gerektiği zaman ciro ile devir yoluna gidebilir. 42 Đhracata ilişkin sigorta poliçesinde ilerde ortaya çıkabilecek anlaşmaları önlemek için şu bilgilerin bulunması gerekmektedir: ● Sigortacının hangi risklere karşı geçerli olacağı, ● Sigortanın başlangıç ve bitiş tarihi, ● Sigorta bedeli, ● Prim tutarı, ödeme ve yeri, ● Sigorta poliçesinin düzenlediği tarihi, ● Sigortanın konusu, ● Đhraç malının taşınacağı vasıta ve yol güzergahı, ● Taşıma şirketinin ünvanı, ● Đhraç malının özellikleri, ● Taşıma şirketiyle sevkiyat için belirlenen süre, ● Đhraç malının taşıyıcıya nerede ve ne zaman teslim edileceği, ● Sigortacının ve sigorta ettirenin imzaları. (Dölek,1999, SY.104-112) Karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesinde fayda görülen hususlar: ● Yetersiz veya yanlış açıklama yazılması gecikmelere neden olacak ve muhtemelen sigorta talebinin karşılanmasına yol açacatır. ● Koli üstündeki yanlış işaret ve numaralar sigorta talebinde sorunlar yaratacaktır. ● Yol güzergahı doğru gösterilmezse ürüne tam sigorta garantisi sağlanamayabilir. ● Sigorta bedeli sigortalanan toplam ürünün maliyetini içermelidir. ● Sigortacının koşullarının belirtilmemesi şikayetlere yol açabilir. ● Sigortacının yerel temsilcisinin adı belirtilmez ise, sigorta talebinin sonuçlanması gecikebilir. (Güllüler,1999, SY.34) 43 D. DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN DĐĞER BELGELER 1. MENŞE ŞEHADETNAMESĐ (CERTIFICATE OF ORIGIN) Meşe Şehadetnamesi, ihraç edilecek malın menşeini yani üretildiği yeri, hangi ülkeye ait olduğunu gösteren belgelerdir. Đhracatçı tarafından ithalatçı ülkenin belirlediği şekilde hazırlanır. Menşe Şehadetnamesi, ihracatçı tarafından hazırlandıktan sonra ihracatçının bağlı bulunduğu Ticaret Odası tarafından onaylanır. Đthalatın yapılacağı ülkenin elçilik veya konsolosluğunca onaylandığı da olur. Şayet ithalatçının ülkesinde temsilciliği yoksa ithalatçı ülkenin onaylayacak makamına gönderilmesi gerekir. Malların menşei, hangi ülkeye ait olduğu, ithalatçı ülke tarafından uygulanacak gümrük vergisi oranlarını etkileyebilir. Bu nedenle söz konusu belgeyi ithalatçı ülkenin talep ettiği biçimde dikkatlice ve doğru hazırlamak çok önemlidir. AB üyesi ülkeler arasındaki ticarette Menşe Şehadetnamesi istenmemektedir. Şayet; gönderilen mallar preferans sisteminden yaralanacaksa (ihracatçı ülkeye gümrük indirimi uygulanıyorsa) Menşe Şehadetnamesi gibi evraklar gerekli olacaktır. 45 Menşe Şehadetnamesi şu bilgileri içerir: 1) Gönderenin adresi ile faturada yazılı firma ismi ve adresi aynı olmalıdır. 2) Alıcının ad ve adresi faturada yazılı olan ile aynı olmalıdır. 3) Ürünler ihracatçı tarafından üretilmişse, menşei normal olarak ihraç eden ülkedir. 4) Nakliyeye ilişkin görüş birliğine varılan diğer detaylar da yer alabilir. 5) Çok sık kullanılmamakla birlikte, akreditife ilişkin özel koşullar da bu bölümde belirtilebilir. 6) Gönderilen ürünün, ithalatçı ülke tarafından istenen tarife numarası ve miktarı belirtilmelidir. 7) Đthalatçı ülkenin kullandığı şekilde gümrük tarife numarası belirtilmelidir. 8) Koli numarası, sayısı, ambalaj tipi koli listesinde belirtildiği şekilde olmalıdır. 9) Ürüne ilişkin açıklama, belgede yazılan tarife numarası ile aynı olmalıdır. 10) Form onay mercii tarafından imzalanmalıdır. Karşılaşılan sorunlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar: 1) Göndericinin adı, fatura veya diğer belgelerle aynı değil ise gümrük otoriteleri Menşe Şehadetnamesini kabul etmeyebilir. Bu nedenle gönderici isim ve adresi dikkatlice yazılmalı ve faturadaki belgelerle aynı olmalıdır. 2) Alıcının adı ve adresi dikkatlice doldurulmalıdır. Diğer belgelerle farklılık olduğu taktirde kabul edilmeyebilir. 3) Müşteri veya ithalatçı ülkenin elçilik veya müşavirliğince istenen bilgilerin eksiksiz hazırlanıp hazırlanmadığı kontrol edilmeli. Menşe Şehadetnamesi sahte ise ithal eden ülke tarafından ağır yaptırımlar ve cezalar uygulanabilir. 4) Alıcının gümrük idaresinin istediği miktarla ilgili ölçü biriminin bilinmesi ve parça sayısı ile net ağırlığın belirtilmesine dikkat edilmelidir. 5) Đthalatçı ülkenin söz konusu ürünlere ilişkin kullandıkları doğru tarife numaralarını bulmak ve bu şekilde kullanıldığından emin olunmalıdır.(SSDN, BTN veya başka bir mal sınıflandırma sistemi uygulanıyor olabilir.) 6) Mal miktarı birim olarak gösterilmemişse gümrük idaresince ithalat geciktirilebilir. 7) Tarife numaralarının doğru olmaması, gümrük işlemlerinin gecikmesine veya daha fazla vergi ödenmesine neden olabilir. 8) Onay mercii uygun değilse geri çevrilebilir. Alıcı ile görüşerek Menşe Şehadetnamesi için istenen form temin edilmeli ve söz konusu belge için gerekli koşullar yerine getirilmelidir. Bu çerçevede onay mercii alıcının ülkesinde ise ihracatçının ülkesinde şubesinin olup olmadığı, elçilik veya müşavirlikten onaylayabilme olanağı araştırılmalıdır. Aksi taktirde zaman kaybedilecektir. 9) Ambalaja ilişkin detaylar diğer evraklarla aynı değilse gecikmelere neden olabilir. (Güllüler,1999,ĐGEME, SY.21,22) 2. ÇEKĐ LĐSTESĐ (CERTIFICATE OF WEĐGHT) Đhraç malının ağırlığıyla ilgili ayrıntılı bir dökümün belirtilmesi amacıyla düzenlenen belgelerdir. Çeki Listesi, taşıma işlemleri esnasında tek tek açılıp sayılamayacak cinsteki mallar için büyük bir kolaylık sağlar. Ancak, bu listedeki bilgilerin diğer belgelerdeki (özellikle fatura ve konşimentodaki) bilgiler ile aynı olması gereklidir. (Dölek,1999, SY.114) 47 3. PAKET / KOLĐ LĐSTESĐ (THE PACKING LIST) Koli Listesi faturayı tamamlayıcı nitelikteki bir belgedir. Aynen faturada olduğu gibi koli listesinde mümkün olduğunca kapsamlı olmalıdır. Koli Listesi; - Đhraç konusu ürünlerin ambalajı, her bir kutu, balya veya çuvalın içinde neler olduğu ve yüklemeye konu her bir kolinin boyutları ve ağırlığı gibi hususlarda detaylı bilgiler içerir. - Taşıyıcı açısından yüklemenin nasıl yapılacağına karar verileceği aşamada önemli bilgiler sağlar. - Gümrük yetkilerince inceleme aşamasında, müşteri için de yükün içeriğini tespit etmek açısından gerekli bir belgedir. Đhraç konusu yükleme, standart bir ambalaj içerisinde tek bir ürünü içeriyorsa, fatura üzerinde paketleme bilgilerinin verilmesi yeterli olabilir. Ancak, genelde kural, mali konularla ilgili bilgilerin ve paketleme bilgilerin ayrı ayrı verilmesi, mali bilgilerin fatura üzerinde, Koli Listesinin ise ayrı bir belge olarak hazırlanmasının daha faydalı olacağıdır. Koli Listesi şu bilgileri içerir: 1) Paket listesi ayrı bir belge olarak hazırlanıyorsa hangi faturaya karşılık geldiğinin bilinmesi açısından, faturanın referans numarası ve tarihi belirtilmelidir. 2) Her bir tip ürün için kaç paket olduğu (paket sayısı) belirtilmelidir. 3) Paketlerin her birisi numaralandırılır. Paket listesinde de her bir ürün için kaç kutu varsa bunların numaraları da ayrı bir sütunda belirtilmelidir. 4) Her bir paketin içinde ne olduğu açıkça ifade edilmelidir. 5) Her bir paketin dıştan dışa ölçüleri paket listesinde yer almalıdır. 6) Her bir paketin brüt ağırlığı belirtilmelidir. 7) Malların nasıl paketlendiği belirtilmelidir. Eğer mallar paketlenmişse bu belirtilmeli, eğer özel taşıma koşulları gerekli ise bu gösterilmelidir. 8) Paket üzerinde adres ve numaralar mutlaka belirtilmelidir. 9) Yükleme konusu toplam paket sayısı belirtilmelidir. 10) Metreküp olarak yüklemenin toplam hacmi belirtilmelidir. 11) Yükün ambalaj hariç net ağırlığı belirtilmelidir. 12) Đhraç konusu yüklemenin toplam brüt ağırlığı belirtilmelidir. Karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar: 1) Faturaya ilişkin preferans numarası paket listesinde belirtilmediği taktirde, ayrı ayrı düzenlenen belgelerin hangi birine karşılık geldiğini belirlemek zor olabilir. Bu nedenle paket listesinde, ilgili faturanın numarası ve tarihi muhakkak belirtilmelidir. 2) Aynı tip ürünleri içeren paketlerin sayısı belirtilmezse, yüklemenin kontrolü daha zor olacaktır. Bu nedenle her bir tip için paket miktarı listede gösterilmelidir. 3) Paketler numaralandırılmazsa veya yanlış numaralandırılırsa, gümrük yetkililerine ve alıcıya itiraz olabilir. Bu nedenle her bir paketin açıkça numaralandırılmış olduğundan ve bu numaralandırma sayıların birbirlerini takip ediyor olmasına bakılarak orada sayı atlamamış olduğundan emin olunmalıdır. Bu işlemde hangi sayıların kullanılacağı ihracatçı ve ithalatçı arasında anlaşılacak bir konudur, ancak mümkün olduğunca basit bir sistemin oluşturulması ve hatayı mümkün olduğunca önleyecek kısalıkta olması önerilmektedir. 48 4) Her bir paketin içinde ne olduğu doğru olarak belirtilmezse, ürünlerin tek tek tespiti zor olacaktır. Paket listesinde belirtilen ürün tanımlarının, faturada yer alan tanımlarla uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Bu, birtakım belirsizliklerin ve itirazların doğmasını önleyecektir. 5) Paket boyutları ve ölçü birimi listede yer almazsa sorunlar doğabilir. Bu nedenle paketlerin dıştan dışa boyutları ve ölçü birimleri mutlaka belirtilmelidir. 6) Paket ağırlıkları ve ağırlık birimleri listede yer almadığı taktirde gecikmeler meydana gelebilir. 7) Paketlemenin nasıl yapıldığı, palet sisteminin kullanıp kullanılmadığı gibi hususlar belirtilmiyorsa gecikmeler olabilir. Paketleme tipinin açıkça belirtilmesinde fayda vardır. Bazı ülkeler, hasır, saman veya tahta (odun) kullanılan paket tiplerine kısıtlamalar getirmektedir. Diğer taraftan, eğer paketler paketlenmiş ise ve bu; listede belirtilmelidir. Aksi taktirde, buna uygun taşıma aleti mevcut olmayabilir. Özel taşıma koşularının gerekli olduğu için her türlü durum listede belirtilmelidir. 8) “Marks and numbers”-“ Đşaretler ve numaralar”, nakliyede özel bir kavram olup, paketlerin hangi adrese gönderildiğinin, paketlerin üzerinde belirtilmesine karşılık gelmektedir. Genelde her bir paketin üzerinde numarası ve konsinyatörün (alıcının) adresi ve tam adı belirtilir ve bunun yapılmış oluğunu ifade etmek için fatura üzerinde “fully adressed” kavramı belirtilir. 9) Paketlerin toplam sayısı listede unutulacak olursa, gümrükte yüklemenin kontrolünde gecikmeler olabilir. Eğer yüklenen parti karışıksa, örneğin tahta kutular ve mukavva kutuları da içeriyorsa, her bir tip paket için toplam sayı listesinin ilgili bölümünde gösterilmelidir. 10) Yüklenen paketlerin hacmi belirtilmezse bu da gecikmeye neden olur. Toplam hacim değeri her bir paketin dıştan dışa boyutlarının çarpımlarının, aynı büyüklükteki paketlerin toplam sayısı neticesinde belirlenen rakamların toplanması suretiyle elde edilmektedir. 11) Yükün, ambalaj hariç net ağırlığı unutulursa, yanlış anlamlar ve ekstra maliyetler doğabilir. Net ağırlık, toplam yükün ambalajlı olarak brüt ağırlığından, ambalaj ağırlığının çıkarılması suretiyle elde edilmektedir. Bunun doğru bir şekilde ifadesi özellikle bazı ülkelerin ithalat vergilerini net ağırlık üzerinden belirlediği durumlarda önem taşımaktadır. 12) Ulaşım bedeli, toplam brüt ağırlık üzerinden belirlendiği durumlarda, listede belirtilen toplam brüt ağırlık değeri referans alınmaktadır. Bu nedenle, toplam brüt ağırlığın doğru bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir. Listede belirtilmez yada unutulursa ekstra maliyetler ve yanlış anlamalar doğabilir. 49 4. EKSPERTĐZ VEYA ANALĐZ RAPORU (CERTIFICATE OF QUALITY OR ANALYSIS) Bazı şartlarda gerek ihracatçı ülke gümrüğü, gerekse ithalatçı veya ülkesindeki ilgili merciler tarafından ihracata konu olan malların özelliklerinin uzman bir kişi veya heyet tarafından tespit edilmesi talep edilebilir. Bu tür bir işlem neticesinde düzenlenen belgeye Ekspertiz veya Analiz Raporu adı verilir. Örneğin ülkemizden yurtdışına eski halı-kilim ihracı esnasında, Ticaret Odası’nın ilgili meslek koluna bağlı olarak çalışan eksperler malı kontrolden geçirerek bir rapor düzenlemektedirler. Bu işlem pek çok ürünün ihracında da söz konusu olabilmektedir. 5. GÖZETĐM BELGESĐ (INSPECTION CERTIFICATE) Đthalatçı firma, bazı durumlarda malın ihracatçıyla yaptığı satış sözleşme şartlarına uygun olup olmadığının tespit edilmesini ihracatçıdan talep edebilir. Böyle bir durum karşısında ithalatçı, uluslararası kabul görmüş bağımsız gözetim şirketlerinden birisine malların denetlenmesini ve ihracatçıdan talep edebilir. Böyle bir durum karşısında ihracatçı, uluslararası kabul görmüş bağımsız gözetim şirketlerinden birisine malların denetlenmesini ve sipariş şartlarına uygun olup olmadığını kontrol ettirir. Bu işler neticesinde de gözetim şirketi kendisine bir belge düzenleyip verir. Bu belge, bir tür ekspertiz veya analiz raporu niteliğindedir. 6. SAĞLIK RAPORU (HEALTH CERTIFICATE) Đhracata konu olan malları, şayet bitkisel ve hayvansal ürünler ise bu malların ihraç ve ithal işlemlerinin gerçekleştirilmesi için sağlık kontrolünden geçirilmesi gerekmektedir. Bu kontrol neticesinde ilgili mercii tarafından ihracatçıya verilen belgeye Sağlık Raporu adı verilir. 7. DOLAŞIM BELGELERĐ (CERTIFICATE OF CIRCULATION) Avrupa topluluğuna üye olan ülkelerden birisiyle gerçekleştirilecek ihracat veya ithalat işlemi esnasında ihracatçı tarafından düzenlenen belgelerdir. (Dölek;1999, SY.114,115) ► EURO. 1 DOLAŞIM SERTĐFĐKASI Türkiye ile AKÇT (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu) ülkeleri menşeli ürünlerin anlaşma hükümlerinden yararlanabilmesini sağlamak üzere ihracatçı ülke gümrük idareleri veya bu idarelerce yetkili kılınan kuruluşlara usulüne uygun olarak düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen menşe sertifikasıdır. Serbest ticaret anlaşmaları kapsamında, taraf ülkeler menşeli ürünlerin tavizlerden yararlanmalarını sağlayan bir belgedir. EFTA ülkeleri (Euro Free Trade Association / Avrupa Serbest Ticaret Birliği) ile STA (Serbest Ticaret Anlaşması) yaptığımız ülkelerle ticarette kullanılmaktadır. Ülkemizde kullanılan EURO.1 Dolaşım Sertifikası, TOBB-Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları tarafından bastırılarak ihracatçıya göre mahalli Ticaret Odalarına gönderilmektedir. Đhracatçılar sertifikaları bağlı bulundukları odalardan almaktadırlar. 51 ► A.TR DOLAŞIM BELGESĐ Türkiye ile Avrupa Birliğinde serbest dolaşımda bulunan eşyanın Katma Protokol’de öngörülen tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere ihracatçı ülke yetkili kuruluşlarınca düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen bir belgedir. Dolaşım Belgeleri bastırıldıktan sonra Gümrük Müsteşarlığınca yetki verilen kuruluş tarafından ihtiyaç sahiplerine dağıtılır. Đhracatçılar dolaşım belgelerini gümrük idarelerinden veya bağlı bulundukları Ticaret Odaları, Sanayi Odaları veya Ticaret ve Sanayi Odalarından alırlar. Dolaşım sertifikasının doldurulmasında özellikle aşağıda belirtilen hususlara dikkat edilmelidir: ● Konsinye ( Đhracatçı) ve Konsinyatörün (ithalatçının) adreslerinin doğruluğu kontrol edilmelidir. ● Ülke orjininin doğru olarak gösterilip gösterilmediğinin kontrol edilmesi gerekir. ● Nakliyeye ilişkin detaylar yazılmamışsa doğruluğu kontrol edilmelidir. ● Tarife numaralarının doğruluğu kontrol edilmelidir. ● Kolilere ilişkin açıklamalar doğru ve yeterli mi kontrol edilmelidir. ● Gönderilen malların ambalajları üzerinde adres ve numaraları kontrol edilmelidir. ● Gümrük tarifeleri ve ithalatçı ülkenin kullandığı gümrük tarifeleri ve ölçü birimine uygu olarak gerekli açıklamaların yapılıp yapılmadığı kontrol edilmelidir. (Güllüler,1999, ĐGEME, SY.23-29) 52 8. AKREDĐTĐF MEKTUBU Uluslararası ticarette sorunlarla karşılaşılmamasının anahtarı olan Akreditif Mektubu (LIC) satıcıya sözleşmede belirtilen tarihte paranın sorunsuzca teslimi fırsatını sağlar. Akreditif şu bilgileri içerir: 1) Amir banka, normalde ithalatçının sürekli çalıştığı bankadır ve alıcının talimatı ile akreditif mektubunu çıkarır. 2) Bankanın referansı, akreditif ile ilgili işlemlerde belirtilmelidir. 3) Akreditif mektubu, belgede belirtildiği şekilde süresi bitmeden önce belirlenen yerde belirlenen belgelerle sunulmalıdır. Süresi geçtiği taktirde ödeme yapılmayacaktır. 4) Akreditifin referansı, malların alıcısıdır. “amir” 5) Đhracatçının adı yazılır. “lehdar” yanlış yazıldığı taktirde ödeme yapılamaz. 6) Đhracatçının bankası yazılır. “muhabir banka” 7) Döviz cinsinden malların değeri yazılır. Diğer belgeler de yer alan değerden farklı ise ödeme yapılmaz. 8) Akreditif ödeme koşuları belirtilir. 9) Đhracatçı izin verdiği taktirde sipariş edilen miktarın tamamı yerine parsiyel gönderim yapılabilir.”Parsiyel taşımaya izin verilmez” ibaresi var ise belirtilen miktarlardan daha az gönderim kabul edilmeyecektir. 10) Aktarmalı taşımaya izin verildiği taktirde belirtilir. Akreditif mektubunda aktarmalı taşımaya izin verilmemişse, böyle bir durumda en iyimser durumda gecikme ve ekstra maliyet söz konusu olacaktır. 11) Nakliyeci tarafından malların boşaltılacağı yer ve izin verilen en son tarih belirtilir. Nakliyeye ilişkin akreditif mektubunda belirtilen koşullar yerine getirilmezse ödeme yapılmaz. 12) Malların nereden gönderileceği belirtilir. 13) Ödeme yapılmadan önce “muhabir bankaya” sunulacak belgeler belirtilir. Belge tam ve doğru hazırlanmamış ise gecikme ve ekstra söz konusudur. 14) Belgelerin kaç gün içinde sunulmasına izin verildiği belirtilir. Belirlenen sürede sunulmadığı taktirde akreditif geçersiz sayılacaktır. 56 Bu belgeyle ilgili olarak karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesinde fayda görülen hususlar şunlardır: 1. Sözleşme hazırlanırken, ihracatçı ithalatçıdan alınması gereken evrakları tam olarak bulmalıdır. Akreditif mektubu için geçerlilik süresi gerçekçi biçimde belirlenmelidir. Đhracatçıya koşullara uygun yeterli zaman verilmelidir. 2. Đhracatçı, şüpheye yer bırakmayacak şekilde kendi adresi ve ithalatçının adresini tam olarak belirtmelidir. Đhracatçı “ihbarlı” akreditif açmış ise adreslerin doğruluğundan emin olmalıdır. 3. Đhracatçı, akreditif miktarının (ithalatçı) ile kararlaştırılan miktarla aynı olup olmadığını kontrol etmelidir. 4. Đhracatçı malların bir kerede gönderimi veya parsiyel gönderimi konusuna açıklık getirmelidir. Parsiyel gönderimi kabul edilmiş ise, teslimle ilgili yaşanan gecikmeler akreditifin geçerliliğini etkilemeyecektir. Aynı koşullarda bir kerede malların gönderimi de sorun olmayacaktır. 5. Sözleşme yapılmadan önce malların nasıl taşınacağı belirlenmelidir. Aktarmalı taşıma söz konusu olacak ise bunun akreditif mektubunda belirtilmesi gerekir. 6. Yine, akreditif mektubunda malların gönderim yeri ve tarihi konusunda anlaşmaya varılmalı ihracatçı tarafından belirtilen koşullara uyulmalıdır. 7. Đhracatçı, ithalatçıya gerekli olan belgeleri temin etmelidir. Aksi taktirde malların nakliyesi sırasında ekstra maliyet ve gecikmelere yol açabilir. Đhracatçı, akreditif mektubunda istenen belgeleri, sorulmaksızın hazırlamalıdır. 8. Akreditif “ihbarlı” ise, ihracatçı tüm koşuları yerine getirip getirmediğini kontrol etmelidir. Đhracatçı, izin için evrakları tam zamanında sunma ve sonra taleplerinin karşılanmasını doğru zamanda isteme konusunu kontrol etmelidir. 9. DÖVĐZ ALIM BELGESĐ (KAMBĐYO SENEDĐ) (THE BILL OF EXHANGE) Döviz Belgesi, ihracatçı tarafından hazırlanan ve imzalanan, ithalatçının ödediği veya gelecekte belli bir sürede ödemeyi taahhüt ettiği miktarı (ihraç ettiği malın değeri kadar bedeli) ihracatçıya ödeyeceğini gösteren belgedir. Kambiyo senedi, ihracatçının malların nakliyesi için ithalatçıdan ödeme talebinde bulunabilmek için kullanılır. Bundan dolayı, kambiyo senedi, uluslar arası ticarette akreditif mektubunun ekinde kullanılır. Akreditif mektubu kambiyo senedinin kabul edilip ödenmesini sağlar. Döviz Alım Belgesi şu bilgileri içerir: 1) Ödenecek tutar rakamla belirtilmelidir. (yanlış yazılırsa, ödeme gecikir veya yapılmaz) 2) Normal olarak yer ve tarih olarak, ihracatçının bulunduğu yer ve fatura tarihi yazılmalıdır. 3) “Muhabir” banka olarak genelde ihracatçının bankası yazılır. 4) Ödenecek miktar, harfle yazılarak da belirtilir. Yanlış yazılırsa veya rakamla belirtilen miktardan farklı ise ödeme yapılmaz. 5) Ödeme yapılacak mallar belirtilir. 6) Đhracatçı, döviz belgesini çekte olduğu gibi imzalar. 7) Đhracatçının resmi temsilcisi imzalamaz ise ödemede sorun çıkacaktır. 8) Normalde ithalatçının bankası “amir” bankadır. 58 Bu belgeyle ilgili olarak karşılaşılabilecek temel sorunlar ve dikkat edilmesinde fayda görülen hususlar şunlardır: 1. Kambiyo senedi hazırlanırken diğer evraklarla özellikle akreditif mektubunda yer alan bilgilerle uygunluğuna dikkat edilmelidir. Akreditif mektubu ve proforma faturadaki detaylar ile kambiyo senedindekiler aynı olmalıdır. 2. Kambiyo senedi gönderilmeden önce, çek ile aynı şekilde imzalandığından emin olunmalıdır. 3. Fatura bedelini rakam ve harfle yazarken doğru yazılmasına dikkat edilmelidir. 4. “Muhbir” banka yazılmalıdır. 5. Faturadaki mallar yeterli olacak şekilde özetlenmelidir. 6. Firma ismi tam ve eksiksiz yazılmalıdır. 7. Akreditif mektubu ile birlikte kambiyo senedinin sunulacağı, ithalatçının bankası “amir” bankanın adı yazılmalıdır. 8. Firmanın resmi temsilcisi tarafından imzalandığına emin olunmalıdır. 9. Nakliyeye ilişkin diğer belgelerle birlikte bir örnek kambiyo senedi de saklanmalıdır.(Güllüler,ĐGEME,1999, SY.47,48) Döviz Alım Belgelerinin kaybı halinde yapılacak işlemler: Kaybolan DAB’yle herhangi bir hesabın kapatılmadığına ve bulunduğu taktirde ibraz edileceğine dair ilgili kambiyo müdürlüğüne hitaben düzenlenecek bir taahhütnamenin DAB’yi düzenleyen bankaya ibrazı kaydıyla ilgiliye bir belge sureti verilmesi mümkündür. Kayıp DAB suretinin düzenlenmesinden sonra aslının bulunması halinde, belge aslı iptal edilmek üzere düzenleyen bankaya iade edilir. Đşlemler suret üzerinden yapılır. (Şahin,2000, SY.356) 60 GÜMRÜK MEVZUATI UYGULAMALARI VE YENĐ DEĞĐŞĐKLĐKLER 61 GÜMRÜK BĐRLĐĞĐ VE TÜRKĐYE UYGULAMALARI I. GĐRĐŞ Soğuk savaş sonrasında dünya ticaretini serbestleştirme çalışmaları iki ayrı yönde gelişmiştir. Bunlardan birincisi evrensel yada küresel yaklaşım, diğeri ise bölgesel yaklaşımdır. Küreselleşme, ülkeler arasında iktisadi, siyasi, sosyal ilişkilerin yaygınlaşması ve gelişmesi, ideolojik ayrımlara dayalı kutuplaşmaların çözülmesi ilkesine dayanır. Bölgesel yaklaşım ise bir grubu oluşturan ülkeler arasındaki ticaretin serbestleştirilmesi amacına yöneliktir. Türkiye ile AB arasında tesis edilmiş bulunan Gümrük Birliği ve buna bağlı olarak yapılan Serbest Ticaret Anlaşmaları esas itibariyle bölgesel entegrasyon türlerindendir. II. BÖLGESEL ENTEGRASYONLAR Günümüzde bölgesel entegrasyon kavramı; belli coğrafyayı paylaşan ülkelerin pazarlarını, ekonomilerini, üretim süreçlerini, hatta siyasi ve stratejik güçlerini birleştirme yönünde harcadıkları çabaları tanımlamak için kullanılmaktadır. 1) Bölgesel Entegrasyonların Anlaşmaya Taraf Olan Ülkelere Etkileri Neler Olabilir? Bölgesel anlaşmaya taraf olan ülkeler birbirleri ile yaptıkları ticaretin önündeki engelleri azalttıkları ölçüde, iç fiyatları daha yüksek olan malları üye ülkelerden ithal edecekleri daha ucuz mallarla ikame edebilirler. Böylece iç kaynakları ihracata yönelik üretim için serbest kalabilir. Đhracat olanaklarının artması ile de ilk aşamada bölge içi ticaretin, daha ileri bir zaman diliminde ise bölge dışı ticaretin artması beklenir, Anlaşma öncesinde ülkelerarası entegrasyon ne kadar çok ise anlaşmanın ticaret yaratma etkisinin o kadar büyük olması beklenir. Uzun dönemde, Pazarların genişlemesi ve derinlik kazanmasıyla üye ülkelerin rekabet gücü artabilecektir. Ekonomik entegrasyon sonucu bir endüstri dalında veya firma bazında ortaya çıkan yapısal değişikliklerle birlikte ölçek ekonomileri belirecektir. Pazarın genişlemesiyle birlikte teknolojik gelişme hızlanacak, ileri üretim tekniklerine ulaşılacak ve diğer ülkelere kıyasla bir üretim üstünlüğü sağlanacaktır. Ekonomik entegrasyon sonucunda blok dışı ülkelerden ithalat azalırken blok içi ticaret artmaktadır. Ticaretin yön değişmesi ile beraber blok dışındaki ülkelerden bir sermaye akışı gerçekleşir. Geniş bir Pazar, bölge içinde yeni yatırım olanakları yaratmaktadır. Sonuç olarak blok dışı ülkeler ihracatlarındaki düşüşü telafi etmek üzere birlik içinde kendi üretimlerini gerçekleştirmek isteyecekler ve doğrudan yatırıma yönelebileceklerdir. Diğer taraftan, entegrasyon sonucunda anlaşmaya taraf olan ülkeler arasındaki sermaye akışı da hızlanır. Entegrasyon öncesinde blok dışı ülkelere yönelen sermaye, entegrasyon sonrasında blok içindeki yönelir. 2) Bölgesel Entegrasyon Türleri nelerdir? Bölgesel ekonomik entegrasyonları; bunu oluşturan ülkelerin amaçlarına ve edilen entegrasyonun derecesine göre beş başlık altında ele almak mümkündür. 62 a) Tercihli Ticaret Anlaşmaları En dar kapsamlı entegrasyon türüdür. Burada anlaşmaya taraf olan ülkeler tek yanlı veya karşılık olarak belirli mallar üzerinde gümrük tarifelerini indirirler. b) Serbest Ticaret Bölgesi Bu tür entegrasyonlarda üye ülkeler aralarındaki ticarette gümrük tarifelerini ve miktar kısıtlamalarını kaldırmakta, fakat birlik dışında kalanlara kendi özel tarifelerini uygulamaktadırlar. Yani birlik üyesi bir ülke menşeli eşyanın ithalatında vergi ödenmez fakat üçüncü ülke menşeli eşyanın ithalatında vergi ödenir. Türkiye’nin EFTA, Đsrail, Romanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Estonya, Litvanya, Slovenya, Bulgaristan, Letonya, Makedonya ve Polonya ile imzaladığı serbest ticaret anlaşmaları bu tür entegrasyonun örneklerindendir. c) Gümrük Birlikleri Burada serbest ticaret bölgelerinden daha ileri bir birleşme söz konusudur. Hem üyelerin kendi aralarındaki ticarette gümrük tarifeleri ve kotaları kaldırılmakta, hem de birlik dışında kalan ülkelere karşı ortak bir tarife uygulanmaktadır. Başka bir ifadeyle, Serbest Ticaret Bölgelerinde “menşe” esas alınmakta iken Gümrük Birliğinde “Serbest dolaşım” ilkesi esas alınmaktadır. d) Ortak Pazar Gümrük Birliğinden daha ileri bir iktisadi birleşme hareketidir.Çünkü gümrük birliğinde olduğu gibi üyeler arasındaki ticaret serbestleştirilmekte ve dışa karşı ortak bir tarife uygulanmakta, fakat aynı zamanda emek ve sermaye gibi üretim faktörlerinin bölge içinde serbest dolaşımı sağlanmaktadır. e) Đktisadi Birlik Ekonomik entegrasyon hareketlerinin en ileri şeklidir. Đktisadi Birlikler ortak pazarın ötesinde ekonomik ve mali politikaların koordinasyonunu gerektirir. Yani iktisadi birliklerde üye ülkelerin makro ekonomik politikaları tespit yetkisi bir ölçüde birliğe devredilir. Böyle bir aşamaya geçilebilmesi için tek bir para ve bankacılık sistemi, ortak mali politikalar ve tüm birlik için ortak ekonomik politikaları belirleyecek ve uygulayacak uluslar üstü bir organ oluşturulması gerekir. 2) Türkiye’nin Üyesi Bulunduğu Diğer Bölgesel Entegrasyonlar AB ile tesis edilen gümrük birliği ve buna bağlı olarak imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmaları dışında, ülkemizin taraf olduğu üç entegrasyon daha bulunmaktadır. a) EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Alanı) Avrupa Serbest Ticaret Alanı 1960 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğunun kuruluşunu takiben Stockholm konvansiyonu olarak da adlandırılan antlaşma ile kurulmuştur. Bugün EFTA üyesi olan ülkeler Đsviçre, Norveç, Đzlanda, ve Lihteştayn’dır. Türkiye ile EFTA ülkeleri arasında imzalanan “Serbest Ticaret ve Đşbirliği Anlaşması” 1 Nisan 1992 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 63 b) ECO (Ekonomik Đşbirliği Teşkilatı) Teşkilatın temel amaçları; karşılıklı ticareti artırmak, bölgede sürdürülebilir gelişme için koşullar yaratmak, dostluk ve kültür ilişkilerini geliştirmek şeklinde belirlenmiştir. Türkiye, Đran, Pakistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Afganistan, Özbekistan olmak üzere 10 üye ülkesi bulunmaktadır. c) KEĐ (Karadeniz Ekonomik Đşbirliği) Karadeniz Ekonomik Đşbirliği (KEĐ) öncülüğünü Türkiye’nin yaptığı bir işbirliği girişimidir. Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan olmak üzere 11 kurucu üyesi bulunmaktadır. Avrupa Birliği ile karşılaştırıldığında KEĐ; 20 milyon kilometrekare bir alanda 325 milyon nüfusuyla satınalma gücü düşük ancak gelişme potansiyeli yüksek bir pazara sahiptir. KEĐ ekonomik bütünleşme, öncelikli bir organizasyon değildir. Ancak, gelişmeler o noktaya götürdüğü taktirde ekonomik bütünleşmeye açık bir yaklaşıma sahiptir. III. 4458 SAYILI GÜMRÜK KANUNU VE UYGULAMASI Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki gümrük birliği 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile tesis edilmiştir. Bu kararın 26-28’inci maddeleri, Topluluk Gümrük Kodunu oluşturan Konsey Yönetmeliği ile onun uygulama hükümlerini belirleyen Komisyon Yönetmeliğinin; - Eşyanın menşei, - Eşyanın kıymeti, - Eşyanın Gümrük Birliği bölgesine girişi, - Beyanlar, - Serbest dolaşım, - Ekonomik etkili gümrük rejimleri, - Gümrük Borcu, - Đtiraz Hakkı, konularına ilişkin hükümlerini Türkiye’nin kabul etmesini öngörmüştür. Bu çerçevede ilk olarak 26.07.1995 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 564 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bazı değişiklikler yapılmış ve bazı yenilikler getirilmiştir. Ancak Anayasamızın, mali ve cezai hükümler içeren düzenlemelerin ancak Kanunla yapılabileceği hükmü karşısında, 564 sayılı KHK ile, yapılması gereken değişikliklerin tamamı yapılmamıştır. Nihayet 05 Şubat 2000 tarihinde yürürlüğe giren 4458 sayılı kanun ile gereken bütün değişiklikler yapılmış ve bazı yenilikler getirilmiştir. Aşağıda bunlardan önemli görülenleri ele alınmıştır. 1-Karar: Đş dünyamızın, bir konuda karar verirken önünü net olarak görebilmesi çok önemlidir. Karar alma noktalarında bulunan Kamu görevlilerinin değişmesi halinde uygulamalar değişmemelidir. Bu noktadaki tereddütleri ortadan kaldırmak üzere yeni Gümrük Kanunu ile “Karar” müessesesi getirilmiştir. 64 Buna göre, gümrük idarelerinin gümrük mevzuatının uygulanmasına ilişkin karar vermesini talep eden kişinin, gerekli bilgi ve belgelerle yazılı olarak başvurması gerekir. Gümrük Đdareleri talebi kendilerine ulaştığı tarihten itibaren 30 gün içinde karar alırlar. Ancak bu süre içinde karar alınması mümkün değilse, idare; süre aşımını haklı kılan gerekçeleri belirtilerek, kararın alınması için ihtiyaç duyulan süreyi başvuru sahibine bildirir. Verilen kararlar başvuru sahibine yazılı olarak tebliğ edilir. Ancak; a) Kararın yanlış veya eksik bilgilere dayanılarak verilmesi, b) Bu yanlışlık veya eksikliğin başvuru sahibi tarafından bilinmesi ve bilinmesinin gerekmesi, c) Doğru ve tam bilgi verilmiş olsa idi söz konusu kararın verilmesinin mümkün olmadığının saptanması, hallerinin bir arada gerçekleşmiş olması durumunda, gümrük idaresinin ilgilinin lehine olan kararları iptal edilir. Bu iptal kararı verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder. Ayrıca; ilgilinin lehine olan karar; kararda öngörülen bir ya da birden fazla koşulun gerçekleşmemiş veya gerçekleşemez olması veyahut kararda öngörülen bir yükümlülüğü ilgilinin uymaması durumunda değiştirilebilir veya iptal edilebilir. Bu değiştirme veya iptal kararı ise ilgiliye tebliğ tarihinden itibaren hüküm ifade eder. Gümrük idarelerinin gümrük mevzuatının uygulanmasına ilişkin kararlarına karşı, bu kararın muhatabına tebliğ tarihinden itibaren; a) Đlk kararı alan idarenin gümrük müdürlüğü olması durumunda, yedi gün içinde, bu müdürlüğün bağlı bulunduğu gümrükler başmüdürlüğüne, b) Đlk kararı alan idarenin gümrükler başmüdürlüğü olması durumunda, onbeş gün içinde Gümrük Müsteşarlığına, itiraz edilebilir. Gümrükler Başmüdürlükleri ile Gümrük Müsteşarlığının itiraz üzerine vermiş olduğu kararlara karşı Đdare Yargı Mercilerine başvurulabilir. 2- Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB) ve Bağlayıcı Menşe Bilgisi (BMB) Tarife ve Menşe konuları gümrük ve dış ticaret uygulamaları bakımından bugün için çok önemlidir. Önümüzdeki yıllarda bu önem giderek artacaktır. Hatta 2005 yılından sonra dünyada gümrük ve dış ticaret uygulamalarının en önemli unsuru haline gelecektir. Ancak, tarife tespiti ve menşe tespiti özel ihtisas gerektiren konulardır. Bu konularda Gümrük Müsteşarlığından bilgi alınması imkan dahiline girmiştir. Kişilerin yazılı talebi üzerine Gümrük Müsteşarlığı (Gümrükler genel Müdürlüğü) tarafından bağlayıcı tarife bilgisi (BTB) verilir. Başvurunun, BTB verilmesi için gerekli bilgi ve belgelerin tamamını içermesi zorunludur. BTB’nin başvuru sahibine mümkün olan en kısa sürede bildirilmesi esastır. Ancak 30 gün içinde bildirimde bulunulmasının mümkün olmadığı durumlarda ihtiyaç duyulan ek süre başvurusu sahibine bildirilir. BTB, gümrük idarelerini hak sahibine karşı sadece eşyanın tarife pozisyonu konusunda ve yalnızca bilginin verildiği tarihten sonra tamamlanacak gümrük işlemlerine konu eşya için bağlar. Bağlayıcı Tarife Bilgisi verildiği tarihten itibaren 6 yıl geçerlidir. 65 Talep edenin verdiği yanlış veya eksik bilgiye dayanan BTB iptal edilir. Đptal kararı verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder. Ayrıca, BTB; a) Türk Gümrük Örgütünün uymakla yükümlü bulunduğumuz nomanklatür, izahname, ‘tarife pozisyonlarına ilişkin kararlarındaki bir değişikliğe uymaması, b) BTB’nin iptal edildiğinin veya değiştirildiğinin bilgi verilen kişiye tebliğ edilmesi, durumlarında geçerliliğini yitirir. Yukarıdaki nedenlerle geçerliliğini yitiren BTB’nin hak sahibi söz konusu bilgiye dayanarak ve bu bilginin geçerliliğini yitirmesinden önce ilgili eşyanın alım ve satımı üstünde bağlayıcı sözleşmeler yaptığını kanıtladığı taktirde, geçerliliğini yitiren tarife bilgisini, geçerliliğini sona erdiği tarihten itibaren 6 aylık süre için kullanabilir. Gümrük işlemleri sırasında söz konusu ürünler için bir ithalat, ihracat ya da ön izin belgesinin gümrüğe verilmesi halinde, bu belgenin geçerlilik süresi esas alnır. Kişilerin yazılı talebi üzerine Müsteşarlık (Gümrük Genel Müdürlüğü) tarafından Bağlayıcı Menşe Bilgisi (BMB) verilir. BMB başvurularının sadece bir kalem eşya için yapılması gerekir. Bir kalem eşya deyiminden; Türk Gümrük Tarife Cetvelinde aynı tarife pozisyonu alt açılımında bulunan ve aynı yasal yada tercihli vergi oranına tabi eşya anlaşılır. BMB’nin de başvuru sahibine mümkün olan en kısa sürede bildirilmesi esastır. Ancak 30 gün içinde bildiriminde bulunulmasının mümkün olmadığı durumlarda ihtiyaç duyulan ek süre başvuru sahibine bildirilir. BMB verildiği tarihten itibaren 3 yıl geçerlidir. BMB’nin iptal edilmesi veya geçerliliğini kaybetmesi mümkündür. Burada BTB’nin iptaline veya geçerliliğini kaybetmesine ilişkin hükümler geçerlidir. Yukarıda özetlenen düzenlemeler sonucunda kişiler, bir ticari ilişkiye girmeden önce veya bir yatırım kararını alırken tarife ve menşe gibi özel ihtisas gerektiren konularda Gümrük Müsteşarlığından BTB için 6 yıl, BMB için 3 yıl süreyle değişmeyecek net bilgileri alacaklar ve bu bilgiler ışığında kararlarını verecekledir. Öte yandan, mükellef ile idare arasında gereksiz ihtilafların çıkması da önlenmiş olacaktır. 3) Eşyanın Tercihli ve Tercihsiz Menşei 4458 sayılı Kanunda tercihli menşe ve tercihsiz menşe konularında da yer verilmiştir. Tercihli Menşe Kuralları; En Çok Kayrılan Ülke kuralı uyarınca Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkelere tavizli vergi uygulanabilmesi için esas alınan menşe kurallarıdır. Bu kurallar Kanunda Eşyanın Tercihli Olmayan Menşei başlığı altında düzenlenmiştir. Buna göre tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya o ülke menşeli sayılır. Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya ifadesinden; a) O ülkede çıkartılan madencilik ürünleri, b) O ülkede toplanan bitkisel ürünler, c) O ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar, d) O ülkede yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler, e) O ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri, 66 f) O ülkede kayıtlı veya tescilli olup, o ülkenin bandırasını taşıyan araçlar tarafından söz konusu ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz ürünleri, g) Söz konusu ülkede kayıtlı ya da tescilli olan ve ülkenin bandırasını taşıyan, fabrika gemilerde (f) bendinde öngörülen ürünlerden elde edilen eşya, h) O ülkenin kara suları dışındaki denizlerin dibinde ya da deniz dibindeki toprağın altından münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkartılan ürünler, ı) Sadece hammadde elde etmek için o ülkede toplanan, imalat işletmelerinden veya kullanım kalıntılarından elde edilen atık ve artıklar, j) Yukarıdaki bentlerde sayılan eşyadan üretimin herhangi bir aşamasında elde edilen eşya ile bunların türevlerinden elde edilen eşya, anlaşılır. Üretimi birden fazla ülkeden gerçekleştirilen eşyanın bir ülke menşeli sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o ülkede yapılması gerekir. Đndirimli tarifeden yararlanmak istenilmesi halinde, eşyanın anlaşmaya taraf ülke menşeli olduğunu gösteren menşe şahadetnamesinin ibrazı şarttır. Dünya Ticaret Örgütüne taraf ülkeler arasındaki ticarette genel kural, akit tarafların birbirlerine karşı “en çok kayrılan ülke” kuralı çerçevesinde aynı ve düşük olan gümrük vergilerini uygulamasıdır. Ancak bu kurala GATT’ın XXIV üncü maddesi ile; bir sapma getirilmiş ve aralarında Gümrük Birlikleri veya Serbest Ticaret Anlaşmaları imzalayan ülkelerin birbirlerine karşı diğer akit taraflara nazaran daha düşük gümrük vergileri uygulayabilmesine imkan tanınmıştır. Bu çerçevede düzenlenen gümrük Kanunu’nun 22 inci maddesine göre, tercihli tarife uygulamalarından yararlandırılmak istenen eşyanın menşe kuralları; a) Türkiye’nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife uygulaması gerektiren anlaşmalar kapsamı eşya için bu anlaşmalar ile, b) Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamalarından yararlanan eşya için Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde, Belirlenir. 4) Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Fikri ve sınai mülkiyet haklarının dahilinde korunması ile ilgili düzenlemeler 1995 yılında yapılmıştır. Kanunda, fikri ve sınai mülkiyet haklarının gümrük işlemleri sırasında korunması ile ilgili hükümler yer almaktadır. Buna göre; fikri ve sınai mülkiyet hakkı sahibinin yetkilerine tecavüz eder mahiyetteki eşyanın gümrük işlemleri, hak sahibinin veya temsilcisinin talebi üzerine veya söz konusu eşyanın sahte markalar yada telif hakkına tabi taklit mal tarifine uyduğuna ilişkin açık deliller olması halinde re’sen gümrük idareleri tarafından durdurma kararı, ithalatçıya veya hak sahibine veya temsilcisine bildirilir. Gümrük idarelerince alınan durdurma kararının hak sahibine tebliğinden itibaren on gün içinde esas hakkında yetkili mahkemeye dava açılmaz veya mahkemede tedbir niteliğinde karar alınmaz ise eşya hakkında beyan sahibinin talepte bulunduğu gümrük rejimi hükümlerine göre işlem yapılır. 67 5) Geçici Depolama Yerleri Mülga 1615 sayılı Gümrük Kanununda yer alan Sundurma ile ilgili hükümler “ Eşyanın Geçici depolanması” adı altında yeniden ve daha geniş olarak düzenlenmiştir. Eşya geçici depolama yerlerinde; deniz yoluyla gelmiş ise 45 gün, diğer bir yola gelmiş ise 20 gün kalabilir. Başka bir ifadeyle, Türkiye Gümrük Bölgesine getirilip gümrüğe sunulan eşyanın gümrük işlemlerinin; deniz yoluyla gelen eşyada özet beyanın verildiği tarihten itibaren 45 gün, diğer bir yolla getirilen eşyada yine özet beyanın verildiği tarihten itibaren 20 gün içinde tamamlanması gerekir. Beyan sahibinin iradesi dışındaki nedenlerle işlemlerin yukarıda belirtilen süreler içinde tamamlanması mümkün değilse; 45 ve 20 günlük sürelerin bitiminden önce başvurulması şartıyla Müsteşarlıkça ek süre verilebilir. Eşyanın sahipleri veya onların yerine harekete yetkili olanlar beyanlarını doğru yapabilmek üzere geçici depolama yerine gelmiş eşyayı tartabilirler, muayene edebilirler veya ekspertiz incelenmesi yaptırabilirler. Keza geçici depolama yerlerinde, gümrük idaresinin izni ve denetlenmesi altında; kapların tamiri veya sağlamlaştırılması, kapların yenilenmesi, eşyanın havalandırılması, kalburlanması, büyük kaplardan küçük kaplara boşaltılması ve kapların birleştirilmesi, karıştırılması, yeni çeşitler yapılması, kaplardan örnek çıkarılması gibi sınai nitelik taşımayan ve diğer eşyaya zarar vermeyecek şekilde elleçleme işlemleri yapılabilir. 6) Basitleştirilmiş Usuller Kanun, dünya ticaretinin günümüzde ulaştığı hız ve zamanın maliyeti gözönünde bulundurularak bazı yeni hükümlere yer verilmiştir. Bunlardan birincisi basitleştirilmiş usulde beyanda bulunulmasıdır. Đzin almış olan firmalar beyannameye eklenmesi gereken bazı bilgileri eklemesinden veya beyannamede bulunması gereken bazı bilgiler bulunmadan gümrük işlemlerini yapabileceklerdir. Đkincisi, eşyanın tesliminden sonra beyanın kontrolüdür. Bu uygulamadan yararlanan firmaların beyanlarına göre işlemler yapılacak, beyanın kontrolü daha sonra, yani eşyanın tesliminden sonra firmanın ticari belge defter v.s. nin kontrolü suretiyle yapılacaktır. 7) Eşyanın Özel Amaca Yönelik Kullanımı Eşyanın özel amaca yönelik kullanımı nedeniyle indirimli veya sıfır vergi oranından yararlandırılması konusu Türk Hukuk sistemine ilk kez girecek bir vergilendirme türüdür. Buna göre; örneğin ithal edilen kağıt, kitap üretiminde kullanılacaksa indirimli veya sıfır vergi indiriminden yararlanacak, ambalaj maddesi üretiminde kullanılacaksa yararlanamayacaktır. Sonuç olarak, indirimli vergi veya sıfır vergi ithal eşyasına göre değil, bunun kullanılacağı yere göre belirlenecektir. Böylece ekonominin ihtiyaçlarının daha seçici değerlendirilmesi imkan dahiline girmiş olacaktır. 68 8) Gümrük Antrepo Rejimi Getirilen düzenleme ile antrepo tekeli kaldırılmıştır. Böylece ekonomik bakımdan ihtiyaç olduğu taktirde, dileyen herkesin gerekli şartları yerine getirmek kaydıyla antrepo açıp işletmesi imkan dahiline girmiştir. Öte yandan, eşyanın antrepoda kalabileceği süre ilgili sınırlama kaldırılmıştır. 9) Dahilde Đşleme Rejimi Dahilde işleme rejimi Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği tesis edilmesine ilişkin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararına göre benimsemeyi kabul ettiği ekonomik etkili gümrük rejimlerinden birisidir. Türkiye bu rejimi 01.01.1996 tarihinden bu yana Bakanlar Kurulu Kararı ile uygulamaktadır. Rejimin yasal dayanağı bu kanun ile gelmektedir. Ayrıca, bazı kolaylıklarda yasa metninde yer almıştır. Rejimin uygulanması Dahilde Đşleme Rejim Kararı ve buna ilişkin tebliğlerle yapılmaktadır. Đhracatçılarımıza, ihraç mamullerinde kullanılmak kaydıyla dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmek amacıyla yürürlüğe konulan bu Rejim kapsamında; 1) Đthalatta şartlı muafiyet, 2) Đthalat esnasında alınan vergilerin geri ödenmesi, 3) Eşdeğer eşya kullanımı, sistemleri uygulanmaktadır. Đthalatta şartlı muafiyet; Türkiye gümrük bölgesinde yerleşik firmalar tarafından, dahilde işleme izin belgesi kapsamında ihracı taahhüt edilen işlem görmüş ürünlerin üretimi için gerekli olan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul ve ambalaj malzemelerinin bedelli veya bedelsiz olarak ticaret politikası önemlerine tabi olmaksızın ithal esnasında alınması gereken her türlü vergi tutarı kadar teminat yatırılmak kaydıyla (teminatsız ithal hakkı uygulanması saklı olmak üzere) gümrüksüz olarak ithal edilebilmesidir. Đthalat esnasında alınan vergilerin geri ödenmesi; Dahilde Đşleme Rejiminde belirtilen istisnalar hariç olmak üzere, ithali esnasında her türlü vergi ödenerek serbest dolaşıma girmiş bir eşyanın işlem görmüş ürünler şeklinde dahilde işleme izin belgesi kapsamında üçüncü ülkelere ihraç edilmesinden sonra, ithalat esnasında ödenen vergilerin geri alınmasını ifade eder. Ancak, bu sistemden yararlanabilmek için, eşyanın geri ödeme sistemi kapsamında olduğu hususunun gümrük beyannamesinde belirtilmiş olması gerekmektedir. Eşdeğer eşya kullanımı; işlenmiş ürünlerin üretimi için ithal eşyasının yerine eşdeğer eşya kullanılabilir. Bu durumda, işlenmiş ürünlerin üçüncü ülkelere ihracından sonra Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan alınacak dahilde işleme izin belgesine istinaden bu ürünlerin üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj malzemelerinin, her türlü vergiden (KDV hariç) muaf olarak ve teminat alınmaksızın ithal edilebilmesidir. Bu haktan yararlanabilmek için, fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 6 ay içerisinde Tebliğ eki bilgi ve belgelerle birlikte Dış Ticaret Müsteşarlığı’na müracaat edilmesi gerekmektedir. Dahilde işleme izin belgesi alınması, dahilde işleme rejiminden yararlanmak isteyen firmalar, Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan dahilde işleme izin belgesi almak zorundadırlar. 69 Dahilde işleme izin belgesi alınabilmesi için firmaların; dilekçe, dahilde işleme proje formu, imza sirküleri, ihracat taahhütnamesi, son yıla ait bilanço ve kar-zarar cetveli, ticaret sicil gazetesi ve ilgili diğer belgelerle birlikte Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracat Genel Müdürlüğü’ne müracaat etmeleri gerekmektedir. Firmalar tarafından yapılan sözkonusu müracaat ve eki projenin, ithal eşyasının işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanıldığının mümkün olup olmayacağı, Türkiye’de yerleşik üreticilerin ekonomik çıkarlarına madde politikası açısından cidi bir zarar verip vermeyeceği hususları ve Tebliğ’de belirtilen diğer kriterler baz alınarak değerlendirilmesi neticesinde, dahilde işleme izin belgesi düzenlenmekte veya talep reddedilmektedir. Dahilde işleme izin belgelerinin kullanılması, dahilde işleme izin belgesi alan firmalar, belgede ithali öngörülen maddeleri her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olarak belgede kayıtlı süre zarfında işlenmek ve ihraç edilmek üzere ithal ederek ihracatını gerçekleştirmek durumundadırlar. Belge kapsamında yapılan ithalat, her türlü vergiden muaf olmakla birlikte, (teminatsız ithal hakkı uygulaması saklı olmak üzere) ithalat esnasında doğan vergiler tutarı kadar teminatı geriye almak için dahilde işleme izin belgesi aslı, gümrük beyannamesi aslı, ihracat listesi, ithalat kapatma formu, kapasite raporu ve diğer ilgili belgelerle birlikte, belge süresinin bitimini müteakip en geç 3 ay içerisinde ilgili ihracatçı birlikleri genel sekreterliklerine müracaat ederler. Dahilde işleme rejiminde belirtilen esaslar; 1-Ülkemizde yerleşik imalatçı ve/veya ihracatçı firma olması gerekmektedir. 2-Yapılacak ithalatın üreticilerin ekonomik çıkarlarına madde politikası açısından ciddi bir zarar vermemesi gerekmektedir. 3-Đthal edilecek maddelerin ihraç edilecek mamullerin üretiminde kullanıldığının tespitinin mümkün olması gerekmektedir. 4-Dahilde işleme rejiminden yararlanacak Dış Ticaret Müsteşarlığı’nda (Đhracat Genel Müdürlüğü) Dahilde Đşleme Đzin Belgesi (D.Đ.Đ.B) alması gerekmektedir. 5-D.Đ.Đ.B. süresi azami 12 ay olup, orijinal sürenin ¼’ü oranında ek süre verilebilir. 6-D.Đ.Đ.B. alan firmaların ithalat esnasında ithal ettikleri maddelerin gümrük vergisi ve katma değer vergisi toplamı kadar gümrük idaresine teminat vermeleri gerekmektedir. 7-Dış Ticaret Sermaye Şirketleri, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri ve son 1 yıl içerisinde en az 500.000 ABD Doları ihracat gerçekleştiren imalatçı-ihracatçı firmaların gerçekleştirdikleri ihracat kadar, D.Đ.Đ.B. kapsamında yapacakları ithalatlarına, teminat yerine geçmek üzere, bu ithalattan doğan gümrük vergilerinin %1’i tutarının Eximbank’ın Merkez Bankası nezdindeki teminat sigortası hesabına yatırılması durumunda (KDV hariç), ilgili gümrüklerce müsaade edilir. 8-D.Đ.Đ.B. kapsamında mal ithal eden firmaların ithal ettikleri malları işlenmiş olarak belge süresi içerisinde ihraç etmeleri gerekir. 9-D.Đ.Đ.B. kapsamında firmanın 3. ülkeden mal ithal ederek işledikten sonra AB üyesi ülkelere ihracat yapması halinde, ihracat esnasında gümrüğe telafi edici vergi ödenmesi gerekir. 10-D.Đ.Đ.B kapsamında ithalat ve ihracat yapan firmalar, belge süresini müteakip 3 ay içerisinde taahhüt kapatma için ilgili ihracatçı birliklerine müracaat etmek zorundadır. 11-Đhracatçı birlikleri, D.Đ.Đ.B. kapsamında edilen malzemelerin ihraç edilen mamullerde kullanıp kullanılmadığı tespit ederek taahhüt kapatma işlemini sonuçlandırırlar. 70 12-Taahhüt kapatma işleminde ihracat bedeli dövizin geldiğini gösteren DAB aranmamaktadır. Bu durum Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde takip edilmektedir. 13-Đhracatçı birliklerince taahhüt hesabı kapatılan D.Đ.Đ.B. kapsamında yapılan ithalatla ilgili olarak alınan teminatlar firmalar tarafından geri alınmakta ve böylece ihraç mallarında kullanılan ithal girdileri için gümrük vergisi ve katma değer vergisi ödenmemiş olmaktadır. Đhracat sayılan satış ve teslimler çerçevesinde firmalar; vergi, resim ve harç istisnasından yararlandırılır ve ithalatta gümrük muafiyetinde yararlandırılır. Söz konusu Tebliğ’de belirtilen ihracat sayılan satış ve teslimler çerçevesinde gümrük muafiyetli ithalattan yararlanmak isteyen firmaların Dış Ticaret Müsteşarlığı’na müracaat ederek belge almaları zorunludur. Bu şekilde düzenlenen belgelerle iç piyasada satışı ihracat sayılan makine, techizat ve ara malının üretimi için gerekli hammadde, yardımcı madde ve ambalaj malzemelerinin gümrük vergilerinden muaf olarak (KDV hariç) ithali mümkündür. Zikredilen belgelerin belge süresinin bitimini müteakip 3 ay içerisinde Đhracat Birlikleri Genel Sekreterliği’ne müracaat ederek kapatılmaları gerekmektedir. Đhracat sayılan satış ve teslimlerin bazılarını; - Savunma sanayi projelerini üstlenmiş firmaların satışları, - Uluslararası ihalelere çıkarılan yatırım projelerini kazanan firmaların satışları, - Ambalaj malzemesi satış ve teslimleri, - Kamu kurum ve kuruluşlarınca uluslararası ihaleye açılan yatırım malı ve sınai mamullerin teslimi, - Yatırım teşvik belgesi kapsamındaki malların üretimleri, şeklinde sıralayabiliriz. 10) Geçici Đthalat Rejimi 1615 sayılı Gümrük Kanununda düzenlenmiş bulunan Geçici Muafiyet Rejimi’nin günümüz şartlarına göre yeniden düzenlenmiş halidir denilebilir. Mevcut yasaya göre, yurda geçici olarak gelen eşyanın yurtta kalması süresi ne olursa olsun vergi ödenmesi sözkonusu değildir. Kanuna göre tam muafiyet ve kısmi muafiyet olmak üzere iki tür uygulama yapılacaktır. Bakanlar Kurulu Kararıyla tespit edilecek eşyaya tam muafiyet uygulanacaktır. Yani yurtta kaldığı sürece vergi alınmayacaktır. Ancak bunun dışında kalan eşyadan yurtta kaldığı her ay için vergileri toplamının %3’ü tahsil edilecektir. Bu böylece ülke sanayii, ekonomisi ve sair alanlardaki önemli ihtiyaçları karşılamak üzere geçici olarak getirilecek eşya tam muafiyetten yararlanacaktır. Ancak daha az önemli olan veya dahildeki üreticileri korunmak istenen eşya kısmi muafiyetten yararlandırılacak, yani yurtta kaldığı sürece her ay vergileri toplamının %3’ü tahsil edilecektir. Bu rejimin Dahilde Đşleme Rejiminden farkı; geçici olarak gelen eşyanın asli nitelikleri değişmeden çıkarılmasının gerekmesidir. 71 11) Gümrük Kontrolü Altında Đşleme Rejimi Gümrük Kanunun getirdiği yeniliklerden birisi de Gümrük Kontrolü Altında Đşleme Rejimidir. Rejimin işleyişini bir örnekle açıklamak gerekirse; Đmalinde üç ithal girdi kullanılan mamülü üreten bir firma düşünelim. Bu firma dilerse ve tabii izin almak kaydıyla, örneğimizdeki üç ithal girdinin ithalat vergilerini ödemeden bunları ithal edecektir. Ancak mamulü iç piyasada satışa sunarken, bu mamulün Gümrük Tarife Đstatistik Pozisyonuna göre vergilerini ödeyecektir. Böylece imalatçıya vergilerin tutarı kadar pre-finansman imkanı sağlamış olacaktır. Onun için bu rejim sanayimiz için ciddi bir teşvik unsuru olarak değerlendirilmelidir. 12) Hariçte Đşleme Rejimi Hariçte Đşleme Rejimi de Bakanlar Kurulu Kararıyla uygulanmaya koyduğumuz bir rejimdir. Kanuni dayanağı bulunmadığı için bazı kolaylıklar düzenlenemiyordu. Kanun bu kolaylıkları düzenlemektedir. Örneğin, Standart Değişim Sistemine Dayalı Hariçte Đşlemeye göre ithal edilen bir makine arızalandığı taktirde üretim durmayabilecektir. Yurtdışındaki firmadan makinenin aynısını temin edebildiği taktirde ve arızalanan makinenin ihraç edilmesi kaydıyla, o makine getirilebilecek ve hiçbir masraf oluşturulmadan sanayi tarafından kullanılabilecektir. Hariç Đşleme faaliyeti; serbest dolaşımdaki eşyanın daha ileri bir safhada işlenmek, tamir edilmek veya yenilenmek üzere geçici olarak üçüncü ülkelere ihraç edilmesi ve bu işleme faaliyetleri sonucunda elde edilen ürünlerin tam veya kısmi muafiyet uygulanarak serbest dolaşıma girmesidir. Hariçte Đşleme Đzni Veren Merciler; A) Hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj malzemelerini daha ileri bir safhada işlem görmek üzere üçüncü ülkelere göndermek isteyen firmaların, Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracat Genel Müdürlüğü’ne müracaat ederek hariçte işleme izin belgesi almaları gerekir. B) Maden cevheri ve konsantrelerinin izabe edilmesi ve işlenmesi; izabe ve ayrıştırmaya tabi tutulması ve/veya bunun sonucunda yenilenmesi gereken maden ve metallerden mamul eşyayı, üçüncü ülkelere geçici olarak göndermek isteyen firmaların, hariçte işleme izni almak üzere maden ihracatçı birliklerine müracaat etmeleri gerekir. C) Her türlü tamirat ve garantili hükümleri uyarınca veya bir imalat hatası nedeniyle, bu ürünler üçüncü ülkelere geçici ihracatı ve/veya ihracatından önce ikame eşyanın ithalatı için izin almak isteyen firmaların Gümrük Müsteşarlığı’na müracaat etmeleri gerekir. Serbest dolaşımdaki hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj malzemelerini daha ileri bir safhada işlem görmek üzere geçici olarak üçüncü ülkelere göndermek isteyen firmalar, Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracat genel Müdürlüğü’nden Hariçte Đşleme Đzin belgesi almak zorundadırlar. 72 Hariçte işleme izni verilmeyen hallar; - Đhracı, ödenmiş veya teminata bağlanmış gümrük vergilerinin geri verilmesine veya kaldırılmasına yol açan eşya, - Đhracatçılarından önce, özel amaçlı kullanımları nedeniyle ithalat vergilerinden tamamen muaf tutularak serbest dolaşıma sunulan ve bu muafiyetin elde edilmesi için tespit edilen şartların yürürlükte kalmaya devam ettiği eşya, - Đhracı, ihracatta vergi iadesi gerektiren veya diğer mali avantajlar sağlayan eşya, için hariçte işleme izin belgesi verilmez. Hariçte işleme izin belgesi sahibi firmalar, belgelerinin kapatma işlemleri için belge süresi bitiminden itibaren en geç bir ay içerisinde hariçte işleme izin belgesi aslı, gümrük beyannamesi asılları, ithalat listesi, ihracat listesi, ithalat ürünleri ile ilgili hammadde sarfiyat tablosu ve diğer belgelerle birlikte ilgili Đhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği’ne müracaat ederler. (ĐGEME,STSO,Dış TicaretEğt.Prog. SY.1-22) 73 DIŞ TĐCARETTE SERBEST BÖLGELER 74 TÜRKĐYE’DE SERBEST BÖLGELER 1. SERBEST BÖLGENĐN TANIMI Genel olarak, serbest bölgeler; ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber, dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatının uygulanması bakımından gümrük hattı dışında sayıldığından, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin yasal düzenlemelerin uygulanmadığı, yapılan sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş muafiyet ve teşviklerin tanındığı, ülkenin diğer kısımlarından fiziki olarak ayrılan ve ticari, endüstriyel ve hizmet faaliyetlerinin yapıldığı yerler olarak tanımlanabilir. Değişik ülkelerdeki serbest bölge uygulamaları arasında “gümrük hattı dışında sayılma” ve “özel teşviklerin sağlanması” gibi ortak özellikler bulunmakla beraber, ülkelerin ekonomi ve ticaret politikalarının yanı sıra, sosyal ve siyasal durumlarına göre de farklılıklar bulunabilmektedir. Serbest bölge uygulamaları arasındaki bu farlılıklar nedeniyle serbest bölge ile ilgili terminolojide büyük bir çeşitlilik bulunmaktadır. Halen yirmiye yakın terim genellikle serbest bölge olarak bilinen uygulamayı tanımlamak için kullanılmaktadır. Benzer anlamda olan terimlerden bazıları aşağıda verilmiştir. - Serbest bölge (free zone) - Serbest liman (free port) - Gümrüksüz bölge (customs free zone) - Đhraç ürünleri işleme bölgesi (export processing zone) - Dış ticaret bölgesi (foreign trade zone) - Serbest ekonomik bölge (free economic zone) - Serbest üretim bölgesi (free product zone) - Serbest ticaret bölgesi (free trade zone) - Endüstriyel serbest bölge (industrial free zone) - Đkiz fabrika (maquiladora) - Özel ekonomik bölge (special economic zone) - Vergisiz ticaret bölgesi (tax free trade zone) - Vergisiz bölge (tax free zone) - Gümrüksüz havaalanı (customs free airport) - Yabancı yatırım bölgesi (foreign access zone) 2. SERBEST BÖLGELERĐN KURULUŞ AMAÇLARI Serbest Bölgelerin başlıca kuruluş amaçları; yabancı sermaye yatırımlarını ve dış ticareti artırma, yerli üreticilerin dünya piyasasındaki fiyattan girdi temin etmelerini sağlayarak uluslararası rekabet güçlerine katkıda bulunmak, ihracata dönük sanayilerin gelişmesini teşvik etmek suretiyle ihracatı artırmak, döviz girişini artırmak, yeni iş imkanları yaratarak istihdam sorununun çözümüne yardımcı olmak, gelişmiş üretim ve yönetim tekniklerinin yurt dışından ülkeye getirilmesi suretiyle ekonomik standartları yükseltmektir. Serbest bölgeler özellikle gelişmekte olan ülkelerce dünya ekonomisine daha hızlı entegrasyon sağlamak amacıyla da kullanılan politikalardan birisidir. 75 Ülkemizdeki serbest bölgelerin kuruluş amaçları 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 1 inci maddesinde aşağıdaki şekilde sayılmıştır. ● Đhracat için yatırımı ve üretimi artırmak, ● Yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak, ● Ekonominin girdi ihtiyaçlarını ucuz ve düzenli şekilde temin etmek, ● Dış finansman ve ticaret imkanlarından daha fazla yararlanmak. 3. SERBEST KATKILAR BÖLGELERĐN ÜLKE EKONOMĐSĐNE SAĞLADIĞI ● Đthal girdi kullanarak üretim yapan yerli firmalara gümrük vergisiz olarak dünya fiyatlarından girdi temini imkanı sağlayarak, yurt dışındaki rakipleri ile aynı şartlarda üretim yapma imkanı sağlar. ● Sağlanan girdi kolaylıklar nedeniyle ülkenin ihracat imkanlarını ve döviz girdisini artırır. ● Dağıtım merkezi olma işlevi çerçevesinde, yurt dışından getirilen malların daha sonra yine yurt dışına satılarak (reeksport yoluyla) ülkenin dünya ticaretinden aldığı payın artırmasını sağlar. ● Üretim yapan firmalar kullandıkları ithal girdilerde kesinti olması durumunda güçlükle karşılaşmamak veya fiyat uygun olduğu için dış pazarlardan satın aldıkları büyük miktardaki girdileri, serbest bölgelere getirdikten sonra burada küçük partiler halinde ülkeye ithal edilerek, depolama ve gümrük vergisi giderlerini azaltırlar ve üretim maliyetlerinin düşmesini sağlarlar, ayrıca girdi teminindeki gecikmeler de önlenmiş olur. ● Yarattığı doğrudan istihdamın yanı sıra, bölgedeki üretim ve ticari faaliyetlerin ülke içindeki faaliyetlere olan etkisi nedeniyle dolaylı istihdam da sağlar. ● Üretim faaliyetlerinde kullanılmak üzere, ülke içinden alınan hammadde, yarı işlenmiş ve mamul mallar nedeniyle ülke içi üretimin artmasına katkı sağlar. ● Yabancı sermayeli firmalar risk faktörünün düşük, sağlanan avantajlar sonucu karlılığın daha yüksek olması nedeniyle serbest bölgelerde daha kolay yatırımda bulunur. Böylece ülkeye yeni teknolojilerin girmesi hızlanır. ● Ülkede uygulanması düşünülen yeni ticaret ve ekonomi politikaları için deneme alanı olarak kullanılabilir. 4. SERBEST BÖLGELERĐN TEŞKĐLAT YAPISI Serbest bölgelerin bağlı olduğu en üst kuruluş Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’dür. Bunun dışında, her serbest bölgede; Serbest Bölge Müdürlüğü, Serbest Bölge Đşleticisi ya da Kurucu ve Đşleticisi, Gümrük Müdürlüğü, Gümrük Muhafaza Müdürlüğü ve Emniyet (polis) birimi bulunmaktadır. 5. SERBEST BÖLGE MÜDÜRLÜKLERĐNĐN GÖREVLERĐ Serbest Bölge Müdürlüklerinin kuruluş, görev, yetki ve çalışma esaslarını düzenleyen 16.8.1985 tarih ve 85/9801 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na göre Serbest Bölge Müdürlüklerinin görev ve yetkileri şunlardır. ● Serbest Bölgeler Mevzuatı doğrultusunda bölgeyi yönetmek, 76 ● Serbest Bölgeleri Tesis ve Geliştirme Fonu’na yapılan ödemeleri tahsil etmek, fon hesabına yatırmak ve bu fondan Başbakanın veya yetkili kılacağı Devlet Bakan, Başbakan Yardımcısı’nın onayı ile kesinleşen yıllık bütçeler çerçevesinde harcamalarda bulunmak, ● Bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal güvenlik, liman, haberleşme ve sağlık hizmetleri gibi konularda kamuoyunu ilgilendiren görevlerin yerine getirilmesi için gerekli koordinasyonu temin etmek, ● Bölge işleticisi ile imzalanan işletme sözleşmesi ile bu işletici ve kullanıcılar, kamu ve özel kuruluşlar arasında yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca yürütülen işleri gözetmek ve denetlemek, ● Bölge işleticisi tarafından kullanıcılara verilen hizmetler ve kiralanan yerlerle ilgili olarak, hizmet, ücret ve kira tarifelerinin düzenlenmesini temin etmek, ● Giriş izin belgelerini vermek ve gerekli kontrolü sağlamak, ● Đkamet veya çalışma izni verilmesiyle ilgili müracaatları kabul etmek, ● Đtiraz ve şikayetleri kabul etmek, anlaşmazlıkların uzlaşma yoluyla çözümlenmesini sağlamak, gerekirse ilgili mercilere intikal ettirmek, ● Faaliyet ruhsatı almış olan gerçek ve tüzel kişilerin sicillerini tutmak ve bununla ilgili belgeleri vermek, ● Valilikçe ve diğer üst mercilerce talep edilecek her türlü bilgileri temin etmek, bölge faaliyetlerini değerlendirmek ve yıl içindeki faaliyetlerin sonuçlarını yıllık faaliyet ve hesap raporları halinde hazırlamak. 6. SERBEST BÖLGELERDE SAĞLANAN TEŞVĐKLER VE AVANTAJLAR ● Serbest bölgelerde vergi, resim, harç, gümrük ve kambiyo mükellefiyetlerine dair mevzuat hükümleri uygulanmaz. Firmalar bölgedeki faaliyetleri nedeniyle elde ettikleri gelirlerle ilgili olarak; gelir, kurumlar ve KDV dahil bütün vergilerden muaftır. Ayrıca işçi ücretleri üzerinden gelir vergisi ödenmediği için işçilik maliyeti de düşüktür. ● Serbest bölgeler faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler hiçbir izne ve vergiye tabi olmaksızın yurt dışına veya Türkiye’ye transfer edilebilir. ● Türkiye’deki tam ve dar gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgelerdeki faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri kazanç ve iratlar, kambiyo mevzuatına uygun olarak, Türkiye’ye getirilmesi halinde de gelir ve kurumlar vergisinden muaftır. ● Serbest bölgeler gümrük hattı dışından sayıldığından serbest bölgeler ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri uygulanır. Başka bir deyişle, Türkiye’ye serbest bölgeye satılan mallar ihracat rejimine, serbest bölgeden Türkiye’ye satılan mallar ise ithalat rejimine tabi olup, serbest bölge kullanıcıları Türkiye’den ihraç fiyatına (KDV’siz) mal ve hizmet satın alabilir. Diğer taraftan, serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz. ● Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli yada buralarda serbest dolaşımda bulunan malların, serbest dolaşımda bulunma statüsü değişmediğinden, Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere girişinde gümrük vergisi ödenmez. Ayrıca, üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye girişinde ve bu malların Türkiye veya AB üyesi ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi halinde de gümrük vergisi ödenmez. Ancak, serbest bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere gönderilen serbest dolaşım durumunda olmayan üçüncü ülke menşeli mallar için Ortak Gümrük Tarifesi’nde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenir. 77 ● Serbest bölgeler “Türkiye-AB Gümrük Birliği Gümrük Bölgesi” içerisinde sayıldığından; serbest bölgelerden Türkiye veya AB menşeli ürünler ile Türkiye’de serbest dolaşım durumunda bulunan ürünler A.TR belgesi düzenlenerek AB’ye gönderilebilir. Üçüncü ülke menşeli ürünler ise Ortak Gümrük Tarifesi’nde belirtilen oran üzerinden Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü’ne gümrük vergisi ödenerek serbest dolaşıma geçirildikten sonra A.TR belgesi düzenlenerek AB’ye gönderilebilir. ● Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar yatırım ve üretim safhasında Bakanlar Kurulu’nca belirlenen yatırım teşviklerinden yararlanabilir. ● Serbest bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan yerli ve yabancı bütün firmalar eşit olarak yararlanır. ● Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir. ● Bir serbest bölgenin faaliyete geçmesinden itibaren 10 yıl süreyle grev ve lokavt uygulanmaz. ● Fiyat, kalite ve standartlara ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetkiler serbest bölgede uygulanmaz. ● Serbest bölgedeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır. ● Serbest bölgelerden Türkiye’ye yönelik mal satışına (ithalat) ve serbest bölge ile diğer ülkeler arasında yapılacak takas ticaretine kısıtlama getirilmemiştir. ● 99 yıla kadar süreli faaliyet ruhsatı verilebilir. ● Başvuru ve faaliyet süresince her türlü bürokrasi en aza indirilmiştir. Serbest bölgeler özel sektör şirketlerince işletilmektedir. ● Serbest bölgelerde; Belediye Kanunu, Pasaport Kanunu, Yabancıların Türkiye’de Seyahat ve Đkametleri Hakkındaki Kanun, Türkiye’deki Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkındaki Kanun ile ek ve değişiklikleri, Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu, Sivil Hava Meydanları, Limanlar ve Sınır Kapılarında Görev ve Hizmetlerin Yürütülmesi Hakkında Kanun,Muhasebe-i Umumiye Kanunu, Sayıştay Kanunu, Devlet Đhale Kanunu ile diğer kanunların Serbest Bölgeler Kanunu’na aykırı hükümleri uygulanmaz. ● Serbest bölgeler; AB ve Ortadoğu pazarlarının yakınında, Akdeniz Ege ve Karadeniz’deki büyük limanlara, uluslararası havaalanlarına, karayolu ağlarına, kültür, turizm ve eğlence merkezlerince yakın yerlerde kurulmuştur. ● Serbest bölgelerin altyapısı gelişmiş ülkelerdeki benzerleri ile standarttadır. Açık ve kapalı alan kiraları diğer ülkelere göre düşüktür. 7. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN YARARLANDIĞI VERGĐSEL NĐTELĐKLĐ MUAFĐYETLER FĐRMALARIN Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar, Türkiye’de geçerli; gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi ve emlak vergisi de olmak üzere, bütün vergiler ile tüm harçlardan ve resimlerden muaftır. Ancak, bu firmaların Türkiye’de yapacakları işlemler ve dış ticaret mevzuatına tabi olmaksızın yapacakları alımlar KDV ile ilgili diğer mevzuat gereği harç ve resimlere tabidir. Daha genel bir ifade ile, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun sağladığı muafiyet ve teşvikler yalnızca serbest bölge sınırı içerisinde geçerli olup, serbest bölge sınırı dışında yapılan, genişletilmiş imkanı bulunmamaktadır. 78 8. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALAR TÜRKĐYE’DE GEÇERLĐ ĐHRACAT VE YATIRIM TEŞVĐKLERĐNDEN YARARLANABĐLĐR MĐ? Serbest bölge ile Türkiye arasındaki ticaret dış ticaret rejimine tabi olduğundan ve serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmadığından, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar serbest bölgeden yurt dışına sevk ettikleri mallar için ihracat teşviklerinden (ihracata yönelik devlet yardımları) yararlanmaz. Ancak, Türkiye’den serbest bölgeye ihracat yapan firmalar ihracat teşviklerinden yararlanabilir. Diğer taraftan, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar teşvik belgesi almak kaydıyla, yatırım teşviklerinden yararlanabilir. Esasen, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar fon kaynaklı kredi, arsa tahsisi ve enerji desteği gibi mali nitelikli olmayanlar hariç, diğer yatırımları teşvik (yatırımlarda devlet yardımları) unsurlarından, serbest bölgenin sağladığı muafiyet ve teşviklerle otomatik olarak teşvik belgesi alınmaksızın yararlanmaktadır. 9. SERBEST BÖLGELERDE ELDE EDĐLEN GELĐRLER TÜRKĐYE’YE TRANSFER EDĐLMESĐ HALĐNDE VERGĐLENDĐRĐLĐR MĐ? Türkiye’de yerleşik tam ve dar mükellef gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgelerdeki faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri kazanç ve iratlar, kambiyo mevzuatına uygun olarak, Türkiye’ye getirilmesi halinde de gelir ve kurumlar vergisinden muaftır. Bu muafiyetten yararlanabilmek için nakdi transferlerin mutlaka bankalar veya yetkili aracı kurumlar aracılığıyla yapılarak kambiyo mevzuatına göre belgelendirilmesi gerekir. Ancak, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalarca Türkiye’de yerleşik kişilere dağıtılan temettüler (kar payı) menkul sermaye iradı olarak kabul edildiğinden beyanname verme yükümlülüğü bulunmaktadır. 10. SERBEST BÖLGE HANGĐ FĐRMALAR ĐÇĐN DAHA AVANTAJLIDIR? Serbest bölgede faaliyette bulunmanın aşağıdaki firmalar için daha avantajlı olduğu söylenebilir: ● Ülke içindeki vergisel nitelikli mali yüklerden ve bürokrasiden kurtulmak isteyen firmalar, ● Đthal girdi kullanarak ürettiği ürünleri dış pazarlara satan firmalar, ● Emek yoğun sektörlerde faaliyette bulunan firmalar, ● Transit ticaret, reeksport ve takas ticareti faaliyetinde bulunan firmalar, ● Dövizle işlem yapmak isteyen üreticiler, toptancılar, bankalar ve sigortacılar, ● Altyapısı hazır, modern iş ortamı arayan firmalar. 11. FAALĐYETTE BULUNAN SERBEST BÖLGELER Mersin,Antalya, Ege, Đstanbul Atatürk Havalimanı (AHL), Trabzon, Đstanbul Deri, Doğu Anadolu, Mardin, ĐMKB Uluslararası Menkul Kıymetler, Đzmir Menemen Deri, Samsun, Rize, Đstanbul Trakya, Kayseri, Adana-Yumurtalık, Avrupa ve Gaziantep serbest bölgeleri olmak üzere, halen faaliyette bulunan serbest bölge sayısı onyedidir. 79 12. AYNĐ VE NAKDĐ SERMAYENĐN TÜRKĐYE’DEN SERBEST BÖLGEYE VE BURADAN TÜRKĐYE’YE VE YURT DIŞINA TRANSFERĐ NASIL YAPILIR? Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ın 13 üncü maddesine göre; Türkiye’den serbest bölgelere yapılan nakdi sermaye transferleri kambiyo mevzuatı hükümlerine göre yurt dışına yapılan nakdi sermaye transferi gibi değerlendirilmektedir. Ayni sermayenin Türkiye’den serbest bölgeye transferi ise gümrük mevzuatı hükümlerine göre yapılmaktadır. Buna göre, Türkiye’de yerleşik kişilerin serbest bölgelerde yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak üzere şirket kurmaları, ortaklığa katılmaları veya şube açmaları için 5 milyon ABD Doları veya eşiti dövize kadar nakdi sermayeyi bankalar veya özel finans kurumları aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbest olup, 5 milyon ABD Dolarını aşan nakdi ve/veya ayni sermaye ihracında Hazine Müsteşarlığı’nın bağlı olduğu Bakanlıktan izin alınması gerekmektedir. Diğer taraftan, Serbest Bölgeler Kanunu hükümleri gereğince, Serbest bölgelerde kambiyo ve gümrük mevzuatı hükümleri uygulanmadığından, Türkiye’de yerleşik kişilerce serbest bölgeye ihraç edilen nakdi sermayenin ve bu kişilerin serbest bölgedeki yatırımlarından elde ettiği her türlü kazançların, iratların, satış ve/veya tasfiye bedellerinin serbest bölgeden Türkiye’ye transferi serbest olup, ayni sermayenin Türkiye’ye transferi ise Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nün iznine tabidir. Söz konusu nakdi ve ayni sermaye ile serbest bölgedeki yatırımlardan elde edilen her türlü kazançların, iratların, satış ve/veya tasfiye bedellerinin yurt dışına transferi ise serbesttir. 13. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYET GÖSTEREN FĐRMALARCA ÖDENEN ÜCRETLER Serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalar tarafından Serbest Bölgeleri Tesis ve Geliştirme Fonu’na ve serbest bölge işleticisine (kurucu- işletici) ödenen başlıca ücretler aşağıda belirtilmiştir: ● Faaliyet ruhsatı müracaat ücreti, ● Serbest bölgelere Türkiye’den getirilen mallar ile yatırım ve tesis safhasında kullanılan mallar, bakım ve onarım maksadıyla bölgelere getirilen araç, gereç ve ekipmanlar hariç olmak üzere, bölgeye yurt dışından getirilen malların CIF, bölgeden yurt dışına veya Türkiye’ye çıkarılan malların FOB değerleri üzerinden ödenen %0.5 oranındaki fon, ● Giriş izin belgeleri karşılığında alınan ücretler, ● Çeşitli hizmetler (taşıma, yükleme-boşaltma, vb.) karşılığında onaylı tarifeler üzerinden ödenen ücretler ve kiralar, ● Serbest bölgenin ortak giderleri (çevre düzenleme, aydınlatma, güvenlik, vb.) için alınan, ● Kullanılan su ve elektrik için bu hizmetleri sağlayan kuruluşlara iletilmek üzere yapılan ödemeler, ● Serbest Bölge Đşlem Formu almak için ödenen ücretler. 80 14. SERBEST SAĞLANMASI BÖLGELERDE GEREKLĐ OLAN HĐZMETLERĐN Serbest bölgelerde gemi ve liman hizmetleri, yükleme, boşaltma, terminal, ardiye, taşıma, elektrik, su, gaz, akaryakıt, haberleşme, sağlık, itfaiye, çevre temizliği ve çevre düzenlemesi ve gerekli diğer hizmetler işletici veya kurucu-işletici tarafından sağlanır veya işletici veya kurucu-işleticinin koordinasyonunda ilgili kamu veya özel kuruluşlara yaptırılır. 15. BÖLGE KURUCU-ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐ (BKĐ) ĐLE ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐN GÖREV VE YETKĐLERĐ Bölge kurucu-işletici şirketlerin görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir: ● Đşletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi hükümleri doğrultusunda bölgeyi işletmek, bölgenin tanıtımını yapmak. Altyapının kamu tarafından yapılmayacağının sözleşmede belirtilmesi halinde, bölgenin altyapı tesislerini inşa etmek ve parselasyon planına göre inşaat alanlarını yeterli sayıda kullanıcıya kiralamak ve/veya satmak, ● Đşletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinde yer alan esaslar çerçevesinde kullanıcıların faaliyetleriyle ilgili müracaatlarını kabul etmek ve kullanıcılarla, iskele arazi, depo, ambar, hangar ve antrepoların işletilmesine yönelik kira sözleşmeleri ve kullanıcıların bölge içinde talep edecekleri gemi, liman ve diğer hizmetlerin yapılması veya kendi sorumluluğunda yaptırılmasını temin edecek hizmet sözleşmelerini düzenlemek ve kullanıcılarla imzalanan kira sözleşmelerini onaylanmak üzere bölge müdürlüğüne göndermek, üç işgünü içinde reddedilmeyen kira sözleşmelerini yürürlüğe koymak, reddedilenleri müracaatçılara bildirmek ve akdedilen sözleşmelere istinaden de ücret ve kiralar ile depozitoları peşin olarak tahsil etmek, ● Kullanıcılarla akdedilen sözleşmelerde; kiralanan parsellerde ve diğer yerlerde emniyet ve sağlık önlemlerinin alınmasına imkan veren, izin alınmaksızın herhangi bir değişiklik yapılmasını engelleyen, depo, ambar, hangar ve antrepolarda ve diğer yerlerde bölge ile ilgili mevzuatta belirtilen veya tebliğ ya da genelgelerle duyurulan çalışma şekil ve hususlarının dışına çıkılmasını önleyen ve dolayısıyla bölge düzeninin titizlikle korunmasını sağlayan hükümlere yer vermek, ● Bölge müdürlüğü, liman, havaalanı, gümrük, güvenlik teşkilatları ve diğer kamu birimlerine kullanıcılar tarafından verilmesi gereken bilgi ve belgeleri temin etmek, ● Elektrik, su, gaz ve akaryakıt teminine ve haberleşme hizmetlerini kesintisiz sağlamaya yönelik tedbirleri almak ve ilgili kamu ve özel kuruluşlara bu konuda koordinasyonu sağlayarak ücretlerin tahsili ve ilgili birimlere tediyesini sağlatıcı düzenlemeler yapmak, ● Bölgede yangın tehlikelerine karşı, kullanıcıların kiraladığı tüm tesis ve binaların sigortasını yaptırmak, yangın önleme ve su boşaltma ekipmanları ile yeterli ölçüde itfaiye araç ve gereçlerinin hazır bulundurulması, genel güvenlik önlemlerinin aldırılması, iş ve diğer kazalarda yararlanma veya ani hastalanma hallerinde gerekecek ilk müdahale, yardım ve cankurtaran teşkilatının kurulması hususlarında yerel kamu kuruluşlarıyla gerekli koordinasyonu sağlamak, ● Bölgenin alt ve üstyapılarına zarar verenleri tespit etmek ve bu zararları tazmin ettirmek, 81 ● Bölge içinde ihtiyaç duyulan ulaşım ve taşıma taleplerini karşılamak, planlanan park ve yeşil alanları oluşturmak, bakım ve korumalarını sağlamak, kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verecek lokanta, kafeterya, büfe ve benzeri yerleri organize etmek, işletmek veya işlettirmek ve sahanın tüm genel sağlık konularını çözümlemek. 16. SERBEST BÖLGEDEKĐ ÖDEMELERĐN HANGĐ PARA BĐRĐMĐ ĐLE YAPILACAĞI Serbest bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemelerin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca konvertibl sayılan dövizlerle yapılır. Ancak, yatırım safhasındaki mal ve hizmet bedelleri, işçi ücretleri ile kiralar Türk Lirası olarak da ödenebilir. Ayrıca, serbest bölge müdürlüğü ile bölgedeki diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlara bütün ödemeler Türk Lirası ile yapılmaktadır. 17. SERBEST BÖLGELERDE ÇALIŞTIRILMASI YABANCI UYRUKLU PERSONEL Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nden “çalışma izni belgesi” almak şartıyla, kullanıcıların serbest bölgedeki faaliyetlerinde ihtiyaç duydukları yabancı uyruklu yönetici veya konusunda uzman kişileri istihdam etmeleri mümkündür. Çalışma izin belgesi almak için matbu formlar doldurulur ve ekleriyle birlikte bir dilekçe ile Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne müracaat edilir. Genel Müdürlük tarafından uygun görülenlere çalışma izin belgesi verilir. Ancak, çalışma izin belgesi Đçişleri Bakanlığı’nca oturma (ikamet) izni verilmesi halinde geçerli olur. Çalışma izin belgesi hangi serbest bölge için alınmışsa yalnızca o serbest bölge için geçerlidir. Alınan oturma izni, çalışma izin belgesi sahibinin eşini ve 18 yaşını geçmemiş çocuklarını da kapsar. 18. SERBEST BÖLGELERDE SOSYAL GÜVENLĐK MEVZUATI ĐLE GREV VE LOKAVTA ĐLĐŞKĐN HÜKÜMLER Bölgede faaliyette bulunan kullanıcılar ile bunların yanlarında iş akdine göre çalışan işçiler (yabancı uyruklular da dahil) hakkında Türkiye’de geçerli sosyal güvenlik mevzuatı hükümleri uygulanır. Ancak, Türkiye ile diğer ülkeler arasında sosyal güvenlik konusunda yapılan sözleşmeler varsa, bu sözleşme hükümleri de geçerlidir. Sigorta primleri yükümlülerce sosyal güvenlik kurumlarına döviz veya Türk Lirası olarak ödenebilir. Hak sahiplerine tediyeler ise bu kurumlar tarafından Türk Lirası olarak yapılır. Diğer taraftan, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun geçici birinci maddesi uyarınca, serbest bölgenin faaliyete başlamasından itibaren on yıl süreyle 2822 sayılı Kanunun grev, lokavt ve arabuluculuk ile ilgili hükümleri uygulanmaz. Bu süre içinde toplu iş sözleşmesi üzerinde çıkacak uyuşmazlıklar Yüksek Hakem Kurulu’nca karara bağlanır. 82 19. SERBEST BÖLGELER MALLARIN VE ĐNSANLARIN GĐRĐŞ-ÇIKIŞI Serbest bölgelere Türkiye’den getirilen mallar ihracat rejimine, serbest bölgelerden Türkiye’ye gönderilen mallar da ithalat rejimine tabi olduğu için serbest bölge gümrük ve gümrük muhafaza görevlilerince gümrük mevzuatı gereğince gerekli işlemler yapıldıktan sonra, malların ilgili rejimlere tabi tutmak suretiyle sevki sağlanır. Ancak, serbest bölge ile diğer serbest bölgeler ve diğer ülkeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmadığından, serbest bölgenin kendi rıhtımı olması halinde, serbest bölgeye yurt dışından getirilen veya serbest bölgeden yurt dışına gönderilen malların serbest bölgeye girişinde ve çıkışında mallar herhangi bir gümrük kontrolüne tabi olmadan sevk edilebilmekte, serbest bölgenin yurt dışı ile doğrudan bağlantısı olmaması halinde malların Türkiye’den geçişi transit rejimi çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Faaliyet ruhsatı alan gerçek ve tüzel kişiler ve bunların temsilci, görevli ve işçileri ile bölgede her türlü iş veya işlemlerini yürüten kişiler, ilgili serbest bölge müdürlüğünden “giriş izin belgesi” almak kaydıyla bölgeye girebilir. Kısa süreli girişler için bölge müdürlüğünce verilen “özel izin belgesi” yle de bölgeye girilebilir. Bölge müdürlüğü ile diğer kamu kurumu birimlerinde ve işletici veya B.K.Đ nezdinde çalışan görevlilere, giriş izin belgesindeki bilgileri kapsayan ve bölge müdürlüğü tarafından düzenlenen “görev kartı” verilir. Anılan görevliler, ancak bu kartlarını göstererek bölgeye girip çalışabilirler. Serbest bölgeye girmek isteyen kişiler gümrük muhafaza veya güvenlik görevlilerine giriş izin belgesi, görev kartı veya özel izin belgesinden herhangi birini göstermemesi durumunda bölgeye alınmazlar. Gümrük işlemlerine tabi olmaksızın serbest bölgeye mal giriş ve çıkışlarını önlemek amacıyla, bölge kapılarında araç ve kişiler, gümrük muhafaza görevlilerince gerektiğinde aranabilir, bölge müdürlüğünün talebiyle kullanıcıların iş yeri ve araçlarında da arama yapılabilir. 20. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN GERÇEK VE TÜZEL KĐŞĐLER KAMBĐYO MEVZUATI AÇISINDAN YURT DIŞINDA YERLEŞĐK SAYILIR MI? Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ın 2/(b) maddesinde; yurt dışındaki işçi, serbest meslek sahibi ve müstakil iş sahipleri dahil, Türkiye’de ikametgah sahibi gerçek ve tüzel kişiler Türkiye’de yerleşik kişi sayılmıştır. Ancak, adı geçen kararın 13 üncü maddesi hükümlerine göre, verilen sermaye ihracı izinlerinde serbest bölgelerde kurulan şirket veya şubelerin de yurt dışında yerleşik sayılmaları gerekmektedir. Söz konusu kararın yukarıda belirtilen hükümleri çerçevesinde, Türkiye’de geçerli kambiyo mevzuatı açısından; ● Yurt dışında çalışan Türk işçilerinin ve serbest meslek ve müstakil iş sahipleri dahil Türkiye’de ikametgah sahibi olup, serbest bölgede faaliyet gösteren gerçek kişilerin Türkiye’de yerleşik kişi sayılması, ● Sermaye ihracı suretiyle serbest bölgelerde oluşturulan tüzel kişiler ile, Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerin serbest bölgede faaliyet gösteren şubelerinin ise yurt dışında yerleşik sayılması, gerekmektedir. 83 21. SERBEST BÖLGELERDE GÜVENLĐĞĐN SAĞLANMASI Serbest bölgelerde güvenlik hizmetleri polis tarafından yerine getirilir. Bunun dışında bölge kapılarında her gün 24 saat görev yapan gümrük muhafaza memurları da kaçakçılığa karşı gerekli güvenliği ve kontrolü sağlamaktadır. Ayrıca, işletici şirketler bölgenin bütününde, kullanıcılar da faaliyet gösterdikleri işyerinde yeterli sayıda koruma görevlisi bulundurur. 22. SERBEST BÖLGELERDE ĐKAMET MÜMKÜN MÜDÜR? Serbest bölgelerde ikamet yasaktır. Ancak, bölgenin kontrol ve korunmasıyla görevlendirilmiş olan güvenlik, gümrük muhafaza ve koruma görevlilerinin ve yaptıkları işlerin mahiyeti gereği bölgede ikamet zorunda bulunanlar ile bölgede işgünün takip eden gece de çalışmak zorunda bulunanların ikamet/gece çalışma izinleri, güvenlik ve gümrük idaresine yazılı bilgi verilmek suretiyle, Serbest Bölge Müdürlüğü’nce verilir. Bölgede verilen ikamet/gece çalışma izinleri yalızca belirtilen görevliler için geçerli olup, bu izin hiçbir şekil ve suretle bu görevlilerin yakınlarını veya ailelerini kapsamaz. Faaliyet ruhsatı, giriş izin belgesi veya görev kartlarından birinin iptali halinde, verilen ikamet/gece çalışma izni ilgili Serbest Bölge Müdürlüğü’nce derhal iptal edilir. 23. SERBEST BÖLGELERDE MALLARIN KALIŞ SÜRESĐ Bazı ülkelerdeki serbest bölgelerde malların serbest bölgede kalış süresine ilişkin 6 ay - 2 yıl gibi kısıtlayıcı süreler bulunmasına rağmen, ülkemizdeki serbest bölgelerde malların kalış sürelerine ilişkin genel olarak herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Ancak, bakım, onarım veya tamir gibi nedenlerle geçici olarak bölgelere getirilen ve kullanıcıların sahip olmadıkları mallar Đstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi’nde en fazla 1 ay, diğer bölgelerde ise en fazla 12 ay kalabilir. 24. SERBEST BÖLGELERDE PERAKENDE SATIŞ YAPILABĐLĐR MĐ? Serbest bölgelerde perakende satışa izin verilmemektedir. Kullanıcılar bölgeden yurt dışına veya Türkiye’ye toptan satış yaparlar. Kullanıcıların ve bölgelerde depo kiralayan firmaların bölge müdürlüğüne yazılı olarak bildirmek koşuluyla aynı bölgedeki diğer kullanıcılara da toptan satış yapmaları mümkündür. 25. KULLANICILARIN TUTMAK DEFTER VE KAYITLAR ZORUNDA OLDUKLARI TĐCARĐ Serbest bölgedeki faaliyetlerin düzenli bir şekilde yürütülmesini teminen B.K.Đ. veya kullanıcılar Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre tutmak zorunda oldukları ticari defterlerini (yevmiye defteri, defter-i kebir, envanter defteri, işletme defteri, kara defteri gibi) Türkçe düzenlenmekle, Serbest Bölge Müdürlüğü ile Genel Müdürlükçe yetkili kılınan merci ve görevlilerce talep edilecek bilgi ve belgeleri zamanında vermekle ve her türlü defter, belge ve diğer gerekli dokümanı bu merci ve görevlilerin kontrolüne açık bulundurmakla yükümlü olup, muhasebe kayıtlarına, serbest bölge dışındaki faaliyetlerine ilişkin hesaplarını hiçbir şekilde ve surette işleyemezler. 84 Kullanıcılar fatura ve ticari defterlerini hesap döneminden önce bölge müdürlüğüne onaylattıktan sonra kullanabilir. Đşletici, B.K.Đ. ve kullanıcılar şekli Genel Müdürlükçe belirlenen özel faturayı (serbest bölge faturası) kullanmakla yükümlüdür. 26. KULLANICI OLMAYAN YERLĐ VEYA YABANCI FĐRMALARIN SERBEST BÖLGEDE DEPOLARINDA YARARLANMALARI Kullanıcı olmayan yerli veya yabancı firmaların serbest bölgede depo işletmeciliği konusunda faaliyet gösteren firmalardan depo kiralamak suretiyle serbest bölge depolarından yararlanmaları mümkündür. Söz konusu firmaların serbest bölge işlemleri depo işletmeciliği konusunda faaliyet gösteren firma (kullanıcı) tarafından yerine getirilir ve Serbest Bölge Müdürlüğü’ne karşı, depolanan mallarla ilgili her türlü sorumluluk da söz konusu kullanıcıya aittir. Ayrıca, serbest bölge depolarından yararlanan bu firmalar faaliyet ruhsatı sahibi olmadıkları için serbest bölgede sağlanan muafiyetlerden yararlanamazlar. 27. SERBEST BÖLGELERDE FASON ÜRETĐM YAPILMASI MÜMKÜN FON TAHSĐLATI NASIL MÜDÜR, FASON ÜRETĐMDEN YAPILMAKTADIR? Serbest bölgelerde fason üretim yapılması mümkündür. Bölgelere fason imalat amacıyla yurt dışından geçici olarak getirilen, kullanıcıların maliki olmadıkları ve işçilik gördükten sonra tekrar yurt dışına çıkarılan mallarla ilgili olarak, Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği’nin 41 inci maddesi (d/5) bendine istinaden yalnızca serbest bölgede yaratılan katma değer üzerinden fon tahsil edilmektedir. 28. FAALĐYET RUHSATI ALINMASI Faaliyet ruhsatı alan ve serbest bölgede belli bir işyerinde faaliyette bulunan yerli veya yabancı, gerçek veya tüzel kişiye “kullanıcı” denir. Serbest bölgelerde faaliyette bulunmak için Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nden faaliyet ruhsatı alınması gerekmektedir. Faaliyet ruhsatı düzenlenebilmesi için Genel Müdürlük, Serbest Bölge Müdürlüğü, işletici veya kurucu-işletici şirketten temin edilen Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu’nun doldurularak aşağıdaki ekleriyle birlikte Genel Müdürlüğe elden verilmesi veya posta yoluyla gönderilmesi gerekir. ● Müracaatçı ve serbest bölgede yapılacak faaliyet hakkında tanıtıcı bilgi, ● Müracaat formundaki imza sahibinin yetki belgesi ve imza sirküleri ile varsa, firma temsilcisinin yetki belgesi ve imza beyannamesi, ● Müracaatçı firmanın kuruluş ilanı ve son sermaye ve ortaklık yapısının yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicil Gazeteleri ticaret ve/veya sanayi odası kaydı (yabancı firmalar için kendi ülkelerinde geçerli olan kuruluş belgesinin Türkiye’nin o ülkedeki temsilciliğince onaylı örneği), ● Son üç yıla ilişkin bilançoları ile kar ve zarar cetvelleri, ● Faaliyet ruhsatı ücretinin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na yatırıldığını gösterir banka dekontunun aslı, 85 ● Varsa, son üç yılda Türkiye’ye getirilen döviz tutarını gösterir belgeler, ● Banka, kıyı bankacılığı ve finansal kiralama kuruluşları için Hazine Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü’nde; sigorta kuruluşları için Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü’nden alınan izin belgesi, Genel Müdürlükçe yapılan değerlendirme sonucu faaliyet ruhsatı verilmesi uygun görülen firmaların durumun kendilerine tebliğinden itibaren 30 gün içerisinde kira sözleşmesini (satın alma işlemini) yapmaları gerekir. Serbest Bölge Müdürlüğünce onaylatılmış kira sözleşmesinin bir sureti Genel Müdürlüğe iletilerek faaliyet ruhsatı alınır. Faaliyet ruhsatı alan gerçek veya tüzel kişiler, faaliyete başlamadan önce bölge müdürlüğüne kayıtlarını yaptırarak sicil belgelerini alır. Kiracı-kullanıcılar (hazır işyeri kiralayan firmalar) bu aşamadan sonra bölgede hemen faaliyete başlayabilirler. Yatırımcı-kullanıcılar (açık alan kiralayarak kendi işyerini inşa edecek firmalar) ise, Serbest Bölge Müdürlüğüne müracaat ederek, inşaat projelerini uygulamak üzere inşaat ruhsatı alırlar. Đnşaat bittikten sonra iskan ruhsatı alarak faaliyetlerine başlarlar. 29. SERBEST BÖLGELERDE KĐMLER FAALĐYETTE BULUNABĐLĐR? YERLĐ YABANCI FĐRMA AYIRIMI VAR MIDIR? Serbest bölgelerde Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde işletmelerini ticaret siciline tescil ettirilmiş ve bu durumu Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan ettirmiş tacir sıfatını haiz yerli gerçek veya tüzel kişiler kendi ülkelerindeki kuruluş işlemlerini tamamlamış yabancı gerçek veya tüzel kişiler faaliyette bulunabilir. Gerçek kişi tacirlerin ayrıca ticaret ve/veya sanayi odasına da kayıtlı olmaları gerekir. Serbest bölgelerde faaliyet gösterecek firmalar için yerli veya yabancı sermaye sınırlaması yoktur. Yüzde yüz yerli sermayeli firma veya yüzde yüz yabancı sermayeli bir firma serbest bölgelerde faaliyet gösterebilir. Serbest bölgede sağlanan muafiyet ve teşvikler açısından da yerli ve yabancı sermayeli firma ayrımı yapılmaz. Zaten serbest bölgelerin kuruluş amaçlarından birisi de yabancı sermaye yatırımlarını ülkeye çekmektir. 30. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNMAK ĐÇĐN YENĐ BĐR ŞĐRKET KURMAK VEYA ŞUBE OLUŞTURMAK GEREKĐR MĐ? Şirketin merkezi Türkiye’de bulunan ve halen Türkiye’deki faaliyetine devam eden müracaatçılar; Türk Ticaret Kanunu hükümleri yanında, serbest bölgedeki faaliyetler için ayrı muhasebe kaydı tutulmasının ve sermaye ihracının zorunlu olması nedeniyle, serbest bölgedeki faaliyetlerini oluşturacakları “serbest bölge şubesi” aracılığıyla yapmak zorundadır. Serbest bölgede şube oluşturarak faaliyette bulunmak amacıyla yapılan müracaatlarda; şube oluşturulmasına ilişkin yetkili organın aldığı kararın Ticaret Sicil Memurluğu’nda onaylatılmasını müteakip bu kararın yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ve Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu’nda belirtilen diğer belgelerle birlikte Müsteşarlığa müracaat edilmesi gerekmektedir. Şirket merkezinin muhasebe kayıtları ile serbest bölgedeki şubenin faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtlarının ayrı ayrı tutulması zorunludur. Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar serbest bölge ile kayıtlarına hiçbir şekil ve surette serbest bölge dışındaki faaliyetleri işleyemez. Diğer taraftan, yabancı firmalar bulundukları ülkedeki Türkiye temsilciliğine kendi ülkelerinde geçerli olan kuruluş belgesini onaylatarak şube oluşturarak veya şube oluşturmadan serbest bölgelerde faaliyette bulunabilir. 86 Yerli veya yabancı gerçek ya da tüzel kişilerin sadece serbest bölgede faaliyette bulunmak üzere serbest bölge adresli şirket kurmaları da mümkün olup, aşağıdaki soruda bu konuda açıklama yapılmıştır. 31. SERBEST BÖLGE ADRESLĐ ŞĐRKET KURULMASI VE TÜRKĐYE’DEKĐ ŞĐRKET MERKEZĐNĐN SERBEST BÖLGEYE TAŞINMASI MÜMKÜN MÜDÜR? Türkiye’de veya yurt dışında yerleşik kişilerce münhasıran (yalnızca) serbest bölgede faaliyet göstermek şartıyla serbest bölgeyi adres göstererek şirket kurulabilir. Bu durumda şirket kuruluşundan önce ana sözleşme taslağının Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne ibraz edilmesi zorunludur. Ana sözleşmesinin uygun bulunmasından sonra serbest bölgede faaliyet gösterilecek işyeri için kira sözleşmesi yapılır ve bu işyerinin adresini Ticaret Sicil Memurluğuna ibraz ederek kuruluş ve tescil işlemleri Türk Ticaret Kanunu hükümlerine uygun olarak tamamlanır. Daha sonra kuruluş ilanının yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ve kira sözleşmesi Genel Müdürlüğe ibraz edilerek faaliyet ruhsatı düzenlenir. Halihazırda Türkiye’de veya yurt dışında faaliyette bulunmayan yabancı sermayeli müracaatçıların kuruluş işlemleri sırasında Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nden izin belgesi alması gerekir. Serbest bölge adresli olarak kurulacak şirketlerin ana sözleşmelerinde; Müsteşarlıktan (Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü) onay alınmadan ana sözleşme değişikliği yapılmayacağı, Türkiye’nin başka bir yerinde faaliyette bulunulmayacağı ve şube oluşturulamayacağı açık olarak belirtilir. Diğer taraftan, halen serbest bölgede faaliyette bulunan ve Türkiye’deki merkezini de serbest bölgeye taşıyarak, Türkiye’deki bütün faaliyetlerine son vermek isteyen kullanıcılar ise, bu taleplerine ilişkin yetkili organlarının kararını ibraz etmek suretiyle müracaatlarını öncelikle Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne yapar. Serbest bölgedeki faaliyetlere başlanıldığı tarihten itibaren gerçekleştirilen yurt dışına satışlar, toplam ticaret hacmi, bölgeye getirilen nakdi sermaye ve bölgeden transfer edilen gelirler vb. konular ile ana sözleşmede yapılacak incelemeler sonucunda talebin uygun görülmesi halinde, yukarıdaki paragrafta belirtilen esaslar çerçevesinde ana sözleşme değişikliği yapılması gerekmektedir. Ana sözleşmenin Türkiye Sicili Gazetesi’nde yayımını takip eden 3 ay içerisinde ilgili vergi dairesindeki hesapların iptal ettirildiğinin Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne tevsik edilmesi gerekmektedir. 32. SERBEST BÖLGELERDE HANGĐ FAALĐYETLER YAPILABĐLĐR? HANGĐ KONULARDA FAALĐYET RUHSATI ALINABĐLĐR? Serbest bölgenin fiziki özelliklerine göre; üretim, alım-satım, depo işletmeciliği, montaj-demontaj, bakım-onarım, işyeri kiralama, sergileme, paketleme, bankacılık, finansal kiralama ve kıyı bankacılığı gibi konular başta olmak üzere, Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nce uygun görülen ve çerçeve kirliliği yaratmayan her türlü sanayi, ticaret ve hizmet faaliyeti yapılabilir. 87 33. FAALĐYETTE BULUNULACAK ĐŞYERĐ NASIL TEMĐN EDĐLĐR? Arazinin mülkiyeti Hazine’ye ait olan serbest bölgelerde sadece açık alan veya hazır işyeri kiralanabilirken, arazinin mülkiyeti özel sektöre ait olan serbest bölgelerde arazi ve işyerlerinin satın alınması da mümkündür. Bu çerçevede, serbest bölgede kendi işyerini inşa ederek veya hazır işyeri kiralayarak faaliyet göstermek isteyen firmalar, arazisi, Hazine’ye ve kamu kuruluşlarına ait bölgelerde açık alan veya hazır işyeri kiralamaları, arazisi özel sektöre ait bölgelerde açık alan veya hazır işyeri kiralamaları veya satın almaları mümkündür. Kendi işyerlerini inşa ettirecek firmaların o serbest bölge için belirlenen yapı ve inşaat esaslarına uygun hareket etmesi gerekir. Açık alan ve hazır işyeri kiralanmasında ve satılmasında yerli ve yabancı firmalar açısından hiçbir farklılık bulunmamaktadır. 34. FAALĐYET RUHSATI SÜRESĐ Faaliyet ruhsatı; hazır işyeri kiralamak suretiyle faaliyet gösterecek kiracıkullanıcı firmalar için 10 yıl (faaliyet konusu üretim olanlar için 15 yıl), kendi işyerini inşa etmek suretiyle faaliyet gösterecek yatırımcı-kullanıcı firmalar için ise 20 yıl (faaliyet konusu üretim olanlar için 30 yıl) süreli verilmektedir. Bu süre sonunda, müracaat halinde ve koşulların sağlanması durumunda yeniden faaliyet ruhsatı verilebilir. Kapalı alanda muhafazası mümkün olmayan, iş makinaları, otomobil, kamyon ve benzeri motorlu araçların alım-satım ile iştigal eden firmalar, serbest bölgede uygun yer bulunması halinde, açık alanda faaliyette bulunmak üzere en fazla 5 yıl süreli faaliyet ruhsatı verilmektedir. Ayrıca, Genel Müdürlükçe proje bazında değerlendirilecek “özel yatırımlar” için 49-99 yıla kadar süreyle faaliyet ruhsatı verilebilmektedir. 35. FAALĐYET RUHSATI ÜCRETĐ Faaliyet ruhsatı ücreti bütün serbest bölgeler için 5.000 ABD dolarıdır. Genel Müdürlükçe yapılan değerlendirme sonucu uygun görülen özel yatırımlara verilen faaliyet ruhsatları için; 49 yıl olana 100.000 ABD Doları, 99 yıl olana 250,000 ABD Doları ruhsat ücreti ödenir. 36. TÜRKĐYE ĐLE SERBEST BÖLGELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐDĐR? HANGĐ DURUMDA GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENĐR? 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 8 inci maddesi uyarınca, serbest bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret dış ticaret rejimine tabidir. Diğer bir değişle, serbest bölgelerden Türkiye’ye sevk edilen mallar ithalat, Türkiye’den serbest bölgelere sevk edilen mallar ise ihracat sayılmaktadır. Türkiye’den serbest bölgeye ihraç edilen Türkiye veya AB üyesi ülkeler menşeli mallar ile daha önce Türkiye veya AB üyesi ülkelerden serbest dolaşım durumunda bulunan üçüncü ülkeler menşeli malların serbest bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere ithalinde gümrük vergisi ödenmez, ancak doğrudan üçüncü ülkelerden serbest bölgeye getirilen ve serbest dolaşımda olmayan üçüncü ülkeler menşeli malların serbest bölgeden Türkiye’ye ithalinde ortak gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenir. 88 37. TÜRKĐYE’DEKĐ FĐRMA ĐLE SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN ŞUBESĐ ARASINDA MAL SATIŞI VE FATURA KESĐLMESĐ MÜMKÜN MÜDÜR? Merkezi Türkiye’de bulunan firmanın sermaye ihracı suretiyle serbest bölgede kurulan şubesi yurt dışında yerleşik sayılmaktadır. Bu çerçevede, merkezi Türkiye’de bulunan firma serbest bölgede faaliyette bulunan şubesinden satın aldığı malları Türkiye’ye ithal edebilir veya Türkiye’den bu şubesine mal ihraç edebilir. Serbest bölgedeki şube sattığı mallar için serbest bölge faturası düzenler. Ayrıca, şirket merkezinin faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtları ile serbest bölgedeki şubesinin faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtlarının ayrı ayrı tutulması zorunludur. 38. TÜRKĐYE’DEN SERBEST BÖLGELERE ĐHRACAT REJĐMĐ DIŞINDA MAL SATIŞI MÜMKÜN MÜDÜR? 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 8 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca; bir parti olarak toplam fatura bedeli 500 ABD Doları altında Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak, ihracat rejimine tabi tutulmadan serbest bölgeye getirilebilir. 39. SERBEST BÖLGELER ĐLE DĐĞER ÜLKELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐDĐR? Serbest bölgeler ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasındaki ticaret dış ticaret mevzuatına tabi değildir. Mallar serbest bölgeden Türkiye dışındaki ülkelere ve Türkiye’deki diğer serbest bölgelere ihracat rejimine tabi olmadan sevk edilir ve ithalat rejimine tabi olmadan buralardan serbest bölgeye getirilir. Bu durumda, serbest bölgeden diğer ülkelere Türkiye üzerinden sevk edilen mallar ile yurt dışından getirilen serbest bölge adresli malların Türkiye’den geçişi transit rejimine tabidir. 40. SERBEST BÖLGEDEN YURT DIŞINA VEYA YURT DIŞINDAN SERBEST BÖLGEYE GĐDECEK OLAN MALLARIN TÜRKĐYE’DEN GEÇĐŞĐ NASIL OLUR? Serbest bölgeden yurt dışına veya yurt dışından serbest bölgeye gidecek olan mallar Türkiye’de transit halinde sayılır ve transit rejimi hükümlerine tabidir. Ayrıca, serbest bölge adresli veya çıkışlı olup, deniz yoluyla gelen veya giden mallar serbest bölgenin denize rıhtımı olmaması veya limanı olmasına rağmen yakın bir limandan getirilmesi veya götürülmesi durumunda, geminin bulunduğu yer ile serbest bölge arasındaki taşımalarda transit beyannamesi düzenlenmeden Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü’nce tescili ve Serbest Bölge Müdürlüğü’nce tanzim ve tescili Serbest Bölge Đşlem Formu’na istinaden, gümrük idaresince görevlendirilecek bir memur refakatinde gemiden doğrudan serbest bölgeye alınabilir ve bölgeden gemiye gönderilebilir. Aynı uygulama havalimanları için de geçerlidir. 89 41. SERBEST BÖLGEDE ÜRETĐLEN MALLAR HANGĐ HALLERDE “TÜRKĐYE MENŞELĐ” OLUR? Serbest bölgelerde üretilen mallar; 1615 sayılı Gümrük Kanunu’nun 67 inci maddesinde belirtilen, Türkiye’de elde edilen (tümüyle üretilme kriteri) ürünlerin Türkiye menşeli sayılacağı ve Türkiye’de elde edilmemiş yabancı menşeli veya menşei belirsiz girdiler ihtiva eden malların Türkiye’de gördüğü değişiklik ve işlem dolayısıyla Türkiye menşeli sayılması (esaslı değişim kriteri-malların gördüğü işlem ve değişiklik sonucu değerinin yüzde yüz oranında artması veya bu değişiklikler ve işlemler sonucu tarife pozisyonunun değişmiş olması ya da esaslı değişiklik sayılabilecek bir işçiliğe ve işlemlere tabi tutulması) gerektiğine ilişkin şartları sağlaması durumunda “Türkiye Menşeli” sayılır. Düzenlenecek menşe şahadetnamesi, Gümrük Kanunu ve buna bağlı Gümrük Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine göre, ticaret ve/veya sanayi odalarına üyelik şartı aranmaksızın, Serbest Bölge Müdürlüğü’nün yazısına istinaden mahalli odalarca verilir. 42. SERBEST DOLAŞIMDA BULUNAN ÜRÜNLER SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLDĐĞĐNDE SERBEST DOLAŞIM DURUMUNU DEVAM ETTĐRĐR MĐ? Serbest bölgelere Türkiye’den ihraç edilen Türkiye ve AB üyesi ülkeler menşeli mallar ile Türkiye’de veya AB üyesi ülkelerde serbest dolaşımda bulunan üçüncü ülkeler menşeli mallar, ayniyetini korumak ve serbest dolaşımda olmayan mallar ile birlikte üretimde kullanılmamak şartıyla, serbest bölgelerde de serbest dolaşım durumunu devam ettirir. 43. SERBEST BÖLGELERDE YAPILAN ÜRETĐM SONUCU ELDE EDĐLEN ÜRÜNLER HANGĐ KOŞULLARDA SERBEST DOLAŞIMA GĐREBĐLĐR? Serbest bölgelere Türkiye’den veya AB üyesi ülkelerden ihraç edilen Türkiye veya AB üyesi ülkeler menşeli ya da buralarda serbest dolaşım durumunda bulunan malların serbest bölgede işlenmesi sonucu elde edilen nihai mallar da serbest dolaşımda sayılır. Diğer taraftan, serbest bölgelerde bulunan serbest dolaşımdaki ürünlerle birlikte üçüncü ülkeler menşeli henüz serbest dolaşıma girmemiş ürünler de kullanılarak elde edilen nihai ürünün serbest dolaşıma girebilmesi için serbest dolaşımda olmayan üçüncü ülkeler menşeli girdiler için gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenmesi gerekir. 44. DAHĐLDE VE HARĐÇTE ĐŞLEME REJĐMLERĐNĐN SERBEST BÖLGELER AÇISINDAN ĐŞLEYĐŞĐ NASIL OLMAKTADIR? Dahilde ve hariçte işleme rejimlerinde serbest bölgelerle yapılacak ticarette ilişkin gerekli düzenlemelere yer verilmiştir. Dahilde işleme rejimi çerçevesinde Türkiye’de üretilen işlem görmüş ürünün serbest bölgeye ihraç edilmesiyle ihracat taahhüdü kapatılmış sayılır. Serbest bölgeye ihraç edilen dahilde işleme rejimi kapsamındaki işlem görmüş ürünler buradan üçüncü ülkelere herhangi bir şarta bağlı olmadan sevk edilebilir. 90 Ancak, söz konusu serbest bölgeden AB üyesi ülkelere sevk edilmesi halinde, ürünün bünyesine giren ticaret politikası önlemine tabi olmayan ve serbest dolaşım durumunda bulunmayan üçüncü ülke menşeli hammadde, yardımcı madde, yarı mamul ve mamul maddeler için ithal tarihindeki kur ve ortak gümrük tarifesindeki oran üzerinden gümrük vergisinin serbest bölgeden sevki sırasında ödenmesi gerekir. Dahilde işleme izin belgesi kapsamında serbest bölgeye ihraç edilmiş ürünün tekrar Türkiye’ye ithal edilmesi halinde ise, ithal edilen ve ihracı gerçekleştirilemeyen ticaret politikası önlemine (kota ve gözetim) tabi olmayan üçüncü ülke menşeli ürünlerin ithalat esnasında alınmayan vergilerinin (anti-damping vergisi dahil) ithal tarihinden itibaren geçen süre dikkate alınarak 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil edilmesinden sonra serbest dolaşıma girmesi mümkün olur. Türkiye’ye serbest bölgelerden ithal edilecek ticaret politikası önlemlerine tabi malların serbest dolaşıma girebilmesi için, Türkiye’deki ithalatçısının söz konusu mallarla ilgili olarak ithal lisansının (kota hakkının) bulunması gerekir. Aksi taktirde, bu mallardan üretilen ürünlerin üçüncü ülkelere sevki ya da imhası gerekir. Bunun mümkün olmaması halinde ise kotasız ithal edildiği tespit edilen mal bedeli kadar meblağ, Hazineye irat kaydedilmek üzere ilgili firmadan 6183 sayılı Kanun çerçevesinde tahsil edilir. Hariçte Đşleme Rejimi’nde ise; serbest dolaşımdaki malların AB üyesi ülkeler dışındaki üçüncü ülkelerde veya serbest bölgelerde hariçte işleme rejimi kapsamında işleme tabi tutulmak suretiyle, daha ileri derecede işlem görmüş bir ürün elde etmek üzere Türkiye’den geçici olarak ihraç edilmesi ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin gümrük vergilerinden tam veya kısmi muafiyet uygulanmak suretiyle tekrar serbest dolaşıma girmesine imkan sağlanmıştır. Hariçte işleme rejimi çerçevesinde, daha ileri derecede işlenmek, tamir edilmek veya yenilenmek üzere serbest bölgelere gönderilen ve buradaki işleme faaliyetinde yalnızca serbest dolaşımda olan girdiler kullanılan mallar ile serbest bölgede yalnızca işçiliğe tabi tutulan mallar Türkiye’ye gümrük vergisinden tam muaf olarak ithal edilir. Serbest bölgedeki işleme faaliyetinde üçüncü ülke menşeli girdiler kullanılarak üretilen ürünlerin Türkiye’ye ithali ise, kullanılan üçüncü ülke menşeli girdilerin ortak gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenir ve böylece söz konusu malların tekrar serbest dolaşıma girmesi sağlanır. 45. TÜRKĐYE’YE ĐTHALĐ KOTA GĐBĐ TĐCARET POLĐTĐKASI ÖNLEMLERĐNE TABĐ ÜRÜNLER SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLEBĐLĐR MĐ? Türkiye’de geçerli ticaret politikası önlemleri (koruma ve gözetim gibi) serbest bölgelerde uygulanmaz. Bu nedenle, Türkiye’ye ithali kota, lisans gibi ticaret politikası önlemelerine tabi ürünler serbest bölgelere getirilebilir ve buradan da üçüncü ülkelere sevk edilebilir. Söz konusu ürünlerin Türkiye’ye ithali ise Türkiye’deki ithalatçısının ithal lisansının (kota hakkının) olması durumunda gerçekleşebilir. 91 46. SERBEST BÖLGELERDEKĐ MALLARA HANGĐ HALLERDE A.TR BELGESĐ VERĐLĐR? Serbest bölgelerde tamamen Türkiye veya AB üyesi ülkeler menşeli veya buralarda serbest dolaşım durumunda bulunan girdilerden üretilen veya bünyesine giren ticaret politikası önlemine tabi olmayan üçüncü ülke menşeli girdiler için ortak gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenmiş mallar için gümrük idarelerince düzenlenecek “Tespit ve Tahakkuk Kağıdı”na istinaden mahalli ticaret veya sanayi ve ticaret odalarınca A.TR belgesi verilir. Ancak, kota veya gözetime tabi üçüncü ülke menşeli mallar için A.TR belgesi düzenlenmesi yönünden telafi edici gümrük vergisi tahsili yeterli olmayıp, bu ürünler için ithal lisansının alındığının gümrük idaresine ispatı gerekir. Gümrük idaresince A.TR belgesinde kayıtlı miktar ithal lisansı aslında düşülerek işlem yapılır. Ayrıca, serbest bölgede bulunan mallar için düzenlenen A.TR belgesinin geçerlilik süresi mallar serbest bölgede kaldığı sürece dondurulur. 47. SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLMESĐ YASAK OLAN MALLAR Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğinin 32 inci maddesi uyarınca; ateşli silahlar ve bunların mühimmatı, parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, yanmayı artırıcı ve radyoaktif maddeler, tehlikeli ve zehirli atıklar ile Sağlık Bakanlığı’nca müsaade edilen hariç, bütün uyuşturucu maddelerin serbest bölgelere getirilmesi yasaktır. (ĐGEME, STSO, Dış TicaretEğt. Prog. SY.1-21) 92 SONUÇ Uluslararası ticaret ülke ekonomilerinde çok önemli bir yere sahiptir ve uluslararası ticaretin daha sağlıklı yürüyebilmesi için bazı düzenlemeler şarttır. Düzenlenmesi zorunlu belgelerdeki eksik ve hatalar ihracatçının ekstra ödemeler yapmasına ve gecikmelere yol açmaktadır. Firmaların en önemli şikayeti, çok küçük hataların büyük maliyetler doğurmasıdır. Bankalarla akreditif konusunda yaşanan aksaklıklar çok önemli gecikmelere yol açıyor ve müşteri ile diyalogların bozulmasına neden olabiliyor. Sözleşme hazırlarken ihracatçı ve ithalatçının gerekli belgeleri eksiksiz temin etmeleri gerekmektedir. Aksi halde malların nakliyesi sırasında da ekstra maliyetler oluşur. Ayrıca; bankaların kestikleri masrafların DAB’da şirketler istemeden otomatik gösterilmesi gerekmektedir. Çünkü, gösterilmeyen masraflar muhasebe açıkları yaratıyor ve müşteri ile anlaşmazlıklara yol açabiliyor. Kısaca belgeler konusundaki aksaklıklarla ilgili olarak ihracatçının yaşadığı sorunlar esas olarak 3 grupta toplanmaktadır. -Đhracat bedelinin geç tahsil edilmesinden kaynaklanan faiz ödemeleri, -Ortaya çıkan sorunları çözmek için harcanan para ve zaman kaybı, -Uğranılan maddi zararında ötesinde belki de en önemlisi tam olarak ölçülememekle birlikte ihracatçı ve ithalatçı arasındaki ilişkilerin olumsuz yönde etkilenmesidir. Tüm bu kayıpların önlenmesi ve müşteri güveninin devamının sağlanması için kullanılan uluslararası belgelerin doğru şekilde düzenlenmesinde gerekli çaba sarf edilmeli; özellikle bilgilerin doğruluğuna dikkat edilmeli anlaşmayla ilgili bir şüpheye neden olacak hiçbir boşluk bırakılmamalıdır ve bu konunun küçümsenmeyerek dış ticareti ilgilendiren diğer konular gibi dikkate alınması gerekir. Gümrük konusunda da bir çok sorun yaşanmaktadır. Aslında firmaların gümrükte yaşadığı sorunların asıl kaynağı mevzuatın kendisinden değil, uygulanmasındandır. Gümrük çalışanlarının gerekli eğitimi almamış olması, işlerin yavaşlamasıyla birlikte bir çok sorunu zincirleme meydana getiriyor. Gecikmelerin yol açtığı zaman ve parasal kayıpların yanında en önemlisi müşteriyle olan diyaloğun bozulmasıdır. Gümrükte yaşanan en önemli sorunlar; -Kimyahanede yapılan incelemelerin uzatılması neniyle zaman kaybı yaşanıyor. Malın gönderileceği ulaşım aracı kaçırılabiliyor. Bu işlemlerin daha seri bir şekilde yapılması gerekir. -Gümrükteki işlem saatleri diğer bir sorun. -Gümrükteki evrak kayıpları yine zaman ve parasal kaybın yanında vergi dairesi ile de problem yaşanmasına neden oluyor. Elemanların daha dikkatli olmaları gerekmektedir. -Gümrük çıkış kapılarındaki teyitlerin gecikmesi ile tüm işlemlerde gecikmeler oluşuyor. Bu tür sorunların önlenmesi için çıkışlarla ilgili tüm işlemler daha seri şekilde gerçekleştirilmelidir. 26.07.1995’deki değişikliklerle birlikte; 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği, Türk Gümrük Mevzuatına yeni düzenlemeler getirmekle kalmamış aynı zamanda tesis edilen Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye’nin önemli bir yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlamıştır. 93 Diğer taraftan uluslararası ticarette ve bunun hızında ortaya çıkan artışlar; yeni bölgesel entegrasyonlar çerçevesinde artan ekonomik bütünleşme hareketleri; gümrüklerde gelişen teknolojiden yararlanmayı, işlemlerin hızlanmasını ve böylece dış ticaretimize destek sağlayacak modern bir organizasyon kurulmasını zorunlu kılmaktadır. Yaşanan sorunların çözümünde ve müşterilerle olan diyalogların daha sağlam temellere oturtulması açısından; tüm bu modernize olma çabaları doğrultusunda gerçekleştirilmesi gereken başka bir değişimde, gümrüklerde çalışan işgücünün nitelikli hale getirilmesi olmalıdır. Ancak; böyle bir değişikliklerle mevzuat daha doğru uygulana bilecektir. Serbest Bölgeler; gelişmekte olan ülkelerin dünya ekonomisine entegrasyonunu hızlandırma amacı taşır. Türkiye’de esas itibariyle serbest bölgeleri amaçları: - Đhracat için yatırımı ve üretimi artırmak, - Yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak, - Ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve güvenli şekilde temin etmek, - Dış finansman ve ticaret imkanlarından yararlanmak, - Yeni iş imkanları yaratarak istihdam sorunun çözümüne yardımcı olmaktır. Şu anda serbest bölgelerdeki ticarette yaşanan düşüşler; serbest bölgelerden tam anlamıyla faydalanamadığımızın göstergesidir. Serbest Bölgelerde yaşanan kapasite düşüklüğünün de yine en büyük nedeni nitelikli işgücü eksikliğidir. Ayrıca yatırımcıların serbest bölgelerdeki çalışma koşulları konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması ayrı bir sorundur. Kısaca; Türkiye’nin dış ticarette yaşadığı sorunlar mevzuat hükümlerinden ziyade mevzuatın uygulanış biçiminden kaynaklanmaktadır. Mevzuatın doğru uygulanmasını sağlamakta yukarıda da sıkça değinildiği gibi nitelikli işgücünün varlığına ve yapılan teftişlerin daha etkili hale getirilmesinde yatmaktadır. 94 KAYNAKÇA - ANCIN, Cihat, Gümrük Mevzuatı Uygulamaları ve değişiklikleri, ĐGEME 2000. - BENLĐ, Ayşe Oya, Đhracat Prosedürlerini Biliyor musunuz? ĐGEME 6.Bası - Çakmak, Oya, Unilever Đhracat Sorumlusu, ĐSTANBUL. - DĐKĐLĐ, Ali, Serbest Bölgelere Đlişkin Uygulamalar, STSO-ĐGEME 2000. - DÖLEK, Ali, Mevzuat Işığında Diş Ticaret Đşlemleri ve Piyasa Uyg. ĐSTANBUL, 1999 - GÜLLÜLER, Esin, Đhracatta Kullanılan Uluslararası Belgeler, ĐGEME 1999. - MAVĐOĞLU, Nazmi, Dış Ticarette Ödeme ve Teslim Şekilleri: Kambiyo ve Bankacılık, STSO- ĐGEME 2000. - SEVĐM, Ercan, Unilever Đthalat Sorumlusu, ĐSTANBUL. - ŞAHĐN, Arif, Đhracatçının Başvuru Rehberi, ĐGEME 1997. - ŞAHĐN, Arif, Đhracat Mevzuatı 2000, ĐGEME 2000. - www.foreigntrade.gov.tr, ĐGEME 2000. 121
