FAS ÜLKE RAPORU

FAS ÜLKE RAPORU
Temel Makro Ekonomik Göstergeler
GSYİH ( Milyon $ )
105.101
KBGSYİH ( $ )
3.199
Büyüme Oranı ( % )
4.54%
Nüfus
32.853.000
Yüzölçümü ( km² )
71.850
Başkent
Rabat
Para Birimi
Resmi para birimi Dirhem’dir (MAD)’dur. 1 Dirhem 0.26 TL değerindedir. Yine 1 Dirhem, 0.039 Euro’ya ve 0.099 Amerikan Doları’na tekabül etmektedir. 1 Fas
Dirhem’i 100 Santim (Demir Para) olarak değer bulmaktadır. Dolaşımdaki banknot paralar 10, 20, 50, 100, 200 Fas dirhemidir.
Pasaport ve Vize İşlemleri
Fas, gerek AB ülkelerine gerekse de Türkiye'ye vize uygulamamaktadır.
Kullanılan Lisan
Ülkenin resmi dili Arapça olmakla birlikte iş ilişkilerinde güneyde Fransızca, kuzeyde İspanyolca ve Fransızca konuşulmaktadır. Devlet memurlarının çoğunluğu da Fransızca
kullanmaktadır. İngilizce giderek yaygınlaşmasına rağmen ülkede yaygın olarak Fransızca konuşulması bazen bir dezavantaj olabilmektedir. İş yazışmaları ve ticari materyalin
Fransızca olması gerekmektedir.
Yararlı Adresler
Rabat_Ticaret_Musavirligi
Adres: Turkish Embassy Office
of the Commercial Counsellor
4, Rue Tiflet Hassan
Rabat/MAROC
Telefon: 00 212 537 76 76 01
Faks: 00 212 537 76 76 42
E-posta: [email protected]
Kazablanka Ofisi
Adres:Turkish Embassy Office of the Commercial Counsellor
Angel Boulevard d’Anfa et Rue d’Algerie, 2 eme etage, appt. 1
Casablanca –MAROC
Tel: 00 212 522 27 67 57
Faks: 00 212 522 27 67 62
E-posta : [email protected]
Web Sitesi : Kazablanka Ofisi
Genel Ekonomik Durum
Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
Dünyanın en büyük fosfat yataklarına sahip olan Fas, ekonomisini tarım, imalat, balıkçılık ve turizm sektörü gelirleri ve dış ülkelerde çalışan Faslıların ülkeye
getirdikleri dövizlerle ayakta tutmaktadır.
1980’li yıllardan itibaren Fas, IMF ve Dünya Bankası ile işbirliği içinde başarılı bir ekonomik reform sürecine girmiş, bu çerçevede, dış ticaret rejiminin
liberalleştirilmesi, yeni yatırım kanunu, özelleştirme programı ve bankacılık sisteminin iyileştirilmesine gidilmiştir. Fas ekonomisinin son 10 yılda tarım ve
fosfat sektörlerine olan bağımlılığı azalarak imalat ve hizmet sektörlerinin GSYİH’daki payları artmıştır.
Hükümetin önceliği işsizlik oranını düşürmek ve ekonomik durgunluğa bağlı olarak artan fakirliği azaltmaktır.
Ülkede ekonomik aktivite Kazablanka ve Rabat etrafında yoğunlaşmıştır. Hükümet, az nüfuslu bölgelerdeki iş imkânlarını geliştirmek amacıyla yatırım
teşvikleri uygulamaktadır.
2011 - 2015 yılları arasında GSYİH’nın yıllık ortalama % 4,7 oranında büyümesi tahmin edilmektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ekonomi Politikaları
Fas, Dünya Bankası tarafından önerilen bir ekonomik programı yürütmektedir. Ülkedeki sosyal ve ekonomik eşitsizliğin büyümedeki en önemli engel olduğu
belirtilmektedir. Orta ve uzun vadeli hedefler içeren Dünya Bankası programı yıllık ortalama büyümenin %5-6 düzeyinde gerçekleşmesi gerektiği yönündedir.
Turizm gelirleri ülkenin en önemli döviz girdi kaynağı konumundadır. Diğer önemli döviz kaynakları yurt dışında çalışan Fas’lı işçilerin gönderdikleri dövizler ve
fosfat ihracatından elde edilen gelirlerdir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ekonomik Performans
Fas orta gelir düzeyinde bir ülke olarak kabul edilmektedir. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın yaklaşık üçte ikisi hizmetler sektörüne dayanmaktadır. İmalat sektörü
GSYİH’nın yaklaşık % 13’ünü, tarım sektörü ise GSYİH’nın yaklaşık % 12’sini oluşturmaktadır. Madencilik sektörü ise GSYİH’nın yaklaşık % 4’ünü
oluşturmaktadır.
Dış borç yükünün fazla olmaması nedeniyle yaşanan küresel ekonomik krizden göreceli olarak daha az etkilenmiştir. Orta vadede ekonominin güç kazanması
beklenmektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Bölgesel Eğilimler
AB ile Fas Krallığı Ortaklık Anlaşması 15 Ekim 1995’te imzalanmış ve 1 Mart 2000’de yürürlüğe girmiştir. Bahse konu anlaşmanın yürürlüğe girmesi ile birlikte
sanayi ürünlerinde tedrici olarak gümrük vergileri ve eş etkili vergiler 1 Mart 2012’de tamamen sıfırlanmıştır. Tarım ürünlerinde ise belirli ürünlerde için
belirtilen kota ve tarifelerin dikkate alınmasında uzlaşılmıştır. Ayrıca, AB-Fas Ortaklık Anlaşması kapsamında, ileri tarım tavizleri müzakereleri 14 Aralık 2009
tarihinde sonuçlanmıştır.
Türkiye ile Fas Krallığı arasında 7 Nisan 2004 tarihinde akdedilen STA 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, anlaşmaya ekli Protokol hükümlerine göre
uygulanan gümrük vergi oranlarının karşılıklı olarak iki ülke arasında tedricen indirilmesi 1 Ocak 2015’te tamamlanacaktır. Türkiye-Fas STA Ortak Komitesi’nin
ilk toplantısı 11-12 Mayıs 2009 tarihlerinde Rabat’ta gerçekleştirilmiştir.
ABD ve Fas arasında 2004 yılı Haziran ayında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması (Agadir Agreement) yürürlüğe girmiştir.
Fas, ayrıca Ürdün, Mısır ve Tunus ile dörtlü bir Serbest Ticaret Anlaşması imzalamış bulunmaktadır.
Arap-Magrep Birliği (Arab Maghreb Union-UMA); 1989 yılında kurulmuş olup, Cezayir, Libya, Fas, Moritanya ve Tunus’tan oluşmaktadır. Amacı uzun dönemde
bir serbest ticaret alanı oluşturmaktır. Birliğin fiiliyatta işlemediği görülmektedir. UMA ülkelerinin toplam ticaret hacmi 137 milyar $ seviyesinde olmasına
rağmen bunun sadece % 2’si UMA ülkelerinin karşılıklı ticareti ile gerçekleşmektedir.
Büyük Arap Serbest Ticaret Bölgesi (GAFTA); anlaşması 18 Arap ülkesi tarafından imzalanarak, 1 Ocak 1998 yılında yürürlüğe girmiştir. İlk etapta serbest
ticarete geçişin her yıl %10 gümrük indirimi yapılarak 2008 yılında tamamlanması öngörülmüş olmakla birlikte, daha sonra, son iki tarife indirimi % 20
uygulanarak 2005 yılı başından itibaren gümrükler tamamen sıfırlanmış ve ticaretin serbestleştirilmesi kabul edilmiştir. Bir ürünün GAFTA’nın sağladığı tercihli
muameleden yararlanabilmesi için Ticaretin Kolaylaştırılması ve Geliştirilmesi Anlaşması ile belirlenen menşe kurallarına uyması zorunluluğu vardır. GAFTA
üyesi ülkeler; Bahreyn, B.A.E., Fas, Filistin, Irak, Katar, Kuveyt, Libya, Lübnan, Mısır, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tunus, Umman, Ürdün ve Yemen’dir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Fas, ticaret anlaşması imzaladığı ülkelere karşılıklılık esasına dayalı olarak tercihli muamele uygulamaktadır. Örneğin, Arap Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması,
Avrupa Birliği ile Serbest Ticaret Anlaşması, EFTA ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması, ya da BAE, Mısır, Ürdün, Tunus, Türkiye ve ABD ile imzaladığı ikili
serbest ticaret anlaşmaları kapsamında anlaşmalara taraf olan ülkelere tercihli gümrük vergisi oranları uygulanmaktadır.
Dış ticaret faaliyetlerinde bulunmak isteyen Fas’lı firmaların Ticaret Sicil Kayıtları’nı yaptırmaları gerekmektedir. İlaç ve eczacılık ürünleri sadece
yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından yapılabilmektedir. İthalat yapabilmek için Fas’lı firmaların ithalat izni almaları gerekmektedir. İthalat lisansları Ticaret
Bakanlığı tarafından verilmektedir.
Fas gümrüklerine sunulacak dokümanların titizlikle hazırlanması gerekmektedir. Yapılacak ufak bir hata gümrükte zaman kaybı ya da ödemenin gecikmesine
yol açmaktadır.
İthalat ve ihracata konu bütün mallar için, “Declaration Unique des Marchandises” olarak adlandırılan, DUM belgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Bu belge
malın sahibi ya da sorumlusu tarafından doldurulup imzalanmalıdır. DUM belgesine eşlik etmesi gereken diğer dokümanlar; proforma fatura, konşimento,
kat’i satış faturası, menşe belgesi ile bazı bitkisel ve hayvansal ürünler için sağlık sertifikasıdır. İthalat lisans numarası bütün belgelere yazılmalıdır.
Dokümanlar, mallar gelmeden önce gümrüklere verilmelidir. Faksla gönderilecek belgelerden, proforma fatura hariç, imzalar kabul edilmemektedir.
Gümrükten geçmemiş ve 45 gün içinde teslim alınmamış mallar, açık artırma ile satılmaktadır. Zaman zaman bu durumdan faydalanmak isteyen ithalatçılarla
karşılaşılmaktadır. Fas’ta ithalat bedellerinin ödemesine konu döviz transferlerinde, bir sıkıntı bulunmamaktadır.
DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ (MİLYAR DOLAR)
2011
2012
2013
2014
İhracat
21,5
22,2
23,3
25,5
İthalat
41,0
42,3
41,9
44,0
Ticaret Hacmi
62,5
64,5
65,2
69,5
Ticaret Açığı
- 19,5
- 20,1
- 18,6
- 18,5
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Dış Ticaret Ortakları ve Eğilimler
Fas’ın ülkeler itibariyle ithalatında, Avrupa Birliği üyesi ülkelerden, komşusu İspanya %12,9 payla birinci, Fransa %12,5 payla ikinci sırada yer almaktadır. Bu iki
ülkenin Fas’ın ithalatındaki toplam payları ise %25,4’tür. Fas pazarından bahsedildiğinde, iş adamlarımızın pek çoğunda bu ülkenin, Fransa ile geçmişteki siyasi
ilişkilerine bağlı olarak, Fas halkının kazandığı tüketim alışkanlıkları nedeniyle, pazara girişin zor ve güç olacağı düşüncesi hâkim bulunmaktadır.
Halkın tüketim alışkanlıklarında, Fransız etkisinin olduğu doğrudur. Fakat Fransa’nın, Fas’ın ithalatındaki payı yukarıda da görüldüğü gibi ancak % 12,5’tir. Fas
istatistiklerine bakıldığında, faslı alıcıların artık geleneksel mal temin ettikleri pazarlardan giderek uzaklaştıkları, bunun neticesi, bilhassa Fransa’nın Fas
ithalatındaki payının her yıl eridiğini, nitekim 2000 yılında, Fransa’nın, Fas’ın ithalatında %24 olan payının, 2006 da %17,6’ya, 2011 yılında da %14,3’e, 2012
ise 12,5’e gerilediği görülmektedir.
Milyon Dolar
Ülkeler
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
İspanya
Fransa
Çin
ABD
S.Arabistan
Rusya
İtalya
Almanya
Türkiye
Irak
LİSTE TOPLAMI
TOPLAM
2009
4.033
5.124
2.611
2.347
1.421
892
2.149
1.752
600
650
21.579
32.881
İTHALAT
2010
2011
4.354
4.869
5.646
6.387
3.100
2.916
2.546
3.616
2.177
3.066
1.348
2.074
2.177
2.327
1.694
2 001
775
1.181
738
1.148
24.555
29.585
35.522
44.500
*2012
5.932
5.737
3.106
3.006
2.857
2.410
2.291
2.207
1.260
1.160
29.873
45.982
Pay (%)
12,9
12,5
6,8
6,6
6,2
5,2
5.0
4,8
2,6
2,5
65,0
Kaynak: Fas’ın İşadamlarına Tanıtım Raporu, 2014, T.C. Fas Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
Tarifeler ve Diğer Vergiler
2009 yılı Ocak ayında uygulamaya konulan “Computerized Online Customs Database - Bilgisayarla İşletilen Çevirimiçi Gümrük Veritabanı” sonrasında gümrük
işlemlerinin kolaylaştığı görülmektedir. İthalat izinleri sadece güvenlik nedenleri ya da uluslararası anlaşmalar paralelinde talep edilmektedir.
Son yıllarda Fas gümrük vergileri oranlarını aşağıya çekmektedir.
Gümrükler tarım ürünleri için sanayi ürünlerine oranla daha yüksektir. Sanayi ürünlerinde %2,5 ile %35 arasında değişen gümrük vergilerine ek olarak %0,25
maliye dışı ithalat vergisi uygulanmaktadır. Tüm bunların, toplam değeri katma değer vergisine tabidir. KDV oranları, %7 ile % 20 arasında değişmektedir.
Standart oran %20 olmakla birlikte gaz, elektrik, su, ilaçlar ve diğer temel ihtiyaç maddeleri %7’lik azaltılmış orandan yararlanmaktadır. %14’lük KDV oranı ise
çay, kahve satışlarına, banka ve kredi işlemleri, inşaat, ulaştırma ve otelcilik hizmetlerine uygulanmaktadır.
Fas, son yıllarda fiyat kontrolüne tabi tuttuğu ürünlerin listesinde de kısaltmalara gitmiştir. Devlet, petrol ürünleri gibi sübvansiyon uyguladığı ürünler için fiyat
kontrolleri mekanizmasını kullanmaya devam etmektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
Fas’ın teknik standart ve düzenlemeleri ISO, gıda ürünleri için Codex Alimentarius ve Avrupa Standartları özellikle Fransız Standardizasyon Kurumu’nun
(French Standardization Association-AFNOR) uluslararası standartlarına dayanmaktadır.
Fas’ın standardizasyon kurumu SNIMA sanayi ürünlerinin standartlarını belirlemek ve sertifikasyonlarını yapmak ile görevli olup, 7,800’den fazla standart
hazırlamıştır. Bu standartların büyük çoğunluğu uluslararası ve Avrupa Standartları’na dayanmaktadır.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları
Fas, fıkri ve sinai mülkiyet haklarının korunması amacıyla 2007 yılında yeni bir yasal düzenleme gerçekleştirmiştir. Fas aynı zamanda World Intellectual
Property Organization (WIPO) üyesidir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Dağıtım Kanalları
Kasablanka, ülkedeki ticaret ve dağıtım merkezidir. İthalatın büyük bölümü Kasablanka’dan yapılmaktadır. İthalatçılar genellikle endüstri ve sektörler
açısından uzmanlaşmıştır.
Fas’ta bir temsilci ile çalışılmak isteniyorsa, bu kişilerle direkt olarak temasa geçmekte fayda görülmekte, ayrıca irtibatta bulunulan kişiler sık sık ziyaret
edilmelidir. Piyasanın ziyaret edilmesi kaçınılmaz bir kuraldır. Firmaların öncelikle ürünlerinin hangi kurallar ile ithal edildiklerini öğrenmeleri gerekmektedir.
Bu konuda:
Kompass-Maro- www.kompas.ma
51 Boulvard d’anfa
Casablanca 01
Tel: 00 212 2 268 538/265 943
Faks: 00 212 2 266 056
önemli bir referans kaynağı durumundadır.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Tüketici Tercihleri
Tüketici tercihleri, ülkenin Avrupa’ya yakınlığı ve Avrupa ile var olan tarihi, kültürel ve ekonomik ilişkilerin etkisi ile çeşitlilik arz etmektedir. Ülkede, Arap,
Berberi, Portekiz, İngiliz, Fransız ve İspanyol etkilerini görmek mümkündür. Ülke genelinde Fransızca konuşulurken Tanja bölgesinde İspanyolca hâkimdir.
Diğer taraftan, özellikle genç kuşağın yaşam tarzında Avrupalılaşma özellikle Fransız etkisi görülmektedir. Diğer taraftan, ortalama bir Fas evi, el yapımı
geleneksel tarzdaki eşyaları ile ortalama bir Avrupalı ailenin evinden oldukça farklıdır. Ülke geneli itibari ile satın alma gücü düşük bir ekonomik yapıya
sahiptir. Bu hali ile geniş bir alt, çok dar bir üst ve yeni yeni oluşmakta olan bir orta tabaka mevcuttur. Fiyat, satın alma kararları verilirken ülke genelini
oluşturan alt gelir grubunda belirleyici unsurdur.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme
Etiketlemenin, Fransızca ve Arapça olması gerekmektedir. Ürünün adı, paketleyen ya da üreticinin adı, adresi, menşe ülke, ağırlık ve içindekiler gibi bilgilerin
yiyecek maddeleri, sabun, kozmetik, ilaç ve kimyasal maddelerin kutu ya da paketlerinin üzerinde yer alması gerekmektedir. İlaçlar ve yiyecek maddeleri
özelinde; son kullanma tarihi, içerik yüzdesi gibi bilgilerin yer alması gerekmektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri
İstanbul - Casablanca deniz yolu nakliyesi 40 feetlik konteyner için taşımacılık maliyeti yaklaşık 1000 – 1500 Euro (gümrükleme ve liman masrafları hariç)
civarındadır. Navlun fiyatı gönderilecek malzemenin türüne göre farklılık arz edebilmektedir.
Fas’a ihracatın artırılabilmesi için taşımacılık sektörünün geliştirilmesi önem taşımaktadır. Hâlihazırda Türkiye-Fas arasında denizyolu taşımacılığı, Fransa veya
İspanya'nın farklı şehirleri üzerinden aktarmalı yapılmakta olup aktarma limanında sorunla karşılaşılmaması durumunda İstanbul-Kazablanka arası yaklaşık 12
gün sürmektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
FAS’A TARIM ÜRÜNLERİ İHRAÇ POTANSİYELİ DEĞERLENDİRME MATRİSİ
Sektör
Şekerli ve
Çikolatalı
Mamuller
Bisküvi
Makarna
GTİP
Potansiyel
Ürün
Şekerli ve
1704,1806 çikolatalı
mamuller
190531,
190532
1902
Ülkenin
Toplam
İthalatı
2012
(milyon
dolar)
30
Tatlı bisküvi
15,7
ve gofretler
Makarna
Kaynak: ITC-Trade Map, TÜİK
9
Türkiye'nin
Ülkeye
İhracatı
2013
(milyon
dolar)
3,57
3,72
0,52
Türkiye'nin
Toplam
İhracatı
2013
(milyon
dolar)
1.033
511
494
Türkiye'nin
Ülkeye
Dünya
İhracatındaki
İthalatında Değişim
Ülkenin
2012-2013
Payı 2012 (%)
0.1
0.2
0,1
% 37
% 159
% 97
Ülkenin
Toplam
İthalatındaki
Değişim
2011-2012
(%)
-14
109
-30
Ülkenin
Türkiye'ye
Türkiye'nin Türkiye'nin Ülke
ve Rakip
Ülkeye
Ülkeye
İthalatında Ülkelere
İhracatı
İhracatı
İlk 5 Ülke Uyguladığı
2013 Aylık 2014 Aylık ve Pazar
Gümrük
Veriler*
Veriler*
Payları (%) Oranları
0,73
0,95
0,11
1,53
2,24
0,37
Mısır, (20)
Fransa (14)
İtalya (13)
İspanya
(10)
Türkiye (9)
AB ülkeleri
(%22,515,75),
Türkiye ve
MFN (% 25
? 17,5)
İspanya
(57) İtalya
(13)
Türkiye (9)
Hollanda
(4)
AB ülkeleri
(%22,52,25),
Türkiye
(%2,5-49)
Fransa (34)
İspanya
(20) İtalya
(10)
Türkiye (4)
AB ülkeleri
(%0- 50),
Türkiye ve
MFN (%2,550)
FAS’A SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRAÇ POTANSİYELİ DEĞERLENDİRME MATRİSİ
Sektör
Demir Çelik
GTİP
7207
Otomotiv Ana
8703
ve Yan Sanayi
Potansiyel
Ürün
Demir /
alaşımsız
çelikten yarı
mamüller
Otomobil
Ülkenin
Toplam
İthalatı
2012
(milyon
dolar)
260
1.532
Otomotiv Ana
8708
ve Yan Sanayi
Kara taşıtları
için aksam
parçaları
Otomotiv Ana
4011
ve Yan Sanayi
Kauçuktan yeni
239
dış lastikler
653
Türkiye'nin
Ülkeye
İhracatı
2013
(milyon
dolar)
102,56
99,78
36,59
26,13
Türkiye'nin
Toplam
İhracatı
2013
(milyon
dolar)
826
Türkiye'nin
Ülkeye
Dünya
İhracatındaki
İthalatında Değişim
Ülkenin
2012-2013
Payı 2012 (%)
0,8
6.857 0,2
3.907
1.174
0,2
0,3
229
61
27
51
Ülkenin
Toplam
İthalatındaki
Değişim
2011-2012
(%)
-99
195
2
-29
Ülkenin
Türkiye'ye ve
Türkiye'nin Türkiye'nin
Rakip
Ülkeye
Ülkeye
Ülkelere
İhracatı
İhracatı
Ülke İthalatında Uyguladığı
2013 Aylık 2014 Aylık İlk 5 Ülke ve
Gümrük
Veriler*
Veriler*
Pazar Payları (%) Oranları
35,49
27,51
9,72
6,95
45,17
Fransa (33)
Hollanda (26)
AB: % 0
Türkiye (12)
Türkiye: % 0
Bosna Hersek (6)
30,34
Almanya (29)
İspanya (13)
Fransa (12)
İngiltere (9)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
ve II sayılı
listeler)
İspanya (34)
Romanya (23)
Fransa (17)
Almanya (5)
Türkiye (4)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
Çin (%19)
Almanya(%10)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
12,94
8,43
Japonya (%9)
Türkiye (%7)
Otomotiv Ana
8704
ve Yan Sanayi
Eşya taşımaya
mahsus
386
motorlu
taşıtlar
Otomotiv Ana
8701
ve Yan Sanayi
Traktörler
Kumaş
Pamuklu
Mensucat
(ağırlıkça % 85
151
ve fazla pamuk
m. Kare 200
gr.)
Kumaş
5208
6006
Diğer örme
mensucat
192
246
48,34
19,7
12,0
21,8
3.581
423
309
910
0,3
0,4
1,3
1,9
87,0
82
-14,5
23
89
-50
-13
-10
1,89
2,32
3,54
3,97
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
Japonya (%24),
Tayland (%15),
Almanya(%14),
Amerika (%11)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
ve III sayılı
liste)
4,54
Fransa ( %26)
İsveç (%25),
İtalya(%12), Çin
(%10), Türkiye
(%6)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
ve III sayılı
liste)
3,81
İspanya (%39)
Fransa (%16) Çin
(%14) İtalya
(%11) Türkiye
(%9)
AB: %0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
5,11
İspanya (%39)
Fransa (%28), Çin
(%17) Türkiye
(%7)
AB:% 0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
18,33
Beyaz Eşya
Beyaz Eşya
Elektrikli
Makineler ve
Kablolar
Elektrikli
Makineler ve
Kablolar
İnşaat
Malzemeleri
8418
8450
8544
8537
8415
Buzdolapları,
dondurucular, 166
soğutucular
Çamaşır
Yıkama
Makineleri
60
İzole edilmiş
325
teller, kablolar
Elektrik,
kontrol,
dağıtım
tabloları
84
Klima cihazları 111
33,66
7,45
3,09
10,12
11,29
1.953
813
2.500
676
275
0,4
0,4
0,3
0,2
0,3
-2,7
19,3
-41
583
48
7
5900
-8
222
25
6,84
1,71
0,38
6,84
3,2
AB: %0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
7,24
Türkiye (%21) Çin
(%14) İtalya
(%14)
Fransa(%11)
İspanya (%7)
2,20
AB ülkeleri
%0
Çin (%55) Türkiye Türkiye*:
(%10) İtalya (%7) Serbest
Polonya(%6)
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
0,71
İspanya (%33),
Fransa (%18),
Portekiz (%15),
Çek
Cumhuriyeti(%6),
Almanya(%4)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
0,14
Fransa (%25) G.
Kore (%15)
İspanya(% 12)
Almanya (%11)
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
4,67
Çin (%36) G.Kore
AB: % 0
(%9) Türkiye
Türkiye: % 0
(%8) Fransa(%8)
Tarım Alet ve
Makineleri
8433
Kağıt ve Karton
4819
Ürünleri
Mobilya
9401
Hasat, harman
biçme, makine, 17
cihazları
Kağıt, karton
vb esaslı kutu,
53
kılıf, torba, vb.
eşya
Oturmaya
mahsus
mobilyalar,
aksam ve
parçaları
118
1,60
0,7
3,98
67
355
739
0,1
0,3
0,2
-9
0
64
116
-47
12
0,80
0,09
1,30
1,74
Fransa(%24)
İspanya(%20)
AB: % 0
İtalya(%16) ABD
Türkiye: % 0
(%12) Türkiye
(%10)
0,31
AB ülkeleri
%0
İspanya (% 39)
Türkiye*:
Fransa (%13) Çin
Serbest
(%11) Portekiz
Ticaret
(%10)
Anlaşması (I
sayılı liste)
2,31
AB ülkeleri
%0
Türkiye*:
Serbest
Ticaret
Anlaşması (I
sayılı liste)
Çin (%52)
İspanya(%15)
Fransa(8) İtalya
(%8)
Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
Ülkenin kıyı kesimleri tarıma uygun bir iklim ve toprak yapısına sahiptir. Balıkçılık önemli bir gelir kalemidir. Tarımsal üretimin verimliliği hava koşulları ile yakından ilgilidir.
Tarım sektörü iş gücünün % 40’ını (kadın iş gücünün %60’ı) istihdam etmekte olup, son yıllarda GSMH’nın %11-18’ni oluşturmaktadır. Fas’da 8,7 milyon hektar
ekili alan bulunmaktadır. Ülkede ihracata yönelik üretim yapan modern ve büyük ölçekli çiftlikler bulunmaktadır. Söz konusu modern çiftlikler, şarap ve
narenciye üretiminin %15’ini karşılamaktadır. Başta gelen tarım ürünleri, tahıl, baklagiller, zeytin ve narenciye olarak sıralanabilir. Sektör, yağışlara bağımlı
olduğundan tarım sektörünün verimi, yıldan yıla değişkenlik göstermektedir. Özellikle düşük mekanizasyon oranı, düşük gübre kullanımı ve sık sık kuraklık
yaşanması tarım sektörünü olumsuz etkileyen en önemli faktörlerdir.
Fas, süt ürünleri konusunda kendi kendine yeterli olup tahıl, şeker, yağ ve çay ise ithal edilmektedir. Diğer taraftan, meyve suyu, şarap, kurutulmuş ürünler,
zeytin ve kapari ihracata yönelik olarak üretimleri desteklenen ürünlerdir. En önemli tarımsal ihraç ürünleri; narenciye, domates, taze patates, şaraplık üzüm
olan Fas’da zeytin ve zeytin yağı üretimi hem yurtiçi tüketim, hem de ihracata yönelmektedir. Fas tarım ürünleri, AB piyasasında daha kaliteli ürünler sunan
Yunanistan, İspanya ve Türkiye kaynaklı tarım ürünleri ile rekabet içindedir.
Ülkedeki ormancılık sektörü, 5 milyon hektar ormanlık bölge bulunmasına rağmen yeterince gelişmemiştir. Halihazırda 27 balıkçılık limanı bulunan ülkede yeni
balıkçılık limanlarının yapımı gündemde olup, sektör gelecek vaad eden bir sektör olarak görülmektedir.
Tarım sektörü en fazla koruma tedbirlerinin alındığı sektördür.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Sanayi
Kazablanka, imalat sanayi sektöründe önemli bir merkezdir. Düşük verimlilik oranları ile yüksek işçi ve enerji ücretleri imalat sektörünü olumsuz etkileyen faktörler olmaya
devam etmektedir.
Gıda işleme sektöründe konserve meyve, balık, un ve bitkisel yağlar başta gelmektedir. Hem ihracat (konserve meyve, sebze ve balık) hem de iç tüketim (un,
şeker, bitkisel yağ) için üretim yapılmaktadır. Gıda işleme sektöründe yabancı sermaye ilgisi düşük düzeydedir.
Tekstil sektörü ekonomik büyüme içinde önemli bir paya sahiptir. Ülkenin en önemli ihracat sektörü olan tekstil; Hindistan ve Çin gibi Uzak Doğu ülkelerinden
yoğun bir rekabet ile karşı karşıya kalmıştır. İplik ve kumaş gibi hammaddeler ve ara ürünler ithal edilmekte, bitmiş ürün olan hazır giyim ürünleri ise ihraç
edilmektedir.
Ülkedeki ilaç sektörü hızlı bir büyüme göstermekte ve iç ihtiyacın %80’ini karşılamaktadır. İlaç sektöründen elde edilen ciro 376 milyon $’a ulaşmıştır.
Sektördeki üretim ağırlıklı olarak lisans altında yapılmakta olup, AB ülkelerinden yapılan hammadde ithalatına bağlıdır. Üretimin büyük bölümü iç pazarda
tüketilmekte olup, küçük bir bölümü Libya, Fransa, Cezayir ve Tunus’a ihraç edilmektedir.
Kimya sanayi ağırlıklı olarak, fosfatın işlenmesine dayalıdır. Fas, dünyadaki en büyük fosforik asit üreticisi ve ihracatçısıdır. Son dönemde, fosfat kimyasalları
sanayiinde üretim ve işleme hacminin artırılması amacıyla Fransa, Belçika, Hindistan ve Pakistan’lı ortaklar ile “ortak teşebbüs” oluşumuna gidilmektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Turizm
Turizm ülkenin önemli gelir ve istihdam kaynaklarından biridir. Fransa Almanya, İspanya, İngiltere, İtalya ve ABD en önemli müşterilerdir. Bu sektörde gelir genel olarak artan
bir eğilim içerisinde olup; yabancı yatırımların çekilmesi konusunda hükümet ciddi çalışmalar yürütmektedir. Turizm sektöründe hali hazırda Fransız, İngiliz, Suudi, Alman ortak
yatırımları bulunmaktadır. Ancak sektör politik krizlerden etkilenmeye açıktır.
Son dönemde ülkeyi ziyaret eden batılı turist sayısında düşüş görülmesine karşılık ülkeye Arap ülkelerinden gelen turist sayısında artış görülmektedir.
Hükümet, turizm sektörünün geliştirilmesi için 10 yıllık bir plan açıklamıştır. Bu plan ile, 2020 yılına kadar ülkeyi ziyaret eden turist sayısının 18,6 milyona
çıkartılması hedeflenmektedir. Diğer hedefler; 200.000 yeni yatak kapasitesi yaratılması, turizm gelirlerinin 16,6 milyar $’a çıkartılması ve sektörde 470.000
yeni istihdam sağlanmasıdır.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
Ülkedeki en büyük liman Kasablanka Limanı’dır. Hidrokarbon ihracatının tamamına yakın kısmı buradan yapılmaktadır. Tangier limanı Kasablanca’dan sonraki en büyük liman
konumundadır.
Haberleşme sektörü, istihdam imkanları ve özel sektörün büyümesine sağladığı katkı açısından umut vaad etmektedir. Cep telefonu talebi çok yüksektir. Bu sektörün rekabete
açılması ve liberalleşmesi yönündeki çalışmalar yatırımcılara güven vermektedir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı
Bankacılık
Fas'ta Wafa Bank'ın Fas Ticaret Bankası (La Banque Commerciale du Maroc) ile birleşerek Attijariwafa Bank adını almasından sonra bankacılık sektöründe ticari banka olarak
18 banka faaliyet göstermektedir. Birleşmeden sonra 450'ye yakın şube ile Attijariwafa en büyük banka konumuna gelmiştir.
Kaynak: Ülke Masaları – Fas Raporu/ T.C. Ekonomi Bakanlığı