zehirlenmelerde ilk yardım

ZEHİRLENMELERDE İLK YARDIM
Kimyasal etkileri ile yaşayan organizmaya zararlı olan maddeler zehir olarak adlandırılır.
Zararlı maddelerle bilerek ya da yanlışlıkla karşılaşan organizmaların gösterdiği klinik tablo
zehirlenme olarak adlandırılır. En sık temizlik maddeleri, ağrı kesiciler, depresyon giderici
ilaçlar, sakinleştirici ve uyku ilaçları, alkol ve böcek ilaçları ile zehirlenmeler meydana
gelmektedir. Zehirlenmelerde genel belirtilere bakacak olursak, bulantı kusma, karın ağrısı,
nefes darlığı, morarma, solunum durması, bilinç kaybı, tansiyon düşmesi ya da yükselmesi,
çarpıntı, kalp durması gibi tablolar görülebilir. Zehir değil hasta tedavi edilmelidir. Tüm
zehirlenme vakaları adli vakalardır. İlk müdahaleden hemen sonra mutlaka zehir danışma
merkezleri aranmalıdır (114 Ulusal Zehir Danışma Merkezi)
Solunum yoluyla gerçekleşen zehirlenmeler, karbonmonoksit zehirlenmesi, tüp kaçakları,
şofben, yapıştırıcılar, boyalar ve ev temizliğinde kullanılan bazı deterjanlar solunum yoluyla
zehirlenmelere neden olabilir. İlkyardımı yapacak kişi kendi için gerekli önlemleri aldıktan
sonra hasta bulunduğu ortamdan uzaklaştırılır, yaşamsal bulguları değerlendirilir, koma varsa
koma pozisyonu verilir, derhal yardım çağrılır. Solunum yoluyla oluşan zehirlenmelerden
özellikle kış aylarında ülkemizde soba kullanım oranlarının yüksek olması nedeniyle sık
karşılaşılan karbonmonoksit zehirlenmelerinden detaylı olarak bahsedilecektir.
Karbon monoksit zehirlenmesi, Yapısında karbon taşıyan bileşiklerin tam yanmaması
sonucu karbonmonoksit açığa çıkmasıyla oluşur. Karbonmonoksit fabrika gazları, egzoz
gazları, odun, kömür ve doğal gaz gibi karbonlu yakıtların dumanlarında bulunur. Kötü baca
sistemleri, yangınlar, kapalı garajlar ve fırtınalı hava koşulları karbonmonoksit oluşması ve
birikmesini sağlar. Karbonmonoksidin hemoglobine bağlanma yeteneği oksijenden yaklaşık
200 kat fazladır. Oluşan karboksihemoglobin (COHb) nedeniyle, oksijenin dokulara sunumu
azalır. Kanda karboksihemoglobin düzeyi ölçülerek zehirlenmenin ciddiyeti anlaşılır, tabi
hastanın klinik bulguları da oldukça önemlidir. Hafif baş ağrısı baş dönmesinden ciddi koma
tablosuna kadar farklı durumlarda hastalarla karşılaşılabiliriz.
Yorgunluk,
bitkinlik, baş
dönmesi, sersemlik hissi, bulantı kusma, baş ağrısı, bayılma, bilinç değişikliği, tansiyon
düşüklüğü sık görülen belirtilerdir
Karbonmonoksit
uzaklaştırılarak
atılmamalıdır.
zehirlenmesinden
açık
şüphelenilen
havaya çıkarılmalıdır.
Ancak
durumlarda
hasta
derhal
ortamdan
burada kurtarıcının da hayatı riske
Hastanın yaşam bulguları değerlendirilir, 112 aranarak derhal bir sağlık
kurumuna ulaştırılır.
Karbonmonoksit zehirlenmesi yaygın görülen ve engellenebilir zehirlenmelerdendir. Tüm
ısıtma sistemlerinin ve bacaların bakımı her yıl düzenli olarak yetkin kişilere yaptırılmalıdır.
Ev içinde, kapalı garajlarda ya da pencere kenarlarında jeneratör ve bacasız ısıtma araçlarını
kullanması tehlikelidir.
Sindirim yoluyla olan zehirlenmeler; ev ya da bahçede kullanılan kimyasal maddeler,
zehirli mantarlar, besin zehirlenmeleri, ilaç ve alkol ile gelişen zehirlenmeler sayılabilir.
Sindirim yoluyla olan zehirlenmeler bilerek kasıtlı olabildiği gibi özellikle yaşlı ve küçük
çocuklarda bilmeden de gerçekleşebilir. Özellikle bazı temizlik maddelerinin ve tarım
ilaçlarının üzerinde isim olmayan farklı şişelere konulması yanlışlıkla içilmelerine sebep
olabilir.
Zehirlenmeye sebep
olabilecek bu tür maddelerin çocukların ulaşamayacakları
yerlere konulması gerekmektedir. Özellikle sonbaharda ormanlardan toplanan mantarların
toplanarak yenilmesi ciddi karaciğer yetersizliğine neden olarak hayatı tehdit etmektedir. Bu
konuda ciddi uyarıların yapılması gerekmektedir, bazen aynı aileden birden fazla kişinin
ölümüne sebep olmaktadır. Besin zehirlenmeleri, mikroorganizma ya da toksini bulaşmış
besinlerin yenilmesi sonucu ortaya çıkan sıklıkla mide barsak (bulantı, kusma, ishal) ve
santral sinir sistemi bulgularının görüldüğü, birden fazla kişide aynı anda ortaya çıkabilen bir
zehirlenme tablosudur. Çoğu bakteri kaynaklı olabilse de, kimyasal maddeler ve parazitlerde
sebep olabilir. İlaçlarla meydana gelen zehirlenmeler, bilerek canına kastetme ya da
bilmeyerek
fazla miktarda ilacın alınması ile oluşur. Bilinç kontrolü yapılmalı, yaşam
bulguları değerlendirilmelidir. Ağız madde ile temas ettiyse çalkalanmalı. Yakıcı maddelerin
alınması durumunda
hasta asla kusturulmamalıdır,
yine bilinç kaybı varsa da hasta
kusturulmamalıdır. Derhal bir sağlık kuruluşuna ulaştırılmaları gerekmektedir. Hasta ve hasta
yakınları sorgulanarak ne tür ilaçlar kullanıyor, herhangi bir tedavi görüyor mu, ya da evde ne
tür ilaçlar bulunur gibi sorulara cevap aranmalıdır.
Cilt yoluyla olan zehirlenmeler, zehirli madde vücuda direkt deri yoluyla alınır. Böcek
sokmaları, hayvan ısırıkları, ilaç enjeksiyonları ve tarımsal ilaçlar cilt yoluyla zehirlenmelere
yol açabilirler. Zehir bulaşmış giysiler derhal çıkartılarak hastanın vücudu su ve sabunla
yıkanmalıdır. Ancak kurtarıcı kıyafetlere çıplak elle temas etmemelidir. Derhal 112 aranarak
hasta sağlık
kuruluşuna ulaştırılmalıdır.
Güneydoğu Anadolu bölgesindeki akrep türleri
zehirlenmeye yol açabilir. Akrebin zehir kesesinin dolu ya da boş olmasına göre enjekte
edilen zehir miktarı değişkendir. Her sokma zehirlenme ile sonuçlanmayabilir. Akrebin
soktuğu cilt bölgesinde ağrı, kızarıklık, kaşıntı, şişlik görülebildiği gibi yaşamı tahdit eden
yüksek tansiyon ya da düşük tansiyon, kalp çarpıntısı, kas güçsüzlüğü, görme problemleri
olabilir. Gerekirse temel ve ileri yaşam desteği verilir. Sokulan cilt bölgesi su ve sabunla
yıkanır, kısa süreli buz uygulanabilir. Bu bölge kesilerek kanatılmaz, turnike uygulanmaz,
amonyak sürülmez. Benzer önlemler arı ve yılan sokmalarında da uygulanır.
Zehirlenmeler dışında ilk yardım müdahalesi gerektirecek bazı durumlardan da bahsedeceğiz.
Halk arasında sara nöbeti diye adlandırılan vücudun bir bölgesinde ya da tamamında ritmik
kasılmalarla seyreden, hastanın bilincinde kapanmaya neden olan, solunumunu bozarak
morarma gözlenebilen bir klinik tablodur. Her zaman kasılma olması şart değildir, bazen
uzaklara dalma şeklinde de nöbetler olabilir. Hastanın hareketlerine engel olmaya çalışmayın.
Hastanın etrafındaki sert eşyaları uzaklaştırarak zarar vermesini önleyin, başının altına
yumuşak bir cisim koymaya çalışın, başını yana çevirin. Nöbetlerin çoğunluğu kendiliğinden
geçer, bu nedenle yapılacak en önemli şey nöbet sırasında hastanın düşmesi veya etrafındaki
eşyalara çarparak kendine zarar vermesidir, kurtarıcı buna engel olmalıdır.
Kalp krizi, önceden bilinen kalp rahatsızlığı olan hastalarda olabildiği gibi daha önceden
herhangi bir sağlık sorunu bulunmayan kişilerde de gelişebilir. Hastalarda genellikle göğüs
ağrısı, bulantı kusma, nefes darlığı ve terleme görülür. Bazen karın bölgesinde mide ağrısını
taklit eden ciddi ağrı olur ve hastanın durumu fark etmesi zorlaşır. Hiçbir şikayeti olmadan da
direkt olarak kriz ölümle sonuçlanabilir. Kalp krizi geçirdiği düşünülen bir hasta ile
karşılaşıldığı zaman panik yapmadan hastayı da sakinleştirerek derhal yardım istenir. Hasta
kalabalık bir ortamda ise etraftaki kalabalık dağıtılır, hastanın rahat nefes alması sağalanır.
Hasta bir odada ise camlar açılarak odanın havalanması ve hatanın daha rahat oksijen alması
sağlanır. Hastayı rahatsız edebilecek kemer, kravat vb. giysiler çıkartılır. Rahat bir şekilde
oturtulur ya da düşük tansiyon belirtileri varsa rahat bir yere yatırılarak ayakları kalp
seviyesinin üzerine çıkartılır. Ambulans ile sağlık kururluşuna ulaştırılması sağlanır.
Kaynaklar.
1. Zehirlenmeler tanı ve tedavi rehberleri, 2007, Sağlık Bakanlığı, HM Yayın No: SB-HM2007/14
2. www.acilafet.gov.tr