derayman olaylarının muhtelif nedenleri ve derayman riskini

advertisement
DERAYMAN OLAYLARININ MUHTELİF NEDENLERİ VE
DERAYMAN RİSKİNİ AZALTMAK İÇİN ALINACAK
ÖNLEMLER
Aydõn Erel1 , Selim Dündar2
SUMMARY
Reasons of accidents that occur on railroads, which is the safest mode of transportation,
can be caused by human mistakes such as errorous signal or switch state and also by
operational mistakes, errorous track or vehicle situations. An example for an accident is
the derailment, which risks the life of passangers, crew and the situation of the goods
transported and also increases the operating costs.
Derailment is a complex event, which has numerous reasons behind. Vehicle and/or
track factors and some other reasons can cause a derailment.
The aim of this paper is to search reasons of a derailment and to show precautions
needed to be taken in order to avoid possible derailments and also to increase safety on
railroads.
ÖZET
En güvenli ulaşõm türü olan demiryollarõnda meydana gelen kazalar sinyalizasyon ve
makas hatalarõ gibi insan kaynaklõ olabileceği gibi, işletme hatalarõ, yol veya taşõt
kusurlarõ gibi insan hatalarõndan kaynaklanmayan kazalar da mevcuttur. Bu kazalardan
biri de yolcularõn ve personelin hayatõnõ tehlikeye atan ya da taşõnan ürünlerde hasara
yol açan derayman olayõdõr.
Derayman, muhtemel nedenleri oldukça fazla sayõda olan oldukça karmaşõk bir
durumdur. Taşõt ve/veya yoldaki sorunlar ile bunlarõn dõşõna kalan onlarca neden bir
trenin yoldan çõkmasõna sebep olabilir.
Bu bildirinin amacõ, demiryollarõnda güvenliği arttõrmak için, deraymanõn nedenlerinin
araştõrõlmasõ, bunlarõn sõnõflandõrõlmasõ ve muhtemel deraymanlarõ önlemek için
alõnmasõ gereken önlemleri gözler önüne sermektir.
1. GİRİŞ
Taşõt hareketlerinin kõlavuzlanmõş bir yol üzerinde gerçekleştiği izli sistemler, diğer
ulaşõm türlerine nazaran daha güvenli sistemlerdir. Karayolu ve denizyolunda sadece
yol eksenine dikey hareketler sõnõrlandõrõlmõştõr. Oysa ki demiryolunda hem yol
eksenine dik, hem de yatay hareketler sõnõrlandõrõlmõştõr ve sadece eksen doğrultusunda
hareket serbestliği vardõr. Demiryolu araçlarõ yolu paylaşmak zorunda olduklarõ için
1
2
Prof.Dr.,Yõldõz Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Beşiktaş, İstanbul
Arş.Gör., İnş.Y.Müh., Yõldõz Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Beşiktaş, İstanbul
298
birbirleriyle etkileşimi daha fazladõr. Tehlikeli bir durum söz konusu olduğunda, yatay
hareket sõnõrlõ olduğu için taşõt hareketleri her zaman gözetlenmeli ve demiryolu
güvenliği üst düzeyde tutulmalõdõr. Bunun yanõnda, sadece yol ekseni boyunca serbestçe
harekete imkan tanõnmasõ sayesinde, demiryolu ulaşõmõ diğer türlere nazaran daha
güvenli bir yapõ arzetmektedir.
Her ne kadar alternatif ulaşõm türleri arasõnda en güvenlisi olsa da, demiryollarõnõn
tamamen risksiz bir ulaşõm türü olduğunu söylemek imkansõzdõr. Diğer ulaşõm
türlerinde olduğu gibi demiryollarõnda da kazalar zaman zaman meydana
gelebilmektedir. Bu kazalar, hatalõ sinyalizasyon ve makas tertibi gibi insan kaynaklõ
olabileceği gibi, doğrudan insan hatasõndan kaynaklanmayan kazalar da mevcuttur. Bu
kaza türlerinden biri de, özellikle 22 Temmuz 2004’te Pamukova’da meydana gelen ve
29 yurttaşõmõzõn canõna mal olan hõzlandõrõlmõş tren kazasõndan sonra kamuoyunun
gündemine gelen derayman olayõdõr.
Derayman, yani diğer bir deyişle raydan çõkma olayõ, göründüğünden çok daha
karmaşõk bir olaydõr. Bu karmaşõklõğõn sebebi de, çok sayõda muhtemel sebebinin
olmasõ ve bir derayman olayõnda bu sebeplerin birkaç tanesinin bir arada rolünün
bulunabileceğidir. Taşõt ve/veya yoldaki sorunlar ile bunlarõn dõşõna kalan onlarca neden
bir trenin kolaylõkla yoldan çõkmasõna sebep olabilir. Ayrõca birbirinden farklõ derayman
türlerinin de bulunmasõ, problemi daha da karmaşõk bir hale getirmektedir.
Derayman olayõ, demiryolu personeli ve yolcularõnõn güvenliğini tehlikeye attõğõ
gibi, demiryolu hattõ üzerinde bir takõm bozulmalara da yol açar ve bu bozulmalar da
işletme maliyetlerinin artmasõna neden olur. Güvenliğin azalmasõ ve işletme (ve
dolayõsõyla kullanõcõ) maliyetinin artmasõ, ülkemizde halihazõrda gereken önemin
verilmediği demiryollarõnõn cazibesinin daha da azalmasõna neden olacak ve dolayõsõyla
ülkemizin gelişmişlik düzeyinin artmasõna sekte vuracak sonuçlar doğurabilir.
Bu bildirinin amacõ, demiryollarõnda güvenliği arttõrmak için, oldukça sõk
gerçekleşen deraymanõn nedenlerinin araştõrõlmasõ, bunlarõn sõnõflandõrõlmasõ ve
muhtemel deray olaylarõnõ önlemek için alõnmasõ gereken tedbirleri gözler önüne
sermektir.
2. OLUŞUM ŞEKİLLERİNE BAĞLI OLARAK DERAYMANLAR
Derayman olayõ, basitçe “raydan çõkma” olarak nitelendirilebilmesine karşõn,
oldukça farklõ oluşum şekilleri mevcuttur. Deraymanlar oluşum şekillerine göre
aşağõdaki 5 ana grupta toplanabilir:
1. Tekerlekte yük boşalmasõ deraymanõ
2. Buden tõrmanmasõ deraymanõ
3. Gövde/boji etkisi nedeniyle derayman
4. Ekartman bozukluğu deraymanõ
5. Engelleme deraymanõ
Bu beş grup deraymanõn oluşumundaki temel nedenler ve etkili faktörler Tablo
1’de görülmektedir.
299
Tablo 1. Derayman Türleri ve Nedenleri
DERAYMAN TÜRLERİ VE NEDENLERİ
Derayman Türü
Temel nedenleri
GÖRELİ YANAL
HAREKET
( 1 )
TEKERLEKTE YÜK
BOŞALMASI
DERAYMANI
( 2 )
BUDEN
TIRMANMASI
DERAYMANI
DÜŞEY YÜK
BOŞALMASI
ASİSTE EDİLMİŞ
BUDEN TIRMANMASI
DİNAMİK BUDEN
TIRMANMASI
( 3 )
GÖVDE/BOJİ
TAHRİKİ,
HAREKETİ İLE
DERAYMAN
DEVRİLME
TAŞITTA YAPISAL
HATA
ÇEKME KANCASI,
TAMPON
KİLİTLENMESİ
ÇARPIŞMA
300
Etkili Faktörler
Yolun dinamik
yanal hareketi
Taşõtõn dinamik
yanal hareketi
Yük dağõlõmõ
Rüzgar yükleri
Dever eksikliği,
fazlalõğõ
Yatak / muylu hatasõ,
bozukluğu
Taşõtõn burulma (twist)
performansõ
Taşõtõn galop hareketi
Yol burkulmasõ
Makas iğnesinin durumu
Yanal ray eğrilmesi
Buden temas
kuvvetleri
Tekerlek – ray
sürtünme düzeyi
Atõlõm, hamle açõsõ
Düşey yük boşalmasõ
Yanlõş düzenlenmiş
makas
Dever eksikliği,
fazlalõğõ
Yük dağõlõmõ
Rüzgar yükleri
Taşõtõn aşõrõ yatmasõ
Taşõtõn koşullarõ
Yük dağõlõmõ
Yanlõş düzenlenmiş
makas
Tren triyajõ
Ters kurplar
Demeraj ve
frenleme şoklarõ
Taşõtla çarpõşma
Altyapõya çarpma
Ağaca çarpma
TAŞIT GENİŞLİĞİ
HATASI/BOZUKLUĞU
( 4 )
EKARTMAN
BOZUKLUĞU
DERAYMANI
YOL BİÇİMİNDE
BÜYÜK YAPISAL HATA
YOLDA EKARTMAN
HATASI/BOZUKLUĞU
PERSONEL HATALARI
YÜK DÜŞMESİ
Durdurma tamponuna
çarpma
Dingil hatasõ/bozukluğu
Tekerlek
hatasõ/bozukluğu
Kõrõk tekerlek patinajõ
Köprüler
Yol Altõnda Arazi
Kaymasõ
Köprü Oyulmasõ
Seller
Ayrõk makas
Genişlik artõşõ
Kõrõk ray
Tren personeli hatasõ
Manevracõ hatasõ
Tehlikeli durumda
sinyalin geçilmesi
Vagon kaçmasõ
Diğer personel hatasõ
Çarpõşma
Yük dağõlõmõ
KIRIK ALTYAPI ELEMANINA ÇARPMA
( 5 )
ENGEL
DERAYMANI
DÜŞEN TAŞIT ELEMANINA ÇARPMA
YOLA BİRİKEN KAR YA DA KAYAN ZEMİN
KÜTLESİNE ÇARPMA
TEKERLEK ALTINDAKİ ENGELE ÇARPMA
2.1. Tekerlekte Yük Boşalmasõ Deraymanõ
Hareket halinde bulunan bir lokomotif veya vagonda yükün tekerleklere eşit olarak
dağõlmasõ beklenir. Ancak yatay ve düşey kurp bulunan kesimlerde, kurp içine doğru
olan tekerleklere daha fazla yük iletimi gerçekleşir. Ayrõca, bojilerdeki süspansiyon
sistemlerinin yapõsõ gereği, tekerleklere iletilen yükler farklõlõk gösterebilir. Vagonun
herhangi bir tekerleğine yük iletiminin kesilmesi tekerleğin havalanmasõna ve
dolayõsõyla da deraymana yol açabilmektedir.
Tekerlekte yük boşalmasõ deraymanõna göreli yanal hareket ya da düşey yük
boşalmasõ sebep olabilir. Göreli yanal harekete etki eden faktörler, yolun dinamik yanal
hareketi ve taşõtõn dinamik yanal hareketidir. Düşey yük boşalmasõnõn sebepleri ise, yük
dağõlõmõ, rüzgar yükleri, dever eksikliği/fazlalõğõ, yatak/muylu hatasõ veya bozukluğu,
taşõtõn burulmas performansõ ve taşõtõn galop hareketi olabilir. Tekerlekte yük boşalmasõ
deraymanõna ait sebep-sonuç ilişkileri Tablo 2’de görülmektedir.
301
Tablo 2. Tekerlekte Yük Boşalmasõ Deraymanõ Sebep-Sonuç İlişkisi
YOLUN DİNAMİK YANAL
HAREKETİ
TEKERLEKTE YÜK BOŞALMASI DERAYMANI
GÖRELİ
YANAL
HAREKET
TAŞITIN DİNAMİK YANAL
HAREKETİ
YÜK DAĞILIMI
DÜŞEY YÜK
BOŞALMASI
Makas-kavşak
koşullarõ
Yanal yol
bozukluğu
Eğrilik
Yanal Yol Bozukluğu
Yatak / Muylu Hatasõ,
Bozukluğu
Taşõt Hõzõ
Tekerlek
profili
Yalpa
Yanal
esnekliği :
Stabilite
taşõt tasarõmõ,
durumu ve
süspansiyon
bozukluğu
Demeraj – Fren Şoklarõ
Taşõt Yüklenmesi
Kötü Yükleme
Bölgesel
(yerel)
Eğrilik
RÜZGAR YÜKLERİ
DEVER EKSİKLİĞİ, FAZLALIĞI
YATAK /
Tekerlek Yassõlaşmasõ (aplatilik)
MUYLU
Taşõt tasarõmõ
HATASI,
Taşõt koşullarõ
BOZUKLUĞU
Kurp geçişleri
Yol
Düşey yol bozukluklarõ
Burulmasõ
Makas ve kavşak koşullarõ
TAŞITIN
BURULMA
Taşõt tasarõmõ
(TWIST)
Taşõt koşullarõ
Burulma
PERFORMANSI
Süspansiyon bozukluklarõ
Rijitliği
Taşõt yüklenmesi
Tekerlek patinajõ (skate)
Periyodik yükseltiler
TAŞITIN
Periyodik enine yükseltiler
GALOP
Düşey yol bozukluğu
HAREKETİ
Düşey
Taşõt tasarõmõ, koşullarõ,
rezonans
yüklenmesi ve hõzõ
2.2. Buden Tõrmanmasõ Deraymanõ
302
Tekerlek budeninin, ray mantarõna tõrmanõp, rayõ terketmesi sonucu gerçekleşen
derayman türüdür. Tekerlek budeninin ray mantarõna tõrmanabilmesi için, Nadal’a göre:
Y sin β − tan φ . cos β
>
= tan (β − φ )
Q tan φ . cos β + cos β
(1)
koşulu sağlanmalõdõr. Burada tan φ = f, buden ile ray mantarõ arasõndaki sürtünme
katsayõsõnõ, β ise buden/ray temas yüzeyinin yatayla yaptõğõ açõyõ göstermektedir. 250
m’den küçük yarõçaplõ kurplarda Y/Q değerinin 1,2’yi, 250 m’den büyük yarõçaplõ
kurplarda da 0,8’i aşmamasõ gereklidir.
Buden tõrmanmasõ deraymanõnõn asiste edilmiş buden tõrmanmasõ ve dinamik buden
tõrmanmasõ olmak üzere iki farklõ türü vardõr. Asiste edilmiş buden tõrmanmasõna etkili
ana faktörler, yolun burkulmasõ, makas iğnesinin durumu ve yanal ray eğilmesi olarak
sõralanabilir. Dinamik buden tõrmanmasõna etki eden faktörler ise, buden temas
kuvvetleri, tekerlek-ray sürtünme düzeyi, hamle açõsõ ve düşey yük boşalmasõ olarak
sõralanabilir. Buden tõrmanmasõna etki eden diğer alt faktörler ise, sebep-sonuç ilişkisi
içerisinde Tablo 3’te görülebilir.
YOL BURKULMASI
ASİSTE EDİLMİŞ BUDEN TIRMANMASI
Tablo 3. Buden Tõrmanmasõ Deraymanõ Sebep-Sonuç İlişkisi
(1) Yüksek
Yanal
Kuvvetler
Taşõt Hõzõ
Tekerlek
profili
Yalpa
Yanal Stabilite
esnekliği taşõt
tasarõmõ,
durumu ve
süspansiyon
bozukluğu
Tampon kuvvetleri
Dever eksikliği/fazlalõğõ
Yanal yol bozukluklarõ
Yanal
Zayõflõk
Eğrilik (kurp yarõçapõ)
Yanal yol bozukluklarõ
Yol yapõsõndaki değişim
BURKULMA
KUVVETLERİ
Yanal
Kayma
Direnci
Yüksek
Basõnç
Kuvvetleri
Eğrilik (kurp yarõçapõ)
Balast omuzlarõnõn tipi ve sõkõlõğõ
Ray-travers bağlantõ tipi
Ray-travers bağlantõ tipi
Gerilmesiz sõcaklõk
Sõcaklõk
Köprüler
Yol Altõnda Arazi Kaymasõ
YOL
BİÇİMİNDE
BÜYÜK
YAPISAL
HATA
MAKAS İĞNESİNİN DURUMU
Köprü Oyulmasõ
Seller
DE
N
TI
YANAL RAY … (Lateral rail blending)
BUDEN
TEMAS
KUVVETLERİ
KONTROLSUZ RAY
Yüksek Yanal Kuvvetler ; (1) ile aynõ
303
KUVVETLERİ
BUDEN
TEMASI
Makas-kavşak
koşullarõ
Yanal yol
bozukluğu
Makas-kavşak
koşullarõ
Yerel
Yanal yol
eğrilik
bozukluğu
Eğrilik
Tekerlek profili
Hat
genişliği
Yetersiz
Yuvarlanma
Çapõ
Tekerlek/Ray
Sürtünme
Düzeyi
Taşõt Yüklenmesi
TEKERLEK –
RAY
SÜRTÜNME
DÜZEYİ
Tekerlek / ray yağlamasõ
TEKERLEK / RAY YAĞLAMASI
Taşõt tasarõmõ
YALPA ESNEKLİĞİ (2)
ATILIM,
HAMLE
AÇISI
(attack angel)
BOJİ ROTASYONU
TEKERLEK TAKIMINDA
DOĞRULTU HATASI
YÜK DAĞILIMI
DÜŞEY YÜK
BOŞALMASI
Taşõt koşullarõ
Süspansiyon bozukluklarõ
(2) ile aynõ
Tekerlek patinajõ
Taşõt koşullarõ
Süspansiyon bozukluklarõ
Demeraj – fren şoklarõ
Taşõt yükü
Kötü yükleme
RÜZGAR YÜKLERİ
DEVER EKSİKLİĞİ, FAZLALIĞI
YATAK /
Tekerlek Yassõlaşmasõ (aplatilik)
MUYLU
Taşõt tasarõmõ
HATASI,
Taşõt koşullarõ
BOZUKLUĞU
Kurp geçişleri
Yol
TAŞITIN
Düşey yol bozukluklarõ
Burulmasõ
BURULMA
Makas ve kavşak koşullarõ
(TWIST)
PERFORMANSI Burulma
Taşõt tasarõmõ
Rijitliği
Taşõt koşullarõ
Süspansiyonbozukluklarõ
Taşõt yüklenmesi
Tekerlek patinajõ
TAŞITIN
GALOP
HAREKETİ
Periyodik yükseltiler
Periyodik enine yükseltiler)
Düşey yol bozukluğu
Taşõt tasarõmõ, koşullarõ,
Düşey rezonans
yükü ve hõzõ
2.3. Gövde/Boji Etkisi Nedeniyle Derayman
304
Derayman olaylarõnõn bir diğer nedeni de gövde ile bojiye arasõndaki etkileşimdir.
Özellikle kurplu kesimlerde şasi ve bojide meydana gelebilecek farklõ dönme açõlarõ,
taşõtõn kolaylõkla yoldan çõkmasõna sebep olabilmektedir. Ayrõca gelen bir etki
nedeniyle gövde/bojinin birbirinden bağõmsõz yanal hareketi de deraymana sebep
olabilmektedir. Bu tür deraymana etki eden ana faktörler, devrilme, taşõtta yapõsal hata,
çekme kancasõ ve tampon kilitlenmesi ve çarpõşma olarak sõralanabilir. Tablo 1’de
gövde/boji etkisi nedeniyle oluşan deraymana etki eden faktörler görülebilir.
2.4. Ekartman Bozukluğu Deraymanõ
1435 mm’lik hat genişliğinde oluşan sapmalar da deraymana sebep olabilmektedir.
Ekartman adõ verilen hat genişliğindeki değişimler nedeniyle oluşan deraymanlarõn
temel nedenleri taşõt genişliği hatalarõ, yol biçimindeki büyük yapõsal hatalar, yolda
oluşan ekartman hatalarõ ve personel hatalarõ olarak sõralanabilir. Tablo 1’de ekartman
bozukluğu deraymanõna etki eden faktörler görülebilir.
2.5. Engel Deraymanõ
Taşõt seyir halinde bulunurken, yol üzerinde bulunabilecek engeller de deraymana
sebep olmaktadõr. Engel deraymanõnõn temel nedenleri çarpõşma ya da yük dağõlõmõnõ
nedeniyle oluşan yük düşmesi, kõrõk altyapõ elemanõna çarpma, düşen taşõt elemanõna
çarpma, yola biriken kar ya da kayan zemin kütlesine çarpma ve tekerlek altõndaki
engele çarpma şeklinde sõralanabilir.
3. DERAYMAN OLAYLARININ SEBEPLERİNE İSTATİSTİKSEL BİR
BAKIŞ
Deraymanlar, pek çok muhtemel sebebi olabilen ve bu olaylarõn birkaçõnõn aynõ
anda bulunmasõ sonucu gerçekleşen olaylardõr. Bir derayman olayõ gerçekleştiğinde,
nedenlerinin doğru bir şekilde teşhis edilmesi, bunlara önlemler alõnmasõnõ sağlayacak,
ve dolayõsõyla gelecekte gerçekleşmesi muhtemel derayman olaylarõnõ engelleyici rol
oynayacaktõr.
Derayman olaylarõnõn nedenlerinin doğru bir şekilde teşhis edilebilmesi için,
derayman olaylarõ 3 ayrõ sõnõfta incelenebilir. Birinci sõnõf deraymanlar, araç ve/veya
yolun stadartlara uygun olmamasõ halinde gerçekleşen olaylardõr. İkinci sõnõfta, hem
aracõn, hem de yolun standartlara uygun olmasõna rağmen gerçekleşen derayman
olaylarõ yer almaktadõr. Üçüncü sõnõfta ise, araç, taşõt ve araç/taşõt ilişkisi nedeniyle
gerçekleşmeyen deraymanlar yer almaktadõr. 2003 yõlõnda İngiltere’de gerçekleştirilen
bir çalõşmada, 1992-2001 yõllarõ arasõnda gerçekleşen 1657 derayman olayõnõn
%32’sinin 1. sõnõf, %10’unun 2. sõnõf, %43’ünün 3. sõnõf ve geri kalan %15’inin de üç
sõnõfa de girmeyen ya da nedenleri tam olarak belirlenemeyen deraymanlar olduğu
belirtilmiştir [1]. Şekil 1’de bu olaylarõn dağõlõmõ görülmektedir.
305
Şekil 1. Derayman Olaylarõnõn Sõnõflarõna Göre Dağõlõmõ
1. ve 2. sõnõf deraymanlarõn muhtelif sebepleri Şekil 2’de görülmektedir. Bu
deraymanlarõn %70’inin yoldaki kusurlar nedeniyle, ya da yola gelen etkiler nedeniyle
olduğu saptanmõştõr. Bu da göstermektedir ki, deraymanlarõn analizi yapõldõğõnda yolun
etkisi ihmal edilmemelidir. Toplam 1657 derayman olayõnõn yalnõzca %8’inde yalnõzca
yolcu trenleri bu olaydan etkilenmiş, yalnõzca yük trenlerinin etkilendiği deraymanlar
ise %70 gibi yüksek bir oranda gerçekleşmiştir.
Şekil 2. 1. ve 2. Sõnõf Deraymanlarõn Muhtelif Sebepleri
Yol ve/veya taşõttaki kusurlar nedeniyle oluşan deraymanlar olan 1. ve 2. sõnõf
deraymanlarõ derinlemesine incelendiğinde; 1. sõnõf deraymanlarõn %74,2’sinde etkili
tek faktörün yol, %8,6’sõnda etkili tek faktörün taşõt, geri kalan %17’sinde de yol-taşõt
ilişkisinin etkili olduğu görülmüştür. Yoldaki bir sorundan kaynaklanan 1. sõnõf
306
deraymanlarõn %36’sõ ekartman bozukluğu, %35’i yol burulmasõ ve geri kalan %29’u
da makas iğnesinin durumu, makas ve kavşak durumlarõ, yolun biçiminde büyük yapõsal
hatalar ve yolla ilgili diğer durumlar nedeniyle gerçekleşmiştir. Taşõttaki bir sorun
nedeniyle gerçekleşen 1. sõnõf deraymanlarda ise, süspansiyon koşullarõ toplam %66 ile
en büyük rolü oynamõş, geri kalan deraymanlar ise tekerlek profilinin durumu, fren
durumu-vagon kaçmasõ ve diğer etkiler nedeniyle gerçekleşmiştir.
2. sõnõf deraymanlarda ise %27 ile işletme faktörü tek başõna en büyük etkiyi
göstermiştir. Bunu %21 ile tek faktör olarak yol, %17 ile tek faktör olarak taşõt, %14 ile
yüksek hõz, %9 ile düşük hõz takip etmektedir. Bunlarõn dõşõnda kalan nedenler ise 2.
sõnõf deraymanlarõn %12’sinde etkili olmuştur. İşletmenin tek faktör olduğu 2. sõnõf
deraymanlara en büyük etkiyi, %77 ile hatalõ sürüş/çekim ve frenleme şoklarõ yapmõştõr.
Manevra/yanlõş yüklemenin etkisi de %18 olarak saptanmõştõr. Etkili tek faktör yol olan
2. sõnõf deraymanlarõn en büyük sebebi %50 ile ray kõrõlmasõ olmuştur. Bunu %34 ile
ayrõk makas, ekartman bozukluğu ve burulma takip etmiş, ana hat ve makas raylarõnõn
uyumsuzluğunun etkisi %16 olmuştur. Taşõtõn tek etkili faktör olduğu 2. sõnõf
deraymanlarda en büyük etkiyi tekerlek ve dingil bozukluklarõ %73 ile göstermiş, bunu
%24 ile patinaj ve %3 ile cer motorunun yola düşmesi takip etmiştir.
4. DERAYMANLARI ÖNLEMEK İÇİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER
İstatistiklerden görüldüğü üzere, derayman olaylarõnda yol ve taşõtõn durumu büyük
önem taşõmaktadõr. Taşõtlarõn bakõmõnõn periyodik olarak yapõlmasõ, taşõtlarda meydana
gelebilecek sorunlarõ önceden belirlemeye ve önlem almaya fõrsat verecektir. Yoldaki
kusurlarõn tespiti, eskimiş travers ve raylarõn yenilenmesi, ekartman bozukluklarõnõn
düzeltilmesi, balastõn yeniden istenilen granülometriye getirilip sõkõştõrõlmasõ gibi
işlemlerin yapõlmasõ derayman riskini azaltacaktõr.
Derayman riskini önlemek için en büyük görevlerden biri de işletmeye
düşmektedir. Katarlarõn yol kesimlerinde yapabilecekleri maksimum hõzlarõn belirlenip,
belirli bir emniyet faktörü altõnda livreye yansõtõlmasõ da yol üstyapõsõnõn aşõnmasõnõ
azaltacak ve yüksek hõz nedeniyle oluşan deraymanlarõ engelleyici roy oynayabilecektir.
Oldukça fazla muhtelif sebebi olan deraymanlarõ tamamen önlemek ne yazõk ki
mümkün değildir. Demiryolu taşõmacõlõğõna büyük önem veren ülkelerde dahi derayman
olaylarõ zaman zaman gerçekleşmektedir. Ancak derayman olaylarõnõn sebeplerinin
tespit edilip, gereken önlemlerin alõnmasõ, deraymanlarõn azalmasõna ve dolayõsõyla
demiryollarõna olan güvenilirliğin ve talebin artmasõna neden olacak, ülkenin refah ve
kalkõnmõşlõk düzeyini bir adõm daha ileri götürecek bir hamle olacaktõr.
307
KAYNAKLAR
1. Derailment Mitigation – Categorisation of Past Derailments, A report for the Rail
Safety and Standards Board, August 2003, D4143-35 Issue 2, Evergreen House, 160
Euston Road, London, NW1 2DX
308
Download