Kırgızistan`da Özel Sektörün İhtiyaçlarına Yönelik Sertifikalı Eğitim
advertisement
KIRGIZİSTAN – TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KIRGIZİSTAN’DA ÖZEL SEKTÖRÜN İHTİYAÇLARINA YÖNELİK SERTİFİKALI EĞİTİM PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ VE PİLOT UYGULAMA Proje No: KTMÜ-BAP - 2012.SOB.02 Proje Yöneticisi Doç. Dr. Şenol ÇAVUŞ Proje Yönetici Yardımcısı Dr. Azamat MAKSÜDÜNOV Araştırmacılar Yrd. Doç. Dr. Selçuk KENDİRLİ Yrd. Doç. Dr. Yakup ÜLKER Dr. Seyil NAJİMUDİNOVA Arş. Gör. Adilya YAMALTDİNOVA Arş. Gör. Muratali ABDILDAEV Mayıs-2013/BİŞKEK KIRGIZİSTAN – TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KIRGIZİSTAN’DA ÖZEL SEKTÖRÜN İHTİYAÇLARINA YÖNELİK SERTİFİKALI EĞİTİM PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ VE PİLOT UYGULAMA Proje No: KTMÜ-BAP - 2012.SOB.02 Proje Yöneticisi Doç. Dr. Şenol ÇAVUŞ Proje Yönetici Yardımcısı Dr. Azamat MAKSÜDÜNOV Araştırmacılar Yrd. Doç. Dr. Selçuk KENDİRLİ Yrd. Doç. Dr. Yakup ÜLKER Dr. Seyil NAJİMUDİNOVA Arş. Gör. Adilya YAMALTDİNOVA Arş. Gör. Muratali ABDILDAEV Bu proje, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi desteği ile, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü öğretim elemanları tarafından gerçekleştirilmiştir. Mayıs-2013/ BİŞKEK ÖNSÖZ “Kırgızistan'da Özel Sektörün İhtiyaçlarına Yönelik Sertifikalı Eğitim Programlarının Geliştirilmesi ve Pilot Uygulama” konulu bu proje, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nin kuruluş felsefesi doğrultusunda, topluma hizmet etmek, sürekli eğitime inanan her kesimden bireylerin birlikte öğrenmeleri ve ortak anlayış geliştirme misyonuna uygun olarak tasarlanıp uygulamaya konulmuştur. Proje, sürekli uygulanabilir sertifikalı eğitim programları vasıtasıyla, Kırgızistan'daki işletmelerin kurumsal yönetim kapasiteleri ve işletmecilik yeteneklerinin gelişmesine, üniversite-sektör işbirliğinin gelişmesi ve güçlenmesine katkı sağlamaya yönelik, kendi ömründen daha uzun vadeli hedefleri olan bir projedir. Bu hedeflerin gerçekleşmesinde, proje kapsamında yapılan çalışmalarla, özel sektörün kurumsal yönetim ve temel işletmecilik alanlarında en fazla ihtiyaç duyduğu 8 konuda geliştirilen ve bir tanesi test edilen “Sertifika Eğitim Programları”nın, önemli bir köprü rolü oynaması beklenmektedir. Bu beklentinin gerçeğe dönüşmesi, hem projenin ortaya koyduğu “Sertifika Eğitim Programları”nın kurumsal düzeyde sahiplenilmesi ve sürekli uygulanmasına, hem de Kırgız iş-dünyasının uygulacanak sertifika programlarına göstereceği ilgiye bağlıdır. Sertifika programlarının sürdürülebilirliği arzu edildiği şekilde sağlanabilirse, projenin orta ve uzun vadede üniversite-sanayi işbirliğinin gelişmesi ve güçlenmesine olan katkısı ve proje paydaşlarına olan faydası artacak, çarpan etkisi yaygınlaşabilecektir. Bu proje, takım ruhuyla ve kardeşlik duygularıyla hareket eden Kırgız-Türk akademik personelin güçlü bir işbirliğine dayanan, uzun, yorucu ve özverili çalışmasının bir ürünüdür. Projenin, başlangıçtan bugüne kadar tasarım ve uygulanmasında emeği geçen tüm proje ekip arkadaşlarıma, öneri ve yönlendirmeleriyle desteklerini esirgemeyen Fakültemiz dekanı ve personeline, projemizi desteklemeye uygun gören Bilimsel Araştırma Komisyonu’na, projeyi bilimsel açıdan değerlendiren hakem kuruluna, başından beri proje ile yakından ilgilenen Rektörümüz, Rektör vekilimiz ve yardımcılarına, projenin gerçekleşmesinde idari ve teknik desteklerinden dolayı üniversitemiz destek hizmetleri birimlerindeki yönetici ve çalışanlarına ve proje kapsamında yaptığımız araştırma sırasında proje ekibimize zaman ayırıp ilgi gösteren, işletme bilgilerini bizimle paylaşan tüm işletmelerin sahiplerine ve yöneticilerine ve ayrıca araştırma yaptığımız bölgelerde işletmelere ulaşmamızda yardımcı olan belediye başkanları ve çalışanlarına en kalbi duygularımla ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Bu proje, yalnızca proje ekibinin değil, aynı zamanda Üniversitemizin ve iş dünyasının bir projesidir. Projenin, tüm paydaşları açısından yararlı olmasını dilerim. Bişkek, Mayıs 2013 Doç.Dr. Şenol ÇAVUŞ Proje Yürütücüsü iii ÖZET Bilgi çağı olarak adlandırılan 21. Yüzyılda, işletmelerin çok hızlı değişen rekabet şartlarında varlıklarını sürdürebilmek için sürekli öğrenme yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir. Günümüzde bilgi en önemli üretim faktörlerinin başında yer almaktadır. Bilgi üretebilen veya kolay elde edebilen, bilgiyi karar alma ve üretim süreçlerinde doğru kullanabilen işletmeler rakiplerine göre stratejik üstünlük elde etmektedirler. Üniversiteler, bilgiye kolay yoldan ulaşabildikleri kaynaklardan biri olarak işletmelerin öğrenme yeteneklerinin gelişmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Bu proje, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nin topluma hizmet ve sürekli eğitim anlayışı doğrultusunda, Kırgızistan’da faaliyet gösteren işletmelerin ihtiyaçlarına uygun ve sürekli uygulanabilir niteliklerde sertifika eğitim programları geliştirmeyi ve böylece üniversitesektör işbirliği temelinde işletmelerin kurumsal yönetim ve temel işletmecilik yeteneklerinin gelişmesine katkı sağlamayı hedeflemiştir. Bu genel hedefe uygun olarak, projede önce Kırgızistan’da orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde, hangi alanlarda ve konularda eğitime ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. Bu çerçevede, Kırgızistan’ın 7 bölgesinde basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen toplam 294 işletme sahibi veya yöneticilere yüz yüze görüşmelerle yapılandırılmış anket uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre işletmelerin 6 farklı alanda ve 30’un üzerinde temel işletmecilik ve yönetim konularında eğitime ihtiyaç duydukları tespit edilmiştir. Projenin ikinci aşamasında; belirlenen eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde en çok ihtiyaç duyulan 8 konuda sertifikalı eğitim programı geliştirilmiş ve bu programlar bir kitapçıkta toplanmıştır. Projenin son aşamasında; geliştirilen programların ihtiyaçlara uygunluğunu test etmek amacıyla, eğitime en çok ihtiyaç duyulan “Satış Yönetimi Sertifika Programı” üzerinden pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama sonucunda katılımcılar tarafından programın performans değerlendirmesi yapılmış ve bu değerlendirmeye göre programın beklentileri karşıladığı ve ihtiyaçlara uygun olduğu görülmüştür. Proje ile ortaya koyulan ve projenin kendisinden daha uzun ömürlü olması beklenen hedeflere ulaşılabilmesi, hem projenin ortaya koyduğu “Sertifika Eğitim Programları”nın kurumsal düzeyde sahiplenilmesi ve sürekli uygulanmasına, hem de Kırgız iş-dünyasının uygulacanak sertifika programlarına göstereceği ilgiye bağlıdır. Sertifika programları arzu edildiği şekilde sürekli uygulanabilirse, proje, orta ve uzun vadede üniversite-sanayi işbirliği temelinde Kırgızistan’daki işletmelerin öğrenme yeteneklerinin gelişmesinde üstlendiği rolü yerine getirmiş olacaktır. Anahtar Kelimeler: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sertifika Eğitim Programları, Özel Sektör, Eğitim, Kırgızistan iv ABSTRACT In 21 century, in so-called information age, businesses need to have continuous learning skills in order to sustainable survive in fast-changing competitive environment. Nowadays information is one of the most important factors of production. The businesses that produce or easily obtain information, and can properly use the information in decision-making and production process; have strategic advantage over its competitors. Universities, as one of the easily reached sources of information, play an important role in the development of learning skills of businesses. This project in accordance with the concept of community service and continuous education of Kyrgyzstan-Turkey Manas University aimed to develop continuously certified training programs to meet the needs of businesses operating in Kyrgyzstan and thus to contribute to the development of corporate management and basic business skills on the basis university-industry co-operation. In accordance with the main aim of the project it was initially identified in what areas of corporate and operational levels in medium and large-sized businesses in Kyrgyzstan need trainings. In this context, it was administered face-to-face interviews with totally 294 business owners or managers who were simply random sampled in 7 different regions of Kyrgyzstan, using structured questionnaire. With respect to the obtained results, it was identified more than 30 training sets from 6 different main areas of business and management issues. In the second step of the project it was developed 8 main certified training programs mostly needed, and these programs were collected into one booklet. In the final step of the project, in order to test the suitability of the programs, it was arranged pilot "The Sales Management Certificate Program". At the end of pilot program participants were asked to evaluate of the program, and according to the results, pilot program met their expectations and was highly suitable to their needs. In what extent the project set out its goals and aims depends on how Certification Training Programs will be taken possessed in institutional level and how continuously will be implemented, as well as on the interest of business world in Kyrgyzstan towards certificate programs. In case Certificate programs are consistently applicable as desired, the project would fulfill the role on the development of learning skills of businesses in Kyrgyzstan on the basis of medium-and long-term university-industry cooperation. Keywords: Kyrgyzstan-Turkey Manas University, Certificate Training Programs, Private Sector, Education, Kyrgyzstan v İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ..... ......................................................................................................... III ÖZET......... ........................................................................................................ IV ABSTRACT ........................................................................................................ V İÇİNDEKİLER .................................................................................................... VI TABLOLAR .................................................................................................... VIII ŞEKİLLER .......................................................................................................... X GRAFİKLER ...................................................................................................... XI 1.GİRİŞ..... .......................................................................................................... 1 1.1. PROJENİN AMACI................................................................................. 5 1.2. PROJENİN KAPSAMI VE SINIRLILIKLARI ............................................ 5 1.3. PROJENİN ÖNEMİ ................................................................................ 6 1.4. PROJE PLANI VE SÜRESİ .................................................................... 7 2. KURAMSAL ÇERÇEVE ................................................................................. 9 2.1. PROJE ALANI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER ......................................... 9 2.1.1. Batken Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler ......................................... 10 2.1.2. Calalabad Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler .................................... 11 2.1.3. Isık Göl Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler ........................................ 12 2.1.4. Çüy Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler .............................................. 13 2.1.5. Narın Bölgesi ile İlgili Genel Bilgiler ............................................ 14 2.1.6. Talas Bölgesi ile İlgili Genel Bilgiler ............................................ 14 2.1.7. Oş Bölgesi ile İlgili Genel Bilgiler ................................................ 15 2.2. LİTERATÜR ANALİZİ........................................................................... 16 2.2.1. İşletmecilikte Eğitimin Önemi...................................................... 16 2.2.2. Üniversite-Sanayi İşbirliği ........................................................... 21 2.2.3. Kırgızistan’da İşletmelerde Eğitim Uygulamaları ........................ 25 3. PROJENİN BÖLÜMLERİ ............................................................................. 32 3.1. İŞLETMELERIN EĞITIM İHTIYAÇLARININ BELIRLENMESINE YÖNELİK ARAŞTIRMA .............................................................................. 32 3.1.1. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ............................................................. 32 vi 3.1.1.1. Araştırma Birimleri (Evren).............................................. 32 3.1.1.2. Araştırmanın Örneklemi .................................................. 34 3.1.1.3. Verilerin Toplanması ....................................................... 38 3.1.1.4. Verilerin Analizi ............................................................... 39 3.1.2. ARAŞTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ............ 40 3.1.2.1. İşletmelerin, İşletme Sahiplerinin ve Yöneticilerin Özelliklerine Yönelik Bulgular .......................................... 40 3.1.2.2. İşletmelerin Eğitim İhtiyaçları İle İlgili Bulgular ................ 55 3.1.2.3. İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Özelliklerine Göre Karşılaştırılması .............................................................. 67 3.2. EĞİTİM PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ .................................. 71 3.3. PİLOT UYGULAMA.............................................................................. 82 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ....................................................................... 89 KAYNAKÇA ..................................................................................................... 99 EKLER..... ......................................................................................................... XII EK 1 A: Anket Türkçe ........................................................................... xii EK 1 B: Anket Kırgızca ........................................................................ xvi EK 1 C: Anket Rusça............................................................................ xx EK 2: “Sertifikalı Eğitim Programları” Kitapçığı ................................... xxiv EK 3: Seminer Programı .................................................................... xxv EK 4: Uzmanlık Sertifikası ................................................................. xxvii EK 5: Katılım Belgesi........................................................................ xxviii EK 6 A: Katılımcı Memnuniyet Anketi Türkçe ..................................... xxix EK 6 B: Katılımcı Memnuniyet Anketi Kırgızca ................................... xxxi vii TABLOLAR Tablo 3.1: Orta ve Büyük İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı .....................................33 Tablo 3.2: İşletmelerin Bölgelere Göre Örneklem Dağılımı ............................................38 Tablo 3.3: İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı .............................................................40 Tablo 3.4: Katılımcıların İşletmedeki Pozisyonlarına Göre Dağılımı ...............................41 Tablo 3.5: Katılımcıların Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı................................................42 Tablo 3.6: Işletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Dağılımı ..............................................43 Tablo 3.7: Araştırmaya Katılan İşletmelerde Mevcut Olan Bölümler ...............................45 Tablo 3.8: İşletmelerin Hukuki Yapılarına Göre Dağılımı ................................................46 Tablo 3.9: İşletmelerin Şirket Türlerine Göre Dağılımı ....................................................47 Tablo 3.10: İşletmelerin Kaynak Yapısına Göre Dağılımı ...............................................48 Tablo 3.11: İşletmelerin Ortaklık Yapısına Göre Dağılımı...............................................49 Tablo 3.12: İşletmelerin Kullandıkları Yabancı Kaynakların Türlerine Göre Dağılımı ......50 Tablo 3.13: İşletmelerin Faaliyet Düzeylerine Göre Dağılımı ..........................................50 Tablo 3.14: Işletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı..........................................................51 Tablo 3.15: İşletmelerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı ............................................52 Tablo 3.16: Işletmelerde Çalışan Sayısı.........................................................................53 Tablo 3.17: İşletmelerde İstihdam Edilen İşgücünün İstenilen Vasıflara Uygunluğu .......54 Tablo 3.18: İşletmelerin Güçlü Ve Zayıf Yönleri .............................................................55 Tablo 3.19: İşletmelerin Son 3 Yilda Eğitim Alıp Almama Durumu .................................56 Tablo 3.20: İşletmelerin Son 3 Yılda Aldığı Eğitimlerin Ücretli Olup Olmamasi ...............57 Tablo 3.21: Eğitimin İşletme Açısından Faydasının Olup Olmadığı ................................58 Tablo 3.22: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Olup Olmadığı ..........................................59 Tablo 3.23: Yönetim Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ....................60 Tablo 3.24: Pazarlama Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ................61 Tablo 3.25: Muhasebe Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları .................62 Tablo 3.26: Finansman Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ................63 Tablo 3.27: Üretım Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları .......................64 Tablo 3.28: Dış Ticaret Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ................65 Tablo 3.29: İşletmelerin İhtiyaç Duyduğu Başlıca Eğitim Konuları ..................................65 Tablo 3.30: Manas Üniversitesi’nden Eğitim Hizmeti Almak İsteyen İşletmeler ..............66 viii Tablo 3.31: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Bulundukları Bölgelere Göre Karşılaştırılması ...........................................................................................68 Tablo 3.32: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Faaliyet Sürelerine Göre Karşılaştırılması.68 Tablo 3.33: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Hukuki Yapılarına Göre Karşılaştırılması...69 Tablo 3.34: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Ortaklık Yapısına Göre Karşılaştırılması…………………………………………………………………...69 Tablo 3.35: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Faaliyet Gösterdikleri Sektörlere Göre Karşılaştırılması ...........................................................................................70 Tablo 3.36: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Çalışan Sayılarına Göre Karşılaştırılması .70 Tablo 3.37: Eğitimle İlgili Katılımcıların Görüşleri ...........................................................86 Tablo 3.38: Aktivite, Doküman ve Materyallerle Ilgili Katıımcıların Görüşleri ..................86 Tablo 3.39: Katılımcıların Eğitmenlerle Ilgili Görüşleri ....................................................87 Tablo 3.40: Katılımcıların Organizasyonla İlgili Görüşleri ...............................................87 ix ŞEKİLLER Şekil 1.1: Proje Planı ...................................................................................................... 8 Şekil 1.2: Batken Bölgesi ...............................................................................................10 Şekil 1.3: Calalabad Bölgesi ..........................................................................................11 Şekil 1.4: Isık Göl Bölgesi ..............................................................................................12 Şekil 1.5: Çüy Bölgesi ....................................................................................................13 Şekil 1.6: Narın Bölgesi..................................................................................................14 Şekil 1.7: Talas Bölgesi..................................................................................................15 Şekil 1.8: Oş Bölgesi ......................................................................................................16 x GRAFİKLER Grafik 3.1: Işletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı ............................................................41 Grafik 3.2: Katılımcıların İşletmedeki Pozisyonlarına Göre Dağılımı...............................42 Grafik 3.3: Katılımcıların Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı ...............................................43 Grafik 3.4: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Dağılımı ..............................................44 Grafik 3.5: Araştırmaya Katılan İşletmelerde Mevcut Olan Bölümler ..............................45 Grafik 3.6: İşletmelerin Hukuki Yapılarına Göre Dağılımı ...............................................46 Grafik 3.7: Işletmelerin Şirket Türlerine Göre Dağılımı ...................................................47 Grafik 3.8: İşletmelerin Kaynak Yapısına Göre Dağılımı ................................................48 Grafik 3.9: İşletmelerin Ortaklık Yapısına Göre Dağılımı ................................................49 Grafik 3.10: İşletmelerin Faaliyet Düzeylerine Göre Dağılımı .........................................51 Grafik 3.11: Işletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı .........................................................52 Grafik 3.12: İşletmelerde Çalışan Sayısı ........................................................................53 Grafik 3.13: İşletmelerde İstihdam Edilen İşgücünün İstenlen Vasıflara Uygunluğu .......54 Grafik 3.14: Işletmelerin Son 3 Yılda Eğitim Alıp Almadığı .............................................56 Grafik 3.15: Işletmelerin Son 3 Yılda Aldığı Eğitimlerin Ücretli Olup Olmaması ..............57 Grafik 3.16: Eğitimin İşletme Açısından Faydası Olup Olmadığı ....................................58 Grafik 3.17: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Olup Olmadığı .........................................59 Grafik 3.18: Yönetim Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ....................60 Grafik 3.19: Pazarlama Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ................61 Grafik 3.20: Muhasebe Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ................62 Grafik 3.21: Finansman Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ...............63 Grafik 3.22: Üretım Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları ......................64 Grafik 3.25: Manas Üniversitesi’nden Eğitim Hizmeti Almak Isteyen Işletmeler ..............67 xi 1.GİRİŞ Nasıl ki sanayi devrimi, günümüzün çalışma hayatının şekillenmesindeki unsurları ortaya çıkardıysa, özellikle 1980’li yıllardan itibaren küreselleşme olgusunun da çarpan görevi görmesiyle birlikte meydana gelen teknoloji ve bilgi devrimi, çalışma hayatının tüm katmanlarını etkisi altına almıştır. Tüm bu gelişmeler, acımasız rekabet ortamının getirmiş olduğu olumsuz şartları da yanına alarak, işletmeleri varlıklarını sürdürme noktasında zorunlu bir uyum sürecine sevk etmiştir. Bu uyumu sağlamanın yolu ise, çalışanlarına gerekli olan eğitimi vermekten ve dolayısıyla onların nitelik ve yeteneklerini geliştirmelerini sağlamaktan geçmektedir. Hizmet öncesi alınan eğitimin, çalışma hayatında yeterli olmadığının görülmesi üzerine, son yıllarda uygulama safhasında da yoğun olarak görülen hizmet içi eğitim, söz konusu eşgüdümün sağlanmasında en önemli ve etken unsurlardan biri olarak ön plana çıkmıştır (Şahin ve Güçlü, 2010: 217). Küreselleşme olgusunun sınırları aşan yayılma hızı, anahtar unsur olan bilginin elde edilmesi, saklanması, işlenmesi, uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi sürecini hem daha kolaylaştırmakta hem de oldukça fazla karmaşıklaştırmaktadır. Bilgi, sınırsız bir şekilde ortadadır; ancak bu sınırsız bilginin etkin ve doğru bir biçimde analiz edilmesi ve ulaşılmak istenen hedefler doğrultusunda kullanılması gerekmektedir. Bununla birlikte, bilimsel ve teknolojik alanda meydana gelen hızlı ve köklü değişiklikler, işletmelerin araştırma geliştirme faaliyetlerine daha fazla bütçe ve zaman ayırmaları gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu yeni ekonomik düzen içerisinde ve günümüzün küresel ve acımasız rekabet ortamında, işletmeler ayakta durabilmek ve bunun ötesinde büyüyebilmek için eğitimli, nitelikli, yeni teknolojileri kullanabilen, karşılaştığı sorunları çözme sürecinde kendi yorumunu katabilen, birlikte çalışmış olduğu kişilerle olumlu iletişim kurabilen, ekip ruhuna ve çalışmasına ayak uydurabilen, entelektüel ve duygusal zekasını olması gerektiği gibi kullanabilen işgücüne ihtiyaç duymaktadırlar. İşte bu noktada; yani bilginin etkin, doğru ve hedefler doğrultusunda optimum verimi sağlayacak bir biçimde kullanılması ve verimli işgücünün oluşturulması hususlarında en önemli etken faktör olarak “eğitim” olgusu ön plana çıkmaktadır (Şahin ve Güçlü, 2010: 219). Okul öncesi eğitimden başlayarak, İlköğretim, Ortaöğretim ve Yükseköğretim kurumlarında verilen eğitimi kapsayan örgün eğitimin amacı, toplumsal düzeyde gerçekleşmekte olup genel kültüre ve ekonomik planlamaya dönüktür. Bu çerçevede, örgün eğitim ya da diğer bir ifadeyle okul içi eğitim için yapılan harcamaların finansmanı devlet tarafından karşılanmakta, toplumun tamamına açık olan bu süreçte verilen bilgilerin aktarımı uzun bir süreyi kapsamakta ve aktarılan bilgiler genel ve kuramsal nitelikte olmaktadır (Sabuncuoğlu, 2000: 111). Örgün eğitim, genel ve toplumsal bir eğitim sürecini ifade etmekte ve toplumun bir bütün olarak aşama kaydedebilmesi için, insanları geniş bilgi ve becerilerle donatmaya yönelik faaliyetleri kapsamaktadır. Bu bağlamda, örgün eğitim, çalışma hayatındaki özel konulara girmekten sorumlu değildir ve genellikle de uzak durmaktadır (Bek, 2007: 109). Son yirmi yıl, dünyanın büyük ve sarsıcı değişiklikler yaşadığına tanık olunan bir dönemdir. Jeopolitikaya, iktisada, teknolojiye ve kültüre yansıyan bu değişiklikler işletmeleri de son derece şiddetli bir şekilde etkilemiştir. Seçenek bolluğu, pazar genişlemesi, arzın talepten fazla olması ve küresel ölçekte tam rekabet; gerçek zamanlı işletmecilik ve imaj yönetimini zorunluluk haline getirmiştir. Bedensel emeğin, sıradanlığın ve bilanço varlıklarının önemi hızla azalırken zihinsel emeğin, yeniliğin ve bilginin önemi artmaktadır (Koç, 2009). Böyle bir toplumun oluşmasında ise eğitim temel faktör olacaktır. Sosyolojik olarak toplumların gelişmesi de buna bağlıdır. Eğitim ve toplum ilişkileri, eğitim sosyolojisinin çalışma konuları kapsamında yer almaktadır. Eğitimle çeşitli toplumsal kuramlar ve süreçler arasındaki ilişkiler, bu kapsamda ele alınmaktadır. Bu bağlamda eğitim kurumuna bir takım sosyal politik, ekonomik işlevler yüklenmektedir. Kalkınma ve gelişme kavramları, gelecek merkezli olarak toplumların çeşitli yönlerden 2 (sosyal, kültürel, politik, ekonomik) bu günden daha iyi bir noktaya ulaşması, bireysel ve toplumsal yaşamın kalitesini yükseltmeye dönük çabaları ifade eder. Gelişmiş olan Batılı ülkelerde gelişme/kalkınma odaklı eğitim uygulamaları, yaygın olarak etkin vatandaşlık, insan hakları, kültürel farklılıkları anlama ve sonuçta yaşamın kalitesini geliştirme olarak algılamakta ve uygulanmaktadır (Şişman, 2011). Söz konusu bu süreçleri ise altyapısı yeterli seviyede gelişmiş kurumlar gerçekleştirecektir. Alt yapısını tamamlamış ve ciddi imkânlara sahip olan üniversitelerden birisi olan Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi de bunlardan bir tanesidir. Bilgi çağı olarak da adlandırılan 21.yy.da kurumlar devamlı bir değişim ve rekabet sürecine girmiştir. Günümüzün rekabet üstünlüğü sağlama stratejisine göre ise, bir kurumun etkin ve verimli olması aynı işi diğer kurumlara göre daha iyi ve farklı yapmasıyla mümkündür. Bir hizmeti, rakiplere göre daha iyi ve daha farklı yapabilme avantajına sahip olmanın ve katma değer yaratmanın kaynağı ise bilgidir. Endüstri toplumlarında kurumların büyüklüğü bünyelerinde barındırdıkları işçilerin sayısıyla doğru orantılıyken, günümüzde artık bir kurumun büyüklüğü sahip olduğu bilgi gücüyle ölçülmektedir. Dolayısıyla artık önemli olan büyük olmak değil hızlı olmak ve bu hızla verimlilik elde edebilmektir. Bu hızı ve verimliliği sağlayan yegâne güç ise bilgidir (Karahan ve Yılmaz, 2010). Günümüzde bilgi temel iktisadi kaynakların başında gelmektedir. Doğru bilgilere dayalı olarak doğru ve hızlı karar verebilmek için örgütlerin sağlıklı ve sürekli bir öğrenme yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir. Değişen ve gelişen bir dünyada sürekli başarı, sadece çevresinde meydana gelen değişiklikleri kabul edip, uygulamakla değil; yeni imkânlar yaratarak, geçmiş başarı ve başarısızlıkları değerlendirerek öğrenme yeteneğini geliştirmekle mümkündür. Başarılı örgütler, öğrenme işlemini sürekli ve dinamik olarak uygulamayı başarmış örgütlerdir (Öneren, 2008). 3 Örgütler, teknolojik gelişmeler sonucunda oluşan rekabet koşulları içinde yaşamlarını sürdürebilmek ve gelişmelere uyum sağlayabilmek için bilgiyi sürekli kullanmak zorundadırlar. Bunun için örgütlerin geleneksel örgüt yapılarını değiştirip, bilgiye ulaşma, bilgiyi işleme ve değerlendirme yollarını örgütsel yapısına kazandırarak yeniden yapılanmaları gerekmektedir (Çalık, Erişim Tarihi: 26.12.2011). Günümüzün hızla değişen ve gelişen is ve yönetim dünyasında, örgüt için düşünen bir kişinin olması yeterli değildir. Bir kişinin tepeden her şeyi düşünmesi ve diğerlerinin de onu izlemesi düşüncesi, artık önem ve değerini yitirmektedir (Sağır ve Günaydın, 2010). Gelecekte en başarılı olacak birey ve kurumlar, en kolay ve en hızlı öğrenenler olacaktır. Bugün, insan hâlihazırda var olan bilgi ve deneyiminin ilerideki yıllarda da işine yarayacağını beklememelidir. Bilgi ve teknoloji böylesine hızlı ilerlerken, hız kazanmak için tek çözüm yolu, öğrenme ihtiyacını belirleyebilmek ve sonra da hızlı ve etkili bir şekilde öğrenmeyi başarmaya çalışmaktır Öğrenme yapı ve kapasiteni geliştirip, hızlı gelişmelere ve yeniliklere ayak uydurabilmek, başarılı örgütlerin temel özellikleri arasında sayılacaktır. Sıradan örgütler ile başarılı örgütleri birbirinden ayıran fark, başarılı örgütlerin sahip oldukları öğrenme hız ve kapasitesi olacaktır (Çalık, Erişim Tarihi: 26.12.2011). Küreselleşme kendilerini sürekli sürecinde olarak sürekli yenileyen, değişen günümüz güçlendiren dünyasında, işletmeler başarılı olabileceklerdir. Bu durum ancak öğrenme yeteneğine sahip işletmeler için mümkündür. Kendilerini değiştirmeden mevcut düzenlerini korumaya çalışan işletmeler için bu süreçte başarısızlık kaçınılmaz olacaktır. Öğrenme işletmelerin değişim sürecinde çevre ile uyumunu ve etkinliğini arttırmaktadır. Son derece belirsiz pazar koşullarında işletmelerin rekabet edebilmesi, yeteneklerini koruyabilmesi ve geliştirebilmesi ancak öğrenmeyle mümkün olacaktır (Alagöz, Erişim Tarihi: 27.12.2011). İşletmeler bu alanda işlerini kolaylaştırmak ve hızlandırmak adına, üniversiteler gibi profesyonel bilgi kaynaklarından yararlanmasını bilmelidirler. 4 1.1. Projenin Amacı Bu proje, Kırgızistan’da özel sektörde faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin karşılayacak kurumsal nitelikte ve sertifikalı işlevsel eğitim düzeyde eğitim programlarının ihtiyaçlarını geliştirilmesi ve uygulanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu temel amaç doğrultusunda proje ile; 1. Kırgızistan’da orta ve büyük ölçekli işletmelerin faaliyet alanlarına göre kurumsal ve işlevsel düzeyde, hangi alanlarda ve konularda, ne tür eğitime ihtiyaçlarının olduğunun belirlenmesi, 2. Belirlenen eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi, 3. Geliştirilen eğitim programları arasından seçilecek bir eğitim programının pilot uygulamasının yapılması hedeflenmiştir. 1.2. Projenin Kapsamı ve Sınırlılıkları Yukarıda belirtildiği üzere, bu proje ile Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi ve geliştirilen programlardan birinin pilot uygulamasının yapılması hedeflenmiştir. Bu hedefe uygun olarak proje kapsamına, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmeler alınmış; işletmelerin eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi hedefine uygun olarak gerekli verilerin toplanmasında veri kaynakları işletmelerin sahipleri veya orta/üst düzey yöneticileri ile sınırlandırılmıştır. İşletmelerin eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi hedefine uygun olarak da ihtiyaç tespitinden elde edilen bulgular ile bu konuda Türkiye ve Kırgızistan’da yaygın olarak uygulanan eğitim programları temel alınmıştır. Pilot uygulama hedefine uygun olarak ise tespit edilen eğitim ihtiyaçları arasında işletmelerin en fazla ihtiyaç 5 duyduğu eğitim alanı olarak “Satış Yönetimi” konusu seçilmiştir. Pilot uygulama kapsamında bu konuda 2 günlük bir eğitim semineri yapılmış; seminer katılımcıları ise maliyet, zaman ve ulaşım faktörleri dikkate alınarak 25 kişi ile sınırlandırılmıştır. Bu katılımcılar ise araştırma kapsamına alınan işletmeler arasından seçilmiştir. Projenin gerçekleştirilmesinde ulaşım imkanları, yol koşulları ve doğal şartlar ciddi bir kısıt oluşturmuştur. Projenin planlanan süresi içinde 7. Ayda yapılması öngörülen pilot uygulama faaliyeti, projenin başlangıç tarihi itibariyle kış mevsimine denk düşmüş ve yukarıda belirtilen sözkonusu şartlar nedeniyle bu uygulama Nisan ayında yapılabilmiştir. 1.3. Projenin Önemi Bu projenin, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinin sürekli eğitim ve topluma hizmet anlayışının bir gereği olarak, akademik bilgi birikimini ve işletme ve yönetim alanında en güncel uygulamaları Kırgızistan iş çevresi ile paylaşarak, hem toplumsal sorumluluğun yerine getirilmesinde hem de Kırgız iş dünyasının rekabet kapasitesinin artırılmasına katkı sağlanmasında da önemli bir rol üstlenmesi beklenmektedir. Günümüzde işletmeler yoğun ve sert rekabet ortamında, hızlı ve sürekli değişen çevre koşulları altında varlıklarını sürdürmek zorundadırlar. İşletmecilik ve yönetim organizasyon alanında da hemen her gün yeni kavramlar, teknikler, yaklaşımlar ve uygulamalar ortaya çıkmaktadır. İşletmelerin dünün bilgileri ve yöntemleri ile bugünün koşullarında rekabet edebilmeleri artık imkânsız hale gelmiştir. Bu durum, işletmelerin değişen çevre koşullarına uyum sağlayabilmeleri için kendilerini sürekli yenilemelerini ve geliştirmelerini zorunlu kılmaktadır. Eğitim hizmeti sunan önemli bir birim olarak, üniversiteler ilgili müfredat tasarımı ve onları uygulama konusunda sorumludur. Eğitim süreci sonunda mezunların istihdam edilebilirliği, işgücü piyasasında eğitim programlarının 6 yeterliliğinin başlıca göstergesidir. İşverenler eğitim programlarına işbirlikçiler olarak katılan ve aynı zamanda üniversite sonrası kazanılan yeterliliklerden yararlanırlar. Genel olarak işverenler, üniversite ürünleri olarak mezunları, pratik olarak yerleştirme noktasında çözüm ortağı olarak algılanmaktadır. Dolayısıyla, üniversite-özel sektör işbirliği kaçınılmaz ve zorunludur (Lucal and David, 2011: 69). Kırgızistan’da, üniversitelerde işletmelerin ihtiyaçlarını temel alan eğitim programları ile ilgili uygulamaların oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. İşletmeler eğitim ihtiyaçlarını daha çok kısa süreli eğitim veren kuruluşlar aracılığıyla karşılamaktadır. Bu tür kuruluşların sayısı Aki Press Haber ajansının online adres rehberine göre 200’e yakın olduğu bilinmektedir (http://yellowpages.akipress. org/cats:108/, Erişim Tarihi: 22.11.2011). Ancak, bunların büyük bir kısmı daha çok mesleki ve teknik eğitim üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu proje ile ortaya konulan eğitim programlarının mevcut uygulamalardan farkı özel sektörün kurumsal ve temel işletme fonksiyonları ile ilgili eğitim ihtiyaçlarını karşılamaya dönük olmasıdır. Bu programların geliştirilmesinde ve uygulamalarda işletmelerin ihtiyaç ve beklentilerinin daima göz önünde bulundurulması bu konuda üniversite-özel sektör işbirliğinin sürdürülebilirliği açısından da önem taşımaktadır. 1.4. Proje Planı ve Süresi Projede belirlenen amaç ve hedefler doğrultusunda izlenen yol ve yapılan temel faaliyetler aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. 7 Şekil 1.1: Proje Planı Yukarıda verilen plana uygun olarak proje 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. Aşağıda bu aşamalar ve yapılan temel faaliyetler ana hatlarıyla sunulmakta ve faaliyetlerle ilgili ayrıntılar raporun ilerleyen bölümlerinde ilgili başlıklar altında açıklanmaktadır. Şekilden de görüleceği üzere, proje kapsamında plananlan ilk temel faaliyet, işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarının tespit edilmesi hedefine yöneliktir. Bu aşamada sırasıyla; Kırgızistan’ın 7 bölgesinde faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin listelerinin hazırlanması (Evrenin belirlenmesi), örneklemin seçimi, verilerin toplanması ve analizi 8 faaliyetleri yürütülerek, sözkonusu faaliyetler sonucunda işletmelerin ihtiyaç duyduğu eğitim konuları tespit edilmiştir. Projenin ikinci aşamasında, bir önceki aşamada belirlenen eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi hedefine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede; Türkiye ve Kırgızistan’daki konu ile ilgili örnek uygulamalar da incelenerek, tespit edilen konular arasından işletmelerin en fazla ihtiyaç duydukları 8 konu seçilmiş ve bu konularla ilgili eğitim rehberi hazırlanmıştır. Projenin üçüncü aşamasında, geliştirilen eğitim programları arasından seçilen bir eğitim programının pilot uygulamasının yapılması hedefine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmişitir. Bu çerçevede; birinci aşamada tespit edilen eğitim konuları arasında en fazla ihtiyaç duyulan konu olarak ortaya çıkan “Satış Yönetimi” konusunda, iki günlük kısa bir eğitim semineri verilmiştir. Bu proje tasarlanırken 10 ayda tamamlanabileceği öngörülmüştür. Ancak, projenin başlama tarihi itibariyle pilot uygulama için öngörülen takvim kış mevsimine denk gelmiş olduğundan, mevsim şartlarının zorluğundan dolayı seminer faaliyetleri planlanan zaman diliminde yapılamamıştır. Bu nedenle, 3 aylık ek süre kullanılmıştır. Dolayısı ile bu proje 13 ayda gerçekleşmiştir. 2. KURAMSAL ÇERÇEVE Projenin bu bölümünde eğitim ihtiyaçlarının tespit edilmesi amacıyla gerçekleştirilen araştırmanın ana kütlesinin oluşturan işletmelerin bulundukları coğrafi alanlarla ilgili genel bilgiler aktarılmakta, sonrasında da proje konusu ile ilgili literatür analizi yapılmaktadır. 2.1. Proje Alanı ile İlgili Genel Bilgiler Araştırma, ülkenin 7 bölgesinde gerçekleştirilmiştir ve bu bölgeler ile ilgili genel bilgiler aşağıda sunulmaktadır. 9 2.1.1. Batken Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler 12 Kasım 1999 yılında kurulan Batken bölgesinin yüzölçümü 17 bin kilometre kare olup, Kırgızistan’ın batısında yer almaktadır. 2010 yılı verilerine göre nüfüsu yaklaşık olarak 433,8 bin kişidir. Merkezi Batken şehridir. Coğrafi açıdan bünyesinde birkaç yerleşim bölgesini bulunduran bu bölgede ulaşım yolları diğer ülkelerin sınırları üzerinden geçtiğinden bölgenin sosyo-ekonomik gelişmesine olumsuz etki etmektedir. Bu bölgede Sovyetler döneminde kurulan ve ülke düzeyinde faaliyet gösteren birçok büyük fabrika günümüzde kapanmış veya kısmen çalışmaktadır. Bölgenin nadir sanayi potansiyeli (Aydarkenin sürmesi, rastlığı, Kadamcay’ın civası, Kızılkıya ve Sülüktünün kömürü) ve tarım ve hayvancılık (kayısı, tütün, yün, et, süt) ekonominin gelişmesine imkan sunar. Ancak, buna rağmen bölgenin sosyo-ekonomik gelişme düzeyi ülke ortalama düzeyinin altındadır. Şekil 1.2: Batken Bölgesi Batken bölgesinin Gayri Safi Yurt İçi Hasılasının büyük bir bölümü tarım ve hizmet sektöründen oluşur. Sanayi sektörünün payı çok düşüktür. Bölgede faaliyet gösteren firmaların büyük bir kısmı küçük ve orta boy işletmelerdir. 2011 yılı verilerine göre bölgede 173 küçük boy, 35 orta boy işletme faaliyette bulunmuştur. 10 2.1.2. Calalabad Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler Bölgenin nüfusu 1023,2 bin kişidir ve yüz ölçümü 33.700 km² dir. Bölgenin idari merkezi Calal-Abad şehridir. Kuzeyinde Talas ve Çüy, doğusunda Narın, güneyinde Oş, güney batısında Özbekistan’la komşu olan Celalabad Bölgesinin 8 ilçesi (Aksı, Alabuka, Bazar Korgan, Nooken, Suzak, Toguz toro, Toktogul, Kara Köl, Kök Cankak), 6 şehri (Celalabad, Kara Köl, Kök Cangak, Mayli Suu, Taş Kömür, Koçkar Ata), 68 muhtarlık ve 415 köyü bulunmaktadır. Bu bölgeden Bişkek–Calalabad–Oş yolu geçmektedir. Bölgede tarım ve hayvancılık gelişmiştir. Bulunduğu bölge itibariyle (Fergana Vadisi) verimli ve sulak tarım arazilerine sahiptir. Tahıl, pamuk, sebze, meyve ve ceviz üretilen başlıca tarım ürünleridir. Kışları soğuk ve yağışlı yazları, sıcak ve kuraktır. Ülkedeki üretilen elektriğin büyük bir kısmı bu bölgede kurulan hidroelektrik santralleri tarafından üretilir. Şekil 1.3: Calalabad Bölgesi Bölgenin sanayisi sıvı yağ üretimi, inşaat malzemeleri, ahşap donanım, elektrik/elektronik ve gıda ile sınırlıdır. Ceviz ağacı üzerine çalışan mobilya ve kakma süs işi atölyeleri faaliyet göstermektedir. GSYİH’nın büyük bir bölümünü tarım oluşturur, hizmet ve sanayi sektörü sırasıyla onu takip eder. 2011 verilerine göre bu bölgede 443 küçük boy, 67 orta boy büyüklükteki işletmeler faaliyet göstermiştir. 11 2.1.3. Isık Göl Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler Isık Göl Bölgesi Kırgızistan’ın doğusundadır ve yüzölçümü 43.100 km² dir. 2010 verilerine göre nüfusu 441,3 bin kişidir. Bölgenin beş ilçesi (Ak-Suu, Tüp, Ceti-Ögüz, Issık Göl, Tong,) 3 şehri, 5 kasabası mevcuttur. Tabii güzellik potansiyelinin zenginliği ve nitelikleri yönünden Isık-Göl Bölgesi dünya standartlarında önemli bir yere sahiptir. Turizm endüstrisinde gelecekte başlıca ana unsurlardan olacak olan tedavi merkezleri, zengin minarelli su kaynakları, seyahat yerleri ve şifalı çamurlar gölün çevresinde mevcuttur. Sanayisinin büyük bir kısmı metalurjiden oluşur (Kumtör). Şekil 1.4: Isık Göl Bölgesi Isık Göl Kırgızistan'ın kuzey doğusunda, Kazakistan sınırına yakın bir bölgede, kuzeyinde Küngöy Ala dağları ve güneyinde Teskey Ala dağları arasındaki tektonik çukurda yerleşmiş, ortalama deniz seviyesinden 1606 m. yükseklikte konumlanır. Kırgız Türkleri bu göl için "Kırgızistan'ın bermeti (incisi)" diye adlandırmışlardır. Isık Göl'ün kumlu kıyısı 320 km olup, Kırgızistan'ın en önemli ve geleceği parlak turizm bölgesidir. Bu bölgede faaliyet gösteren işletmelerin büyük bir kısmını hizmet sektöründeki işletmeler oluşturur. GSYİH’sındaki payları ise sırasıyla sanayi, tarım ve hizmet sektörlerine düşer. 2011 verilerine göre 355 küçük boy, 60 orta boy büyüklükteki işletmeler faaliyet göstermiştir. 12 2.1.4. Çüy Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler Kırgızistan'ın en kuzeyinde bulunan bölgedir. Yüzölçümü 18.600 km² dir. Çüy Bölgesinin 8 ilçesi (Alamüdün, Cayıl, Kemin, Moskva, Sokuluk, Panfilov, Isık-Ata, Çüy) ve 4 şehri, 6 kasaba, 429 muhtarlığı vardır. Nüfusu 2010 verilerine göre 808,2 bin (Bişkek şehri hariç) kişidir. Ülkenin ekonomik olarak en gelişmiş ve sanayileşmenin yoğunlaştığı bölgesidir. Büyük üretim potansiyeli ve taşıma kompleksine sahiptir. Şekil 1.5: Çüy Bölgesi Ülkenin başkenti Bişkek bu bölgede bulunur. Bişkek Kırgızistan’ın ilmi, siyasi, ekonomik ve ulaşım yönünden merkezidir. 12,7 bin hektarlık bir alana yayılmıştır. 4 idari bölgesi vardır. Bunlar; May, Lenin, Oktyabr, Sverdlov yönetim birimleridir. Şehir sanayi yapısının büyük bir kısmını yiyecek sanayisi, makine yapımı ve demir çelik geri işleme oluşturur. Bölgede taşımacılık ve tekstil sektörü gelişmiştir. Bankacılık sektöründe diğer bölgelere göre daha fazla bankalar faaliyet göstermektedir. Şehrin dışında Serbest Ekonomik Bölgeler mevcuttur ve o bölgelerde birçok firmalar faaliyette bulunmaktadırlar. Tekstil sektöründe sektörde dikilen giysiler Rusya ve Kazakistan’a ihraç edilir. 2011 yılı verilerine göre Çüy Bölgesi (1186) ve Bişkek şehrinde (7614) toplam 8800 küçük boy, yine sırasıyla (127) ve (430) toplam 557 orta boy büyüklükteki işletmeler faaliyet göstermiştir. 13 2.1.5. Narın Bölgesi ile İlgili Genel Bilgiler Narın Bölgesi Kırgızistan’ın güney doğusunda olup, dağlık bölgedir. Deniz seviyesinden 1500 metre yükseklikte olup, yaklaşık % 70’i dağlardır. Yüzölçümü 45.200 km² dir. Nüfusu 2010 yılı verilerine göre 259,3 bin kişidir. İdari merkezi Narın şehridir. Şekil 1.6: Narın Bölgesi Bölgenin 5 ilçesi (Ak-Talaa, At-Başı, Narın, Cumgal, Koçkor) 1 şehri, 2 kasabası ve 61 muhtarlığı vardır. Sanayileşmenin iyi gelişmediği bölgedir. Dağlık bölge olduğu için taşımacılık iyi gelişmemiştir. Bunun neticesi de ticaretin gelişmesine olumsuz etki etmektedir. Narın bölgesinin doğal iklim koşulları hayvancılık için ortam oluşturmuştur. GSYİH’nın büyük payı tarım ve hayvancılık sektörüne düşer. Hizmet sektörünün payı ise daha düşüktür. Sanayi sektörü gelişmemiştir. 2011 verilerine göre 279 küçük boy, 25 orta boy büyüklükteki işletmeler faaliyet göstermiştir. 2.1.6. Talas Bölgesi ile İlgili Genel Bilgiler Talas Bölgesi Kırgızistan’ın kuzey batısında yer almıştır. Nüfusu 2010 yılı verilerine göre 229,0 bin kişidir. Yüzölçümü 11,4 km² dir. 14 Bölgenin 4 ilçesi (Bakay-Ata, Kara-Buura, Manas, Talas) mevcuttur. Ayrıca bölgede Talas şehri, Maymak kasabası, 36 muhtarlık ve 90 köy mevcuttur. Bölge ekonomisi için süt ve süt ürünleri, un ve yem üretimi önemli rol oynar. Taşımacılık az gelişmiş olarak nitelendirilir. Bölgede üretilen fasulye başka ülkelere ihraç edilir. Şekil 1.7: Talas Bölgesi Talas Bölgesinin GSYİH’nın büyük bir kısmını tarımcılık oluşturur. Sanayi sektörü gelişmemiştir. 2011 verilerine göre bu bölgede 192 küçük boy, 14 orta böy işletme faaliyet göstermiştir. 2.1.7. Oş Bölgesi ile İlgili Genel Bilgiler Oş bölgesinin yüzölçümü 29.200 km² olup, Kırgızistanın güneyindedir. İdari merkezi Oş şehridir. Oş şehri ikinci merkez statüsüne sahiptir. Bölge nüfusu 2010 verilerine göre 1117,9 bin kişidir. Oş bölgesinin 7 ilçesi (Alay, Aravan, Kara-Kulja, Kara-Suu, Nookat, Özgön, Çon Alay), 3 şehri, 2 kasabası mevcuttur. Bölge sanayisinde hafif sanayinin payı yüksektir. Bununla beraber un ve yem üretimi de önemli bir yere sahiptir. Taşımacılık faaliyetleri kara yolları üzerine yoğunlaşmıştır. Genelde bölgeden tütün ve pamuk ihraç edilir. GSYİH’nın yarısına yakını tarım sektöründen oluşur. Hizmet sektörü de gelişme aşamasındadır. Sanayi sektörü diğer bölgelere göre geridedir. 2011 yılı verilerine göre Oş bölgesinde 409 küçük boy, 42 orta boy işletme faaliyet 15 göstermiştir. Oş şehrinde ise 720 küçük, 40 orta büyüklükteki işletme faaliyet göstermiştir. Şekil 1.8: Oş Bölgesi 2.2. Literatür Analizi 2.2.1. İşletmecilikte Eğitimin Önemi Yeni bir bin yıla girilen, bilgi çağını yaşayan günümüz dünyasında meslekler, bakış açıları, çalışma şartları ve teknikleri hızla değişime uğramaktadır. Herhangi bir örgün eğitim kurumundan mezun olmakla kazanılan beceri ve mesleki bilgiler, bu alanlardaki hızlı değişim karşısında bir süre sonra yetersiz kalmaktadır. Verimliliği artırarak ayakta kalmak ve büyümek isteyen işletmelerle, kalkınmayı sağlayarak refah düzeyini yükseltmeyi amaçlayan ülkeler işgörenlerini hizmet içi eğitime tabi tutarak her türlü gelişmeye anında ayak uydurmak; hatta her türlü gelişmede öncü olmak arzusundadırlar. Bir ülke için şüphesiz en önemli zenginliği, yetişmiş insangücü oluşturmaktadır. Üretim için en temel faktörlerden biri olan insangücünün sayısal miktarından daha önemlisi vasıf düzeyidir. Kişilere işe başlamadan önce verilen hizmet öncesi eğitim yanında, işe başladıktan sonra verilen hizmet içi eğitimin önemini en iyi anlayan ve uygulayan ülkeler, günümüzün gelişmiş ve sanayileşmiş ülkeleridir. Bu bağlamda, kişilere verilecek hizmet içi eğitim, hem verimliliği ve motivasyonu artıracak, hem de işgörenlerin rahat ve sağlıklı bir ortamda çalışmalarına neden 16 olacaktır. Bu durum işletmelerin ve ülkelerin rekabet edebilirliği açısından da önemlidir (Öztürk ve Sancak, 2012: 762). Hizmet içi eğitim; üretim ve hizmette etkinliğin, verimin, kalitenin yükseltilmesi, ürünün üretimi ve tüketimi sürecinde meydana gelebilecek hataların ve kazaların azaltılması, maliyetlerin düşürülmesi, satış ve hizmet sunumunda nitel ve nicel yönden gelişmenin sağlanması, karların yükseltilmesi, vergi gelirlerinin ve tasarruflarının artırılması amacıyla işgücüne verilen temel meslek ve beceri eğitimi yanında; işgörene yönelik çalışma hayatı süresince bilgi, beceri, davranış ve verim düzeyini yükseltici planlı eğitim etkinlikleridir. Bir diğer ifadeyle hizmet içi eğitim, herhangi bir meslek sahibinin, mesleğe başladığı ilk günden mesleği bıraktığı güne kadar kendini mesleği için yetiştirmesi veya yetiştirilmesi sürecidir. İşletme yönetimi örgütsel ve bireysel olarak büyüme ve gelişme için fırsat vermelidir ki eğitim ve gelişim unsurları işletmenin tüm seviyelerinde mevcut olabilsin. Öğrenme ve gelişme sürekli olmalıdır (Drucker, 2007: 29). Eğitim kültürü sınırlı olan işletmeler çalışanları eğitime daha fazla önem verdiği zaman, kalite ve yaratıcılık konularına katkı yaparak, küresel ve yerel piyasalarda rekabet avantajını oluşturabilir ve varsa devam ettirebilirler (Moy ve McDonald, 2000). Giderek artan sayıda yapılan yayın ve araştırmalar işletmeler için insan kaynaklarını geliştirmek için eğitim uygulamalarına yatırım yapılmasını vurgulamaktadırlar. Bu tür çalışmalar Moy ve McDonald’a göre (2000), iki sebepten dolayı önem taşımaktadırlar. İlk olarak, bu çalışmalar eğitim uygulayıcılarına özellikle ekonomik kriz veya düşüş dönemlerinde eğitim giderlerinin haklılığını ortaya koyar. İkincisi, yöneticilerin rutin kararlar alırken eğitimin ne kadar değerli olduğunu farketmelerine yardımcı olur. Eğitim konusu sadece az gelişmiş ülkelerde faaliyet gösteren işletmeler için ciddi bir sorun kaynağı değildir. Avrupa’da yapılan bir araştırma (European 17 SME Observatory Survey) sonuçlarına göre nitelikli işgücü eksikliği Avrupa’da KOBİ'lerin üçte birinin ciddi sorunu haline dönüşmüştür. Mevcut eğitim teklifleri ve programları genelde büyük şirketlerin ihtiyaçlarına göre tasarlanmış ve organize edilmiş ve küçük işletmelerin organizasyonel ihtiyaçlarını karşılamamaktadır. KOBİ'ler ve üniversiteler arasında işbirliği yaratmak, KOBİ'lere genç işgörenleri çekme noktasında önemlidir ve Avrupa’da Üniversite-Sanayi İşbirliği (University-Enterprise Cooperation) programı Erasmus programının bir bileşenidir (Farvaque ve Voss, 2009). Dünyada, küçük veya büyük olması açısından fark olmaksızın, işletmeler eğitimin önemi ve genel örgütsel performansa olan katkısının farkındadır. Çalışanlarının eğitimine yatırım yapan örgütler değişime ayak uydurabilmektedir ve rekabet avantajını elde etmektedirler. Çalışanlarının bilgi ve becerilerini sürekli yenilemeyen örgütler için başarısızlıklar kaçınılmazdır (Barutçugil, 2004: 297). Armstrong (2002) eğitim sonrası çalışanların kazandığı bilgi ve beceriler ve profesyonel anlamda deneyimlerin, işletmelere entelektüel sermaye kazandıracağını belirtmektedir. İşletmelerde eğitim ve yönetim çalışmalarını inceleyen Moy ve McDonald (2000) eğitim konularını yedi başlıkı altında toplamıştır. Bunlar; verimlilik ve etkinlik, satış ve kârlılık; ürün ve hizmet kalitesi, müşteri hizmetleri ve memnuniyeti, mesleki sağlık ve güvenlik; örgütsel öğrenme ve geliştirme, örgüt iklimi ve kültürü uygulamalarıdır. Eğer işletmelerde çalışanlar sürekli olarak eğitilmezlerse veya onların beceri ve bilgisi daha etkin olmalarına imkân sağlamıyorsa, işten çıkarma ve dolayısıyla personel devir hızı artış gösterecektir. Bunun yanında yeni işe başlayan çalışanlar için de eğitim son derece önemlidir, aksi takdirde işletmeye uyum krizi yaşanabilir (Armstrong, 2002: 261). 18 Tayfun vd. (2010) eğitimin işletmeler için daha fonksiyonel, işletmelerin geleceğine yön veren stratejik bir araç haline geldiğini belirterek, işgörenin örgütte kıdeminin artması ile birlikte işletme içinde eğitim faaliyetlerine katılması ve kendini geliştirmesinin gerekliliğini vugulamaktadır. Eğitim faaliyetlerine katılarak yaptığı işi daha iyi yapacağı düşünülen işgörenin örgütten daha iyi çıkar sağlayacağı belirtilmelidir. Eğitim hizmeti sunan önemli bir birim olarak, üniversiteler ilgili müfredat tasarımı ve onları uygulama konusunda sorumludur. Eğitim süreci sonunda mezunların istihdam edilebilirliği, işgücü piyasasında eğitim programlarının yeterliliğinin başlıca göstergesidir. (Lucal and David, 2011: 69). Çağımızda sosyal, ekonomik ve teknolojik alanda gerçekleşen hızlı değişim iş hayatını da etkilemektedir. Meslekî bilgilerin bir kısmı zamanla geçerliliğini yitirirken, diğer taraftan yeni bilgiler ortaya çıkmaktadır. İnsanların, kurumların ve ülkelerin bu bilgilere ve bu değişime kayıtsız kalması mümkün değildir. Değişime ayak uyduramayan toplumların rekabet ortamında bulunabilmeleri imkânsızdır. Özellikle teknolojik alanda yaşanan yeni gelişmeler, var olanları bir anda işe yaramaz hale getirebilmektedir. İşte toplumların, kurumların ve ülkelerin sağlıklı örgütlenebilmeleri ve süreklilik kazanabilmeleri, bu değişmeye ayak uydurmaları ile olanaklı olabilecektir. Bu hızlı değişime ayak uydurabilmelerinin en etkin yolu “eğitim” dir. İnsan kaynaklarının kalitesi her geçen gün bu değişimle birlikte daha da önemli olmaktadır. Günümüzde sadece meslekî uzmanlıkları dışında kendi duygu ve yeteneklerini tanıyabilen, duygu ve yeteneklerini bilerek yeniliklere açık olabilen, kendine ve işine ait hedeflere istekle ve başarıyla yönelebilen işgücüne şiddetle ihtiyaç vardır (Yazıcı ve Gündüz, 2011: 2). Ayrıca çevresindeki çalışanların duygu ve gereksinimlerini ve problemlerini ciddiye alarak iletişim kurabilen, ekip çalışması, uzlaşma ve ikna etme gibi yetenekleri olabilen işgücü, çalışma ortamları için gereklidir (Selimoğlu & Biçen Yılmaz, 2009: 1). 19 İşletmelerin başarısı çalışanların başarısına bağlıdır. Çalışanların yeni şeyler öğrenmesi ve kendini geliştirmesi yoluyla işteki performanslarını yükseltmek mümkündür. Plânlanmış eğitim faaliyetleri ile çalışanlara, işletmenin istediği yönde tutum ve davranış değişikliği kazandırılabilir. Bu nedenle bütün işletmelerde çalışanların eğitimi ve geliştirilmesinin özel bir önemi vardır (Ergül, 2006: 52). Örgün eğitim-öğretimle elde edilen bilgi ve beceriler küresel ekonomik ve sosyal yapının gerektirdiği ve talep ettiği nitelikli meslek hizmeti üretmeye yeterli olamamaktadır. Bu da mesleki alanda sürekli ve meslek içi eğitimi gündeme getirmektedir (Şengel, 2010: 83). Birey gibi örgütler de canlı organizmalardır ve yaşamını sürdürmek için sürekli öğrenmeye gereksinim duyarlar. Günümüz örgütleri, bilgiye ulaşabilen, bilgiyi değerlendirerek teknolojiye dönüştürebilen ve yeni bilgi üretebilen örgüt olabilmek için eğitim ve geliştirme faaliyetlerine daha çok önem vermektedirler. Çalışanların eğitimi, stratejik yönetimin odak noktası olan örgüt misyonunun ve stratejilerinin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesinin en önemli araçlarından birisidir (Atak ve Atik, 2007: 63). Storey’in araştırmasına göre (OECD, PME 200-5), eğitim desteği sağlayarak, firmaların ilk 3 yıldaki kapanma oranını %30'lardan %10'lara indirmek mümkündür. OECD verilerine göre, firma kapanma hızlarının en yüksek olduğu işletme grubu, küçük ölçekli firmalardır (Akay ve diğerleri, 2003: 24). İşletmeler açısından eğitime bakılacak olursa, eğitim hayatının dışına çıkmış kişilerin, mesleki anlamda eğitilmesinden bahsedilmektedir. Buna yaşam boyu eğitim ya da öğrenim de denilmektedir. Uluslararası düzeyde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren işletmelerde hizmet içi eğitime verilen önem, daha çok ülkenin sosyo-kültürel yapısı, yönetsel kurumları ve işleyişlerine göre farklılıklar arz etmektedir. Gelişmiş birçok ülkenin ekonomik geçmişi incelendiğinde, insan gücünün eğitimine verilen önem ve yapılan büyük yatırımların, ekonomik yapının ana kaynağını oluşturduğu görülmektedir. Ekonomik yapıda yüksek bir verimliliğe sahip Almanya, Japonya, 20 ABD gibi ülkeler; bunu büyük ölçüde hizmet içi eğitim etkinliklerindeki başarılı uygulamalarına borçludurlar (Öztürk ve Sancak, 2012: 773). Sürekli eğitim, zorunlu öğrenim çağı dışına çıkmış kimselerin, yaşamlarının herhangi bir aşamasında hissettikleri öğrenme gereksinmelerini karşılamak üzere düzenlenmiş, mesleki ya da genel eğitim etkinlikleri veya programlarını kapsamaktadır. Bilim ve teknolojide ve toplumsal kurumlarda gözlenen hızlı değişimler, bir yandan farklı niteliklerdeki işgücünün görev tanımlarında, öte yandan yetişkinlerin gelişme evrelerine göre değişen rollerinde değişmelere yol açarak, insanın sürekli öğrenmesine olan gereksinmesini daha yoğun hissettirmiştir. Sürekli eğitim programlarının, örgün ön lisans, lisans ve lisansüstü programlara göre eğitim yeri, zamanı ve konusu, hedef grubu bakımından oldukça farklıdır. Sürekli eğitim programları, görece kısa sürelidir. Somut eğitim gereksinmelerine ve sorunlara odaklanır. Yer ve zaman bakımından yetişkinlerin gereksinmelerine göre esnek bir yapı içinde planlanır ve yürütülür. Sürekli eğitimin hedef grubu yetişkinlerdir. Yetişkinlerde öğrenme, çocukların ve gençlerin öğrenmesine göre farklılıklar taşır. Sürekli eğitim programları, mesleki geliştirme, toplumsal yaşamın niteliğini iyileştirme, kendini gerçekleştirme ve öz doyum sağlama, demokrasi kültürünü geliştirme ve temel tamamlayıcı eğitim sağlama amaçlarına dönük eğitim etkinliklerini içerir (http://arsiv. ankara. edu. tr/ text/ yazicidostu.php?yad=646, Erişim Tarihi: 14.01.2013). 2.2.2. Üniversite-Sanayi İşbirliği 12 Kasım 2007 tarihli “Bilgi Çağı” dergisine konuşan, Toshiba’nın Teknolojiden Sorumlu Başkanı Dr. Katsuhiko Yamashita sanayi için üniversitelerle işbirliğinin önemini şöyle açıklamaktadır; “Eğer dünyanın geri kalanı ile bağlantılı bir ülkede faaliyet gösteren bir şirketseniz üniversiteler ile işbirliğine gitmeye mecbursunuz. Bunun dört ana nedeni var. Öncelikli iki neden teknolojinin her alanda, tarihte daha önce hiç olmadığı kadar hızlı gelişmesi ve rekabetin artması. Eğer aynı alanlarda faaliyet gösteren rakiplerinizden hızlı 21 olmazsanız patentleşebilecek pek çok temel teknolojiyi onlara kaptırabilirsiniz. Bu da rekabetçiliğinizin birkaç yıl içinde yok olması anlamına gelir. Böyle bir sonla karşılaşmamak için tüm şirketler üniversitelerin teknoloji üretme potansiyelinden faydalanmak durumundalar. Üniversite - sanayi işbirliği için diğer önemli bir sebep ise para. Hiçbir şirket artık temel bilimlerde araştırma yapamıyor. Fizik ve kimya gibi bilimlerdeki hızlı gelişme özel alanlar oluşturdu ve bu konularda araştırma yapabilecek insan kaynağı bulmak ve laboratuvarlara yatırım yapmak bir şirket için büyük maliyetler getiriyor. Son olarak artık öğrenciler üniversitelerden sadece teorik bilgiler edinerek mezun olmak istemiyorlar. İş dünyasına yakınlaşmak, araştırmalarının sonuçlarını daha çabuk almak ve toplumda yarattıklarını ve değişiklikleri görebilmek istiyorlar.” (Katsuhiko, 2007). Gerek makro ölçekte yani ulusal ekonomide, gerek mezo seviyede yani sektör ve teknolojilerin gelişiminde ve gerekse de mikro düzeyde yani firma rekabetçiliği ve karlılığında “bilgi” artık temel bir girdidir. Bilginin üretim alanlarının ise araştırma-teknoloji geliştirme ve inovasyon (ATGİ) odaklı çabalar olduğu hatırlanacak olursa, bilgi derinliğini artırmak için bilgi odakları ile işbirliklerinin hayati önemi daha kolay anlaşılacaktır (Kiper, 2010). Bilindiği gibi, tarihsel ve toplumsal perspektifte, üniversiteler bilgi üretiminde çok önemli bir rol oynamışlardır. Temel bilgi kaynakları olan üniversiteler, bilginin topluma yayılımında da kritik roller üstlenmişlerdir. İlk üniversitenin ortaya çıktığı Ortaçağdan, 19. Yüzyıla kadar üniversitelerin ana görevi eğitim olmuştur. Özellikle sanayi devrimiyle birlikte birinci akademik devrim olarak üniversitelerde adlandırılan, ana eğitim görevlerden biri yanında araştırma şeklinde çalışmaları yapılmaya da başlanmıştır (Leydesdorff, L. and H. Etzkowitz, 2001) Endüstri devriminin belirleyici unsuru olan büyük ölçeklerde üretebilme becerisi 1960’lara kadar rekabet için önemini korumuştur. Daha çok ülke sınırları ile çevrili ve içe kapalı üretimin ağırlıkta olduğu 1960’lara kadar üretmek en öncelikli amaçtır. Talebin ağır bastığı bu dönem için “üretim üstünlüğü” ya da daha fazla üretebilmek rekabet için yeterli olmaktadır. 1970’lere gelindiğinde, 22 uluslararası ticaretin de artmasının etkisiyle, arz talebi geçmeye başlamış, üretim üstünlük için yeterli olmaktan çıkmış ve “maliyet” rekabet üstünlüğü için temel bir etken olmuştur. 1980’lerde üretim ve düşük maliyet rekabet için yetmemeye başlamıştır. Tüketicilerin de bilinçlenmesi, beklentilerinin artması ve onları giderek öne çıkaran ve koruyan yaklaşım ve regülasyonların da etkisiyle “kalite” olgusu rekabet için anahtar bir konuma gelmiştir. 1990’lar ise yeni üretim ve yönetim süreçleri ile en düşük maliyetli ve en kaliteli ürünü en kısa sürede pazara çıkarmak arayışlarının önem kazandığı bir dönem olmuştur. 2000’lere gelindiğinde ise tüm bunların ötesinde, “bilgi” ve “yenilikçilik” temelli üretim rekabet üstünlüğü için en temel unsur olmuş ve buna bağlı olarak sanayiinin ana bilgi odakları olan üniversite ile ilişkilerinde de önemli ilerlemeler gözlenmiştir (Kiper, 2010). Üniversite-sanayi işbirliği oldukça karmaşık, sürdürülebilir bir aşamaya gelene ve çıktılarından beklenen yarar sağlanıncaya kadar uzun zaman alan ve bu süreç iyi yönetilmediğinde oldukça kırılgan bir karaktere sahiptir. Bu ilişki sistemi günümüzde ülkelerin bilim-teknoloji ve sanayi politikalarında önemli bir yer tutmakta ve işbirliğini geliştirecek çabalar giderek artmaktadır. Bu noktada dikkate alınması önerilen en önemli unsur, işbirliği süreçlerinde her bir mekanizmayı devreye alacak şekilde adım adım ilerlemek yerine, bütünsel ve sistematik stratejiler geliştirerek konuya işbirliği amaçlı bilinen –ya da henüz bilinmeyen- tüm sistemleri olanaklı kılan uygun ortamı yaratacak ve işbirliği için motivasyon sağlayacak bir bilinçle yaklaşmaktır. Bilimsel ve teknolojik gelişme, bir ülkenin ilerlemesi açısından son derece önemlidir. Bu alandaki ilerlemeler, var olan imkânların etkin kullanılması ile gerçekleşir. Üniversite-sanayi işbirliği bu anlamda en önemli araçlarından biridir. Diğer yandan, toplumsal refahın gelişmesi, bilimsel ve teknolojik çalışmaların imkanlarından etkin bir şekilde yararlanmakla sağlanabilir. Bilimsel ve teknolojik gelişme ise var olan imkanların kısa sürede iyi kullanılmasına bağlıdır. Gelişme, toplumda bilimsel düşünceyi hayat tarzı haline getirmekle mümkün olur. Bilgi birikimini üretime dönüştürmenin en önemli araçlarından biri üniversite-sanayi 23 işbirliğidir. Üniversitelerde elde edilen temel ve teorik bilgilerin uygulamaya dönüştürülmesinin güzel bir aracı olarak üniversite-sanayi işbirliği çeşitli ülkelerde kullanılmaktadır. Bu işbirliği yoluyla sanayinin ihtiyacı olan teknolojik bilgi üniversitelerden ihtiyacı olan firmalara aktarılmaktadır. Kıt kaynakların rasyonel kullanılması açısından bu kuruluşların işbirliğine ihtiyaçları vardır. Birçok ülkede üniversite-sanayi işbirliği, sanayinin teknoloji ihtiyacına cevap verirken, sanayi de üniversitelere pratik uygulama imkânı sağlamaktadır. Bu karşılıklı işbirliği ülkelerin ekonomik gelişmesini hızlandırmaktadır (http:// ekutup. dpt. gov. tr/ bilim/ yucelih/ biltek07.pdf, Erişim Tarihi: 21.04.2013 ). Değer zincirinde tüm oklar iki önemli aktörü işaret etmekte ve öne çıkarmaktadır. Bu aktörler ulusal ekonomi sisteminin temel bileşenleridir aynı zamanda. Bunlar; eğitim ve bilgi üretim alanını temsil eden üniversite ve araştırma kurumları ile üretimi ve teknolojiyi temsil eden büyük şirketler ve KOBİ’lerden oluşan endüstri sistemidir (Kiper, 2010). Tüm ülkelerde girişimciliğin geliştirilmesi, girişimcilerin yetiştirilmesi konusunda faaliyetler bulunmaktadır. Bunlar Üniversitelerde girişimcilik programlarının açılması, konuyla ilgili kaynakların, kitapların yazılması şeklinde somutlaşmaktadır. Ancak, bu tür faaliyetlerin sonucunda 100 kişiden 1 kişinin girişimci olduğu yapılan araştırmalarda tespit edilmiştir (Volkov, http://edu.tltsu.ru, Erişim Tarihi: 30.12.2011). Diğer taraftan faaliyetlerine başlamış ve devam etmekte olan girişimciler işletmecilik ve girişimcilik ile ilgili eğitim almadıkları için bu konularda eksik kalmaktadırlar. Dolayısıyla, girişimcilerin ihtiyaçlarına yönelik olarak kısa süreli eğitim programları belirleyip düzenleyerek, mevcut girişimcilere işin organizasyonu ile ilgili eğitim vermek amaca uygun düşmektedir. Dünyadaki uygulamalara bakıldığında bu tür eğitimlere önem verildiği ve sürekli hale getirildiği görülmektedir. Özel sektörün geliştirilmesine yönelik literatürde var olan çalışmalar genellikle işletmelerin devletten beklentileri, karşılaştıkları işlevsel sorunlar üzerinde yoğunlaşmıştır. İşletmelerin eğitim ihtiyaçlarının tespit edilmesi 24 konusunda yapılan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Dolayısıyla, bu proje özel sektörün ihtiyaçları doğrultusunda eğitim programlarının hazırlanması ve sunulması konusunda Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi’nin öncülük yapmasına imkân verecektir. Bu çerçevede projenin iş dünyasının ihtiyaçlarına yönelik ortaya koyduğu eğitim programları vasıtasıyla Kırgızistan’da üniversite sanayi işbirliğinin gelişmesine katkı sağlaması beklenmektedir. Üniversitelerde kurulan “sürekli eğitim” merkezleri, bir yandan üniversitede yapılan araştırmaların sonuçları doğrultusunda güncelleştirilen konuları eski mezunlarına sunarken, diğer yandan üniversitelerin içinde bulunduğu ortamlarda (fiziksel ve kavramsal) gelişen toplumsal gereksinimleri üniversite öğretim üyelerine ileten ara birimlerdir (Arslan, 2009: 79). Hemen tüm Asya ülkelerinde üniversitelerin ve kamu destekli araştırma kurumlarının ülkenin ekonomik olarak kalkınmasına ve gelişmişliğine yönelik maksimum çabayı göstermeleri gerektiğine dair bir fikirbirliği oluşmuş durumdadır. Buna bağlı olarak da üniversite ve diğer araştırma kurumlarında, başta sanayi kesimi olmak üzere kamu ve özel ilgili tüm taraflar arasında kurulan ve kurulacak işbirliklerine katılmak ve en üst seviyede destek vermek yönünde bir anlayış gelişmiş ve bu yönde bir beklenti yaratılmıştır. Bu tutum işte tam da yeni yaklaşımlarda aranan ve başarı için ön koşul niteliğinde olan temel felsefeyi yansıtmaktadır. Ancak burada çok önemli bir husus dikkatlerde tutulmalıdır. Üniversitelerin doğasına aykırı olan hızlı ticari çıktılara yönelik baskılardan uzak tutulma beklentisine saygı duyulmalıdır. Her zaman önemli olacak temel araştırma ve uzun dönemli bilimsel amaçlara yönelik araştırma faaliyetleri ve en önemlisi de eğitim sorumluğunun en önde gelen üniversite misyonu olma özellikleri hep göz önünde bulundurulmalı ve bu yöndeki faaliyetler için de kaynaklar sağlanmaya devam edilmelidir (Kiper, 2010). 2.2.3. Kırgızistan’da İşletmelerde Eğitim Uygulamaları İster gelişmiş ekonomilerde olsun, isterse gelişmekte olan ekonomilerde olsun, işletmelerin gelişmesi, rekabet edebilmeleri, uluslararası pazarlara 25 açılabilmesi için yapılması gereken faaliyetlerin içerisinde eğitim ön planda gelmesi gerekmektedir. Kırgızistan’ın piyasa ekonomisine geçiş süreci içerisinde olduğu dikkate alınırsa, temel işletmecilik ve yönetim alanlarında eğitimin kaçınılmaz olduğu anlaşılır. Günümüzde Kırgızistan ekonomisi içerisinde gerek işletme sahiplerinin, gerekse yöneticilerin ve çalışanların mesleki eğitime ihtiyaçları vardır. Çünkü işletme sahiplerinin ve yöneticilerin büyük bir kısmının eski sisteme göre (Sovyet Eğitim Sistemi) eğitim aldıkları bir gerçektir. Bunun yanı sıra, daha önce Fakültemiz İşletme Bölümünden bazı işletmelerin kısa süreli eğitim hizmeti talep etmeleri konunun güncelliğine işaret etmektedir. Bu konuda yapılan bilimsel çalışmaların sonuçları da bu durumu desteklemektedir. Bu kapsamda, UNDP raporuna dayanarak bu kapsamda yapılacak eğitim uygulamalarının hedefine ulaşabileceği söylenebilir. Sözü edilen rapora göre, Doğu Avrupa ve Orta Asya’daki insani gelişme seviyesinin gelişmekte olan dünyada diğer bölgelerle kıyaslandığında daha eşitlikçi bir ilerleme içinde olduğu görülmektedir. Bu durum, özellikle toplum sağlığı ve eğitim konularının içinde bulunulan bölge açısından daha önemli olduğunu göstermektedir (UNDP, 2011). Kırgızistan’da bağımsızlıktan sonra özel sektörün geliştirilmesine yönelik yapılan reformlar ve faaliyetler, ekonomik hayatın hücrelerini oluşturan işletmelerin ortaya çıkmasına, ekonominin değişik sektörlerinde rekabetin yoğunlaşmasına, işletmelerin sadece üretim için gerekli finansal kaynaklar üzerinde yoğunlaşmasından çok, rekabetin yoğun olduğu günümüz ekonomik koşullarında ayakta kalabilme yollarını aramaya yöneltmiştir. Süreç içerisinde pek çok girişimci, işletme kurma deneyim ve faaliyetlerinde bulunmuştur. Fakat bu istek gerek ekonomik koşullar, gerekse girişimcilerin sistematik eğitim birikimlerinden ve bunların sonuçlarından dolayı yavaş işlemiştir. Kırgızistan’da girişimcilik ve KOBİ’lerin gelişmesin yavaşlatan faktörler arasında bağımsız bir işletme kurma deneyim eksikliği bulunmaktadır. Çünkü girişimcilik ve işletme yönetimi belli bir öğrenme sistemi ve pratik becerileri gerektirmektedir (Заиграйкина, 2003) . 26 Ekonomik sistemlerin temel sorunlarından biri, belki de en önemlisi kalifiye eleman sorunudur. Kırgızistan gibi geçiş ekonomilerinde kalifiye eleman sorunu daha şiddetli hissedilmektedir. Kalifiye eleman yetersizliği girişimcileri yeni iş fırsatları arama noktasında durdurur, çalışanlar ise kayıt dışı sektörlere yönelirler, üretim hacmi azalır ve dolayısıyla, geçiş süreci yavaşlar (Brixiova vd., 1999: 4). Aidis’e göre (2005) geçiş ekonomilerinde kalifiye çalışanlar yetersizliği sorun olmakla beraber girişimciler ve işletme sahiplerinin geçiş sürecinde, kendilerinin işletme yönetiminde bulunmaları ile birlikte, bu kişilerin bilgi ve beceri eksikliğinin farkında olmadığı, farklı boyuttaki bir sorunu ortaya koymuştur. Ancak bunun yanı sıra işletme sahiplerinin de insan kaynakları ve onların hizmet içi eğitimine gösterdiği ilgi gün geçtikçe artış gösterdiğini paylaşmaktadır. Hizmet içi eğitimin yaygınlaşması ve artması ile birlikte, işletmelerin ihtiyaç duyacağı kalifiye eleman ihtiyacının giderileceği de bir gerçektir. Kırgızistan’da 160 işletme üzerinde yapılan araştırma sonucunda KOBİ’lerin en çok rastlanan sorunları arasında kredi faizlerinin yüksek olması, yüksek vergi, yolsuzluk gibi sorunlar sayılmakla birlikte, bunların arasında kalifiye eleman bulma sorunu da bulunmaktadır (Anderson and Pomfret, 2001: 211). Ertürk ve Turan (2004) Kırgızistan’da faaliyet gösteren yabancı şirketlerin karşılaştığı sorunları incelerken, 35 Türk işletmesi üzerinde araştırma yapmıştır. Yazarlar işletmelerin karşılaştıkları sorunları 8 madde halinde sınıflandırmış ve iş gücü ile ilgili yaşanan sorunları insan kaynakları ile ilgili yaşanan sorunlar adı altında toplamıştır. Bu başlık altında incelenen sorunlar arasında eğitilmiş tecrübeli eleman bulma zorluğu üzerinde durulmuştur. Sarı (2004:449) Kırgızistan genel ekonomisinde sorunlu alanları belirtirken, işgücü verimsizliği ile müteşebbis ortamının gelişmemesini vurgulamaktadır. 27 Hübner (2000) Kırgızistan’da KOBİ’lerin karşılaştıkları sorunları incelerken onları 6 temel başlık altında toplamıştır. Sorunlar arasında girişimcilerin de genel işletme yönetimi ve genel piyasa ekonomisi kuralları hakkında bilgi yetersizliği sorunu ortaya çıkmıştır. Bilgi yetersizliği deyince iş fırsatlarını belirleyebilme, yeni iş kavramlarını açıkça anlamak, uluslararası standartlara göre iş planı nasıl hazırlanır gibi konuları kapsamaktadır. Nasırov A.T. (2008) çalışmasında ‘Kırgızistan’da profesyonel girişimcileri yetiştirmek için bireysel, örgütsel ve toplumsal düzeyde işletme yönetimi üzerinde eğitim programları hazırlamak gelişen süreç içerisinde doğal bir taleptir. Piyasa ekonomisi gerekçelerine uygun olarak yöneticilere yönelik eğitim programları uygulanması lazım’ diyerek bu konu ile ilgili görüşlerini bildirmiştir (Nasırov, 2008:356-361). Kırgızistanlı 200’ün üzerinde işletmenin yöneticileri arasında insan kaynakları eğitim uygulamaları üzerinde yapılan araştırmaya göre işletmelerin çoğunda personel eğitimi konusuna önem verilmekte ve desteklenmektedir. Eğitim türlerinden de hizmet içi ve mesleki eğitime önem verilmiştir. Kamu örgütlerinde ve büyük ölçekli işletmelerde hizmet içi eğitim türü uygulanmakta, uluslararası örgütlerde dışarıdan uzman ve danışmanları davet ederek eğitim programları uygulanmaktadır. Büyük işletmelerde personeli yurt dışına eğitime gönderme yaygın uygulanmaktadır (Pleşakova, 2005: 216-224). Yapılan Kırgızistan’daki çalışmalarda belirtilen üniversitelerin ciddi eksikliklere anlamda rağmen, bu faaliyetlerinin konuda olmadığı söylenebilir. İşletmeler eğitim ihtiyaçlarını daha çok kısa süreli eğitim veren kuruluşlar aracılığıyla karşılamaktadır. Bu tür kuruluşların sayısı AkiPress Haber ajansının online adres rehberi verilerine göre 200’e yakın olarak ifade edilmektedir (http://yellowpages.akipress.org/cats:108/, 22.11.2011). Ancak, bunların büyük bir kısmı daha çok mesleki ve teknik eğitim üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu proje çerçevesinde geliştirilen eğitim programlarının mevcut uygulamalardan farkı özel sektörün kurumsal ve fonksiyonel düzeyde eğitim ihtiyaçlarını karşılamayı hedeflemiş olmasıdır. Buradaki temel yaklaşım ise 28 programların, işletmelerin ihtiyaç ve beklentilerine uygun olarak hazırlanmasıdır. Projenin, diğer önemli bir farkı da, bu eğitim programlarına Üniversitemizin sanayi ile işbirliğinin güçlendirilmesinde bir köprü rolü yüklenmiş olmasıdır. Yukarıda sözü edilen eğitim merkezleri bu tür programları kâr amacı ile uygulamaktadır. Bu proje kapsamında öngörülen eğitim programlarının ise genel olarak kamu yararı dikkate alınarak uygulanması esastır. Kırgızistan’daki uygulamalar değerlendirildiğinde eğitim ihtiyaçlarının en yaygın uygulama alanları ve şekillerinin aşağıdaki gibi olduğu görülmektedir: Kırgızistan’da işletmecilik alanında kurumsallaşmış ve daha çok katılım sağlanan eğitim kursları arasında muhasebe kursları ilk sırada yer almaktadır. Muhasebe alanında 1С-Kato Ekonomiks Eğitim merkezi, Yakobs-Trenine Eğitim Merkezi, Kırgızistan Muhasebeciler ve Denetçiler Kamu Derneği kursları eğitim hizmeti vermektedir. Ayrıca Alta Vista, ILS eğitim merkezi, Avangard, ViDar, Vlata, Danida, Olimp gibi küçük eğitim merkezlerinin uygulamaları mevcuttur. KITİAD (Kırgız-Türk İşadamları Derneği) tarafından da işletmelerin eğitim ihtiyaçlarına yönelik olarak çeşitli konularda kısa süreli eğitim ve seminerler düzenlenmektedir. Genç Girişimciler Derneği sürekli bir şekilde üye-firmalara eğitim seminerleri düzenlemektedir. Kırgız-Japon Eğitim Merkezi tarafından da uzun zamandır hizmet içi eğitim alanında faaliyetler yürütülmektedir. Kurum 18 Mayıs 1995 yılında Kırgızistan’da Japon Merkezi olarak faaliyete başlamıştır. 1995’te 148 katılımcı ile 4 seminer veren söz konusu merkez, 2011’de 931 katılımcı ile seminer sayısını 19’a çıkarmıştır. Japon Eğitim Merkezi 16 yıl içerisinde toplam 170 eğitim semineri düzenleyerek 7994 katılımcıya eğitim vermiştir. Hedef kitle olarak şirketlerin müdürleri ve yöneticileri, mevcut ve potansiyel girişimciler tanımlanmıştır. Seminer konuları; iş 29 planlama, muhasebeye giriş, maliyet muhasebesi, üretim ve kalite yönetimi, pazarlama, insan kaynakları yönetimi, finansal analiz, iş hukuku, iş hukuku ve vergilendirme gibi konularda yoğunlaşmaktadır. Alfa Leader Eğitim Merkezi, hem ticari amaçlı şirketlere, hem de uluslararası merkezlere eğitim hizmetleri sunmaktadır. Verilen seminerler; satış yönetimi ve pazarlama ilkeleri, liderlerin satış stratejileri, insan kaynakları yönetimi, çatışma yönetimi, iş ortamında yönetim, zaman yönetimi, başarılı iş görüşmeleri konularından oluşmaktadır. Orta Asya’da Amerikan Üniversitesi kendi Sürekli Eğitim merkezinde kurumsal seminerler ve iş kursları düzenlemektedir. Seminerler potansiyel yöneticiler, hat yöneticileri ve orta kademeli yöneticilere yöneliktir. Eğitim seminerleri akşam saatlerinde hizmet içi eğitim şeklinde yapılmaktadır. Bishkek Business School tarafından ise insan kaynakları yönetimi uygulamaları alanında 2010’dan beri eğitim hizmeti sağlanmaktadır. Bu hizmet, Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Yönetim Akademisi ile ortaklaşa gerçekleştirilen bir proje kapsamında yürütülmektedir. Okul, girişimcilere ve işletme üst ve orta kademe yöneticilerine kısa süreli kurslar düzenlemektedir. Okulun en önemli avantajı, okulun esnek bir iş grafiğine sahip olması sayılmaktadır. Seminerlerin konu başlıkları; franchising, proje yönetimi; etkili satış yönetimi, işgören motivasyonu, yeni işgören adaptasyonu, halkla ilişkiler, pazarlama, stres yönetimi, iletişim psikolojisi olarak sayılabilir. M-VECTOR Araştırma ve Danışmanlık Şirketi tarafından stratejik yönetim ve kurumsal gelişme, pazarlama yönetimi, personel yönetimi, iş planlaması, pazarlama araştırmaları gibi konularda kısa süreli eğitimler verilmektedir. 30 Bu proje kapsamında geliştirilen sertifikalı eğitim programları, Üniversitemizin akademik, yönetsel ve teknik alt yapı imkanları ile uygulanacağı için yukarıda sözü edilen uygulamalara göre göreceli üstünlüklere sahiptir. Programların en önemli avantajı, uluslararası tecrübeye sahip, işletmecilik ve yönetim konularında bilgi ve tecrübe birikimi olan kişilerce eğitim verilecek olmasıdır. Aynı zamanda üniversite kaynaklarından faydalanılacağı için ciddi bir maliyet avantajına da sahip olacaktır. Eğitim programları, sektörün ihtiyaçları göz önüne alınarak belirlendiği için talep avantajına da sahiptir. 31 3. PROJENİN BÖLÜMLERİ 3.1. İŞLETMELERİN EĞITIM İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK ARAŞTIRMA Proje kapsamında yapılan ilk temel faaliyet, işletmelerinin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarının tespit edilmesine yöneliktir. 3.1.1. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Genel olarak, yöntem bir işi en uygun şekilde yürütmenin yolunu gösterir. Bilimsel çalışmalarda, araştırmanın amacına göre çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Durum tespiti yapmaya yönelik araştırmalarda genellikle betimleme yöntemleri kullanılmaktadır. Betimleme yöntemi, olayların, olguların, nesnelerin, kurumların veya çeşitli durumların ne olduklarını veya belli özelliklerinin neler olduğunu ortaya çıkarma işlemleridir (Cebeci, 2010: 5-7). Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel eğitim ihtiyaçlarının tespit edilmesine yönelik yapılan bu araştırma ile mevcut durumun saptanması hedeflendiğinden, yöntem olarak betimsel araştırma yönteminden yararlanılmıştır. 3.1.1.1. Araştırma Birimleri (Evren) Bilimsel araştırmalarda doğru bilgi sahibi olmak ve doğru karar vermek esastır. Bu yüzden doğru bilgilere ulaşmak ve elde edilen bilgileri genelleştirmek ihtiyacı vardır (Arıkan, 1994: 129). Bir araştırmanın sonuçları ne kadar fazla genellenebiliyorsa değeri de o oranda artar. Bilim, genellenebilirliği olan bilgiler bütünü olduğu için araştırmalarda geniş bir alanda genellenebilirliği olacak bilgiler elde etmeye çalışmak önemlidir (Karasar, 2005: 109-110). Bazı durumlarda araştırma evreninin tamamına ulaşılabilir. Herhangi bir kurumda bakılan kimsesiz çocuklar, bir fabrikada çalışan işçiler üzerinde seçilmiş bir araştırma tekniği tüm birimlere uygulanabilir. Bunlar, sayıları sınırlı küçük çaplı evrenlerdir. Sosyal bilimlerde, genellikle incelenecek konuların evrenleri büyüktür. Ancak evrendeki bütün elemanları ayrıntılarıyla incelemek, gerek zaman, gerekse maddi koşullar açısından olanaksızdır. Diğer bir ifadeyle, tüm ayrıntıların incelenmesi sonucunda elde edilecek bilgi yığınlarını çözümlemek hem zaman hem de emek kaybına yol açar. Sınırlı sayıda bilgilerin yeterli olduğu durumlarda bilgi yığınlarıyla uğraşmak anlamsızdır (Gökçe, 1988: 76). Araştırmanın evrenini, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmeler oluşturmaktadır. Bu çerçevede, önce Kırgızistan’da faaliyet gösteren işletmelerin bulundukları bölgeler ve faaliyet gösterdikleri sektörler itibariyle işletme listeleri hazırlanmıştır. İşletme listelerinin hazırlanmasında Kırgızistan Milli İstatistik Komitesi’nin istatistik verileri esas alınmıştır. Kırgızistan Milli İstatistik Komitesi’nden alınan bilgilere göre, Kırgızistan’ın yedi bölgesinde 3.486’sı orta ölçekli ve 1.628’i büyük ölçekli olmak üzere toplam 5.114 orta ve büyük ölçekli işletme faaliyet göstermektedir. Ancak, Milli İstatistik Komitesi’nden Kırgızistan’daki tüm orta ve büyük işletmeleri kapsayan ayrıntılı resmi bilgi istenildiği zaman, ilgili kurum 25.04.2012 tarihi itibariyle, orta ve büyük ölçekli işletme ayrımı olmaksızın toplam 1.109 işletme ile ilgili bilgi sağlayabilmiştir. Elde edilen bilgilerden yararlanarak hazırlanan işletmelerin bölgelere göre sayısal dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 3.1: Orta ve Büyük İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı Araştırma Alanı Batken Bölgesi Calalabat Bölgesi Isık-Köl Bölgesi Narın Bölgesi Oş Bölgesi Talas Bölgesi Çüy Bölgesi Bişkek şehri Oş şehri Toplam Toplam 33 73 73 24 40 18 169 620 59 1109 33 3.1.1.2. Araştırmanın Örneklemi Örneklem, belli kurallara göre, belli bir evrenden seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük kümedir. Araştırmalar çoğunlukla örneklem kümeler üzerinde yapılır ve elde edilen sonuçlar ilgili evrenlere genellenir (Karasar, 2005: 110-111). Örneklem evrenin bir parçası olup hem araştırma, hem de istatistiksel bakımdan büyük önem taşır. Örneklemin en önemli özelliği yansız ve temsili olmasıdır (Kaptan, 1983: 135). Üzerinde çalışılan bir evrenden örneklem seçme işlemine ise örnekleme denilmektedir. Seçilen örneklemden elde edilen bilgiler kullanılarak evren konusunda doğru bilgilere ulaşılmaya çalışılır. Örnekleme, insanların günlük hayatıyla iç içedir. İnsanlar çoğu kez kararlarını örneklemeden faydalanarak alır. Bir günün hava durumu, bir sonraki gün nasıl giyinileceğini ya da şemsiye alınıp alınmayacağını kararlaştırmaya yardımcı olur. Tencereden alınan bir iki pirinç tanesi, pilavın olup olmadığının; bir yudum çay, bir çaydanlık çayın nasıl olduğunun; bir bölgede bulunan birkaç tarladaki buğdayın seyri, o bölgedeki buğdayın gelişmesinin nasıl olduğunun bir göstergesidir (Arıkan, 2004: 129130). Örnekleme, bir araştırmanın konusunu oluşturan evrenin bütün özelliklerini yansıtan bir parçasının seçilmesi işlemini belirtir. Örneklem, seçildiği bütünün küçük bir örneğidir. Örneklemin seçildiği grubun tümü ise evreni oluşturur. Örneklem seçilirken, örneklemin temsil yeteneği taşımasına ve yeterli büyüklükte olmasına dikkat etmek gerekir. Örneklem seçilerek yapılan araştırmalar zaman ve maliyet yönünden ekonomik olduğu gibi, çoğu zaman da bütün evrenin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar kadar geçerli, sağlıklı ve güvenilir olabilir (Gökçe, 1988: 77-78). Örnekleme yapılırken, öncelikle araştırmanın amaçları doğrultusunda sonuçların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp çalışma evreninin 34 tanımlanması gerekir (Karasar, 2005: 116). Örneklem alınmasında örneklemin alındığı evreni temsil etmesi önemlidir. Bu durumda ne kadar, hangi büyüklükteki bir örneklemin evreni temsil edebileceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Alınan örneklemin evreni temsil yeterliği bulunmadığında örnekleme hatası olur (Bailey, 1987; akt. Balcı, 2005: 91). Yeterli bir örneklem, güvenilir sonuçlar sağlayacak kadar eleman kapsayan örneklemdir (Young, 1968: 324). Örneklemin çok küçük olması durumunda araştırma sonuçlarının evren için genellenebilmesi güçleşir. Betimsel araştırmalarda minimum %10 örneklem alınır, küçük evrenlerde ise %20’ye ihtiyaç duyulur. Korelâsyon çalışmalarında en az 30, nedensel kıyaslamalarda her gruptan en az 30’ar eleman gereklidir. Deneysel araştırmalarda ise, her grupta 15’er denek gibi az sayıda denek olması sonuçların geçerli olmasını sağlayabilir. Bazı çevreler ise deneysel araştırmalarda her grupta en az 30’ar deneğin bulunmasını önermektedir. Ancak örnek büyüklüğünün fazla olması sonuçların güvenilirliğini arttırır (Gay, 1987; akt. Arlı ve Nazik, 2001: 77). En uygun örneklem büyüklüğü, araştırmanın amaçlarına göre ve mevcut sınırlandırıcı faktörlere göre değişir. Bu faktörler şu şekilde sıralanabilir (Arıkan, 2004: 152): 1. Önceden belirlenen sabit bir örnekleme oranına göre örneklem büyüklüğünün tayin edilmesi. n/N=%1 oranının kararlaştırılarak evrenin %1’inin seçilmesi. 2. Zaman faktörünün dikkate alınarak örneklem büyüklüğünün tayini. Örneklemenin 30 günde tamamlanması zorunlu ise ve günde 50 anket yapılabilecekse örneklem büyüklüğü 1500 olacaktır. 3. Sınırlı olan mali kaynaklara göre örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Bir anketin maliyeti 50 kuruş ise ve eldeki fon 1000 lira ise, örneklem büyüklüğü 1000/0,50 = 2000 alınacak demektir. 35 4. Örnekleme anketinde gerekli çalışan sayısı sınırlı ise, örneklem büyüklüğünün ona göre belirlenmesi gerekebilir. Örneğin, konuyla ilgili 50 kişi eğitim görmüşse ve her anketörün iş hacmi 30 anket olarak belirlenmişse, örneklem büyüklüğü 1500 kadar alınacaktır. 5. Araştırma sonuçlarının doğruluğunun ve güvenilirliğinin sınırlayıcı unsur olarak alınması. Burada istatistiksel olarak kabul edilebilen hatanın büyüklüğü ve güvenilirlik derecesi esas alınır. Örneklem seçiminde araştırma sonuçlarının doğruluğunun ve güvenilirliğinin temel unsur olduğu söylenebilir. Sonuçların doğruluğunun ve güvenilirliğinin dikkate alınmadığı bir araştırmadan yararlı bir etki beklenemez. Bir örneklemin güvenilirliği örneklem ortalamalarının evren ortalamasına olan yakınlığı ile ilgilidir. Örneklemden hesaplanan ortalamanın, parametreye yakınlığı arttıkça güvenilirliği de artar (Kaptan, 1983: 136). Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi konusunda araştırmacılara yardımcı olmak amacıyla bazı formüller geliştirilmiştir. Ancak bu formüllerin uygulanabilmesi için bazı bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Oysa söz konusu bu bilgiler çoğu zaman elde bulunmaz. Var olanlar ise büyük bir olasılıkla kesin, net değerler değildir. Formüller yardımı ile bu kesin olmayan rakamlara dayalı olarak örneklem büyüklüğü hesaplama yoluna gidildiğinden bulunan örneklem büyüklüğü için birebir uygunluktan söz etmek zordur. Ama özellikle genç araştırmacılar başta olmak üzere bu formüller herkes için iyi bir rehberdir (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004: 47). Bir araştırmacı, örneklemin alınacağı evreni, ilgili özelliğin standart sapmasını kestirecek kadar tanıyorsa, kabul edilebilir hata payını kararlaştırabiliyorsa ve sonucun öngörülen hata aralığı içine düşme olasılığını veren güven düzeyini seçebiliyorsa, örneklem büyüklüğünü sayısal olarak saptayabilir (Sencer, 1989: 401). 36 Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda bu araştırmanın örneklemi, %95 güven aralığı ve 0,05 hata payı ile basit tesadüfî örnekleme yöntemine göre belirlenmiştir. Evrendeki birim sayısı bilindiği zaman tesadüfî örnekleme yöntemi aşağıda gösterilen formül ile hesaplanmaktadır: n (1 ) * Z 2 2 p (1) N: evren birim sayısı, n: örneklem büyüklüğü, Z: = 0.05 için 1,96 değeri, : Evrendeki X’in gözlenme oranı, Tahmin edilen ve İstenen özellik Oranı (1- ): X’in gözlenmeme oranı, ( ): örneklem hatası, hata payı. Formül (1)’e göre örneklem sayısı 0,5*0,5*1,962 n 384,16 0,052 olarak hesaplanmıştır. Fakat bu çözümün geçerliliği, n/N < 0,05 oranına bağlıdır. Çalışmada 384,16/1109 = 0,346 > 0,05 olduğu için, no n 1 o N formülü kullanılmalıdır. n Ana kitle 1109 birim olduğu için örnek büyüklüğü n (2) 384,16 286 384,16 1 1109 olarak belirlenmiştir (İslamoğlu, 2003: 151). Bölgelere göre örneklem sayıları her bölgedeki işletmelerin oransal 37 ağırlığı dikkate alınarak hesaplanmıştır. Örneklem sayıları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 3.2: İşletmelerin Bölgelere Göre Örneklem Dağılımı Araştırma Alanı Batken Bölgesi Calalabat Bölgesi Isık-Köl Bölgesi Narın Bölgesi Oş Bölgesi Talas Bölgesi Çüy Bölgesi Bişkek şehri Oş şehri Toplam Toplam 9 19 19 6 10 5 44 160 15 286 Kırgızistan’daki işletmelerin isim, adres, faaliyet alanları, bulundukları bölgeler ve işletme yönetici/sahiplerinin irtibat bilgilerini içeren liste içerisinden basit tesadüfî yöntemiyle işletmeler seçilerek örneklem seçim süreci tamamlanmıştır. 3.1.1.3. Verilerin Toplanması Verilerin toplanmasında anket ve yüz yüze görüşme tekniklerinden yararlanılmıştır. Anket Formunun Hazırlanması Anket formunun hazırlanmasında, bu konuda Kırgızistan ve Türkiye’de uygulanan sertifikalı eğitim programlarında yer verilen eğitim konuları ve sektörel özellikler dikkate alınmıştır. Anket formunda kapalı ve açık uçlu soruların yanı sıra, dereceli ve seçenekli sorulara yer verilmiştir. Anket formu, anket uygulanan işletmelerle ilgili iletişim bilgileri dışında üç bölümden oluşmaktadır. Anketin ilk bölümünde işletmenin faaliyet süresi; işletmenin hukuki, kaynak ve ortaklık yapıları; çalıştığı sektör; faaliyet alanı; çalışanların sayısı; 38 işletmenin güçlü ve zayıf yönlerini içeren sorular yer almaktadır. Anket formunun ikinci bölümündeki sorular işletmelerin kurumsal düzeyde işletmecilik ve yönetim alanında katılmış oldukları kurs ve seminer gibi eğitim konuları; söz konusu eğitimlerin kim tarafından sağlandığı; işletmecilik ve yönetim alanında eğitim seminerlerine ihtiyaç duyulup duyulmadığı; Yönetim, Pazarlama, Muhasebe, Finansman, Üretim, Dış Ticaret alanlarında eğitime ihtiyaçları olup olmadığı vb. konuları kapsamaktadır. Üçüncü bölümde ise işletmelerde KTMÜ’den mezun olan personel çalışıp çalışmadığı, işletme mezunu çalışanların olup/olmadığı, onların hangi bölümlerde çalıştığıyla ilgili sorular ve 5’li Likert ölçeği ile hazırlanmış işletme mezunu olan personelin bilgi ve beceri düzeylerini ve performanslarını ölçen ifadeler yer almıştır Verilerin Toplanması Anket uygulaması araştırma kapsamına alınan işletmelerin yöneticileri veya sahipleri ile yüz yüze görüşülerek proje personeli tarafından gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler Kırgızistan’ın yedi bölgesinde yapılmıştır. Anket çalışması ilk olarak, 23-27.07.2012 tarihleri arasında iki grup halinde Isık-Köl bölgesi, Narın merkez ve çevresi ve Çüy bölgesi ile Bişkek şehrinde gerçekleşitirilmiştir. İkinci uygulama, 08-17.08.2012 tarihleri arasında, sırasıyla Talas, Calal-Abad, Oş ve Batken bölgelerinde yürütülmüştür. 3.1.1.4. Verilerin Analizi Elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak veri seti oluşturulmuştur. Bu veri seti içerik analizi ve betimsel istatistik teknikleri ile değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde SPSS (Statistical Packages for the Social Sciences- Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi) programından yararlanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre işletmelerde ihtiyaç duyulan temel 39 işletmecilik ve yönetim alanında öne çıkan eğitim konuları tespit edilmiştir. 3.1.2. ARAŞTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Araştırmadan elde edilen bulgular bu bölümde değerlendirilmiştir. 3.1.2.1. İşletmelerin, İşletme Sahiplerinin ve Yöneticilerin Özelliklerine Yönelik Bulgular Bu başlık altında araştırma kapsamına alınan işletmeler ve sözkonusu işletmelerde görüşme yapılan işletme sahipleri ve yöneticiler hakkında elde edilen tanımlayıcı bilgiler değerlendirilmektedir. İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin bölgelere göre dağılımı incelendiğinde Bişkek ve Çüy Bölgesinde bir yoğunlaşma olduğu dikkat çekmektedir. Aşağıda verilen tablo ve grafikten de izlenebileceği üzere, Bişkek ve Çüy Bölgesinde faaliyet gösteren işletmelerin oranı %67’dir. Kırgızistan’ın yedi coğrafi bölgesi içinde en az işletmenin bulunduğu bölge ise Batken’dir. Batken’deki işletmelerin toplam içindeki oranı %1,4’tür. Tablo 3.3: İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı Bölge Bişkek ve Çüy Sıklık 197 Yüzde 67,0 Oş 33 11,2 Jalalabat 21 7,1 Isıkgöl 19 6,5 Talas 10 3,4 Narın 10 3,4 Batken 4 1,4 Toplam 294 100 40 Yüzde 80,0 70,0 67,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 11,2 10,0 7,1 1,4 3,4 3,4 Talas Narın 6,5 0,0 Bişkek ve Çüy Oş Batken Jalalabat Isıkgöl Grafik 3.1: İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı Katılımcıların İşletmedeki Pozisyonlarına Göre Dağılımı Katılımcıların işletmedeki pozisyonlarına göre dağılımı aşağıdaki tablo ve grafikte sunulmuştur. Tablo 3.4: Katılımcıların İşletmedeki Pozisyonlarına Göre Dağılımı Sıklık Yüzde İşletme sahibi 79 26,8 Üst düzey yönetici 89 30,3 Orta kademe yönetici Toplam 126 294 42,9 100,0 Araştırmaya katılan 294 katılımcının %27’si işletme sahibi, %30’u üst düzey yönetici ve geriye kalan %43’lük kısmı ise orta düzey yöneticilerden oluşmaktadır. Araştırmada, işletmelerin kurumsal düzeyde eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi hedeflendiğinden, örneklemin işletme sahibi veya orta ve üst düzey yönetici olması gerekmektedir. Bu bakımdan, araştırmaya katılanların konuyla ilgili doğru ve güvenilir bilgi sahibi kişiler olduğu söylenebilir. 41 İşletme sahibi, %27 Orta kademe yönetici, %43 Üst düzey yönetici, %30 Grafik 3.2: Katılımcıların İşletmedeki Pozisyonlarına Göre Dağılımı Araştırmaya katılan katılımcıların dağılımı pasta grafiğinde de yukarıda görülmektedir. Katılımcıların Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı Araştırmaya katılan işletme sahipleri, orta ve üst düzey yöneticilerin eğitim düzeylerinin sorgulandığı bir sonraki soru ile ilgili elde edilen bulgular aşağıdaki tablo ve grafikte sunulmuştur. Tablo 3.5: Katılımcıların Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı Sıklık Yüzde Lise 27 9,2 Ön lisans 43 14,6 Lisans 203 69,0 Lisansüstü Toplam 21 294 7,1 100,0 42 Lisansüstü %7 Lise %9 Ön lisans %15 Lisans %69 Grafik 3.3: Katılımcıların Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı Tablo ve grafikte verilen değerler incelendiğinde, araştırmaya katılan işletme sahipleri ve yöneticilerinin %9’u’nun lise, %15’inin ön lisans, %69’unun lisans ve %7’sinin lisansüstü düzeyinde eğitimli oldukları anlaşılmaktadır. Buna göre, Kırgısiztan’da faaliyet gösteren orta ve büyük işletmelerde karar verme ve yönetim sorumluluğuna sahip kişilerin önemli bir kısmının üniversite eğitimi almış olduğu söylenebilir. İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Dağılımı Araştırma kapsamındaki işletmelerin faaliyet sürelerine göre dağılımı ile ilgili elde edilen bulgular aşağıdaki tablo ve grafikte sunulmuştur. Tablo 3.6: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Dağılımı Süre Sıklık Yüzde 0-5 yıl 101 34,4 6-10 yıl 83 28,2 11-15 yıl 61 20,7 16-daha fazla Toplam 49 294 16,7 100,0 43 Elde edilen bulgular incelendiğinde, araştırma kapsamına alınan işletmelerin önemli bir bölümünün son beş yıl içerisinde faaliyetine başlamış, yeni işletmeler olduğu görülmektedir. Faaliyet süresi 5 yıl ve altında olan işletmelerin oranı %34,4’tür. İkinci sırada, %28,2 oranla 6-10 yıl arasında faaliyet gösteren işletmeler yer almaktadır. 11-15 yıl arasında faaliyet gösteren işletmelerin oranı %21 ve geriye kalan %16’lık kısmı 16 yıldan fazla bir süreyle faaliyet gösteren işletmeler oluşturmaktadır. %34 35 %28 30 %21 25 %17 20 15 10 5 0 0-5 yıl 6-10 yıl 11-15 yıl 16-daha fazla Grafik 3.4: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Dağılımı Bu bulgulara göre, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerinin büyük çoğunluğunun Kırgızistan’ın bağımsızlığından sonra kurulan veya geçiş sürecinde el değiştirip yeni bir iş hayatına başladıkları ve yaşam sürecinin kurumsalllaşma henüz adına gelişme henüz evresinde yeterli iş bulundukları, tecrübesine sahip bu açıdan olmadıkları söylenebilir. İşletmelerde Mevcut Olan Bölümler İşletmelerde kurumsallaşmanın önemli göstergelerinden biri olan temel işletme fonksiyonlarının örgütsel yapı içindeki durumunu belirleyen bölümleşme konusunda elde edilen bulgular aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. 44 Tablo 3.7: Araştırmaya Katılan İşletmelerde Mevcut Olan Bölümler Sıkılık Yüzde Satın alma ve pazarlama 146 49,7 Üretim 152 51,7 İnsan kaynakları 123 42,0 Muhasebe ve finans 198 67,6 Araştırma-geliştirme 11 3,8 Diğer 63 21,4 Diğer 9% Araştırmageliştirme 1% Satın alma ve pazarlama 21% Muhasebe ve finans 29% Üretim 22% İnsan kaynakları 18% Grafik 3.5: Araştırmaya Katılan İşletmelerde Mevcut Olan Bölümler Tablo ve grafikte gösterilen değerler incelendiğinde, araştırma kapsamına alınan işletmelerin %67,6’sında muhasebe ve finans bölümünün, %51,7’sinde üretim bölümünün, %49,7’sinde satın alma ve pazarlama bölümünün, %42’sinde insan kaynakları bölümünün olduğu olduğu görülmektedir. Araştırma-geliştirme bölümüne sahip işletmlerin oranı ise %3,8 düzeyindedir. İşletmelerin Hukuki Yapılarına Göre Dağılımı İşletmelerde kurumsallaşmanın başka önemli göstergelerinden biri de hukuki yapıdır. Araştırma kapsamındaki işletmelerin hukuki yapıları 45 incelendiğinde, bunların büyük çoğunluğunun şirket yapısında işletmeler olduğu görülmektedir. Tablo 3.8: İşletmelerin Hukuki Yapılarına Göre Dağılımı Sıklık Yüzde Şahıs 69 23,5 Şirket 225 76,5 Toplam 294 100,0 Tablo 3.8 ve grafik 3.6’daki bulugulardan da izlenebileceği gibi, görüşme yapılan işletmelerin %76,5’i şirket, geri kalan %23,5’i de şahıs işletmesi olarak işletilmektedir. Şahıs %23,5 Şirket %76,5 Grafik 3.6: İşletmelerin Hukuki Yapılarına Göre Dağılımı İşletmelerin Şirket Türlerine Göre Dağılımı Araştırmaya katılan işletmeler arasında şirket statüsünde olan işletmeler şirket türleri bakımından incelendiğinde, bunların büyük çoğunluğunun (%66,2) limited şirket olduğu görülmektedir. Aşağıdaki tablo ve grafikte verilen bulgulardan da izlenebileceği gibi, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük işletmeler içinde limited şirketten sonra ise en fazla anonim şirket yapısında olan işletmeler yer almaktadır. 46 Tablo 3.9: İşletmelerin Şirket Türlerine Göre Dağılımı Sıklık Yüzde Limited şirket 149 66,2 Anonim şirket 63 28,0 Kollektif şirket 9 4,0 4 225 1,8 100,0 Diğer Toplam Kollektif şirket %4 Diğer %1,8 Anonim şirket %28 Limited şirket %66,2 Grafik 3.7: İşletmelerin Şirket Türlerine Göre Dağılımı İşletmelerin Kaynak Yapısına Göre Dağılımı İşletmelerin kaynak yapısı incelendiğinde, bunların büyük çoğunluğunun tamamen öz kaynaklı işletmeler olduğu dikkat çekmektedir. Tamamen özkaynaklı işletmelerin toplam içindeki oranı %67,7 iken, yabancı kaynaklı işletmelerin oranı 3,7 oranında toplam içinde en düşük paya sahiptir. Bu durum, Kırgızistan’daki işletmelerin çoğunlukla özkaynaklarla finanse edildiğini, yabancı kaynak kullanım oranın düşük olduğunu göstermektedir. 47 Tablo 3.10: İşletmelerin Kaynak Yapısına Göre Dağılımı Tamamen öz kaynak Ağırlıklı öz kaynak Öz kaynak yabancı kaynak eşit Yabancı kaynak ağırlıklı Diğer Toplam Sıklık 199 39 35 11 10 294 Yüzde 67,7 13,3 11,9 3,7 3,4 100,0 Yüzde 80 70 67,7 60 50 40 30 20 13,3 11,9 10 3,7 3,4 0 Tamamen öz kaynak Ağırlıklı öz kaynak Öz kaynak Yabancı kaynak yabancı kaynak ağırlıklı eşit Diğer Grafik 3.8: İşletmelerin Kaynak Yapısına Göre Dağılımı İşletmelerin Ortaklık Yapısına Göre Dağılımı İşletmelerin kaynak yapısı ile ilgili yukarıda verilen bulgular, ortaklık yapısı ile ilgili elde edilen bulgularla parallellik göstermektedir. Bu konuda elde edilen bulgulara bakıldığında, yüzde yüz yerli sermaye ile işletilen işletmelerin toplam içindeki oranı %76,2 iken, tamamen yabancı sermayeli işletmelerin oranının 6,8 olduğu görülmektedir. Bu bulgular, yukarıda sunulan bulgularla birlikte değerlendirildiğinde, Kırgızistan’ın yabancı girişimciler ve yatırımcılar açısından henüz cazip bir ülke olmadığı söyelenebilir. 48 Tablo 3.11: İşletmelerin Ortaklık Yapısına Göre Dağılımı Sıklık Yüzde %100 Kırgız sermayeli 224 76,2 Yabancı Sermaye Oranı %1 - %50 arası 32 10,9 Yabancı Sermaye Oranı %51 - %99 arası 18 6,1 %100 Yabancı sermayeli 20 6,8 Toplam 294 100,0 Yabancı Sermaye Oranı %51 - %99 arası, %6 %100 Yabancı sermayeli, %7 Yabancı Sermaye Oranı %1 - %50 arası, %11 %100 Kırgız sermayeli, %76 Grafik 3.9: İşletmelerin Ortaklık Yapısına Göre Dağılımı İşletmelerin Kullandıkları Yabancı Kaynakların Türlerine Göre Dağılımı İşletmelerin yabancı kaynaklardan yararlanma durumu değerlendirildiğinde, araştırmaya katılan işletmelerin %39,1’inin yabancı kaynak kullanmadıkları, yabancı kaynak kullanımı açısından ise en fazla banka kredisinden yararlanıldığı, finansman ihtiyacının karşılanmasında en çok tercih edilen ikinci kaynağın eş-dost olduğu görülmektedir. 49 Tablo 3.12: İşletmelerin Kullandıkları Yabancı Kaynakların Türlerine Göre Dağılımı Banka kredisi Eş-dosttan borç alma Yakınlarıdan borç alma Mikro finans kredisi Banka kredisi ve leasing Banka ve mikro finans kredisi Banka, mikro finans kredisi ve leasing Eş-dosttan ve aile yakınlarından borç alma Leasing Banka kredisi ve yakınlarından borç alma Mikro finans kredisi ve leasing Kaynak Kullanmıyor Toplam Sıklık 115 30 11 9 5 2 2 2 1 1 1 115 294 Yüzde 39,1 10,2 3,7 3,1 1,7 0,7 0,7 0,7 0,3 0,3 0,3 39,1 100,0 İşletmelerin Faaliyet Düzeylerine Göre Dağılımı Araştırmaya katılan işletmelerin faaliyet düzeylerine göre dağılımını gösteren tablo ve grafik aşağıda verilmiştir. Tablo 3.13: İşletmelerin Faaliyet Düzeylerine Göre Dağılımı Tablo Sıklık Yüzde Yerel 99 33,7 Bölgesel 79 26,9 Ulusal 47 16,0 Uluslararası Toplam 69 294 23,4 100,0 ve grafikte sunulan değelerlerden de izlenebileceği gibi, işletmelerin %33,7’si yerel, %26,9’u bölgesel, %16’sı ulusal ve geriye kalan %23,4’lük kısmı uluslararası düzeyde faaliyet göstermektedir. Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren işletmeler genellikle ihracat – ithalat işi ile uğraşan veya yabancı bir şirketin doğrudan yaptığı yatırım şeklinde ve lisans anlaşmaları ile kurulmuş şirketlerden oluşmaktadır. 50 Yüzde 40 35 30 25 20 15 10 5 0 33,7 26,9 23,4 16 Yerel Bölgesel Ulusal Uluslararası Grafik 3.10: İşletmelerin Faaliyet Düzeylerine Göre Dağılımı İşletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı İşletmelerin faaliyet gösterdikleri sektörlere göre dağılımını tespit etmeye yönelik elde edilen bulgular aşağıdaki tablo ve grafikte ayrıntılı olarak sunulmaktadır. Tablo 3.14: İşletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı Sektörel Sıklık Yüzde Hizmet 113 38,4 Üretim 77 26,2 Ticaret 61 20,7 Tarım 13 4,4 Üretim ve Ticaret 19 6,5 Hizmet ve Ticaret Toplam 12 294 3,8 100,0 dağılım incelendiğinde hizmet sektörünün öne çıktığı görülmektedir. Bu alanda faaliyet gösteren işletmelerin oranı %38’4 olarak ortaya çıkmıştır. Hizmet sektörünü %26,2’lik bir oranla üretim sektörü izlemektedir. Ticaret alanında faaliyet gösterenlerin %20,7, tarım sektöründe faaliyet gösterenlerin oranı %4,4 olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra işletmelerin bir kısmı birden fazla sektörde faaliyet göstermektedir. Hem üretim, hem de ticaret sektörlerinde faaliyetleri olan işletmelerin oranı %6,5; hizmet ile ticaret sektörlerine faaliyet gösterenlerin oranı %3,8 olarak tespit edilmiştir. 51 Yüzde 50 40 38,4 26,2 30 20,7 20 10 4,4 6,5 Tarım Üretim ve Ticaret 3,8 0 Hizmet Üretim Ticaret Hizmet ve Ticaret Grafik 3.11: İşletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı İşletmelerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı İşletmelerin faaliyet alanlarına göre dağılımı incelendiğinde, ilk üç sırada toptan ve perakende ticaret işletmeleri, otel ve lokanta işletmeleri, gıda, içki ve tütün işletmeleri ile ilgili işletmeler yer almaktadır. Tablo 3.15: İşletmelerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı Sıklık Toptan ve Perakende Ticaret Oteller ve Lokantalar Gıda, İçki, Tütün İnşaat İmalat Sanayi Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Dokuma, giyim eşyası, deri ve ayakkabı Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Süt ve Et Ürünleri Tarım, Avcılık ve Ormancılık Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Metal eşya, makine ve teçhizat Eğitim Hizmetleri Madencilik, Taşocakları, Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Kimya ve Petrol Ürünleri Elektrik, Gaz ve Su Toplam 45 33 32 30 23 17 16 14 13 12 10 10 10 7 7 6 5 4 294 Yüzde 15,3 11,2 10,9 10,2 7,8 5,8 5,4 4,8 4,4 4,1 3,4 3,4 3,4 2,4 2,4 2,0 1,7 1,4 100,0 52 İşletmelerde Çalışan Sayısı Araştırma kapsamında yer alan işletmelerin çalışan sayılarına göre dağılımını gösteren tablo ve grafik ayrıntıları ile aşağıda verilmiştir. Tablo 3.16: İşletmelerde Çalışan Sayısı Sıklık Yüzde 1-25 kişi 155 52,7 26-50 kişi 37 12,6 51-75 kişi 29 9,9 76-100 kişi 19 6,5 101- daha fazla Toplam 54 294 18,4 100,0 60,0 52,7 50,0 40,0 30,0 18,4 20,0 12,6 9,9 10,0 6,5 0,0 1-25 kişi 26-50 kişi 51-75 kişi 76-100 kişi 101- daha fazla Grafik 3.12: İşletmelerde Çalışan Sayısı Araştırma kapsamındaki işletmelerin önemli bir kısmında (%52,7) çalışan sayısı 1 ile 25 arasında değişmektedir. 26-50 arasında çalışanı olan işletmelerin oranı %12,6, 51-75 arasında çalışanı olan işletmelerin oranı% 9,9, 76-100 çalışanları olan işletmelerin oranı %6,5’tir. 101 ve üzeri çalışanı olan işletmelerin oranı ise %18,4’tür. Bu bulgulardan da anlaşılabileceği üzere, Kırgızistan Milli İstatistik Komitesi orta ve büyük ölçekli işletmelerle ilgili verileri temel alınarak oluşturulan örneklem içinde yer alan alan işletmeler, resmi sınıflandırmanın aksine daha çok küçük ve orta boy işletmelerden oluşmaktadır. 53 İşletmelerde İstihdam Edilen İşgücünün İstenlen Vasıflara Uygunluğu İşletmelerin istihdam ettikleri işgücünün istenilen vasıflara sahip olup olmadığı konusunda yönetici ve işletme sahiplerinin görüşlerinin alındığı diğer bir soru ile ilgili bulgular aşağıdaki tablo ve grafikte ayrıntılı olarak verilmiştir. Tablo 3.17: İşletmelerde İstihdam Edilen İşgücünün İstenilen Vasıflara Uygunluğu Sıklık Yüzde Evet 173 58,8 Kısmen 109 37,1 Hayır Toplam 12 294 4,1 100,0 İşletme sahipleri ve yöneticilerin önemli bir kısmı (%58,8) istihdam ettikleri işgücünün istenilen vasıflara sahip olduğunu düşünürken, %37,1’i kısmen ve geriye kalan %4,1’i ise çalışanların istenilen niteliklere sahip olmadığı görüşündedirler. Hayır, %4,1 Kısmen, %37,1 Evet, %58,8 Grafik 3.13: İşletmelerde İstihdam Edilen İşgücünün İstenlen Vasıflara Uygunluğu İşletmelerin Güçlü ve Zayıf Yanları Araştırmaya katılan işletmelerin yönetici ve sahiplerinin, kendi işletmelerinin güçlü ve zayıf yanları hakkındaki değerlendirmeleri ile ilgili bulgular aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. 54 Tablo 3.18: İşletmelerin Güçlü ve Zayıf Yönleri Zayıf 4,3 10,2 4,7 8,3 21,4 16,3 15,6 11,2 7,6 6,5 Kalite Fiyat Müşteri ilişkileri Üretim İnsan kaynakları Satış ve pazarlama Satın alma ve tedarik Finansman yapısı AR-GE Diğer Güçlü 70,7 48,1 45,4 23,9 25,3 23,2 16,7 10,2 1,7 3,4 Araştırmaya katılan işletmelerin yönetici ve sahiplerinin % 70,7’si en güçlü yanlarının kalite olduğunu ifade ederken, insan kaynakları konusunun işletmenin en zayıf tarafı olduğunu belirtmişlerdir. İşletmelerin zayıf olduğu diğer önemli konular arasında satış ve pazarlama konusu ile satın alma ve tedarik konuları ön planda yer almaktadır. 3.1.2.2. İşletmelerin Eğitim İhtiyaçları İle İlgili Bulgular Bu alt başlık altında işletmelerin son üç yıl içinde işletme dışından kısa süreli eğitim alıp almadıkları, eğitim almış olan işletmelerin söz konusu eğitimleri faydalı bulup bulmadıkları, işletmelerin temel faaliyetleri ile ilgili eğitim ihtiyaçlarının olup olmadığı, eğitim ihtiyaçları olan işletmelerin hangi alan ve konularda eğitime ihtiyaçları olduğunun belirlenmesine yönelik bulgulara yer verilmektedir. İşletmelerin Son 3 Yılda Eğitim Alıp Almadığı İle İlgili Bulgular İşletmelerin son 3 yıl içerisinde eğitim alıp almadıkları ile ilgili elde edilen bulgulara aşağıdaki tablo ve grafikte ayrıntılı olarak verilmiştir. 55 Tablo 3.19: İşletmelerin Son 3 Yılda Eğitim Alıp Almama Durumu Sıklık Yüzde Evet 116 39,5 Hayır Toplam 178 294 60,5 100,0 Bulgular incelendiğinde, araştırma kapsamına alınan işletmelerin son üç yıl içinde kurumsal düzeyde %39,5’inin eğitim aldıkları, %60,5’inin herhangi bir eğitim hizmeti almadıkları görülmektedir. Burada kasdedilen eğitim, işletmelerin kurumsal yönetim kapasitelerinin ve işletmecilik yeteneklerinin geliştirilmesine yönelik konularda işletme dışındaki kurum ve kuruluşlar tarafından verilen eğitimlerdir. Bu konuda Üniversiteler, dernekler ve odaların yanı sıra bu tür hizmetleri sunan çok sayıda özel eğitim programları bulunmaktadır. Araştırmaya katılan işletme sahipleri veya orta ve üst kademe yöneticilerinin büyük çoğunluğu henüz bu tür eğitim programlarından yararlanmaddıkları anlaşılmaktadır. Evet %39 Hayır %61 Grafik 3.14: İşletmelerin Son 3 Yılda Eğitim Alıp Almadığı İşletmelerin Son 3 Yılda Aldıkları Eğitimlerin Ücretli Olup Olmaması Durumu Son üç yılda eğitim hizmeti alan işletmelerin, aldıkları eğitimin ücretli olup 56 olması durumu hakkında elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur. Tablo 3.20: İşletmelerin Son 3 Yılda Aldığı Eğitimlerin Ücretli Olup Olmaması Sıklık Yüzde Ücretli Eğitim Aldık 66 56,9 Ücretsiz Eğitim Aldık Toplam 50 116 43,1 100,0 Tabloda sunulan bulgulardan izlenebileceği gibi, işletmelerin %56,9’u ücretli eğitim programına katılırken, %43,1’i aldıkları eğitimin ücretsiz olduğunu belirtmişlerdir. Bu konuda üniversiteler, sanayi ve ticaret odaları, işadamları dernekleri, çeşitli uluslararası kurumlar yerel girişimciliği, KOBİ’leri desteklemek adına çeşitli konularda ücretsiz eğitimler sunmaktadır. Ücretsiz Eğitim Aldık, %43,1 Ücretli Eğitim Aldık, %56,9 Grafik 3.15: İşletmelerin Son 3 Yılda Aldığı Eğitimlerin Ücretli Olup Olmaması Eğitimin İşletme Açısından Faydası Olup Olmadığı İşletme sahip ve yöneticilerinin eğitimlerin faydası konusundaki görüş ve düşüncelerini özetleyen tablo ve grafik aşağıda verilmiştir. 57 Tablo 3.21: Eğitimin İşletme Açısından Faydası Olup Olmadığı Sıklık Yüzde Evet 105 90,5 Hayır Toplam 11 116 9,5 100,0 Katılımcıların %90,5’i eğitimlerin işletme açısından ve kişisel gelişim açısından faydalı olduğu düşüncesini paylaşmaktadırlar. Sadece %9,5’i bu konuda olumsuz görüş bildirmişlerdir. Bu bulgulara göre, Kırgızistan’da faaliyet gösteren işletmelerde eğitimin önemi konusunda yeterli bilincin olduğu söylenebilir. Eğitim Faydalı Olmadı %9,5 Eğitim Faydalı Oldu %90,5 Grafik 3.16: Eğitimin İşletme Açısından Faydası Olup Olmadığı İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Olup Olmadığı Bu proje, öncelikle Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal düzeyde eğitim ihtiyaçlarının olup olmadığı sorusuna cevap bulmak düşüncesine dayanmaktadır. Bu düşünceden hareketle projenin birinci aşamasında gerçekleştirilen araştırma faaliyeti esas itibariyle bu amaçla gerçekleştirilmiştir. Söz konusu araştırma ile elde edilen bulgular aşağıda sunulmaktadır. 58 Tablo 3.22: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Olup Olmadığı Sıklık Yüzde Evet 206 70,1 Hayır 88 29,9 Toplam 294 100,0 Araştırma kapsamına alınan 294 işletmede görüşme yapılan işletme sahipleri veya işletme yöneticilerinden 206’sı, oransal olarak %70,1’i, işletmenin “Yönetim, Pazarlama, Muhasebe, Finansman, Üretim” gibi her hangi bir faaliyeti ile ilgili eğitim ihtiyacı bulunduğunu belirtmişlerdir. Bu bulgu, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin temel işletmecilik ve yönetim konularında eğitime karşı yüksek bir talebin olduğunu işaret etmektedir. İlgili kurumların bu konuyu daha ciddi bir şekilde ele alması gerekmektedir. İşletmelerde yapılan görüşmelerden elde edilen bilgilere göre, işletmelerin ihtiyaç duydukları eğitimleri hizmet içi-eğitim programları ile karşılama kapasiteleri zayıftır. Bu tür eğitimler genellikle işletme dışından talep etmektedir. İşletmede Eğitim İhtiyacı Yok %29,9 İşletmede Eğitim İhtiyacı Var %70,1 Grafik 3.17: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Olup Olmadığı 59 YÖNETİM Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları İşletmelerin yönetim alanında en fazla ihtiyaç duydukları konu insan kaynakları yönetimi (%42,2) olarak ortaya çıkmıştır. Bunu temel işletme yönetimi (%39,7), takım çalışması (%37,2) gibi konular takip etmektedir. Zaman yönetimi (%4,7) konusu şu aşamada Kırgızistan’daki işletmeler açısından en az ihtiyaç duyulan konu olarak görülmektedir. Tablo 3.23: YÖNETİM Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları İnsan kaynakları yöneticiliği Temel işletme yönetimi Takım çalışması Profesyonel ikna becerileri Liderlik ve etkin yöneticilik Proje yönetimi Toplam kalite yönetimi ISO Kalite yönetim sistemi Kurumsallaşma ve profesyonel işletme yöneticiliği Diğer ( Zaman yönetimi) Hayır 57,8 60,3 62,8 63,2 63,9 67,9 70,8 72,9 73,6 95,3 Evet 42,2 39,7 37,2 36,8 36,1 32,1 29,2 27,1 26,4 4,7 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Yüzde 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 42,2 39,7 37,2 36,8 36,1 32,1 29,2 27,1 26,4 4,7 Grafik 3.18: YÖNETİM Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları 60 PAZARLAMA Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Araştırmaya katılan işletmelerin eğitime en çok ihtiyaç duydukları alan pazarlama olarak ortaya çıkmıştır. Pazarlama alanında en fazla ihtiyaç duyulan konu ise satış ve müşteri ilişkileri yönetimi konusudur. Bu konuda eğitim ihtiyacı olan işletmelerin oranı %65’tir. Pazarlama alanında en fazla ihtiyaç duyulan ikinci konu ise %51,1 oranı ile tanıtım ve reklacılık konusudur. Bu konuyu %50,7’lik bir oranla pazar araştırması ve pazarlama planlaması, %42,3’lük bir oranla elektronik pazarlama konusu izlemektedir. Pazarlama alanında en az ihtiyaç duyulan konu ise dağıtım kanalları (%37) olarak ortaya çıkmıştır. Tablo 3.24: PAZARLAMA Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Evet Hayır Toplam Satış ve müşteri ilişkileri yönetimi 65,0 35,0 100,0 Tanıtım ve reklamcılık 51,1 48,9 100,0 Pazar araştırması ve pazarlama planlaması 50,7 49,3 100,0 Elektronik pazarlama 42,3 57,7 100,0 Lojistik ve tedarik zinciri yönetimi 41,6 58,4 100,0 Dağıtım kanalları 37,1 62,9 100,0 Yüzde 70 60 50 40 30 20 10 0 65 51,1 50,7 42,3 Satış ve müşteri ilişkileri yönetimi Tanıtım ve Pazar Elektronik reklamcılık araştırması pazarlama ve pazarlama planlaması 41,6 Lojistik ve tedarik zinciri yönetimi 37,1 Dağıtım kanalları Grafik 3.19: PAZARLAMA Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları 61 MUHASEBE Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları İşletmelerinde genel olarak eğitime ihtiyaç duyulduğunu belirten katılımcıların muhasebe alanı ile ilgili konularda eğitime ihtiyaç olduğunu ifade ettikleri arasında dönem içi muhasebe işlemleri (%51,3) ile cari hesapların takibi (%50,7) öne çıkmaktadır. Bu konuları sırasıyla uluslararası muhasebe standartları (%47,7), stok kontrol yöntemleri (%45,7) ve envanter ve değerleme işlemleri (%38,4) konuları takip etmektedir. Tablo 3.25: MUHASEBE Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Evet Hayır Toplam Dönem içi muhasebe işlemleri 51,3 48,7 100,0 Cari hesapların takibi 50,7 49,3 100,0 Uluslararası muhasebe standartları 47,7 52,3 100,0 Stok kontrol yöntemleri 45,7 54,3 100,0 Envanter ve değerleme işlemleri 38,4 61,6 100,0 Yüzde 60 51,3 50 50,7 47,7 45,7 38,4 40 30 20 10 0 Dönem içi muhasebe işlemleri Cari hesapların Uluslararası takibi muhasebe standartları Stok kontrol yöntemleri Envanter ve değerleme işlemleri Grafik 3.20: MUHASEBE Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları 62 FİNANSMAN Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Tablo 3.26: FİNANSMAN Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Evet 50,5 47,7 47,0 44,1 42,7 39,1 Fon yönetimi İşletme sermayesi yönetimi Varlık yönetimi Borç yönetimi Alacak yönetimi Proje değerleme işlemleri Hayır 49,5 52,3 53,0 55,9 57,3 60,9 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Finansman alanında da muhasebede olduğu gibi konular arasında önemli farklılıklar olmamakla birlikte, katılımcıların %50,5’i fon yönetimi konusunu birinci sırada göstermişlerdir. Bu konuyu işletme sermayesi yönetimi (%47,7), varlık yönetimi (%47,0), borç yönetimi (%44,1) gibi konular takip etmektedir. En az ihtiyaç duyulan konu ise proje değerleme işlemleri (%39,1) konusudur. Yüzde 60 50,5 50 47,7 47 44,1 42,7 40 39,1 30 20 10 0 Fon yönetimi İşletme sermayesi yönetimi Varlık yönetimi Borç yönetimi Alacak yönetimi Proje değerleme işlemleri Grafik 3.21: FİNANSMAN Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları 63 ÜRETIM Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Tablo 3.27: ÜRETIM Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Evet Hayır Toplam Üretim yönetimi 50,0 50,0 100,0 Tahmin yöntemleri 49,1 50,9 100,0 İş ölçümü ve değerlemesi 45,3 54,7 100,0 Ürün tasarımı 43,1 56,9 100,0 Kuruluş yeri 37,0 63,0 100,0 İşletmelerin üretim alanında üretim yönetimi (%50,0) konusuna öncelik verdikleri görülmektedir. Bu konunun ardından tahmin yöntemleri (%49,1) konusu, iş ölçümü ve değerleme (%45,3) konusu ve ürün tasarımı (%43,1) konusu gelmektedir. Kuruluş yer seçimi (%37,0) konusunun en son sırada ihtiyaç duyulan konu olduğu görülmektedir. Yüzde 60,0 50,0 50,0 49,1 45,3 43,1 37 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Üretim yönetimi Tahmin yöntemleri İş ölçümü ve Ürün tasarımı Kuruluş yeri değerlemesi Grafik 3.22: ÜRETIM Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları DIŞ TİCARET Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Araştırmaya katılan işletmelerin dış ticaret alanında ihtiyaç duydukları eğitim konularının başında gümrük ve sigorta işlemleri (%42,1) konusu gelmektedir. Bu konuyu lojistik (%41,6), dış ticarette satış (%40,4) ve dış ticaret finansmanı (%38,7) konuları takip etmektedir. 64 Tablo 3.28: Dış Ticaret Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları Evet Hayır Toplam Gümrük ve sigorta işlemleri 42,1 57,9 100,0 Lojistik 40,6 59,4 100,0 Dış ticarette satış teknikleri 40,4 59,6 100,0 Dış ticaretin finansmanı 38,7 61,3 100,0 43 Yüzde 42,1 42 40,6 41 40,4 40 38,7 39 38 37 Gümrük ve sigorta işlemleri Lojistik Dış ticarette satış teknikleri Dış ticaretin finansmanı Grafik 3.23: Dış Ticaret Alanında İhtiyaç Duyulan En Önemli Eğitim Konuları İşletmelerin İhtiyaç Duyduğu Başlıca Eğitim Konuları İşletmelerin ihtiyaç duydukları eğitim konuları ile ilgili yukarıda sunulan bulgular bir bütün olarak değerlendirildiğinde, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin en fazla ihtiyacı olan eğitim konuları aşağıdaki tablodaki gibi ortaya çıkmaktadır. Tablo 3.29: İşletmelerin İhtiyaç Duyduğu Başlıca Eğitim Konuları Yüzde Satış ve müşteri ilişkileri yönetimi 65,0 Dönem içi muhasebe işlemleri 51,3 Fon yönetimi 50,5 Üretim yönetimi 50,0 İnsan kaynakları yöneticiliği 42,2 Gümrük ve sigorta işlemleri 42,1 Tablodan da izlenebileceği gibi, en fazla ihtiyaç duyulan konu pazarlama alanında ortaya çıkan satış ve müşteri ilişkileri konusudur. Bu konuyu, 65 muhasebe-finans fonksiyonu içinde yer alan dönem içi muhasebe işlemleri ve fon yönetimi konuları takip etmektedir. Üretim yönetimi konusu dördüncü sırada yer alırken, insan kaynakları yöneticiliği konusu beşinci sırada gelmektedir. Son sırada ise gümrük ve sigorta işlemleri konusu yer almaktadır. Yüzde 70,0 65,0 60,0 51,3 50,5 50 50,0 42,2 42,1 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Satış ve müşteri ilişkileri yönetimi Dönem içi muhasebe işlemleri Fon yönetimi Üretim yönetimi İnsan Gümrük ve kaynakları sigorta yöneticiliği işlemleri Grafik 3.24: İşletmelerin İhtiyaç Duyduğu Başlıca Eğitim Konuları Manas Üniversitesi’nden Eğitim Hizmeti Almak İsteyen İşletmeler Araştırma ile tespit edilen ve yukarıda sunulan eğitim ihtiyaçlarını işletmeler çeşitli kaynaklardan karşılayabilirler. Bu noktada Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinin bu tür ihtiyaçlara uygun eğitim programları uygulaması halinde, işletmelerin söz konusu programlardan yararlanmak isteyip istemeyecekleri konusunda da katılımcıların görüşleri alınmıştır. Konu ile ilgili elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur. Tablo 3.30: Manas Üniversitesi’nden Eğitim Hizmeti Almak İsteyen İşletmeler Sıklık Yüzde Evet 178 60,5 Hayır Toplam 116 294 39,5 100,0 66 Hayır %39,5 Evet %60,5 Grafik 3.25: Manas Üniversitesi’nden Eğitim Hizmeti Almak İsteyen İşletmeler Yukarıdaki bulgulardan da görülebileceği üzere, katılımcıların %60,5’i kurumsal yönetim ve işletmecilik konularındaki eğitim ihtiyaçlarını Kırgızistan– Türkiye Manas Üniversitesi’nden karşılamak istediklerini ifade etmişlerdir. 3.1.2.3. İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Özelliklerine Göre Karşılaştırılması Bu alt başlık altında işletmelerin eğitim ihtiyaçlarında, işletmelerin bulundukları bölgeler, faaliyet süreleri, hukuki yapıları ve çalışan sayısına göre farklılık olup olmadığı değerlendirilmiştir. İşletmelerin Eğitim İhtiyacının Bulundukları Bölgeye Göre ihtiyacı, bulundukları bölgeye göre Karşılaştırılması İşletmelerin eğitim değerlendirildiğinde, eğitime en fazla ihtiyaç duyan işletmelerin Jalalabat bölgesinde olduğu, en az ihtiyaç duyan işletmelerin ise Talas bölgesinde olduğu görülmektedir. Jalalabat bölgesindeki işletmelerin %90,5’i eğitim ihtiyaçları bulunduğunu belirtirken, Isıkgöl bölgesindeki işletmelerin %84,2’si, Batken bölgesindeki işletmelerin %75’i, Narın bölgesindeki işletmelerin %70,0’i, Oş bölgesindeki işletmelerin %69,7’si, Bişkek-Çüy bölgesindeki işletmelerin 67 %67,7’si ve Talas bölgesindeki işletmelerin ise %50,0’si eğitime ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Tablo 3.31: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Bulundukları Bölgelere Göre Karşılaştırılması Eğitim İhtiyacının Olup Olmaması Evet (%) Hayır (%) 90,5 9,5 84,2 15,8 75,0 25,0 70,0 30,0 69,7 30,3 67,5 32,5 50,0 50,0 Bölge Jalalabat Isıkgöl Batken Narın Oş Bişkek-Çüy Talas İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Faaliyet Sürelerine Göre Karşılaştırılması İşletmelerin yönetim, pazarlama, muhasebe, finansman, üretim, dış ticaret gibi alanlarda ihtiyaç duyduğu eğitim konuları faaliyet sürelerine göre değişmektedir. Faaliyet süresi 11 yıl ve daha fazla olan işletmelerin, faaliyet süresi 10 yılı geçmeyen işletmelere göre eğitime daha fazla ihtiyaç duydukları görülmektedir. Bu durum, işletmelerin faaliyet süresine bağlı olarak iş tecrübesi artıkça kurumsal yönetim ve işletmecilik alanlarında sürekli eğitim konusunda bilinçlenme düzeylerinin de geliştiği şeklinde değerlendirilebilir. Tablo 3.32: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Faaliyet Sürelerine Göre Karşılaştırılması İşletmelerin Faailiyet Süresi Eğitim İhtiyacının Olup Olmaması Evet (%) Hayır (%) 0-5 69,0 31,0 6-10 64,3 35,7 11-15 73,8 26,2 16-daha fazla 79,2 20,8 68 İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Hukuki Yapılarına Göre Karşılaştırılması İşletmelerin eğitim ihtiyaçları hukuki açıdan değerlendirildiğinde, bu konuda işletmeler arasında önemli bir farklılık olmadığı görülmektedir. Şahıs işletmeleri arasında eğitime ihtiyaç duyan işletmelerin oranı %71 iken, şirket statüsünde olan işletmeler arasında eğitime ihtiyacı olan işletmelerin oranı %69,8’dir. Tablo 3.33: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Hukuki Yapılarına Göre Karşılaştırılması İşletmenin Hukuki Yapısı İşletmelerin Eğitim İhtiyacının Olup Olmaması Evet (%) Hayır (%) Şahıs 71,0 29,0 Şirket 69,8 30,2 Eğitim İhtiyaçlarının Ortaklık Yapısına Göre Karşılaştırılması İşletmelerin eğitim ihtiyaçları ortaklık yapısına göre incelendiğinde, en fazla eğitime ihtiyaç duyan işletmelerin tamamen yabancı sermayeli işletmeler, eğitime en az ihtiyaç duyan işletmelerin de tamamen yerli sermaye ile kurulmuş işletmeler olduğu görülmektedir. Yerli-yabancı sermayeli işletmeler arasındaki bu farklılık, yabancı sermayeli işletmelerin yerli sermayeli işletmelere göre daha kurumsallaşmış, günümüzde kurumsal yönetim ve işletmecilik alanında yaşanan hızlı değişimlerin işletmeler açısından sürekli eğitimin öneminin daha fazla bilincinde olduğunu göstermektedir. Tablo 3.34: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Ortaklık Yapısına Göre Karşılaştırılması İşletmenin Ortaklık Yapısı Eğitim İhtiyacının Olup Olmaması Evet (%) Hayır (%) Tamamen Kırgız Sermayeli 66,4 33,6 Yabancı Sermaye Oranı %1- %50 arası 84,0 16,0 Yabancı Sermaye Oranı %51- %99 arası 64,3 35,7 Tamamen Yabancı Sermayeli 90,0 10,0 69 İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Faaliyet Gösterdikleri Sektörlere Göre Karşılaştırılması İşletmelerin eğitim ihtiyaçları, bulundukları sektörlere göre de farklılık göstermektedir. Aşağıdaki tablodan da izlenebileceği üzere, eğitime en fazla ihtiyaç duyan işletmeler tarım sektöründe faaliyet gösteren işletmelerdir. Tarım sektörindeki işletmelerin %87,5’i eğitime ihtiyaç duyarken, ticaret sektöründe faaliyet gösteren işletmeler arasında eğitime ihtiyaç duyanların oranı %65,6’dır. Tablo 3.35: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Faaliyet Gösterdikleri Sektörlere Göre Karşılaştırılması İşletmenin Faaliyet Gösterdiği Sektör İşletmelerin Eğitim İhtiyacının Olup Olmaması Evet (%) Hayır (%) Üretim 69,7 30,3 Hizmet Ticaret 72,6 65,6 27,4 34,4 Tarım 87,5 12,5 Eğitim İhtiyaçlarının Çalışan Sayılarına Göre Karşılaştırılması İşletmelerin eğitim ihtiyaçları çalışan sayılarına göre de farklılaşmaktadır. İşletmelerde çalışan sayısı işletme büyüklüğü ile ilgili önemli göstergelerden biridir. Aşağıda verilen tabloda görüldüğü gibi, 26-50 arası çalışanı olan işletmeler ile 76-100 çalışanı olan işletmelerin eğitim ihtiyacı diğer işletmelerden daha yüksektir. Tablo 3.36: İşletmelerin Eğitim İhtiyaçlarının Çalışan Sayılarına Göre Karşılaştırılması İşletmede Çalışan Sayısı Eğitim İhtiyacının Olup Olmaması Evet (%) Hayır (%) 1-25 61,9 38,1 26-50 92,0 8,0 51-75 72,4 27,6 76-100 84,2 15,8 101- daha fazla 72,2 27,8 70 1-25 arasında çalışanı olan işletmeler küçük ölçekli ve eğitime ayıracak zaman, para gibi kaynakları sınırlı olan işletmelerdir. Diğer taraftan 100’ün üzerinde çalışanı olan işletmeler kurumsallaşma yolunda belli bir aşamaya gelmiş, büyük ölçekli işletmelerdir ve eğitim ihtiyaçlarını genellikle kendi organizasyon yapıları içinde işletme-içi eğitim uygulamaları ile gerçekleştirmektedirler. 26 ile 100 kişi arasında çalışanı olan orta boy işletmeler, büyüme ve kurumsallaşma yolunda arayış içerisinde olan işletmeler olup, bunlar eğitime daha fazla ihtiyaç duymaktadırlar. 3.2. EĞİTİM PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ Projenin ikinci aşamasında, birinci aşamada yapılan araştırma ile belirlenmiş olan ve işletmelerin en fazla ihtiyaç duydukları konularda eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda sırasıyla örnek uygulamalar incelenmiş, alternatif programlar oluşturulmuş ve bu programlar arasından işletmelerin ihtiyaçlarına uygun programlar belirlenmiş, belirlenmiş olan programlar süre, amaç, başvuru koşulları, içerik, ölçme ve değerlendirme yöntemi gibi ölçütler bakımından tanımlanarak program rehberi hazırlanmıştır. a) Örnek Uygulamaların İncelenmesi Eğitim programlarının geliştirilmesi aşamasında ilk olarak Kırgızistan ve Türkiyede’ki üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve eğitim-danışmanlık firmaları tarafından yaygın olarak uygulanan sertifikalı eğitim programları incelenmiştir. Bu incelemelerde, ilgili programlar konu, kapsam, içerik, süre, uygulama biçimi, hedef kitle vb. yönleri ile değerlendirilerek, örnek program listeleri hazırlanmıştır. 71 b) Alternatif Programların Belirlenmesi ve Program Seçimi Projenin birinci aşamasında yapılan araştırmadan işletmelerin ihtiyaç duydukları eğitim konuları ile ilgili elde edilen bulgulardan ve örnek uygulamalardan edinilen bilgilerden yararlanarak, işletmelerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelikte olan alternatif programlar değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal yönetim ve temel işletme fonksiyonları alanlarında en çok ihtiyaç duydukları 8 konuda eğitim programı hazırlanmasına karar verilmiştir. Bu konular sırasıyla: 1) İnsan Kaynakları Yönetimi 2) Üretim Yönetimi 3) Dönem İçi ve Dönemsonu Muhasebe İşlemleri 4) Müşteri İlişkileri Yönetimi 5) Satış Yönetimi 6) Fon Yönetimi 7) Dış Ticaret Uzmanlığı 8) Gümrük ve Sigorta İşlemleri konularıdır. Belirlenen bu konular arasından da, Plot Uygulama için işletmelerin en fazla ihtiyaç duydukları konu olarak ön plana çıkan Satış Yönetimi Konusu seçilmiştir. c) Sertifikalı Eğitim Programları Bu aşamada, öncelikle pilot uygulama için seçilen konu olmak üzere, proje kapsamında işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde tespit edilen eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak konularla ilgili sertifikalı eğitim programları hazırlanmıştır. Aşağıda ayrıntılı bilgileri verilen bu programlar; Süre, Eğitim yeri, Uygulama koşulları, Başvuru ve katılım koşulları, 72 bilgilerini Hedef kitle, Amaç, Sertifika alabilme şartları, İçerik, Sınav kapsayıcı şekilde açıklanmıştır. Ayrıca, proje tamamlandıktan sonraki süreçlerde yapılacak uygulamalara yol göstermesi amacıyla sözkonusu programlar, “Sertfikalı Eğitim Programları” adı altında bir kitapçıkta toplanmış ve raporun ek’inde (Ek 2) sunulmuştur. 73 1. İnsan Kaynakları Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı (İKYU) İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (İKYU) Süresi Eğitim Yeri Program Uygulama Koşulları Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav 75 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi Şirket sahipleri, yöneticileri, yönetici adayları Kendini geliştirmek, bilgilerini güncellemek isteyen insan kaynakları uzman ve yöneticileri Şirketlerin insan kaynakları bölümlerinde çalışanlar İnsan kaynaklarına ilgi duyan bu alanda uzmanlaşmak isteyenler Bu programın amacı, işletmelerin insan kaynakları bölümündeki süreçleri yürütecek insan kaynakları elemanı, uzmanı ve yöneticisi yetiştirmektir. Programda; insan kaynakları yönetiminde yeni anlayış, insan kaynakları yönetiminin yönetim fonksiyonları içindeki yeri ve önemi, insan kaynaklarının stratejik rolü, insan kaynakları fonksiyonları, iş analizi, işgücü temini ve yerleştirme süreçleri, iş değerlemesi, kariyer ve performans yönetimi, ücret yönetim sistemleri, iş tatmini sağlama uygulamaları, iş ve meslek etiği ve hukuku, insan kaynaklarında endüstri ilişkileri ve bilgi sistemleri, özlük işleri ve bordrolama konularında katılımcılara detaylı bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. İnsan Kaynakları Yönetiminde Yeni Anlayış İnsan Kaynakları Yönetiminin Yönetim Fonksiyonları İçindeki Yeri İnsan Kaynaklarının Stratejik Rolü İnsan Kaynakları Yöneticisinin Temel Görevleri İnsan Kaynakları Fonksiyonları İş Analizi ve İş Tanımları İş Gören Bulma, Seçme ve Yerleştirme Süreci İş Gören Eğitimi, Geliştirilmesi ve Yetkilendirilmesi İş Değerleme Kariyer Yönetimi Performans Değerlendirme Ücret Yönetim Sistemleri İş Tatmini, Motivasyon ve Ödül Yönetimi İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı İş ve Meslek Etiği İnsan Kaynaklarında Endüstri İlişkileri İnsan Kaynaklarında Bilgi Sistemleri Özlük İşleri ve Bordrolama Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecek. 74 2. Üretim Yönetimi Sertifika Programı (ÜY) ÜRETİM YÖNETİMİ UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (ÜY) Süresi Eğitim Yeri Program Uygulama Koşulları Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav 60 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi İşletmelerin üretim departmanlarında çalışanlar, yöneticiler, KOBİ sahipleri, Üretim yönetimi konusunda uzmanlaşmak isteyenler, Üretim konusuna ilgi duyanlar. Üretim Yönetimi Sertifika Programının amacı, katılımcıların üretim yönetimi konusundaki bilgi ve becerilerinin gelişmesine katkı sağlamaktır. Programda, üretim ile ilgili temel bilgiler, işletmelerde kuruluş yeri seçimi, tesis yerleşim planlaması, lojistik yönetimi, kapasite ve tamirbakım planlaması, stok yönetimi, üretim verimliği ve üretimde yeni konular hakkında katılımcılara detaylı bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Genel Konular Kuruluş Yerinin Seçimi Sistematik Tesis Yerleşim Planlaması Lojistik Yönetimi Kapasite Planlaması Tamir-Bakım Planlaması Stok Yönetimi Üretimde Verimliliği Artırma İletişim Geliştirme ve Takım Çalışması Üretim Yönetiminde Diğer Yeni Konular Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 75 3. Dönemiçi ve Dönemsonu Muhasebe İşlemleri Sertifika Programı (DİSMİ) DÖNEM İÇİ VE DÖNEMSONU MUHASEBE İŞLEMLERİ UZMANLIĞI Süresi Eğitim Yeri Program Uygulama Koşulları Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav SERTİFİKA PROGRAMI (DİSMİ) 75 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi İşletmelerin muhasebe bölümünde görev alan tüm çalışanlar. Dönem içi ve dönem sonu muhasebe işlemleri konusunda bilgi birikimini arttırmak ve bilgilerini güncellemek isteyenler. Muhasebe konusuna ilgi duyan ve bu alanda uzmanlaşmak isteyenler. Muhasebe alanında çalışan / çalışmak isteyen genç yönetici adayları. Programın amacı, muhasebe alanında çalışan veya çalışmak isteyen kişilerin muhasebe işlemleri konusunda bilgi sahibi olmasını sağlamaktır. Programda; muhasebe ile ilgili temel kavramlar ve ilkeler, mali tabloların düzenlenmesine ilişkin ilkeler, dönen ve duran varlıklara ilişkin dönem içi ve dönem sonu işlemler, yabancı ve öz kaynaklara ilişkin dönem içi ve dönem sonu işlemler, maliyet, gelir ve gider hesapları işleyişi, işletmenin faaliyet sonucunun çıkarılması, vergilerin hesaplanması, mali tabloların hazırlanması ve sunulması konularında katılımcılara bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Muhasebe ile ilgili temel kavramlar ve ilkeler, Temel muhasebe eşitliği anlayışı Uluslararası muhasebe standartları çerçevesinde temel mali tabloların düzenlenmesi ilkeleri, Dönen varlıklara ait dönem içi işlemler, Envanter ve değerleme işlemleri, Duran varlıklara ait dönem içi işlemler, Envanter ve değerleme işlemleri, Yabancı kaynaklara ait dönem içi işlemler, Envanter ve değerleme işlemleri, Öz kaynaklara ait dönem içi işlemler, Envanter ve değerleme işlemleri, Maliyet, gelir ve gider hesaplarının işleyişi İşletmenin faaliyet sonucunun çıkarılması, Vergilerin hesaplanması, Finansal tabloların hazırlanması ve sunulması. Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 76 4. Müşteri İlişkileri Yönetimi Sertifika Programı (MİY) MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (MİY) Süresi Eğitim Yeri Program Uygulama Koşulları Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav 72 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi Pazarlama, müşteri ilişkileri, satış vb. görevlerde çalışarak müşteriler ile ilişki içerisinde bulunması gereken bölüm yöneticileri ve çalışanlar. Müşteri ilişkileri konusunda kendini geliştirmek, bilgilerini güncellemek isteyenler. Müşteri ilişkileri konusuna ilgi duyan ve bu alanda uzmanlaşmak isteyenler. Programın amacı, pazarlama, satış ve müşteri ilişkileri yönetim alanında çalışan veya çalışmak isteyen kişilerin müşteri ilişkileri konusunda uzmanlık derecesinde bilgi sahibi olmasını sağlamaktır. Programda; müşteri ve müşteri ilişkileri kavramı, işletme için önemi, yeni beklentiler doğrultusunda değişen müşteri profilleri davranış tipleri, müşteri odaklı kurum kültürü ve vizyon oluşturma konularının yanı sıra, pazarlama fonksiyonunda müşteri ilişkileri yönetimi, müşteri ilişkileri teknolojileri, E-Ticarette müşteri ilişkileri yönetimi, müşteri memnuniyeti ve ölçülmesi, müşteri şikayetlerinin yönetimi temel konularında katılımcılara detaylı bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Müşteri ve müşteri ilişkileri kavramı Müşteri ilişkilerinin işletme için önemi Değişen müşteri profilleri ve yeni beklentiler Müşteri davranış tipleri Müşteri odaklı kurum kültürü ve vizyon Pazarlamada müşteri ilişkileri CRM (Customer Relationship Management) CRM Teknolojileri E-Ticarette müşteri ilişkileri yönetimi Müşteri memnuniyeti ve ölçülmesi Müşteri şikâyetleri yönetimi Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 77 5. Satış Yönetimi Sertifika Programı (SY) SATIŞ YÖNETİMİ UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (SY) Süresi Eğitim Yeri Program Uygulama Koşulları Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav 60 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi Pazarlama, müşteri ilişkileri, satış vb. görevlerde çalışarak müşteriler ile ilişki içerisinde bulunması gereken tüm işletme çalışanları. Satış alanında kendini geliştirmek, bilgi birikimini arttırmak ve bilgilerini güncellemek isteyenler. Satış yönetimine ilgi duyan ve bu alanda uzmanlaşmak isteyenler. Satış alanında çalışan veya çalışmak isteyen genç yönetici adayları. Programın amacı, pazarlama ve satış alanında çalışan veya çalışmak isteyen kişilerin satış konusunda uzmanlık derecesinde bilgi sahibi olmasını sağlamaktır. Programda; pazarlama ve satış ile ilgili temel kavramlar, pazarlama fonksiyonu içerisinde satış organizasyonunun rolü, satış süreci, müşteri ilişkileri, satış ikna teknikleri, satış sonrası itirazların çözümü, satış performansının değerlendirilmesi ve satışta yeni gelişmeler hakkında katılımcılara detaylı bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Pazarlama ve Satış Kavramı Satışa Genel Bakış Hazırlık Çalışmaları ve Adım Adım Satış Müşteriyle İletişim Kurmak Kişisel Satışta İkna Etmek Satış İtirazlarının Karşılanması Satışta Performans Yönetimi Satışta Yeni Gelişmeler Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 78 6. Fon Yönetimi Sertifika Programı (FY) FON YÖNETİMİ UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (FY) Süresi Eğitim Yeri 72 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Program Uygulama Koşulları Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi İşletmelerin finans ve fon yönetimi birimlerinde görev alan tüm çalışanlar. Fon yönetimi konusunda bilgi birikimini arttırmak ve bilgilerini güncellemek isteyenler. Fon yönetimine ilgi duyan ve bu alanda uzmanlaşmak isteyenler. Fon yönetimi alanında çalışan /çalışmak isteyen genç yönetici adayları. Programın amacı, fon yönetimi alanında çalışan veya çalışmak isteyen kişilerin bu konuda bilgi sahibi olmasını sağlamaktır. Programda; fon yönetimiyle ilgili temel kavramlar, mali piyasalar, fon yönetimi yapan kuruluşlar, fon yatırım araçları, fon yönetiminde piyasa ve ekonomik göstergelerin yorumlanması, risk yönetimi ve yatırım araçları getirilerinin hesaplanması konularında katılımcılara bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Fon Yönetimi ve fon yönetimiyle ilgili temel kavramlar (fon, fon yöneticisi, yatırım, yatırım portföyü, fon çeşitleri ve özellikleri) Fon yönetiminin temel unsurları Mali Piyasalar: Para ve Sermaye Piyasaları Birincil ve İkincil Sermaye Piyasaları Fon Yönetimi Yapan Kuruluşlar Fon Yönetiminde Çeşitlendirme Para ve Sermaye Piyasaları Yatırım Araçları Milli Para ve Döviz Pozisyonu Yönetimi Hisse Senedi ve Tahvil Değerlemesi Türev Ürünler ve Fon Yönetiminde Kullanılması Fon Yönetiminde Piyasa ve Ekonomik Göstergelerin Yorumlanması, Fon Yönetiminde Risk, Risk Çeşitleri ve Risk Kontrolü Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları, Hedge Fonları Yatırım Araçları Getirilerinin Hesaplanması Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 79 7. Dış Ticaret Uzmanlığı Sertifika Programı (DTU) DIŞ TİCARET UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (DTU) Süresi Eğitim Yeri Program Uygulama Koşulları Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amaç Sertifika İçerik Sınav 60 saat Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi İşletmelerin ithalat ve ihracat departmanlarında çalışanlar, Uluslararası ticaret yapmak isteyenler Dış ticaret ve gümrük müşavirlik firmaları çalışanları, Dış ticaret konusunda uzmanlaşmak isteyenler, Dış ticarete yeni başlayanlar. Dış ticarete ilgi duyanlar Dış Ticaret Uzmanlığı Sertifika Programının amacı, katılımcıların dış ticaret konusundaki bilgi ve becerilerinin gelişmesine katkı sağlamaktır. Programda, dış ticaret ile ilgili temel bilgiler, dış ticaret ile ilgili kurumlar, dış ticarette pazar analizleri, dış ticarette ihracat ve ithalat, dış ticaret rejimleri, dış ticarette kullanılan belgeler, dış ticaret mevzuatı, dış ticarette teslim şekilleri, dış ticaret işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve dış ticarette E-ticaret uygulamaları hakkında katılımcılara detaylı bilgi aktarılacaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Dış Ticarette Temel Bilgiler Dış Ticaretle İlgili Kurumlar Dış Ticarette Pazar Analizleri Dış Ticaret Türleri (İhracat ve İthalat) Dış Ticaret Rejimleri Dış Ticarette Kullanılan Belgeler Dış Ticaret Mevzuatı Dış Ticarette Teslim Şekilleri Dış Ticaretin Finansmanı ve Teşvikler Dış Ticaret İşlemleri Muhasebesi Dış Ticarette E-Ticaret Uygulamaları Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 80 8. Gümrük ve Sigorta İşlemleri Sertifika Programı (GSİ) GÜMRÜK VE SİGORTA İŞLEMLERİ UZMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI (GSİ) Süresi 74 saat Eğitim Yeri Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Cal Kampüsü, Bişkek Program Uygulama Koşulları Programa en az 10, en fazla 30 kişi kabul edilir. Yeterli başvuru olmadığı dönemde program açılmaz. Başvuru sayısının 30 kişiden fazla olduğu dönemde, aday kabulünde programa başvuru sırası dikkate alınır. Başvuru ve Katılım Koşulları Hedef Kitle Amacı Sertifika İçerik Sınav En az lise mezunu olmak Tam ve eksiksiz doldurulmuş başvuru kayıt formu Öğrenim belgesi İşletmelerin ithalat ve ihracat departmanlarında çalışanlar, Uluslararası ticaret yapmak isteyenler Dış ticaret ve gümrük müşavirlik firmaları çalışanları, Dış ticaret konusunda uzmanlaşmak isteyenler, Dış ticarete yeni başlayanlar. Dış ticarete ilgi duyanlar Dış ticaret alanında çalışan kişilere günümüzdeki gümrük ve sigorta işlemleri ve uygulamalarındaki süreçler hakkında bilgi aktarmaktır. Programa %70 devam eden ve program sonunda yapılan sınavda başarılı olan katılımcılara Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hazırlanan resmi “Katılım Belgesi” ve “Uzmanlık Sertifikası” verilecektir. Katılım Belgesi: Programa % 70 devam eden her katılımcı bu sertifikayı alabilecektir. Uzmanlık Sertifikası: Sertifika programına %70 devam eden ve sınavdan başarılı olan katılımcıya verilecektir. Gümrük Mevzuatı ve Gümrükleme İşlemleri Gümrük Mevzuatı ve Gümrük Rejimleri Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi Antrepo Rejimi ve Transit Ticaret Rejimi Kesin İhracat Geçici İthalat Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi Dahilde İşleme Rejimi ve Hariçte İşleme Rejimi Gümrük Beyannamesi ve Doldurulma Esasları Sigorta işlemleri Risk Yönetimi ve iş insanlarının riskleri konusundaki farkındalığı, Dünyada ve ülkemizde sektörleri ve işadamlarını çok yönlü etkileyen doğal, ekonomik, sosyal, politik ve teknolojik riskler ve bu risklerin yönetim şekilleri, Yatırımların, malların, üretimin, çalışanların riskleri ve sorumlulukları, Sigorta algısı, sigortalı ve sigortacı davranışları, Mevcut ve yeni sigorta uygulamaları, Sigorta sektöründe yapısal değişimler ve sanayiye ve ekonomisi katkısı Program sonunda yazılı ve test sorularından oluşan karma bir sınav yapılacaktır. Bu sınavdan yüzlük sisteme göre elli (50) puan ve üzeri başarı gösterenlere “uzmanlık sertifikası” gösteremeyenlere “katılım belgesi” verilecektir. 81 3.3. PİLOT UYGULAMA Projenin üçüncü aşamasında, bir önceki aşamada hazırlanan eğitim programları arasından seçilen “Satış Yönetimi Sertifika Programı”nın” pilot uygulaması yapılmıştır. Plot uygulama sürecinde gerçekleştirilen faaliyetler aşağıda açıklanmıştır. a) Uygulama Yerinin Seçimi Pilot uygulama, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Cengiz Aytmatov Kampüsü İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi binasında yapılmıştır. Yer seçiminde, uygulamaya katılanların eğitim ihtiyaçlarına göre yoğunlaştıkları ve en fazla katılımın olduğu bölge kriteri dikkate alınmıştır. b) Eğitici Kadronun Belirlenmesi ve Bilgilendirme Semineri Sertifikalı eğitim programları genellikle, örgün eğitim sürecini tamamlamış ve iş hayatına atılmış kişilerin belirli konularda güncel ve çağdaş uygulamalar hakkında bilgilendirilmesi ve deneyimlerinin geliştirilmesine yöneliktir. Dolayısı ile, eğitim programlarının uygulanmasında rol alacak eğitimcilerin, hem akademik hem de uygulamalar bakımından alanında uzman kişilerden oluşması büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda pilot uygulama kapsamında yapılan sertifika eğitim seminerinin eğitimcileri, seminer konusu ile ilgili bilgi ve deneyim sahibi olan kişilerden oluşturulmuştur. Bunun için öncelikle üniversitemizin çeşitli birimlerinde görev yapan öğretim elemanları olmak üzere, Kırgızistan ve Türkiye’deki üniversitelerdeki konu ile ilgilenen öğretim elamanları ve profesyonel olarak çalışan uzman kişilerlerle görüşülmüştür. Pilot uygulamada çalışmaya istekli ve gönüllü olan kişiler belirlenerek uygun eğitmenler seçilmiştir. Eğitmenler olarak Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Ali ELEREN ve Öğr. Gör. Dr. Azamat MAKSÜDÜNOV görev almışlardır. 82 c) Programın Duyurulması Pilot uygulama programı hedef kitleye ve halka etkili bir şekilde duyurulmaya çalışılmıştır. Bunun için Kırgızistan’da faaliyet gösteren orta ve büyük işletmeler, kamu kurumları, ilgili sivil toplum kuruluşları, saha araştırmasına katkı sağlayan belediyeler adına ve üniversitemiz akademik personeline davetiyeler hazırlanmış ve bu davetiyeler faks, e-posta aracılığıyla ve elden dağıtılmıştır. Böylece proje ve sertifikalı eğitim programları, üniversitemiz, fakültemiz ve bölümümüzün tanınırlığı ve farkındalığının artırılması hedeflenmiştir. Ayrıca, proje ve sertifika programlarının daha geniş kitlelere duyurulması amacıyla üniversitemizin resmi web sitesi içinde http://sep.manas.kg/ adıyla proje ile ilgili ayrı bir sayfa hazırlanmıştır. Ayrıca proje sonuçları, sertikalı eğitim programları ve pilot uygulama ile ilgili gazeteye ilan verilmiştir. d) Katılımcıların Belirlenmesi Pilot uygulama eğitim programının katılımcıları, eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla yapılan araştırma sırasında, üniversitemiz tarafından uygulanacak bir eğitim seminerine katılmaya istekli olduğu tespit edilen orta ve üst düzey yöneticiler arasından seçilmiştir. Programın uygulanabilmesi için katılımcı sayısının en az 10, en fazla 30 kişi olması koşulu aranmıştır. Bu bağlamda, önce bir liste hazırlanmıştır. Bu listeye giren işletme sahibi ve yöneticilerle telefonla tek tek görüşülerek kendilerine e-posta ve faks aracılığıyla davetiye mektubu ile başvuru formu gönderilmiştir. Başvurular için iki haftalık süre verilmiştir. Eğitim seminere katılmayı kabul edenler, 05.04.2013 tarihine kadar başvuru formlarını doldurarak davetiye mektubunda belirtilen email adresine veya faksa göndermişlerdir. Yapılan değerlendirme sonucunda, başvuranların Bişkek-Çüy, Isık-Köl ve Talas bölgelerinden olduğu görülmüştür. Başvurular arasından 27 kişinin başvurusu kabul edilmiş ve kendilerine seminer tarihinden bir hafta önce Ek 3’te sunulan seminer programı gönderilmiştir. 83 e) Programın Uygulanması Eğitim semineri, belirlenen yerde ve program takvimine göre 2 gün olarak gerçekleştirilmiştir. imkanlarının Seminerin sınırlı olması, deneme niteliğinde katılımcıların olması, programa ne proje düzeyde bütçe ilgi göstereceklerinin belli olmamasından dolayı uygulamanın mümkün olduğunca en az zaman ve en az maliyetle yapılmasına özen gösterilmiştir. Eğitim programı, satış yönetimi ile ilgili en önemli konulardan oluşturulmuştur. Eğitim programının ilk gününde satış yönetimi ile ilgili temel bilgiler ve satış ilkeleri detaylı şekilde anlatılmıştır. Ayrıca, temel satış ilkeleri ile ilgili kısa bir film hazırlanmış ve bu film katılımcılara gösterilerek filmde işlenen satış ilkeleri katılımcılarla teker teker tartışılmıştır. Programın ikinci gününde ise satış yönetimi ve organizasyonu ana teması içerisinde yönetim ve satış yönetimi kavramı; satış elemanlığından yöneticiliğine geçiş, satış yönetiminin görevleri, satış elemanı temin süreci, satış elemanı temin kaynakları, satış elemanlarının eğitimi, motivasyonu; performans değerleme süreci, performans ölçümünün amaçları, kriterleri ve sonuçları, satış organizasyonu etkinliği, satış mesleğinde yeni gelişmeler, satış yaklaşımında yeni trendler, gelecekte satış yönetiminde beklenen etkinlik boyutları incelenmiştir. Program sadece anlatım şeklinde değil, soru-cevap şeklinde de yürütülmüştür. Konu anlatımı bittikten sonra katılımcılar beşer kişilik dört gruba ayrılmış ve beyin fırtınası yöntemiyle bir eğitim semineri programını hedef kitleye nasıl pazarlayacakları konusunu tartışmaları sağlanmıştır. Böylece eğitim semineri teorik bilgi aktarımı ile sınırlı kalmamış, aynı zamanda interaktif bir ortam yaratılmıştır. Ayrıca program çerçevesinde üniversitemizde 2 saatlik gezi düzenlenmiştir. Cengiz Aytmatov Kampüsünde bulunan Ziraat Fakültesi Mikrobiyoloji Laboratuvarı, Veteriner Fakültesi Laboratuarı, Mühendislik Fakültesi Gıda Maddeleri ve Hammadde Analizi Laboratuvarı ve Mikrobiyoloji Laboratuvarı, Manas Radyo ve TV stüdyosu ziyaret edilmiştir. 84 f) Katılımcıların Değerlendirilmesi ve Sertifikaların Verilmesi Sertika eğitim programlarının uygulanmasında ilke olarak katılımcılardan %70 devam koşulu istenecek ve program sonunda katılımcılara sınav yapılacaktır. Devam koşulunu sağlayan ve sınavda başarılı olanlara uzmanlık sertifikası (Ek 4) verilecek, devam koşulunu sağlayan ancak sınavda başarılı olamayanlara ise katılım belgesi (Ek 5) verilecektir. Ancak, proje kapsamınında yapılan pilot uygulama semineri deneme niteliğinde olduğundan katılımcılara sınav uygulanmamış, yalnızca seminere iki gün boyunca kesintsiz katılan herkese program sonunda yapılan bir törenle katılım belgesi verilmiştir. g) Program Performansının Değerlendirilmesi Programın performans değerlendirmesi için katılımcılara, programın beklentileri ne ölçüde karşıladığına ilişkin ‘katılımcı memnuniyet anketi’ (Ek 6) uygulanmıştır. Sözkonusu anket sonucunda elde edilen bulgular aşağıda değerlendirilmiştir. Eğitim programında, “Program Performansının Değerlendirilmesi” için son gün yapılan anket çalışmasına 22 kişi katılmıştır. Anket formları, eğitim programı tamamlandıktan sonra katılımcılara dağıtılmış ve anket doldurulduktan sonra teslim etmeleri istenmiştir. Anket formu, iki bölümden oluşturulmuştur. Anketin ilk bölümünde, katılımcıların eğitim programını değerlendirmelerine yönelik beşli Likert ölçekli sorular, ikinci bölümünde ise katılımcıların programla ilgili görüşlerinin tespit edilmesine yönelik açık uçlu sorular yer almıştır. Anket formlarından elde edilen veriler kodlanarak SPSS 20 paket programına girilmiş ve tanımlayıcı istatistiksel analiz uygulanmıştır. Analiz sonuçları aşağıdaki tablolarda verilmektedir. 85 Tablo 3.37: Eğitimle İlgili Katılımcıların Görüşleri Eğitim konuları beklentilerimi karşıladı. Eğitim konuları eğitimin amacıyla ilgiliydi. Eğitim sayesinde yeni bilgi, beceri/bakış açısı kazandım. Eğitim sırasında eğitimi/konuları takip etmek kolaydı. Eğitimde öğrendiklerimi iş/günlük hayatımda kullanacağımı düşünüyorum. Eğitim içeriği anlaşılırdı. Eğitimde verilen teorik bilgilerin pratik uygulamalarla desteklenmesi yeterliydi. Eğitim süresi konular dikkate alındığında etkin planlanmıştı. Eğitimin süresi yeterliydi. Ortalama 4,4762 4,6364 4,1364 Std. hata 0,60159 0,58109 1,08213 4,5455 0,5958 4,500 0,91287 4,6818 0,47673 4,4091 0,59033 4,5909 0,50324 3,500 1,26303 Tablo 3.37 incelendiğinde, araştırmaya katılanlar tarafından eğitim konularının beklentileri karşıladığı (4,47), eğitim konusunun eğitim amacıyla ilgili olduğu (4.63), eğitimin yeni bilgi, beceri/bakış açısı kazandırdığı (4,13), eğitim sırasında eğitimi takip etmenin kolay olduğu (4,54), eğitimde öğretilenlerin iş/günlük hayatında kullanılabileceği (4,50), eğitimin içeriğinin anlaşıldığı (4,68), eğitimde verilen teorik bilgilerin pratik uygulamalarla desteklenmesinin yeterli olduğu (4,40), eğitim süresinin etkin planlandığı (4,59) konularına yüksek düzeyde katılım olduğu görülmektedir. Eğitim süresinin yeterli olduğu (3,5) fikrine ise katılım beklenildiği gibi düşük olmuştur. Tablo 3.38: Aktivite, Doküman ve Materyallerle İlgili Katılımcıların Görüşleri Ortalama Std. hata Eğitimdeki aktiviteler eğitimin amacına uygundu. Eğitimdeki aktiviteler konuların anlaşılmasına yardımcı oldu. Eğitimde kullanılan ekipmanlar (tahta, bilgisayar, projeksiyon vb.) yeterliydi. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanlar içerik açısından yeterliydi. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanlar faydalıydı. 4,5909 0,66613 4,5909 0,66613 4,9091 0,4264 4,6818 0,47673 4,8182 0,39477 Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanlar günceldi. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanların malzeme ve baskısı kaliteliydi. 4,5455 0,5958 4,7273 0,55048 Tablo 3.38’de sunulan eğitimde yapılan aktivite, kullanılan doküman ve materyallerle ilgili bulgular incelendiğinde katılımcılara göre eğitimde kullanılan 86 ekipmanlar yeterli (4,90), kullanılan dokümanlar faydalı (4,81), kullanılan dokümanların malzeme ve baskısının kaliteli (4,72), kullanılan dokümanların içerik açısından yeterli (4,68) olduğu belirtilmiştir. Aynı şekilde, katılımcılar, eğitimdeki aktivitelerin eğitimin amacına uygun olduğu ve aktivitelerin konuların anlaşılmasına yardımcı olduğu (4,59) ve kullanılan dokümanların güncel olduğu (4,54) fikrine katılmışlardır. Tablo 3.39: Katılımcıların Eğitmenlerle İlgili Görüşleri Ortalama Std. hata Eğitmenler konulara hazırlıklıydı. 5,000 0,000 Eğitmen konulara hakimdi. 4,9091 0,29424 Eğitmen aktif katılımı teşvik etti. 4,5909 0,50324 Eğitmen eğitim süresini uygun biçimde kullandı. 4,6818 0,5679 Eğitmen sorular için yeterli zaman ayırdı. 4,5455 0,73855 Eğitmenin sorulara verdiği yanıtlar yeterliydi. 4,8182 0,39477 Eğitmenin kullandığı sunum teknikleri yararlıydı. 4,8636 0,35125 Eğitmenin anlatımı açık ve anlaşılırdı. 4,7273 0,55048 Eğitmen konuların anlatımında uygun örnekler verdi. 4,6818 0,47673 Eğitmen eğitim sırasında profesyonel yaklaşım sergiledi. 4,8636 0,35125 Tablo 3.39’da görüldüğü gibi katılımcıların tamamı tarafından eğitmenlerin konulara hazırlıklı oldukları (5,0) belirtilmiştir. Katılımcılara göre, eğitmenler konulara hakim (4,90) olup, eğitmenlerin kullandığı sunum teknikleri yararlı ve eğitim sırasında profesyonel bir yaklaşım sergilenmiştir (4,86). Eğitmenlerin sorulara verdikleri yanıtlar yeterli (4,81), anlatımları açık ve anlaşılır (4,72) bulunmuştur. Konuların anlatımında eğitmenlerin uygun örnekler verdikleri ve eğitim süresini uygun biçimde kullandıkları (4,68), aktif katılımı teşvik ettikleri (4,59) ve sorular için yeterli zaman ayırdıkları (4,54) belirtilmiştir. Tablo 3.40: Katılımcıların Organizasyonla İlgili Görüşleri Derslikler eğitim için eksiksiz biçimde hazırlanmıştı. Dersliklerin temizliği yapılmıştı. Yemekhane/yemeklerden memnun kaldım. Şikayet ve önerilerim dikkate alındı. Mola ve yemekler için verilen süre yeterliydi. Ortalama Std. hata 4,8636 0,35125 5,000 4,9091 4,9048 4,9091 0,0000 0,29424 0,43644 0,4264 87 Tablo 3.40 incelendiğinde, katılımcıların dersliklerin temiz olduğuna dair olumlu görüşleri en üst düzeyde (5,0), ayrıca yemekhane ve yemeklerden memnun kaldıkları ve mola için verilen sürenin yeterli olduğu (4,90), şikayet ve önerilerinin dikkate alındığı (4,90) ve dersliklerin eğitim için eksiksiz biçimde hazırlandığı (4,86) konularında yüksek düzeyde tatmin oldukları anlaşılmaktadır. Açık uçlu ilk soruda, eğitimde işlenmesi beklenilen fakat işlenmeyen konuların neler olduğunun belirtilmesi istendiğinde; daha çok satış ve pazarlama araştırması, müşteri hoşnutsuzluğunu giderme yolları, her sektöre ait satış özellikleri ve farkları, hizmet ve ticaret alanlarında satış gibi konular belirtilmiş ve bazı katılımcılar programın kısa olduğunu vurgulamıştır. Açık uçlu ikinci soruda, katılımcılardan bu eğitime hangi konuların ve aktivitelerin eklenmesi hususundaki önerileri istendiğinde; motivasyon ve ödüllendirme, yabancı ülkelerin tecrübesi, pratik uygulama örnekleri, mevcut pazar sisteminin (Kırgızistan’ın) ayrıntılı incelenmesi, ürün reklamının yapılması, belli alanda çalışan ve başarıya ulaşan temsilcilerin davet edilerek iş tecrübelerini paylaşmaları ve turizm alanı ile ilgili konular önerilmiştir. Açık uçlu üçüncü soruda katılımcılara “eklemek istediğiniz herhangi bir konu var mı?” diye sorulduğunda aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir: 1. Seminer katılımcılarından isteyenlerin çalışma ilkelerini ve üstünlüklerini görebilmek için Türkiye’deki işletmeleri ziyaret edebilmelerine imkan sağlanabilir, 2. Seminer programı simültane tercümeyle veya tamamen Kırgızca anlatılmalıdır, böylece program daha etkili ve ilginç bir şekilde yürütülebilir, 3. Seminer akşam saatlerinde 3-4 günlük bir süreçte anlatılabilir. 88 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Günümüzde işletmeler küresel rekabet ortamında, değişken çevre koşulları altında varlıklarını sürdürmek zorundadırlar. İşletmecilik ve yönetimorganizasyon alanında da hemen her gün yeni kavramlar, teknikler, yaklaşımlar ve uygulamalar ortaya çıkmaktadır. İşletmelerin dünün bilgileri ve yöntemleri ile bugünün koşullarında rekabet edebilmeleri artık imkansız hale gelmiştir. Bu durum, işletmelerin değişen çevre koşullarına uyum sağlayabilmeleri için kendilerini sürekli yenilemelerini ve geliştirmelerini zorunlu kılmaktadır. Değişime ayak uyduramayan, faaliyet gösterdikleri alanlarda ortaya çıkan yenilikleri takip edemeyen işletmeler, küresel ve yıkıcı rekabet şartlarında önemli pazar kayıplarına uğramakta, çok kez de tüm varlıklarını kaybetme riski ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Bilgi çağı olarak da adlandırılan içinde bulunduğumuz yüzyılda, bilgi temel kritik başarı faktörlerinden biri haline gelmiştir. Diğer yandan, herşeyin çok hızlı ve köklü değişime uğradığı bir ortamda bilginin de eskime süresi kısalmıştır. Dolayısıyla, işletmeler sürekli değişen rekabet koşulları içinde yaşamlarını sürdürebilmek ve gelişmelere uyum sağlayabilmek için sadece mevcut bilgilerle yetinmeyip, bilgiyi sürekli güncellemek durumundadırlar. Diğer bir deyişle, sürdürülebilir bir başarı, sadece çevrede meydana gelen değişiklikleri kabul edip, mevcut bilgi birikimi ile bu değişikliklere uyum sağlamaya çalışmakla değil, öğrenme yeteneğini geliştirmekle mümkündür. Bunun için işletmelerin bilgi üretme, bilgiye ulaşma, bilgiyi işleme ve değerlendirme yollarını örgütsel yapılarına kazandırarak geleneksel örgüt yapılarını günün şartlarına cevap verebilecek şekle dönüştürmeleri gerekmektedir. İşte bu noktada, “eğitim” en önemli faktör olarak ön plana çıkmaktadır. Üniversiteler bilgi üreten ve bu bilgiyi eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetleri aracılığıyla sosyal paydaşları ile paylaşan yüksek öğretim kurumlarıdır. İşletmeler, üniversitelerin önemli paydaşlarından biridir. Bu 89 bağlamda, üniversiteler, işletmeler açısından en önemli bilgi kaynakları arasında yer almaktadır. Toplumsal sorumluluklarının bir gereği olarak üniversiteler, akademik bilgi birikimini iş dünyası ile paylaşarak hem topluma hizmet etme hem de iş dünyasının rekabet kapasitesinin artırılmasında önemli roller üstlenmektedirler. Üniversitelerin üstlendikleri rolleri yerine getirebilmesi, iş dünyası ile iyi ilişkiler kurulmasını, iş dünyasının ihtiyaçlarına ve sorunlarına çözümler sunan eğitim programları ve projelerin üretilmesini gerektirmektedir. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, iş dünyası ile ilişkilere büyük önem vermektedir. Üniversitenin kuruluş felsefesi, vizyon ve misyonunda, başta Kırgızistan, Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarındaki gençler olmak üzere sürekli eğitime inanan herkesimden bireylerin birlikte öğrenmeleri ve ortak anlayış geliştirmeleri amacıyla, alanında yetkin ve özgüveni yüksek, çağdaş, uluslararası istihdam edilebilir nitelikte bireylerin yetişmesine katkı sağlamak ön planda yer almaktadır. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nin ilk fakültelerinden biri olan İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi de kurulduğu günden itibaren, üniversitenin kuruluş felsefesi, vizyonu ve misyonu doğrultusunda eğitim-öğretim ve bilimsel çalışmalarını sürdürmüştür. Bu çerçevede, İİBF, Türk Cumhuriyetleri’nin ihtiyaç duyduğu insan gücünün yetişmesine katkıda bulunmayı, Türk Cumhuriyetlerinde serbest ekonomiye geçişi sağlayacak elemanlar ve girişimci adaylar yetiştirmeyi, sanayi, ticaret ve tüm sektörleriyle Kırgız ekonomik birimleriyle Üniversitemiz arasında işbirliği ortamını geliştirmeyi ve sorunların çözümünde bilimsel katkılar sağlamayı misyon olarak üstlenmiştir. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinin ilk bölümü olan İşletme Bölümü ise, lisans ve lisansüstü eğitim-öğretim programları ve bilimsel faaliyetlerinin yanı sıra, gerek Üniversitemizin gerekse Fakültemizin misyonuna uygun olarak, üniversite-iş dünyası işbirliği, toplumsal sorumluluk ve sürekli eğitim anlayışı çerçevesinde tüm paydaşlarıyla birlikte bugüne kadar pek çok faaliyetin gerçekleşmesinde öncü rol oynamıştır. Bu faaliyetler arasında, Uluslararası 90 Girişimcilik Kongreleri Serisi, Girişimcilik Proje Yarışmaları, Türk-Kırgız işadamları eşleştirme toplantıları, 15 Mart Dünya Tüketiciler Günü, Kariyer Günleri, üniversite – sanayi işbirliği içerisinde profesyonel çalışanlara yönelik eğitim seminerleri, kamu ve özel kuruluşlarla birlikte düzenlenen çeşitli sosyal amaçlı konferans ve toplantılar yer almaktadır. Kırgızistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan Orta Asya devletleri arasında piyasa ekonomisine geçiş açısından en liberal ekonomik reformları uygulamaya çalışan ülke olarak dikkat çekmektedir. Ancak, Kırgızistan, geçiş sürecinin henüz ilk evrelerinde olduğundan, ekonomik ve ticaret hayatı ile ilgili “yapısal dönüşümünü” tamamlayamamıştır. Kırgızistan’dandaki işletmelerin büyük çoğunluğu Sovyetler Birliği döneminde kurulmuş olup, kapalı bir ekonomik sistem içinde merkeziyetçi bir yönetim anlaşıyışı ile yönetilmişlerdir. Ayrıca, geçiş sürecinde işletmelerin eski yönetim kadroları büyük ölçüde tasfiye olmuş, sahiplik durumları değişmiş, bir çok işletme varlığını sürdürme noktasında ciddi sıkıntılarla karşı karşıya kalmıştır. Dolayısıyla, Kırgızistan’da faaliyet gösteren özellikle orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal yönetim kapasiteleri ve temel işletmecilik yetenekleri zayıflamıştır. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nin desteği ile gerçekleştirilen bu proje, yukarıda yapılan tespit ve değerlendirmelerde dikkat çeken hususlar göz önüne alınarak hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu bağlamda projede biri orta ve uzun vadede, diğeri proje süreci içinde ulaşılabilecek ve proje bittitikten sonra da etkisi devam edebilecek nitelikte olmak üzere iki temel hedef ve amaç ortaya konulmuş ve proje kapsamında gerçekleştirilen faaliyetlerle bu hedef ve amaca uygun sonuçlar üretilmeye çalışılmıştır. Projenin genel hedefi, diğer bir deyişle, projenin katkıda bulunacağı yüksek seviyedeki hedef, üniversitemizin kuruluş felsefesi, vizyonu ve misyonunda ifadesini bulan topluma hizmet ve sürekli eğitim anlayışına uygun, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve bu fakülteye bağlı İşletme Bölümü’nün 91 üstlenmiş oldukları misyon çerçevesinde, üniversite-iş dünyası arasındaki ilişkilerin gelişmesine ve güçlenmesine katkı sağlamaya yöneliktir. Bu hedef, projenin kendisinden daha uzun ömürlü olması beklenen ana amacının gerçekleşmesi ile ulaşılabilecek uzun vadeli bir hedef olup, proje kapsamında yapılan araştırma ve uygulama faaliyetleri sonucunda bu hedefe yönelik olarak Üniversitemiz hakkında Kırgızistan iş çevrelerinde bir farkındalık yaratılmıştır. Gerek araştırma sürecinde işletmelerin sahipleri ve yöneticileri ile yapılan yüz yüze görüşmelerde, gerekse pilot eğitim semineri uygulama faaliyetleri sürecinde, Kırgızistan iş dünyasına, Üniversitemizin, topluma hizmet ve sürekli eğitim anlayışı temelinde üniversite-sanayi işbirliğine verdiği önem anlatılmış ve bu konuda iş dünyasının sorunlarına ve ihtiyaçlarına çözümler getirmeye yönelik projeler gerçekleştirmeye hazır olduğu mesajları verilmiştir. Kırgızistan iş dünyasının bu mesajlara olumlu tepkiler verdiği, üniversitenin kendilerine sunacağı eğitim-araştırma imkanlarından yararlanma konusunda istekli oldukları görülmüştür. Projenin gerçekleşmesi ile ulaşılacak olan ve projenin kendisinden daha uzun ömürlü olması beklenen ana amacı ise, sürekli uygulanabilir sertifikalı eğitim programları vasıtasıyla, Kırgızistan'daki işletmelerin kurumsal yönetim kapasiteleri ve işletmecilik yeteneklerinin gelişmesine katkı sağlamaya yöneliktir. Bu ana amaç, biri proje süresince ulaşılması öngörülen, diğeri proje tamamlandıktan sonra uygulanacak eğitim programları vasıtasıyla ulaşılabilecek türden bir amaç olarak iki seviyeden oluşmaktadır. Bu çerçevede, proje süresi içinde Kırgızistan’da özel sektörde faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi ve uygulanması amaçlanmış ve bu ama uygun olarak da proje sonunda ulaşılmak üzere 3 hedef ortaya konulmuştur. Bunlar; 92 Kırgızistan'da orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi, Belirlenen eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi, En fazla ihtiyaç duyulan eğitim konusunda hedef kitle içinden seçilen bir gruba kısa süreli bir eğitim semineri verilmesi hedefleri olup, proje kapsamında yapılan faaliyetlerle bu hedeflere uygun sonuçlara ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçlar aşağıda kısaca açıklanmıştır. 1. Kırgızistan'da orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçları Kırgızistan'da orta ve büyük ölçekli işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi hedefine uygun olarak, Kırgızistan'ın 7 bölgesine dağılan işletmeler arasından seçilen 294 işletmede işletme sahipleri veya yöneticileri ile yapılandırılmış anket ve görüşme teknikleri uygulanarak yüzyüze görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerden elde edilen verilerin analizi sonucunda, işletmelerin 6 faklı (yönetim, pazarlama, muhasebe, finans, üretim, dış ticaret) alanda 30'un üzerinde konuda eğitime ihtiyaçları olduğu ortaya çıkmıştır. İşletmelerin en fazla ihtiyaç duydukları başlıca konular satış ve müşteri ilişkileri yönetimi, dönem içi muhasebe işlemleri, fon yönetimi, üretim yönetimi, insan kaynakları yönetimi, gümrük ve sigorta işlemleri şeklinde sıralanmıştır. İşletmelerin, eğitime ihtiyaç duydukları konular temel işletme fonksiyonlarına göre değerlendirildiğinde, her bir alanda en fazla ihtiyaç duyulan ilk üç konunun sıralaması şu şekilde orta çıkmıştır: 93 Yönetim alanında; insan kaynakları yönetimi, temel işletme yönetimi, takım çalışması. Pazarlama alanında; satış ve müşteri ilişkileri yönetimi, tanıtım ve reklamcılık, pazar araştırması ve pazarlama planlaması. Muhasebe alanında; dönem içi muhasebe işlemleri, cari hesapların takibi, uluslararası muhasebe standartları. Finansman alanında; fon yönetimi, işletme sermayesi yönetimi, varlık yönetimi. Üretim alanında; üretim yönetimi, tahmin yöntemleri, iş ölçümü ve değerleme. Dış ticaret alanında; gümrük ve sigorta işlemleri, lojistik, dış ticarette satış. Bu konuların, Üniversitemizin topluma hizmet ve sürekli eğitim hedefleri doğrultusunda İşletme Bölümümüzün lisans eğitim programlarında yapılacak iyileştirme çalışmalarına ve proje tamamlandıktan sonra sürekli hale getirilmesi düşünülen “Sertifika Eğitim Programları”nın planlanması ve uygulama çalışmalarına yön göstermesi beklenmektedir. İşletmelerin eğitim ihtiyaçları, bulundukları bölgelere göre değerlendirildiğinde, eğitime en fazla ihtiyaç duyan işletmelerin Jalalabat bölgesinde olduğu, en az ihtiyaç duyan işletmelerin ise Talas bölgesinde olduğu görülmektedir. İşletmelerin yönetim, pazarlama, muhasebe, finansman, üretim, dış ticaret gibi alanlarda ihtiyaç duyduğu eğitim konuları faaliyet sürelerine göre değişmektedir. Faaliyet süresi 11 yıl ve daha fazla olan işletmelerin, faaliyet süresi 10 yılı geçmeyen işletmelere göre eğitime daha fazla ihtiyaç duydukları orta çıkmıştır. Bu durum, işletmelerin 94 faaliyet süresine bağlı olarak iş tecrübesi artıkça kurumsal yönetim ve işletmecilik alanlarında sürekli eğitim konusunda bilinçlenme düzeylerinin de geliştiği şeklinde değerlendirilebilir. İşletmelerin eğitim ihtiyaçları hukuki yapıları bakımından değerlendirildiğinde, bu konuda işletmeler arasında önemli bir farklılık olmadığı görülmüştür. İşletmelerin eğitim ihtiyaçları ortaklık yapısına göre incelendiğinde, en fazla eğitime ihtiyaç duyan işletmelerin tamamen yabancı sermayeli işletmeler, eğitime en az ihtiyaç duyan işletmelerin de tamamen yerli sermaye ile kurulmuş işletmeler olduğu tespit edilmiştir. Yerli-yabancı sermayeli işletmeler arasındaki bu farklılık, yabancı sermayeli işletmelerin yerli sermayeli işletmelere göre daha kurumsallaşmış, günümüzde kurumsal yönetim ve işletmecilik alanında yaşanan hızlı değişimlerin işletmeleri sürekli eğitimin önemi konusunda daha bilinçli hareket etmeye yönlendirdiğini göstermektedir. İşletmelerin eğitim ihtiyaçları, bulundukları sektörlere göre de farklılık göstermektedir. Eğitime en fazla ihtiyaç duyan işletmeler tarım sektöründe, en az ihtiyaç duyan işletmeler ticaret sektöründe faaliyet gösteren işletmelerdir. İşletmelerin eğitim ihtiyaçları çalışan sayılarına göre de farklılaşmaktadır. İşletmelerde çalışan sayısı işletme büyüklüğü ile ilgili önemli göstergelerden biridir. 26-50 arası çalışanı olan işletmeler ile 76-100 çalışanı olan işletmelerin eğitim ihtiyacı diğer işletmelerden daha yüksektir. 1-25 arasında çalışanı olan işletmeler küçük ölçekli ve eğitime ayıracak zaman, para gibi kaynakları sınırlı olan işletmelerdir. Diğer taraftan 100’ün üzerinde çalışanı olan işletmeler kurumsallaşma yolunda belli bir aşamaya gelmiş, büyük ölçekli işletmelerdir ve eğitim ihtiyaçlarını genellikle kendi organizasyon yapıları içinde işletme-içi 95 eğitim uygulamaları ile gerçekleştirmektedirler. 26 ile 100 kişi arasında çalışanı olan orta boy işletmeler, büyüme ve kurumsallaşma yolunda arayış içerisinde olan işletmeler olup, bunlar eğitime daha fazla ihtiyaç duymaktadırlar. Proje kapsamında işletmelerin eğitim ihtiyaçlarının tespit edildiği araştırmada ortaya çıkan diğer önemli bir sonuç, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinin bu tür ihtiyaçlara uygun eğitim programları uygulaması halinde, işletmelerin %60,5’inin bu programlara katılmaya istekli olduklarıdır. 2. İşletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde sertifikalı eğitim programları Projede ortaya konulan ikinci temel sonuç, sertifikalı eğitim programlarıdır. Projenin orta ve uzun vadeli hedeflerinin gerçekleşmesine de katkı sağlaması beklenen bu programlar, işletmelerin kurumsal ve işlevsel düzeyde eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak niteliklerde hazırlanmıştır. Program konularının seçiminde, projenin birinci aşamasında yapılan araştırma ile elde edilen işletmelerin kurumsal yönetim ve temel işletme fonksiyonları alanlarında en çok ihtiyaç duydukları konular dikkate alınmıştır. Programların amaç, süre, içerik ve uygulama esaslarının belirlenmesinde, Kırgızistan’da ve Türkiye’deki üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve eğitimdanışmanlık firmaları tarafından uygulanan benzer sertifikalı eğitim programları örneklerinden yararlanılmıştır. Hazırlanan programların isimleri şunlardır: İnsan Kaynakları Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı (İKYU) Üretim Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı (ÜY) Dönemiçi ve Dönemsonu Muhasebe İşlemleri Uzmanlığı Sertifika Programı (DİSMİ) Müşteri İlişkileri Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı (MİY) 96 Satış Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı (SY) Fon Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı (FY) Dış Ticaret Uzmanlığı Sertifika Programı (DTU) Gümrük ve Sigorta İşlemleri Uzmanlığı Sertifika Programı (GSİ) Bu programlar proje tamamlandıktan sonraki süreçlerde yapılacak uygulamalara yol göstermesi amacıyla, “Sertfikalı Eğitim Programları” adlı bir kitapçıkta toplanmış ve proje raporuna ek olarak uygulayıcılar ve yararlanıcıların ilgisine sunulmuştur. Ayrıca proje ile ilgili Üniversitemizin web sitesinde ayrı bir sayfa hazırlanmış ve bu sayfada programlar paylaşıma açılmıştır. 3. Geliştirilen eğitim programları arasından seçilen “Satış Yönetimi” konusunda yapılan pilot uygulama sonuçları Projenin üçüncü ve son aşamasında, bir önceki aşamada hazırlanan eğitim programları arasından işletmelerin en fazla ihtiyaç duyduğu konu olarak ortaya çıkan “Satış Yönetimi Uzmanlığı Sertifika Programı”nın” pilot uygulaması yapılmıştır. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Cengiz Aytmatov Kampüsü İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi binasında, uygulamaya, 2 günde tamamlanan pilot daha önce anket çalışmasına katılan ve pilot uygulamaya katılabileceğini belirten işletme sahipleri ve yöneticileri arasından, işletmelerin bölgelere göre oransal dağılımı da dikkate alınarak davet edilen toplam 22 kişi katılmıştır. Eğitim, İşletme Bölümü öğretim üyeleri tarafından verilmiş ve eğitim sonunda düzenlenen bir törenle katılımcılara “Katılım Belgesi” verilmiştir. Pilot uygulamanın son gününde, eğitime katılanların uygulamadan memnuniyet dereceleri bir anket çalışması ile ölçülmüştür. Anket verileri değerlendirildiğinde, katılımcıların eğitim programından oldukça memun kaldıkları görülmüştür. Ayrıca, katılımcılardan, uygulanan program hakkında önerilerde bulunmaları istenmiş ve yapılan öneriler incelendiğinde “Satış Yönetimi Sertifika Programı” kapsamında motivasyon ve ödüllendirme, yabancı 97 ülkelerdeki işetmelerin kendi alanları ile ilgili yaşadıkları tecrübeler, pratik uygulama örnekleri, Kırgızistan’daki mevcut pazar sisteminin ayrıntılı incelenmesi, reklam ve pazarlama konuları, çalıştıkları alanda başarıya ulaşan işletme temsilcilerinin davet edilerek iş tecrübelerini paylaşmaları (başarı hikayeleri) ve turizm sektörü ile ilgili konulara da yer verilmesi gerektiği anlaşılmıştır. Pilot uygulamanın gerçekleştirilmesinde mevsim şartları önemli bir kısıt oluşturmuştur. Proje teklifinde, pilot uygulamanın proje süresinin 7-8. aylarında yapılması öngörülmüştür. Ancak, projenin başlangıç tarihi itibariyle uygulama dönemi kış mevsimine denk gelmiş ve kış mevsimi şartlarında yeterli katılımın olmayacağı düşüncesiyle 2 aylık ek süre kullanılmış ve pilot uygulama Nisan2013 ayında gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, proje kapsamında geliştirilen sertifika programlarının proje tamamlandıktan sonra uygulanması halinde, uygulama zamanının kış mevsimine denk gelmeyecek şekilde belirlenmesi önerilmektedir. Sonuç olarak kısa bir değerlendirme yapmak gerekirse, KırgızistanTürkiye Manas Üniversitesi’nin sürekli eğitim ve topluma hizmet anlayışını temel alan ve Üniversitemizin desteği ile gerçekleştirilen bu projenin, Üniversitenin akademik bilgi birikimini ve işletmecilik ve yönetim alanında en güncel uygulamaları Kırgızistan iş çevresi ile paylaşarak, hem toplumsal sorumluluğun yerine getirilmesinde hem de Kırgız iş dünyasının kurumsal yönetim ve işletmecilik alanında rekabet kapasitesinin gelişmesine önemli bir katkı sağlaması beklenmektedir. Bu beklentinin gerçeğe dönüşmesi, hem projenin ortaya koyduğu “Sertifika Eğitim Programları”nın kurumsal düzeyde sahiplenilmesi ve sürekli uygulanmasına, hem de Kırgız iş-dünyasının uygulacanak sertifika programlarına göstereceği ilgiye bağlıdır. Sertifika programlarının sürdürülebilirliği arzu edildiği şekilde sağlanabilirse, projenin orta ve uzun vadede üniversite-sanayi işbirliğinin gelişmesi ve güçlenmesine olan katkısı artacak, çarpan etkisi yaygılaşabilecektir. 98 KAYNAKÇA Aidis R. (2005). “Entrepreneurship in Transition Countries: A Review”, KEINS Project, UK. Akay D. ve diğerleri, (2003). “Türkiye’de “KOBİ’ler İçin Eğitim Hizmetleri” Pazarı”, KOSGEB-Avrupa Eğitim Vakfı Araştırma Projesi Raporu Alagöz, S. B. (2011). “Küreselleşme Sürecinde Öğrenen ve Öğreten Pazarlama”, http://www.gau.edu.tr/bildiriler/Bildiri2.pdf, Erişim Tarihi: 25.12.2011. Anderson. K., and Pomfret R. (2001). “Challenges Facing Small and Medium-Sized Enterprises in the Kyrgyz Republic”, 1996-7, Kluwer Academic Publishers Arıkan, R. (2004). Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama. Ankara: Asil Yayın. Arlı, M. ve Nazik, H. (2001). Bilimsel Araştırmaya Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi. Armstrong, M. (2002). Strategic Human Resource Management. Kogan Page, 328. Arslan R. (2009). ”Uludağ Üniversitesi’nde Hayat Boyu Öğrenme ve Sürekli Mühendislik Eğitimi Uygulamaları”, Uludağ Üniversitesi MühendislikMimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 1 Atak M. ve ATİK İ. (2007). “Örgütlerde Sürekli Eğitimin Önemi ve Öğrenen Örgüt Oluşturma Sürecine Etkisi. Hava Kuvvetleri Komutanlığı Sürekli Eğitim Modeli Örneği”, Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi. Balcı, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma. Ankara: Pegema Yayıncılık. Barutçugil, İ. (2004). Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi. İstanbul: Kariyer Yayıncılık. Baykul, Y. (1999). İstatistik Metodlar ve Uygulamalar. Ankara: Anı Yayıncılık. Bek, H. (2007). “İnsan Kaynakları Yönetiminde Eğitim ve Geliştirme Etkinliği: Örnek Bir Uygulama”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 17. 99 Brixiova, Z., Li, W. and Yousef, T. (1999). “Skill acquisition and firm creation in transition economies”, IMF Working Paper WP/99/130, International Monetary Fund, Washington DC. Çalık, T. (2011). “Öğrenen Örgütler Olarak Eğitim Kurumları”, http://yordam.manas.kg/ekitap/pdf/Manasdergi/sbd/sbd8/sbd-8-09.pdf, Erişim Tarihi: 25.12.2011. Çömlekçi, N. (2001). Bilimsel Araştırma Yöntemi ve İstatistiksel Anlamlılık Sınamaları. Ankara: Bilim Teknik Yayınevi. Drucker P. (2007). Essentials of Management. Moscow. Ergül, H. F. (2006). “İşletmelerde Eğitim Etkinliğinin Değerlendirilmesi”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Sayı: 7, ss. 51-72. Ertürk M. ve Turan M. (2004). “Kırgızistan’da Faaliyet Gösteren Türk Yatırımcıların Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Bir Araştırma”, Ülkümüz Türk Dünyası CelalAbad İşletme Fakültesi Dergisi, Yıl:1, Sayı:2 Aralık ss.260-267. Farvaque N. and Voss E. (2009). “Guide for Training in SMEs, DG Employment”, Social Affairs and Equal Opportunities, EU. Gökçe, B. (1988). Toplumsal Bilimlerde Araştırma. Savaş Yayınları, Ankara. http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/yucelih/biltek07.pdf Hübner W. (2000). “SME Development in Countries of Central Asia: (Kyrgyzstan Kazakhstan and Uzbekistan) Constraints, Cultural Aspects and Role of International Assistance”, UNIDO, Vienna İslamoğlu A.H. (2003). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 2 Baskı. İstanbul: Beta Basım Yayın. İslamoğlu, H. (2003). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım Yayın. Kaptan, S. (1983). Bilimsel Araştırma Teknikleri ve İstatistik Yöntemleri. Ankara: Rehber Yayınevi. Karahan, A., ve H.Yılmaz, (2011). “Öğrenen Örgüt ve Bilgi Yönetimi İlişkisi: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Hastane Yöneticileri Üzerine Bir Araştırma”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Nisan 2010, 5(1) Ö147‐174, http://iibf.ogu.edu.tr/dergi/dergi/2010-1/2010_1_8.pdf, Erişim Tarihi: 25.12.2011. Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 100 Kiper, M. (2010). Dünyada ve Türkiye’de Üniversite-Sanayi İşbirliği. Ankara: İşkur Matbaacılık. Koç, U. (2009). “Örgütsel Öğrenme: Tanımı, Yakın Terimler Arasındaki Kavramsal Ayrımlar ve Davranışsal Yaklaşım”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, 2009), ss. 151-16, http://akuiibf.aku.edu.tr/pdf/11_1/7_isl.pdf, Erişim Tarihi: 26.12.2011. Leydesdorff, L. and Etzkowitz H. (2001). “A Triple Helix of UniversityIndustry-Government Relations: Mode 2 and the Globalization of National Systems of Innovation”, (in) Science under Pressure, Aarhus, The Danish Institute for Studies in Research and Research Policy, 2001/1. Lucal. M.R. and David. L.T. (2011). “University–Enterprise Partnership In Training Entrepreneurship”, Bulletin of the Transilvania University of Braşov,Vol. 4 (53), No.1. Moy J. and McDonald R. (2000). “Analyzing enterprise returns on training, National Centre for Vocational Education Research (NCVER)”, Australian National Training Authority. Nasırov A. T. (2008). ‘Sovremennoye sostoyaniye podgotovki kadrov dlya predprinimatelskih struktur Kyrgyzskoy Respubliki’, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi 2. Uluslararasi Girişimcilik Kongresi Kitabı, ss. 356-361. Öneren, M. (2008). “İşletmelerde Öğrenen Örgütler Yaklaşımı”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 7, 2008, ss. 163-178, http://sbd.karaelmas.edu.tr/makaleler/1303-9245/200804007161176.pdf, Erişim Tarihi: 25.12.2011. Özçelik, D. A. (1981). Araştırma Teknikleri Düzenleme ve Analiz. Ankara: ÜSYM Yayınları. Özdamar, K. (2003). Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Kaan Kitabevi. Öztürk M. ve Sancak; S. (2012). “Hizmet İçi Eğitim Uygulamalarının Çalışma Hayatına Etkileri”, Journal Of Yasar University, 2(7), ss. 761-794. Pehlivan, İ. (1997). “Türk Kamu Kesiminde Hizmet İçi Eğitim Sorunları Araştırmasi”, Verimlilik Dergisi, Sayı: 1997/3. Pleşakova E. Y. (2005). “Sovremennıye tendentsıyı v organizatsiyi obucheniya personala”, International conference on ‘Perspectives of financialsystem in currentconditions’ Kyrgyz-Turkish Manas University’, pp. 216224. 101 Sabuncuoğlu, Z. (2000). İnsan Kaynakları Yönetimi. 1. Baskı, Bursa: Ezgi Kitabevi. Sağır, M. ve Günaydın, E. (2011). “CHRIS ARGYRIS”, http://www.maliyetis.com/wp-content/uploads/2010/05/CHRISARGYRIS1.pdf, Erişim Tarihi: 25.12.2011. Sarı S. (2004). “Piyasa Ekonomisine Geçişte Kırgızistan’ın Problemleri”, 1st International Manas University Conference in Economics, Conference Proceedings, 23-24 September, Bishkek, Kyrgyzstan. Selimoğlu, E. ve Biçen, Y. H. (2009). “Hizmet İçi Eğitimin Kurum Ve Çalışanlar Üzerine Etkileri”, Paradoks, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, (e-dergi), Yıl: 5 Sayı:1. Sencer, M. (1989). Toplumbilimlerinde Yöntem. İstanbul: Beta Basım Yayın. Şahin ve Güçlü (2010). “Genel Olarak Hizmet İçi Eğitim: Ülker Şirketler Topluluğu Hizmet İçi Eğitim Süreci Ve Uygulamaları”, Sosyal Siyaset Konferansları, Sayı: 59, 2010/2, ss. 217–270. Şengel S. (2010). “Sürekli Muhasebe Meslek Eğitiminin Önemi ve Bir Değerlendirme”, Mufad Journal/Sayı Şişman, M. (2011). “Sürdürülebilir Bir Toplum İçin Eğitim”, Erişim Tarihi: 29-12-2011. Tayfun A., Palavar K., ve Çöp S. (2010). “İşgörenlerin Eğitim ve Örgütsel Bağlılık Düzeyleri Arasındaki İlişki: Belek Bölgesindeki Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 2/4, ss. 3-18. UNDP (2010). Creative Economy REPORT 2010 Creative Economy: A Feasable Development Option. UNDP (2011). Regional Human Development Report Beyond Transition Towards Inclusive Societies, Bratislava. Uslu, K., Öngel, V. ve Kamil U. (2011). “Türkiye Aral Gölü Havzasındaki Su Kaynaklarının Orta Asya Ülkelerinin Sürdürülebilir Büyümesine Etkisi”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt XXX, Sayı:1, ss.141-162. Volkov V.E. (2010). “K Voprosu o Podgotovke Predprinimateley”, http://edu.tltsu.ru,Er 30.12.2011 102 Katsuhiko Y. (2007). “Üniversite-sanayi işbirliği olmazsa hiçbir Japon firması 50 yıl sonrasını göremez”, Bilgi Çağı Dergisi, http://www.bilgicagi.com/YaziDetay. aspx?ArticleID=443 Yazıcı, Ö. ve Y.Gündüz; (2011) “Gelişmiş Bazı Ülkeler İle Türkiye’deki Öğretmenlerin Hizmet İçi Eğitimlerinin Karşılaştırılması”, Kuramsal Eğitim bilim, 4 (2), ss.1-15. Yazıcıoğlu, Y. ve Erdoğan, S. (2004). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Young, P. V. (1968). Bilimsel Sosyal İncelemeler ve Araştırma (Çev. G. Bingöl ve N. İşçil). Ankara: Ege Matbaası. Заиграйкина И.Н. (2003). “Современное состояние малого и среднего предпринимательства в Кыргызской Республике”. Вестник КРСУ / № 1, Кыргызстан. www.1c-kato.kg, Erişim Tarihi 11.01.2013 www.alfaleader.kg/ pages/temi.html, Erişim Tarihi 11.01.2013 http://info.edu.kg/edu.php?ID=4, Erişim Tarihi 11.01.2013 http://resource.kg/bbs/trening, Erişim Tarihi 11.10.2013 http://wp.jia.kg, Erişim Tarihi 15.01.2013 http://wwhpw.ibc.kg, Erişim Tarihi 15.01.2013 http://www.krjc.kg/aboutus/aboutus2, Erişim Tarihi 11-15.01.2013 http://www.m-vector.com/ru/services/training, Erişim Tarihi 11.01.2013 http://www.oba.kg/about/activity/15.01.2013, Erişim Tarihi 13.10.2013 http://yellowpages.akipress.org/idprofile:3998/15.01.2013, Erişim Tarihi 13.10.2013 http://yellowpages.akipress.org/cats:108/, Erişim Tarihi 22.11.2011 103 EKLER EK 1 A: Anket Türkçe Kırgızistan’da Özel Sektörün İhtiyaçlarına Yönelik Sertifikalı Eğitim Programlarının Geliştirilmesi ve Pilot Uygulama Konulu Proje Anketi Bu anket Kırgızistan – Türkiye Manas Üniversitesi Bilimsel araştırma projeleri kapsamında yapılan “Kırgızistan’da Özel Sektörün İhtiyaçlarına Yönelik Sertifikalı Eğitim Programlarının Geliştirilmesi ve Pilot Uygulama” konulu proje çerçevesince uygulanmaktadır. Anket bilgileri yalnızca bilimsel amaçlar için ve proje kapsamında verilebilecek eğitim alanlarını belirlemede kullanılacak ve başkalarıyla kesinlikle paylaşılmayacaktır. Çalışmaya verdiğiniz destek ve katkılardan dolayı şimdiden teşekkür eder, işlerinizde başarılar dileriz. Doç. Dr. Şenol ÇAVUŞ Proje Koordinatörü Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi [email protected] İşletme İle İlgili Bilgiler Adınız Soyadınız: Firmanın adı: Bulunduğu adres: Firmanın iletişim bilgileri: 1. İşletmedeki pozisyonunuz nedir? 2. Eğitim düzeyiniz? 3. İşletmeniz kaç yıldır faaliyet göstermektedir? 4. İşletmenizde mevcut olan bölümler hangileridir? 5. İşletmenizin hukuki yapısı nedir? ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) İşletme sahibi ) Üst düzey yönetici ) Orta kademe yönetici ) Lise ) Ön lisans ) Lisans ) Lisansüstü ) 0-5 ) 6-10 ) 11-15 ) 16-daha fazla ) Satın alma ve pazarlama ) Üretim ) İnsan kaynakları ) Muhasebe ve finans ) Araştırma-geliştirme ) Diğer…………………………… ) Şahıs ) Şirket …………. Türü: ……….. xii 6. İşletmenizin kaynak yapısı nasıl şekillenmektedir? 7. Firmanızın ortaklık yapısı nasıldır? 8. Öz kaynak haricinde hangi finansman kaynaklarından faydalanıyorsunuz? 9. İşletmenizin faaliyetleri hangi düzeydedir? 10. İşletmeniz hangi sektörde faaliyet göstermektedir? 11. İşletmeniz hangi alanda faaliyet göstermektedir? 12. İşletmenizde, çalışan sayısı ne kadardır? 13. İstihdam edilen işgücü istenilen vasıfları taşımakta mıdır? 14. İşletme olarak güçlü olduğunuz yanlarınız nelerdir? ( ) Tamamen öz kaynak ( ) Ağırlıklı öz kaynak ( ) Öz kaynak yabancı kaynak eşit ( ) Yabancı kaynak ağırlıklı ( ) Diğer…………………………… ( ) %100 Kırgız sermayeli ( ) Yabancı Sermaye Oranı %1- %50 arası ( ) Yabancı Sermaye Oranı %51- %99 arası ( ) %100 Yabancı sermayeli ( ) Banka kredisi ( ) Mikro finans kredisi ( ) Leasing ( ) Eş-dosttan borç aldım ( ) Yakınlarımdan borç aldım ( ) Yerel ( ) Bölgesel ( ) Ulusal ( ) Uluslararası ( ) Üretim ( ) Hizmet ( ) Ticaret ( ) Tarım ( ) Tarım, Avcılık ve Ormancılık ( ) Süt ve Et Ürünleri ( ) Kimya ve Petrol Ürünleri ( ) İmalat Sanayi ( ) Madencilik, Taşocakları, Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi ( ) Elektrik, Gaz ve Su ( ) İnşaat ( ) Toptan ve Perakende Ticaret ( ) Oteller ve Lokantalar ( ) Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri ( ) Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri ( ) Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri ( ) Gıda, İçki, Tütün ( ) Eğitim Hizmetleri ( ) Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler ( ) Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri ( ) Dokuma, giyim eşyası, deri ve ayakkabı ( ) Metal eşya, makine ve teçhizat ( ) 1-25 ( ) 26-50 ( ) 51-75 ( ) 76-100 ( ) 101- daha fazla ( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır ( ( ( ( ( ( ( ) Fiyat ) Kalite ) Satın alma ve tedarik ) Üretim ) Satış ve pazarlama ) İnsan kaynakları ) Müşteri ilişkileri ( ) Finansman yapısı ( ) Ar-GE ( ) Diğer …………………..... ……………………………….. ………………………………... ………………………………... ………………………………... xiii 15. İşletme olarak zayıf yanlarınız nelerdir? 16. Son 3 yıl içerisinde işletme dışından herhangi bir kişi veya kuruluştan işletmecilik alanında bireysel veya kurumsal olarak ücretli veya ücretsiz eğitim hizmeti (seminer, kurs vb) aldınız mı? 17. Cevabınız EVET ise lütfen hangi konuda ve kimden eğitim aldığınızı belirtiniz. 18. Soruya verdiğiniz cevap EVET ise, aldığınız eğitimin kişisel gelişiminiz ve işletmeniz açısından faydası oldu mu? 19. İşletmenizde her hangi bir faaliyetiniz ile ilgili (Yönetim, Pazarlama, Muhasebe, Finansman, Üretim) eğitim ihtiyacı hissediyor musunuz? 20. 19.soruya verdiğiniz cevap ‘EVET’ ise YÖNETİM alanında ihtiyaç duyduğunuz en önemli eğitim konuları hangileridir? En önemlisi 1 olacak şekilde sıralandırınız. 21. 19.soruya verdiğiniz cevap ‘EVET’ ise PAZARLAMA alanında ihtiyaç duyduğunuz en önemli eğitim konuları hangileridir? En önemlisi 1 olacak şekilde sıralandırınız. 22. 19.soruya verdiğiniz cevap ‘EVET’ ise MUHASEBE alanında ihtiyaç duyduğunuz en önemli eğitim konuları hangileridir? En önemlisi 1 olacak şekilde sıralandırınız. 23. 19.soruya verdiğiniz cevap ) Fiyat ( ) Finansman yapısı ) Kalite ( ) Ar-GE ) Satın alma ve tedarik ( ) Diğer …………………..... ) Üretim ……………………………….. ) Satış ve pazarlama ………………………………... ) İnsan kaynakları ………………………………... ) Müşteri ilişkileri ……………………………….. ) Evet ( ) Ücretli Eğitim Aldık ( ) Ücretsiz Eğitim Aldık ( ) Hayır ( ( ( ( ( ( ( ( ………………………………………………………onusunda, ………………………………………………………………den ( ) Evet ( ) Hayır ( ) Evet ( ) Hayır ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) Profesyonel ikna becerileri ) Takım çalışması ) Proje yönetimi ) Liderlik ve etkin yöneticilik ) İnsan kaynakları yöneticiliği ) Temel işletme yönetimi ) Kurumsallaşma ve profesyonel işletme yöneticiliği ) Toplam kalite yönetimi ) ISO Kalite yönetim sistemi ) Diğer…………………………… ) Lojistik ve tedarik zinciri yönetimi ) Pazar araştırması ve pazarlama planlaması ) Elektronik pazarlama ) Tanıtım ve reklamcılık ) Satış ve müşteri ilişkileri yönetimi ) Dağıtım kanalları ) Diğer…………………………… ) Cari hesapların takibi ) Stok kontrol yöntemleri ) Dönem içi muhasebe işlemleri ) Envanter ve değerleme işlemleri ) Uluslararası muhasebe standartları ) Diğer……………………………...... ( ) İşletme sermayesi yönetimi xiv 24. 25. 26. 27. ‘EVET’ ise FİNANSMAN alanında ihtiyaç duyduğunuz en önemli eğitim konuları hangileridir? En önemlisi 1 olacak şekilde sıralandırınız. 19.soruya verdiğiniz cevap ‘EVET’ ise ÜRETİM alanında ihtiyaç duyduğunuz en önemli eğitim konuları hangileridir? En önemlisi 1 olacak şekilde sıralandırınız. 19.soruya verdiğiniz cevap ‘EVET’ ise DIŞ TİCARET alanında ihtiyaç duyduğunuz en önemli eğitim konuları hangileridir? En önemlisi 1 olacak şekilde sıralandırınız. İşletmenizde ihtiyaç duyulan konularda üniversitemizden eğitim hizmeti almak ister misiniz? 26.soruya verdiğiniz cevap ‘EVET’ ise, eğitim almak istediğiniz en öncelikli 3 konuyu ve eğitim dönemlerini belirtiniz. ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) Varlık yönetimi ) Fon yönetimi ) Borç yönetimi ) Alacak yönetimi ) Proje değerleme işlemleri ) Diğer…………………………… ) Kuruluş yeri ) Üretim yönetimi ) Ürün tasarımı ) Tahmin yöntemleri ) İş ölçümü ve değerlemesi ) Diğer…………………………… ( ( ( ( ( ) Gümrük ve sigorta işlemleri ) Lojistik ) Dış ticaretin finansmanı ) Dış ticarette satış teknikleri ) Diğer…………………………… ( ) Evet ( ) Hayır 1. konu : ……………………………………aylarında 2. konu : ……………………………………aylarında 3. konu : ……………………………………aylarında xv EK 1 B: Anket Kırgızca Кыргызстанда жеке сектордун муктаждыктарына карата окутуу программаларын иштеп чыгуу жана пилоттук негизде жүзөгө ашыруу Бул сурамжылоо Кыргыз-Түрк “Манас” университетинин илимий изилдөө долбоорлорунун алкагында “Кыргызстанда жеке сектордун муктаждыктарына карата окутуу программаларын иштеп чыгуу жана пилоттук негизде жүзөгө ашыруу” аттуу темада жүргүзүлүүдө. Сурамжылоо аркылуу топтолгон маалыматтар илимий максатта жана долбоордун алкагында өткөрүлө турган окутуу программаларынын негизги багыттарын аныктоодо гана колдонулат. Маалыматтар башка тараптарга берилбейт. Изилдөөгө кошкон салымыңыз жана колдооңуз үчүн ыраазычылык билдирип, ишиңизге ийгилик каалайбыз. Доц. PhD. Шенол ЧАВУШ Долбоордун координатору Кыргыз-Түрк “Манас” университети Экономика жана башкаруу факультети [email protected] Ишкана жөнүндө маалыматтар Аты жөнүңүз: Фирманын аты: Дареги: Байланыш маалыматтары: 1. Ишканадагы ээлеген ( ордуңуз? ( ( 2. Билим деңгээлиңиз? ( ( ( ( 3. Ишкана рынокто канча ( жылдан бери өз ( ишмердигин жүргүзүп ( келет? ( 4. Ишканадагы негизги ( бөлүмдөр кайсылар? ( ( ( ( ( 5. Ишкананын юридикалык ( статусу ( 6. Ишкана капиталынын ( структурасы кандай? ( ( ( ( ) Ишкананын ээси ) Жогорку тепкичтеги башкаруучу ) Орто тепкичтеги башкаруучу ) Орто ) Кесиптик ) Жогорку ) Илимий даража ) 0-5 ) 6-10 ) 11-15 ) 16- жылдан ашык ) Камсыздоо жана маркетинг ) Өндүрүш ) Кадрлар бөлүмү ) Бухгалтердик эсеп жана финансы ) Илимий изилдөө бөлүмү ) Башка…………………………… ) Жеке жак ) Юридикалык жак …………. Түрү: ……….. ) Толугу менен өздүк капитал ) Негизинен өздүк капитал ) Өздүк жана карыз каражаттар бирдей ) Негизинен карызга алынган каражаттар ) Башка…………………………… xvi 7. Ишкананын шериктик түзүлүшү кандай? 8. Өздүк капиталдан тышкары кайсыл финансылык булактарды колдоносуңар? Ишканаңыз камтыган рыноктун деңгээли 9. 10. Ишканаңыз кайсыл тармакта чарба жүргүзөт? 11. Ишкана кайсыл багытта чарба жүргүзөт? ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( 12. Ишканада эмгектенген персоналдын саны 13. Жумушка алынган адамдар талап кылынган квалификацияга жооп береби? Ишканаңыздын күчтүү тараптары кайсылар? 14. 15. Ишканаңыздын алсыз ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) 100 % жергиликтүү капитал ) Чет элдик капиталдын үлүшү 1- 50% аралыгында ) Чет элдик капиталдын үлүшү 51- 99% аралыгында ) 100 % Чет элдик капитал ) Банктык кредиттер ) Микрофинансылык кредиттер ) Лизинг ) Дос-тааныштардан карыз алуу ) Тууган уруктан карыз алуу ) Жергиликтүү ) Аймактык ) Улуттук ) Эл аралык ) Өнөр-жай ) Кызмат көрсөтүү ) Соода ) Айыл чарбасы ) Айыл чарба, аңчылык жана токой чарбасы ) Сүт жана эт продукцияларын өндүрүү, сатуу ) Химиялык жана мунай зат продукциялары ) Кайра иштетүү өнөр жайы ) Кен иштетүү ) Электр энергиясы, газ жана суу ) Курулуш ) Дүң жана чекене соода ) Мейманканалар жана ресторандар ) Транспорт, байланыш жана кампа кызматы ) Финансылык ортомчулук кызматы ) Кыймылсыз мүлктү ижарага берүү жана коммерциялык ишмердүүлүк ) Тамак аш, ичимдик жана тамеки продукциялары ) Билим берүү кызматы ) Саламаттыкты сактоо жана социалдык колдоо кызматы ) Коммуналдык, социалдык жана жеке тейлөөлөр ) Текстиль өнөр-жайы ) Машина куруу, станоктор жана жабдуулар ) 1-25 ) 26-50 ) 51-75 ) 76-100 ) 101- дөн ашуун ) Ооба ( ) Жарым-жартылай ) Жок Баа Сапат Жабдуу Өндүрүш Сатуу жана маркетинг Адам ресурстары Кардарлар менен мамиле ( ) Баа ( ( ( ( ( ( ( ) ) ) ) ) ) ) ( ) Финансылык структурасы ( ) Илимий изилдөө иштери ( ) Башка …………………... ……………………………….. ………………………………... ………………………………... ( ) Финансылык xvii тараптары кайсылар? 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Акыркы 3 жылда ишканадан тышкары тигил же бул киши, же уюмдардан бизнести жүргүзүү боюнча акысыз же акы төлөө менен билим берүү кызматы (семинар, курс ж.б.) алдыңызбы? Мурунку суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо кайсы темада жана ким тарабынан алганыңызды жазыңыз 16. суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, алган билим берүү кызматы сиз үчүн жана ишкана үчүн пайдалуу болдубу? Ишканаңыздын тигил же бул иш-аракетине байланыштуу (Башкаруу, Маркетинг, Бухгалтердик эсеп, Финансы, Өндүрүш) окутуу иштерине муктаждыгы барбы? 19-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, башкаруу тармагында муктаждык болгон эң маанилүү темалар кайсылар? Эң маанилүүсүн 1 ден баштап белгилеңиз. 19-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, маркетинг тармагында муктаждык болгон эң маанилүү темалар кайсылар? Эң маанилүүсүн 1 ден баштап белгилеңиз. 19-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, Сапат структурасы Жабдуу ( ) Илимий изилдөө иштери Өндүрүш ( ) Башка………………....... Сатуу жана маркетинг ………………………………... Адам ресурстары ………………………………... Кардарлар менен ………………………………... мамиле ( ) Ооба ( ) Акы төлөп катыштык ( ) Акысыз катыштык ( ) Жок ( ( ( ( ( ( ) ) ) ) ) ) ……………….................................................................деген темада, ……………………..................................................................... ....дан ( ) Ооба ( ) Жок ( ) Ооба ( ) Жок ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) Профессионалдык ишендирүү жөндөмү ) Команда менен иштөө ) Долбоорлорду башкаруу ) Лидерлик жана эффективдүү башкаруу ) Адам ресурстарын башкаруу ) Менеджменттин негиздери ) Институционализация жана профессионалдуу башкаруу ) Комплекстүү сапатты башкаруу ) ISO сапатты башкаруу системасы ) Башка…………………………… ) Логистиканы жана жабдуу тармагын башкаруу ) Маркетингдик изилдөө жана маркетингди пландоо ) Электрондук маркетинг ) Реклама ) Сатуу жана кардарлар менен иштөөнү башкаруу ) Дистрибьютордук (Өткөзүү) каналдары ) Башка…………………………… ( ) Учурдагы эсептерди башкаруу ( ) Запастарды көзөмөлдөө xviii 23. 24. 25. 26. 27. бухгалтердик эсеп тармагында муктаждык болгон эң маанилүү темалар кайсылар? Эң маанилүүсүн 1 ден баштап белгилеңиз. 19-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, финансы тармагында муктаждык болгон эң маанилүү темалар кайсылар? Эң маанилүүсүн 1 ден баштап белгилеңиз. 19-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, өндүрүш тармагында муктаждык болгон эң маанилүү темалар кайсылар? Эң маанилүүсүн 1 ден баштап белгилеңиз. 19-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, тышкы соода тармагында муктаждык болгон эң маанилүү темалар кайсылар? Эң маанилүүсүн 1 ден баштап белгилеңиз. Ишканада муктаждык болгон багыттар жана темалар боюнча университетибиз тарабынан билим берүү кызматын алууну каалайсызбы? 26-суроого берген жообуңуз “Ооба” болсо, биринчи кезекте алгыңыз келген семинарлардан 3 теманы жана өткөрүү убактысын жазыңыз. ( ) Мезгил аралыгында операциялардын бухгалтердик эсеби ( ) Инвентаризациялоо жана оңдоп түзөө киргизүү ( ) Эл аралык бухгалтердик эсептин стандарттары ( ) Башка…………………………… ( ( ( ( ( ( ( ) Айлануудагы каражаттарды башкаруу ) Активдерди башкаруу ) Фондду башкаруу ) Карыздарды башкаруу ) Дебьютордук каражаттарды башкаруу ) Долбоорлорду баалоо ыкмалары ) Башка…………………………… ( ( ( ( ( ( ) Жайгашуу ордун аныктоо ) Өндүрүштү башкаруу ) Продукту долбоорлоо ) Божомолдоо ыкмалары ) Ишти өлчөө жана баалоо ) Башка…………………………… ( ( ( ( ( ) Баажы жана камсыздандыруу операциялары ) Логистика ) Тышкы сооданы каржылоо ) Тышкы соодада сатуу ыкмалары ) Башка…………………………… ( ) Ооба ( ) Жок 1. тема : …………………………………… 2. тема : …………………………………… 3. тема : …………………………………… xix EK 1 C: Anket Rusça Анкета по усовершенствованию сертифицированных программ обучения, направленных на потребности частного сектора Кыргызстана и пилотный проект Эта анкета проводится в рамках проекта «Cертифицированные программы обучения, направленные на потребности частного сектора Кыргызстана и их пилотное осуществление». Информация по анкетированию будет использована только в научных целях для определения сфер обучения в рамках проекта и данные ни в коем случае не будут разглашены. Заранее благодарим Вас за участие в данном опросе. доц. др. Шенол Чавуш Координатор проекта, Кыргызско-Турецкий университет «Манас», Факультет экономики и управления [email protected] Информация о предприятии ФИО: Название предприятия: Адрес предприятия: Контактные данные предприятия: 1. Ваша должность: ( ) собственник предприятия ( ) управляющий высшего звена ( ) управляющий среднего звена 2. Уровень вашего ( ) среднее образования: ( ) среднеспециальное ( ) высшее, бакалавр ( ) поствузовское 3. Сколько лет работает ваше ( ) 0-5 предприятие на рынке? ( ) 6-10 ( ) 11-15 ( ) более 16 лет 4. Какие подразделения ( ) отдел закупок и маркетинга имеются в вашей ( ) отдел производства организации? ( ) отдел кадров ( ) бухгалтерский и финансовый отделы ( ) НИОКР ( ) другое…………………………… 5. Правовая форма вашего ( ) физическое лицо ( ) юридическое лицо предприятия? Вид:......................................................... 6. Какова структура капитала ( ) полностью собственный капитал на вашем предприятии? ( ) основная доля собственного капитала ( ) равная доля собственного и заёмного капитала ( ) основная доля заёмного капитала ( ) другое………………………………… 7. Какова структура ( ) %100 местный капитал партнёрства на ( ) доля иностранного капитала в пределах 1- 50% предприятии? ( ) доля иностранного капитала в пределах 51-99% ( ) %100 иностранный капитал xx 8. Какие финансовые источники Вы используете вне собственного капитала? 9. Охватываемый вами рынок: 10. В каком секторе работает ваше предприятие? 11. В какой сфере работает ваше предприятие? ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) банковский кредит ) микрофинансовый кредит ) лизинг ) долг, взятый у друзей и знакомых ) долг, взятый у родственников ) местный ) региональный ) национальный ) международный ) промышленность ) услуги ) торговля ) сельское хозяйство ) Сельское хозяйство, охота и лесопроизводство ) Молочное и мясное производство ) Химическая и нефтяная продукция ) Обрабатывающая промышленность ) Горнодобывающая и горнообрабатывающая промышленность ) Электроэнергия, природный газ и водные ресурсы ) Строительство ) Оптовая и розничная торговля ) Гостиницы и рестораны ) Транспорт, коммуникации и услуги хранения ) Финансовое посредничество ) Аренда недвижимого имущества и коммерческая деятельность ) Продукты питания, алкогольные напитки, табачные изделия ) Образование ) Здравоохранение и социальные услуги ) Предоставление прочих коммунальных, социальных и персональных услуг ) Текстильная промышленность ) Машиностроение и оборудование ) 1-25 ) 26-50 ) 51-75 ) 76-100 ) более 100 ) да ( ) частично ( ) нет ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) цена ) качество ) закупки и поставки ) производство ) продажа и маркетинг ) человеческие ресурсы ) цена ) качество ) закупки и поставки ) производство ) продажа и маркетинг ) человеческие ресурсы ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( 12. Количество персонала на предприятии: 13. Соответствуют ли занятые трудовые ресурсы требуемой квалификации? 14. Сильные стороны вашего предприятия: 15. Слабые стороны вашего предприятия: ( ) отношения с клиентами ( ) финансовая структура ( ) НИОКР ( ) другое………………. ( ) отношения с клиентами ( ) финансовая структура ( ) НИОКР ( ) другое……………… xxi 16. Участвовали ли вы в индивидуальных или корпоративных, платных или бесплатных курсах обучения вне предприятия за последние 3 года в сфере ведения бизнеса (семинары, курсы и т.д.)? 17. Если вы ответили «да» на предыдущий вопрос, просьба указать изученные вами темы и источник их получения. 18. Внесли ли данные курсы вклад в личное и корпоративное развитие? 19. Требуется ли вам обучение в какой-либо сфере ведения бизнесом (управление, маркетинг, бухгалтерский учет, финансы, производство) 20. Если вы ответили «ДА» на 19-вопрос, пронумеруйте следующие темы по УПРАВЛЕНИЮ по степени важности, начиная с 1 (1самый важный, 2- важный и тд.) 21. Пронумеруйте следующие темы по МАРКЕТИНГУ по степени важности, начиная с 1. 22. Пронумеруйте следующие темы по БУХГАЛТЕРСКОМУ УЧЁТУ по степени важности, начиная с 1. 23. Пронумеруйте следующие темы по ФИНАНСОВОМУ МЕНЕДЖМЕНТУ, по степени важности, начиная с 1. 24. Пронумеруйте следующие ( ) да ( ) получили платное обучение ( ) получили бесплатное обучение ( ) нет Тема:.…………………………………………..……………... ………………………………………………………………….. ………………………………………………………………….. от кого:…………………………………………………………. ( )да ( ) нет ( ) да ( ) нет ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) Профессиональные навыки убеждения ) Работа в команде ) Управление проектом ) Лидерство и эффективное управление ) Управление человеческими ресурсами ) Основы управления бизнесом ) Институционализация и профессиональное управление бизнесом ) Комплексное управление качеством ) Системы управления качеством ISO ) Другое…………………………..................................... ) Логистика и управление цепочками поставок ) Маркетинговые исследования и маркетинговое планирование ) Электронный маркетинг ) Реклама и рекламное дело ) Продажи и управление взаимоотношениями с клиентами ) Каналы распределения ) Другое ......................................................................... ) Контроль текущих счетов ) Методы управлениязапасами ) Бухгалтерский учёт операций в течение периода ) Инвентаризация и корректировка ) Международные стандарты бухгалтерского учета ) Другое .......................................................................... ) Управление оборотным капиталом ) Управление активами ) Управление фондом ) Управление долгами ) Управление дебиторской задолженностью ) Методы оценки проектов ) Другое ......................................................................... ) Методы размещения предприятия xxii темы по ПРОИЗВОДСТВУ, по степени важности, начиная с 1. 25. Пронумеруйте следующие темы по ВНЕШНЕЙ ТОРГОВЛЕ, по степени важности, начиная с 1. 26. Хотели бы вы получить образовательные услуги от нашего университета по дисциплинам, необходимым в ведении вашего бизнеса? 27. Если вы ответили «ДА» на 26-й вопрос, укажите три наиболее важные темы, которые вы бы хотели изучить, и время их проведения. ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) Управление производством ) Проектирование продукта ) Методы прогнозирования ) Измерение и оценка работы ) Другое ......................................................................... ) Таможенные и страховые операции ) Логистика ) Внешнеторговое финансирование ) Инструменты продаж во внешней торговле ) Другое ......................................................................... ( ) да ( ) нет 1-я тема: …………………………….месяц:……………….. 2-я тема: ……………………………месяц:……………….. 3-я тема: ……………………………месяц:……………….. xxiii EK 2: “Sertifikalı Eğitim Programları” Kitapçığı Kitapçığın basılmış hali Proje Raporuna ayrıca eklenmiştir. xxiv EK 3: Seminer Programı Gelecek Elimizde… KIRGIZİSTAN-TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ İŞLETME BÖLÜMÜ SATIŞ YÖNETİMİ SERTİFİKA EĞİTİM PROGRAMI 11-12 NİSAN 2013 xxv Eğitim süresi: 2 gün Tarihi: 11-12 Nisan 2013 Yeri: KTMÜ Cal Kampüsü, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Binası, CAL Eğitim Verenler: Doç. Dr. Ali ELEREN, Dr. Azamat MAKSÜDÜNOV Program sonunda katılımcılara KATILIM BELGESİ verilecektir SATIŞ YÖNETİMİ SERTİFİKA EĞİTİM PROGRAMI 10:30-12:00 12:00-13:30 13:30-14:30 14:30-14:45 14:45-15:45 15:45-16:00 16:00-17:00 09:30-10:30 10:30-10:50 10:50-12:00 12:00-13:30 13:30-14:30 14:30-15:30 15:30-15:45 15:45-16:30 I. Gün: 11 Nisan 2013 (Prof. Dr. Kasım KARAHAN Anfisi) Açılış ve Protokol Proje ve Eğitim Programlarının Tanıtımı Doç. Dr. Şenol ÇAVUŞ (Proje Yöneticisi) Prof.Dr. Sebahattin BALCI (KırgızistanTürkiye Manas Üniversitesi Rektörü) Prof.Dr. Asılbek KULMIRZAYEV (Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Rektör Vekili) Öğle Yemeği Satış Yönetimi İle İlgili Temel Bilgiler Çay ve Kahve İkramı Temel Satış Prensipleri_1 Çay ve Kahve İkramı Temel Satış Prensipleri_2 II. Gün: 12 Nisan 2013 Satış Ekibi Organizasyonu Çay ve Kahve İkramı Satış Yönetiminde Yeni Gelişmeler Öğle Yemeği Kampüs Gezisi ve Tanıtımı Programın Değerlendirilmesi Çay ve Kahve İkramı Sertifika Töreni xxvi EK 4: Uzmanlık Sertifikası xxvii EK 5: Katılım Belgesi xxviii EK 6 A: Katılımcı Memnuniyet Anketi Türkçe EĞİTİM DEĞERLENDİRME FORMU Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum ........................................................................................................... Katılıyorum ....../....../....... Eğitimin Adı Kesinlikle Katılıyorum Eğitimin Tarihi (5) (4) (3) (2) (1) Eğitim Eğitim konuları beklentilerimi karşıladı. Eğitim konuları eğitimin amacıyla ilgiliydi. Eğitim sayesinde yeni bilgi, beceri/bakış açısı kazandım. Eğitim sırasında eğitimi/konuları takip etmek kolaydı. Eğitimde öğrendiklerimi iş/günlük hayatımda kullanacağımı düşünüyorum. Eğitim içeriği anlaşılırdı. Eğitimde verilen teorik bilgilerin pratik uygulamalarla desteklenmesi yeterliydi. Eğitim süresi konular dikkate alındığında etkin planlanmıştı. Eğitimin süresi yeterliydi. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Aktivite, Doküman ve Materyaller Eğitimdeki aktiviteler eğitimin amacına uygundu. Eğitimdeki aktiviteler konuların anlaşılmasına yardımcı oldu. 1 2 3 4 5 6 7 Eğitimde kullanılan ekipmanlar (tahta, bilgisayar, projeksiyon vb.) yeterliydi. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanlar içerik açısından yeterliydi. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanlar faydalıydı. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanlar günceldi. Kullanılan (ve varsa dağıtılan) dokümanların malzeme ve baskısı kaliteliydi. Eğitmenler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Eğitmenler konulara hazırlıklıydı. Eğitmen konulara hakimdi. Eğitmen aktif katılımı teşvik etti. Eğitmen eğitim süresini uygun biçimde kullandı. Eğitmen sorular için yeterli zaman ayırdı. Eğitmenin sorulara verdiği yanıtlar yeterliydi. Eğitmenin kullandığı sunum teknikleri yararlıydı. Eğitmenin anlatımı açık ve anlaşılırdı. Eğitmen konuların anlatımında uygun örnekler verdi. Eğitmen eğitim sırasında profesyonel yaklaşım sergiledi. Organizasyon 1 2 3 4 5 Derslikler eğitim için eksiksiz biçimde hazırlanmıştı. Dersliklerin temizliği yapılmıştı. Yemekhane/yemeklerden memnun kaldım. Şikayet ve önerilerim dikkate alındı. Mola ve yemekler için verilen süre yeterliydi. xxix DİĞER GÖRÜŞLERİNİZ : 1. Eğitimde işlenmesini beklediğiniz fakat işlenmeyen konular nelerdir ? 2. Hangi konuların ve aktivitelerin bu eğitime eklenmesini istersiniz ? 3. Eklemek istediğiniz yorumlarınız varsa belirtiniz ? xxx EK 6 B: Katılımcı Memnuniyet Anketi Kırgızca ОКУТУУ ПРОГРАММАСЫН БААЛОО ФОРМАСЫ Орто даражада макулмун Макул эмесмин Толугу менен макул эмесмин ........................................................................................................... Макулмун ....../....../....... Окутуу программасынын аталышы Толугу менен макулмун Окутуунун датасы (5) (4) (3) (2) (1) Тренинг 1 Тренингдин темалары кү тү ү лөрү мдү актады. 2 Тренингдин темалары окутуунун максаты менен байланыштуу. 3 Тренингден кийин жаңы билим, маалымат жана ой-пикирге ээ болдум. 4 Тренинг учурунда темаларды кабыл алуу жеңил болду. 5 Тренингде ү йрөнгөндөрү м жумушумда жана жашоомдо колдоном деп ойлойм. 6 Тренингдин мазмуну тү шү нү ктү ү болду. Тренингде берилген теориялык маалыматтын практика менен айкалышуусу 7 жеткиликтү ү болду Тренингдин убактысы темаларды эсепке алганда эффективдү ү 8 пландаштырылган. 9 Тренингдин убактысы жеткиликтү ү болду. Окутуу иш-аракети, материалдар 1 Тренингдеги иш-аракеттер тренингдин максатына ылайыктуу болду. 2 Тренингдеги иш-аракеттер темаларды тү шү нү ү гө жардам берди. Тренингде колдонулган керек-жарактар (такта, компьютер, проектор ж.б.) 3 жеткиликтү ү болду. Kолдонулган жана таркатылган материалдар мазмуну жагынан жеткиликтү ү 4 болду. 5 Kолдонулган жана таркатылган материалдар пайдалуу болду. 6 Kолдонулган жана таркатылган материалдар актуалдуу болду. 7 Kолдонулган жана таркатылган материалдардын басылуусу сапаттуу болду. Окутуучулар 1 Окутуучулар берилген темада даярдыгы бар. 2 Окутуучу коюлган темага ээ жана колдоно билди. 3 Окутуучу угуучулардын активдү ү катышуусуна маани берди. 4 Окутуучу тренинг убактысын ылайыктуу колдонду. 5 Окутуучу суроо-жооп ү чү н жеткиликтү ү убакыт бөлдү . 6 Окутуучунун суроолорго берген жообу жеткиликтү ү болду. 7 Окутуучу колдонгон презентация пайдалуу болду. 8 Окутуучу берген лекциялар тү шү нү ктү ү жана так болду. 9 Окутуучу темаларды тү шү ндү рү ү дө ылайыктуу мисалдарды берди. 10 Окутуучу тренинг учурунда профессионалдык мамиле жасады. Уюштуруу 1 Аудиториялар тренинг ү чү н кемчиликсиз даярдалган. 2 Аудиториялар тазалыгы камсыз кылынган. 3 Тамактануучу жайдан жана тамактар канааттандыраарлык болду. 4 Нааразылыктарым жана сунуштарым эсепке алынды. 5 Кофе-брэйк жана тү шкү тамактануу убактысы жеткиликтү ү болду. xxxi БАШКА ОЙ-ПИКИРЛЕРИҢИЗ: 1. Тренингде Сиз күткөн, бирок каралбай калган темалар кайсылар? , 2. Кайсы темалардын жана иш-аракеттердин бул тренингге кошулуусун каалайсыз? 3. Кошумча ой-пикириңиз бар болсо, белгилей кетиңиз? xxxii
