BOŞ ZAMAN VE REKREASYON YÖNETİMİ
advertisement
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2497
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1468
BOŞ ZAMAN VE
REKREASYON YÖNETİMİ
Yazarlar
Öğr.Gör. Tuba SEVİL (Ünite 1, 3, 5)
Öğr.Gör.Dr. K.Yıldırım ŞİMŞEK (Ünite 2, 8)
Yrd.Doç. Dr.Hakan KATIRCI (Ünite 4)
Arş.Gör. Dr.V.Onur ÇELİK (Ünite 6)
Öğr.Gör. M.Ali ÇELİKSOY (Ünite 7)
Editör
Yrd.Doç.Dr. Serdar KOCAEKŞİ
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
i
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yardımcısı
Doç.Dr. Hasan Çalışkan
Öğretim Tasarımcıları
Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar
Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarım Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Öğr.Gör. Nilgün Salur
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Grafiker
Gülşah Yılmaz
Dizgi
Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi
Boş Zaman ve Rekreasyon Yönetimi
ISBN
978-975-06-1169-8
1. Baskı
Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde 1700 adet basılmıştır.
ESKİŞEHİR, Mayıs 2012
ii
İçindekiler
Önsöz
....
1. Boş Zaman ve Rekreasyon: Kavram ve Özellikler
2. Boş Zaman ve Rekreasyon Endüstrisi
.
3. Rekreasyon Yönetimi
iv
2
26
52
4. Boş Zaman ve Rekreasyon Pazarlaması
.
80
5. Rekreasyon Etkinliklerinin Planlaması
.
106
6. Rekreasyonda Liderlik ve Karar Verme
...
134
7. Rekreasyon Yönetiminin Eğitimi
154
8. Rekreasyonda Proje Yönetimi
184
iii
Önsöz
Sürekli gelişerek değişen dünyada belki de kolay kolay değişmeyen ve geçmişten bugüne kadar
tekrarlayan formlarda ortaya çıkan insanın fiziksel ve zihinsel özellikleridir. Gelişen ve değişen bu dünya
da insanın bu iki önemli özelliğini sağlıklı halde tutabilmek için kullanılan yöntemlerden bir tanesi de
“Boş Zaman ve Rekreasyon” olgusudur. İnsanların boş zamanlarını değerlendirmek için kullandıkları
rekreatif etkinlikler; günümüz dünyasında toplum yaşamının vazgeçilmez unsurları haline gelmiştir.
Örneğin, zihinsel sağlık durumlarını koruyabilmek için yapılan meditasyon, yoga gibi aktivitelerin
yanında fiziksel sağlığı korumak amaçlı yapılan pilates, koşu, yürüyüş ve dans gibi aktiviteler egzersiz
amaçlı olarak yapıldığında rekreatif etkinlikler olarak değerlendirilebilir. Yapılan bu hareketlerin temel
amacı sağlık olduğu için aktiviteden alınan keyif ve haz duygularının artması kaçınılmazdır. Dolayısıyla
bugün artık insanlar için rekreatif etkinlikler vazgeçilmez unsurlar haline gelmiştir.
Bu kitap, boş zaman ve rekresyon kavramlarını geçmişten günümüze tarihsel gelişimi ile birlikte
tanıtabilmek ve anlayabilmek, bu alan hakkında bir bilinç ve farkındalık kazandırmak amacıyla
yazılmıştır. Rekreatif etkinliklere katılabilmek, yönlendirebilmek ve rekratif etkinliklerin hazırlanmasını,
sürdürülebilmesini ve projelendirilebilmesini sağlamak ve bu süreçleri yönetebilmek için güncel bilgiler
yoluyla hazırlanan bu kitabın henüz boş zaman ve rekreasyon alanında yer alan ve tam anlamıyla
oturmayan bazı kavram kargaşalarına açıklık getireceği düşünülmektedir.
Kitabın hazırlanmasında emeği geçen başta Prof. Dr. Güven Sevil’e ve kitabın yazılmasında emeği
geçen, koordinasyon ve işbirliği içerisinde tam bir ekip ruhuyla çalışan tüm yazarlarımıza teşekkür
ediyorum.
Boş zamanlarımızı anlamlı, önemli ve keyifli hale getirebilmek adına rekreatif etkinlikleri
kullanabilmek, çoğaltabilmek ve farklılaştırabilmek dileklerimle.
Editör
Yrd.Doç.Dr. Serdar Kocaekşi
iv
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Boş zamanı tanımlayabilecek,
Rekreasyonu açıklayabilecek,
Rekreasyonun birey ve toplum açısından önemini tartışabilecek,
Rekreasyon aktivitelerini sınıflandırabilecek,
Rekreasyon faaliyetlerine katılımı etkileyen faktörleri değerlendirebilecek,
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Zaman
Çalışma Zamanı
Boş Zaman
Rekreasyon
Rekreasyon Teorileri
Rekreasyon Türleri
İçindekiler
Giriş
Zaman Kavramı
Boş Zaman Kavramı ve Tarihsel Gelişimi
Boş Zaman ve Rekreasyon İlişkisi
Rekreasyon Kavramı
Rekreasyonun Tarihsel Gelişimi
Rekreasyonun Özellikleri
Rekreasyon Teorileri
Rekreasyon İhtiyacı ve Rekreasyonun Yararları
Rekreasyon Faaliyetlerinin Sınıflandırılması
Rekreasyon Faaliyetlerine Katılımı Etkileyen Faktörler
2
Boş Zaman ve
Rekreasyon: Kavram ve
Özellikler
Ünite Adı
GİRİŞ
İnsan için çok değerli bir kavram olan zaman, kullanım açısından çalışma zamanı ve çalışma dışı zaman
olarak iki grupta ele alınabilir. Zamanın iyi kullanılabilmesi, insanın birçok faktöre bağlı olarak ayırdığı
zaman arasında dengeyi iyi kurabilmesine bağlıdır. Bu bölümün konusu olan rekreasyon ise en basit
haliyle, çalışma dışı zamanda yer alan, “boş zaman” içinde yapılan aktiviteler olarak ifade edilebilir.
Bununla birlikte rekreasyon anlamı, içeriği ve kapsamı bakımından birçok aktiviteyi içine almaktadır.
Yapılan araştırmalara göre bilenen tüm tarihi dönemlerde farklı şekillerde gerçekleşen rekreasyon
faaliyetlerine rastlanılmaktadır. Eski çağlardan günümüze kadar uzanan bu rekreasyon faaliyetleri geçen
süreçte farklı özelliklere bağlı olarak çeşitlenerek artmıştır. Planlanmış veya plansız olarak her yaştaki ve
cinsteki insanın katılımına imkân veren rekreasyon faaliyetlerin en temel özelliği, insanların boş
zamanlarını özgürce değerlendirmelerine imkân vermesidir. Diğer yandan rekreasyon kavramını
açıklayan teoriler temel olarak rekreasyonu; ihtiyaçlara hizmet etmesi, boş zaman değerlendirme aracı ve
bununla birlikte bireye ve topluma bir değer olması şeklinde açıklansa da, Maslow’un ihtiyaçlar
hiyerarşisi ile olan ilişkisi göz ardı edilmemelidir.
Tarihin her devrinde ve dünyanın her yerinde insanlar için evrensel bir ihtiyaç olan rekreasyon;
yaşanan ekonomik sıkıntılar, din, dil, ırk, eğitim, kültür vb. farklıklar nedeniyle insanların giderek
birbirinden uzaklaştığı bir dönemde toplumsal, fiziksel ve psikolojik yararlar sağlamaktadır. İnsanlar
rekreasyon faaliyetleri ile kendi yapabileceklerinin, potansiyellerinin farkına varabilir, yaratıcılıklarını
kullanabilir ve dolayısıyla İhtiyaçlar Hiyerarşisi’nin en üst basamağında olan kendini gerçekleştirme
ihtiyacını da giderebilirler.
Rekreaktif faaliyetler yapıldığı yer, zaman, katılımcı sayısı gibi birçok faktöre bağlı olarak
sınıflandırılabilir. Ancak bireylerin veya toplumun rekreasyonel faaliyetlere katılabilmesi ya da
katıldıkları rekreasyon faaliyetlerini daha iyi şartlarda yapabilmesi için çeşitli kriterlerin oluşması
gerekmektedir. Özellikle sezonluk engeller, finansal kaynaklar, cinsiyet, sosyal sınırlama, fiziksel
kaynaklar ve moda, rekreasyon faaliyetlerine katılmayı engelleyen en önemli faktörlerdir.
ZAMAN KAVRAMI
Zaman bir nesnenin uzaydaki bir noktadan diğer bir noktaya geçtiği aralıktır. İnsanların kendilerini
planlamak, hayatlarını organize etmek ya da organize edilen planlara uyum sağlamak için kullandıkları en
önemli kavramdır. Zaman ölçülebilir ve geçiş süresi herkes için aynı (1 saat 60 dakika ya da 1 dakika 60
saniye gibi) olan bir kavramdır ancak zaman bireysel algılamalara göre farklılık gösterebilir. Örneğin
sınav sırasında bildiğiniz soruları cevaplarken sınav süresi çabuk geçerken, cevapları bilmiyorsanız süre
size uzun gelebilir. Bu örnek zamanın psikolojik bir boyutunun olduğunu göstermektedir (Mirzeoğlu,
2006).
Zaman satın alınamaz, depolanamaz ve tekrar yerine konulamaz. İyi kullanıldığında ucuz,
kaybedildiğinde pahalıdır (Hacıoğlu ve ark., 2003). Zaman, biriktirilemeyen, ödünç alınamayan,
kiralanamayan, çoğaltılamayan, toplanamayan, sadece kullanılan ve kaybedilen bir kaynaktır. Bu nedenle
3
zamanın etkili ve verimli kullanılabilmesi çok önemlidir. Zamanın yanlı! ve verimsiz kullanımından
ortaya çıkan rahatsızlıklar ki!iyi ve bütün toplumu etkilemektedir.
Zaman, kullanım açısından çalı!ma zamanı ve çalı!ma dı!ı zaman olarak iki grupta ele alınabilir.
Çalı!ma zamanı, temelde bireyin para kazanmak ve geçimi sa#lamak için i! yerinde geçirdi#i zamandan
olu!maktadır. Ancak bunun dı!ında bireyin çalı!tı#ı i!in niteli#ine ba#lı olarak çalı!ma için yaptı#ı
hazırlık, i!e gidi!-geli! süreleri ve kendi i!i veya çalı!tı#ı ikinci bir i!le ilgili yapması gereken mesleki
u#ra!lar da çalı!ma zamanı içinde yer alır. Çalı!ma dı!ı zaman ise insanın ya!amını idame ettirmesi için
gerekli olan temel fizyolojik ihtiyaçlardan beslenme ve uykuya ayırdı#ı zaman ve bo! zamandan
olu!maktadır.
"ekil 1.1: Zamanın Kullanım Bölümleri
Kaynak: (Karaküçük, 1999).
Zaman, insan ya!amını çe!itli bölümlere ayıran bir özelli#e sahiptir (Küçüktopuzlu ve ark., 2003).
Zamanın iyi kullanılabilmesi insanın kendisine, çalı!ma ya!amına, toplumsal ya!amına, dinlenme ve
e#lenmesine, biyolojik ve fizyolojik gereksinimlerin kar!ılanmasına ayırdı#ı zaman arasında dengeyi iyi
kurabilmesine ba#lıdır (Kökta!, 2004). Çalı!ma ve çalı!ma dı!ı zamanın gere#inden fazla uygulama alanı
bulması durumunda denge bozulmaktadır. Çalı!ma ve çalı!ma dı!ı zaman aktiviteleri birbirini
tamamlamak ve dengeli olmak zorunlulu#undadır.
Bireyin çalı#tı$ı i#in niteli$ine ba$lı olarak çalı#ma için yaptı$ı
hazırlık, i#e gidi#-geli# süreleri vb. mesleki u$ra#ların da çalı#ma zamanının içinde yer
aldı$ı unutulmamalıdır.
BO" ZAMAN KAVRAMI VE TAR!HSEL GEL!"!M!
Serbest zaman; uyku, zorunlu bireysel faaliyetler ve i!ten arta kalan zaman olarak tanımlanmaktadır. Bo!
zaman (leisure) ise, ki!inin mesleksel, ailesel ve toplumsal ödevlerini ve hayatını devam ettirebilmesi için
zorunlu olan faaliyetleri yerine getirdikten sonra, özgür iradesiyle yapabilece#i dinlenme, e#lenme, bilgi
ve becerilerini geli!tirme, toplumsal ya!ama gönüllü olarak katılma gibi u#ra!ıları gerçekle!tirebilece#i
zaman dilimidir. Bo! zaman, zorlama duygumuzun en az oldu#u, kendi yargı ve seçimlerimize göre
kullanılan iste#e ba#lı zamandır (www.sporbilimleri.org). Bo! zamanın de#i!ik bakı! açılarında be! ayrı
tanımı yapılmaktadır. Bunlar (Kraus, 1998);
Bo# zaman ve serbest zaman farklı kavramlardır. Serbest zaman bo#
zamanı da kapsayan, daha geni# bir zaman dilimini ifade eden bir kavramdır.
4
!
!
Klasik Görüş; Boş zamanın çalışma zamanının tam tersi olduğunu, dinlenmenin, yenilenmenin
çalışma için olmadığını savunmaktadır.
Sosyal Sınıfın Sembolü Olduğunu Savunan Görüş; Sosyal sınıfın sembolü olduğunu savunan görüş,
boş zamanın, Avrupa’da Feodal dönem, Rönesans ve Endüstri çağında üst sınıfın kalitesinin işareti
olduğunu ve boş zamanı kullanım haklarının kendilerinde olduğunu düşündüklerini anlatan görüştür.
Bir Aktivite Şekli Olduğunu Savunan Görüş; Aile ve topluma karşı yükümlülüklerden ayrı olarak,
kişinin kendisinin rahatlaması, kendini eğlendirmesi, bilgisini arttırması, vb. aktiviteleri gerçekleştirdiği
bir olgu olduğu savunulmaktadır.
Yükümlülük Dışı Zaman Olduğunu Savunan Görüş; Bu görüş boş zamanı, çalışma zamanı, iş ile ilgili
işlerin gerçekleştirildiği zaman (seyahat, ders çalışma, sosyal sorumluluklar gibi) ve hayatımızın ana
aktiviteleri olan yeme-içme, uyuma ya da kişisel bakım gibi aktivitelerini gerçekleştirdiğimiz zamanın
dışında kalan zaman olarak görmektedir. Bu görüş en çok kabul gören ve en çok kullanılan görüştür.
Var Olma Durumu – Var Olma Mevkii Olduğunu Savunan Görüş (Bütünsel bir bakış); Bu görüş,
diğer görüşlerde belirtilen birçok elementi içerisinde barındırır. Boş zamanın, kişisel gelişime,
memnuniyete ve öz zenginleşmeye yardımcı olan bir rolü olduğunu ve aktivitede ki fark edilen
özgürlüğün önemine olan psikolojik yakınlaşmayı savunmaktadır.
Boş zamanı tanımlayan görüşlerin odak noktaları nelerdir?
Boş zaman, uzun süreli boş zamanlar ve kısa süreli boş zamanlar olarak iki ana grupta ele alınabilir.
Buna göre uzun süreli boş zamanlar; çocukluk dönemi boş zamanları, yılık izin boş zamanları ve
emeklilik dönemi boş zamanlarından oluşmaktadır. Kısa süreli boş zamanlar ise; iş günü sonu
(akşamüstü) boş zamanları, hafta sonları ve kısa süreli tatillerden oluşmaktadır (Hacıoğlu ve ark., 2003).
Sosyal faktörler, kültürel yapı, ekonomik faktörler, aile yapısı, meslek, gelir düzeyi, yerleşim yeri, yaş
ve cinsiyet gibi pek çok faktöre bağlı olarak değişen boş zamanın üç temel fonksiyonu vardır;
•
Dinlenme fonksiyonu
•
Eğlenme fonksiyonu
•
Gelişim fonksiyonu (Karaküçük, 1999)
Antik çağ Yunan ve Roma uygarlığında en önemli boş zaman uğraşısı beden eğitimi ve spordu. Antik
çağ Yunan uygarlığında beden eğitimi felsefi görüşler açısından ele alınırken, Roma İmparatorluğunda
beden eğitimi sadece savaşçı amaçlar kapsamı içinde ele alınmıştır (Atalay, 2004).
Orta Çağ döneminde boş zaman dinlenme ve yaratmadan daha çok yüksek sosyal sınıflar arasında
sosyal bir gösterişe dönüşmüştür. Yunan felsefesinin aksine boş zaman işten uzaklaşma değil, hangi
aktivite içinde bulunacağını seçme özgürlüğü olarak ele alındı (Atalay, 2004).
Orta Çağın sonlarında, boş zaman gösteriş, lüks, zevk ve israf haline dönüşmüştür. Boş zaman
kullanımı köle gibi çalışmaya karşı bir asalet göstergesi olmuştur (Vaux, 1998). Sanayi devrimiyle
birlikte ise boş zaman faaliyetleri teknikleşmiş ve kitleselleşmiştir.
BOŞ ZAMAN VE REKREASYON İLİŞKİSİ
İnsanların geçmiş yıllardan bugüne kadar, yaşam şartlarında ve yaşam seviyesinin yükselmesinde
değişmeyen üç ana unsur bulunmaktadır. Bunlardan birincisi çalışma, ikincisi uyuma, sonuncusu da diğer
temel gereksinimler olarak belirlenmiştir. Bu unsurlardan arta kalan zaman “boş zaman” olarak belirtilir.
İnsan yaşamındaki boş zamanın, fiziki ve sosyoekonomik değerlendirilmesi ise rekreasyon aktivitesidir.
Boş zaman, rekreasyon kavramını içine alan bir kavramdır. Çünkü rekreasyon her şeyden önce boş
zamanı olan insanların, bu boş zamanlarında gerçekleştirecekleri etkinliklerle ilgilidir (Karaküçük, 1999).
5
"ekil 1.2: Bo! Zaman ve Rekreasyon "li!kisi
Bo! zaman kavramı bir “zaman” dilimini içerisinde yer alırken, rekreasyon bir “aktivite” olarak
tanımlanmaktadır. Ancak rekreasyonu tanımlarken, yalnızca bo! zaman aktiviteleri olarak tanımlamak
yetmez. Çünkü sıradan bir aktivitenin rekreasyon olabilmesi için gerekli bir takım ko!ullar söz
konusudur. Örne#in; her hangi bir aktivitenin rekreasyon olabilmesi için, o aktivitenin "bo! zaman" süreci
içinde gerçekle!mesi gerekmektedir.
Bir futbolcu için futbol oynamak i!inin gere#i bir zorunluluk, bir mesaidir ancak bir devlet memuru
için hafta sonu dinlenme alanında futbol oynaması bir rekreasyon faaliyetidir. Bo! zaman içindeki her
faaliyet rekreasyon de#ildir. Örne#in ki!inin mesai bitiminde eve dönüp uyuması her ne kadar bo! zaman
sürecinde gerçekle!iyor olsa da, rekreatif faaliyet de#ildir.
Bo# zaman bir zaman dilimini, rekreasyon ise bir aktivite ya da
aktiviteler bütününü ifade etmektedir.
REKREASYON KAVRAMI
"nsanlar, çe!itli büyüklük ve zamanlarda ortaya çıkan bo! zamanlarında; uzakla!mak, dinlenmek, hava
de#i!imi, gezme-görme, sa#lık, beraber olma, heyecan duyma, farklı ya!antılar elde etme gibi pek çok
amaçla, ev dı!ında veya ev içinde, açık veya kapalı alanlarda ya da aktif-pasif !ekillerde, kent içinde veya
kırsal alanlarda etkinliklere katılmaktadırlar. Rekreasyon, insanların bo! zamanlarında yaptıkları bu
etkinlikleri ifade eden bir kavramdır.
Rekreasyon, yenilenme, yeniden yaratılma veya yeniden yapılanma anlamına gelen Latince recreatio
kelimesinden gelmektedir. Türkçe kar!ılı#ı yaygın bir !ekilde bo! zamanları de#erlendirme olarak
kullanılmaktadır. Bu ise, bireylerin ya da toplumsal kümelerin bo! zamanlarında gönüllü olarak yaptıkları
dinlendirici ve e#lendirici etkinlikler anlamını ta!ımaktadır.
Modern anlamda bir sosyal kurum, bilgiler toplulu#u ve profesyonel bir çalı!ma alanı olarak
rekreasyon; i!ten ba#ımsız, kendi içinde de#erli olan, ki!inin pek çok önemli ihtiyacını kar!ılayan, dolu
ve mutlu bir ya!am aracıdır (Karaküçük, 1999).
!nsan ya#amındaki bo#
kıymetlendirilmesi rekreasyon aktivitesidir.
zamanın,
fiziki
ve
sosyoekonomik
Rekreasyon, anlamı, içeri#i ve kapsamı bakımından birçok aktiviteyi içine almaktadır. Bunun sonucu
olarak rekreasyonun birçok tanımı ve açıklamaları yapılmı!tır. A!a#ıda bu tanımlardan bazılarına yer
verilmi!tir.
Rekreasyon, binlerce !ehir, ilçe ve ülkede bulunan parklar, oyun alanları, yüzme havuzları, spor
alanları, halk evleri gibi yapıların olu!turdu#u bir a#dır (Kraus, 1998). Rekreasyon fiziksel, bili!sel,
duygusal ve sosyal etmenler içeren ve insanların bo! zamanlarında dâhil olmayı seçti#i aktivitelerdir.
6
!
!
Rekreasyon, insanın öz benliğine uygun ve yapmaktan zevk aldığı bir faaliyete katılması ile
monotonlaşan modern hayatın ve yaşam kavgasının sıkıcı havasından sıyrılarak kendisini bulması ve
kendi duygularına ortak olacak diğer insanlarla kaynaşarak zevk içinde sosyal bir kişilik kazanmasıdır
(Mirzeoğlu, 2006).
Rekreasyon, bireyin beğenisi bakımından doyurucu, ruhsal ve bedensel yenilenme amacı taşıyan, aynı
zamanda bireyin sosyal, kültürel, ekonomik ve fizyolojik olanakları ile bağımlı boş zaman kullanımlarını
içeren eylem ya da eylemlerdir.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Açık Hava Rekreasyon Bürosu (BOR-Bureau Of Outdoor
Recreation) rekreasyonu, çeşitli biçimlerde sınıflandırması yapılabilecek temel bir insan gereksinmesi,
kişinin doygunluğu ve zevki için boş zamanların değerlendirilmesi şeklinde tanımlamıştır.
www.rekreasyon.org
Rekreasyonun tanımını daha kapsamlı olarak şu şekilde yapabiliriz: İnsanın, yoğun çalışma yükü,
rutin hayat tarzı veya olumsuz çevresel etkiler nedeniyle tehlikeye giren veya olumsuz etkilenen bedeni
ve ruhi sağlığını tekrar elde etmek, korumak veya devam ettirmek, aynı zamanda zevk ve haz almak
amacıyla, kişisel doyum sağlayacak, tamamen çalışma ve zorunlu ihtiyaçlar için ayrılan zaman dışında
kalan bağımsız ve bağlantısız boş zaman içinde, isteğe bağlı ve gönüllü olarak ferdi veya grup içinde
seçerek yaptığı etkinliklere rekreasyon denir (http://www.rekreasyon.org/rekreasyon-ve-cevre).
Spor ve rekreasyon ifade ettikleri anlam ve amaçları bakımından çoğunlukla karıştırılan iki kavramdır.
Spor, fiziksel faydalarının yanı sıra insanların ruhsal sağlığını da olumlu yönde etkilemek, sosyal ve
moral kazançlar sağlamak amacı ile yapılan hareketler topluluğu olarak tanımlanabilir. Aslında spor,
rekreasyon faaliyetlerinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Ancak sporun rekreaktif bir faaliyet
sayılabilmesi için bireyin tamamen boş zamanlarında oyun, eğlenme ve fiziksel aktivite amacıyla spor
yapıyor olması gerekmektedir.
Spor yaparak para kazanan bireyler için uğraştıkları spor dalları birer iş niteliği taşıdığından
rekreasyonel faaliyet olamazlar. Ama aynı bireylerin iş dışında aynı branşta arkadaşlarıyla tamamen zevk
için, boş zamanlarında gerçekleştirdikleri aktiviteler rekreasyonel bir faaliyet haline gelmektedir. Spor
rekreasyonel faaliyetlerin en ilgi çekeni, en kapsamlı ve en çeşitli alanını oluşturmaktadır. Yapılan
araştırmalar, rekreasyonel amaçlı sportif faaliyetleri tercih eden insanların sayısının, diğer faaliyetlere
katılanların sayılarından daha fazla olduğunu göstermektedir. Ancak spor dışında rekreasyon faaliyeti
olarak kabul edilen farklı aktiviteler de vardır. Bunlara örnek olarak müzik, resim, tiyatro, sergi ve sinema
gibi sanatsal faaliyetler, çeşitli turizm aktiviteleri ve para kazanma amacı güdülmeden uğraşılan el
sanatları gösterilebilir.
Rekreasyon ve spor kavramları birbirlerinden nasıl ayrılır?
7
Kaynak: http://www.wvc-ut.gov/index.aspx?NID
REKREASYONUN TARİHSEL GELİŞİMİ
Tarihsel araştırmalar göstermiştir ki geçmiş kültürlerin hemen hemen hepsinde rekreaktif olarak
nitelendirilebilecek faaliyetler yer almaktadır. Bu faaliyetler genellikle dinlenme ve eğlenceyle ilgili
olmuş ve kimi zaman bireysel kimi zaman grup halinde gerçekleştirilmiştir. Eski çağlardan günümüze
kadar uzanan bu faaliyetler geçen zaman içinde çeşitlenerek artmıştır.
Tarih öncesi dönemde rekreasyon daha çok insanın yaşam mücadelesi ile ilgilidir (avlanmak,
balıkçılık vb.). Ancak bunun dışında mağara boyamak, resim çizmek ve güreşmek gibi rekreasyon
faaliyeti olarak sayılabilecek faaliyetlerin de yapıldığı bilinmektedir (Broadhurst, 2001).
Eski Mısır’da ise rekreasyon faaliyetlerine daha çok zengin ve üst düzey sınıflar katılmaktaydı.
Faaliyetler daha çok bu sınıfların boş zamanlarını değerlendirme amacıyla düzenleniyordu. Bu
dönemdeki rekreasyon faaliyetlerinin çoğunluğu sportif faaliyetler, savaş oyunları, avlanma ve danstan
oluşuyordu.
Eski Yunan şehirlerinde rekreasyon faaliyetlerinin çoğunluğunu spor gösterileri, bilim, felsefe ve
güzel sanatlar ile ilgili aktiviteler oluşturuyordu ve agoralar halkın rekreasyon için bira araya geldiği
önemli toplantı merkezleriydi. Eski Yunan şehirlerinde bulunan açık hava tiyatroları da rekreasyon
aktivitelerinin yapıldığı diğer önemli yerlerdir (Torkildsen, 1999).
Roma Döneminde yapılan rekreasyon aktiviteleri içinde en göze çarpanı ise gladyatör dövüşleriydi.
Ancak bu faaliyete katılanlar daha çok kölelerden oluşmaktaydı. Romalılar ise izleyici, diğer bir ifade ile
pasif katılımcılardı. Bu dönemde yapılan diğer rekreasyon aktiviteleri de, zengin malikânelerinde
düzenlenen eğlencelerdi.
Orta çağda ise rekreasyon faaliyetleri daha çok lordlardan oluşan yüksek sınıfın boş zamanlarında
gerçekleştirdikleri aktivitelerden oluşmaktaydı. Lordlar bayanların izleyici olarak davet edildiği savaş
8
turnuvaları düzenlerlerdi. Ayrıca bu dönemde bayanlar da kendi aralarında ev içinde çeşitli aktiviteler
düzenlerlerdi.
Rönesans, klasik sanat ve edebiyatın doğuşunu temsil etmektedir. Bu dönemde pek çok zengin aile
boş zamanlarını opera, sergi ve tiyatroya giderek değerlendirirlerdi. Bu dönemde yapılan rekreasyon
faaliyetleri daha çok sanatsal aktivitelerden oluşan ve pasif nitelikli aktivitelerdir.
19. yüzyılda başlayan sanayi devrimi rekreasyon tarihi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu
dönemde endüstrileşme ve fabrikaların sayısının artması nedeniyle şehirlere büyük göçler yaşanmıştır.
İnsanlar yoğunlaşan iş hayatı, nüfus artışı ve büyük şehirlerden sıkılarak kendilerini rahatlatabilecekleri
rekreasyon alanlarının arayışı içerisine girmişlerdir (Torkildsen, 1999). Bu arayışlar günümüz rekreasyon
anlayışının temellerini oluşturmuştur.
Tüm insanlık tarihinde ve geçmiş kültürlerde, rekreatif faaliyetlere
rastlanılmaktadır.
Türkiye’deki rekreasyonel durumun incelenmesi için ise öncelikle Türk toplumunun yaşam
biçimlerinin oluşumunda etkili olan Anadolu öncesi Türk toplumlarının, Selçukluların, Osmanlı
İmparatorluğu’nun ve batılı toplumlarının rekreasyonel durumlarının incelenmesi yararlı olacaktır.
Anadolu öncesi Türk toplumlarında, insanlar kadın erkek ayrımı yapmadan tarım ve hayvancılıkla
uğraşır, savaş hazırlıkları yaparlardı. Atıcılık, silah kullanma, savaş taktikleri gibi birçok etkinliklerle
vakit geçirirlerdi. Çalışma saatleri dışında ise; savaş hazırlıkları oyuna dönüşür, özellikle at üzerinde
birçok oyunlar oynarlardı (Karaküçük, 1999).
Selçuklu döneminde lonca zanaat örgütlerinin doğması ve ahilik geleneği, Türklerin rekreasyon
yaşamına yön vermiştir. Lonca üyesi olan erkekler iş bitiminde yemekli toplantılarda bir araya gelirlerdi.
Ahilik, köylere, hatta göçerlere kadar, spor ve şenlikleri götürmüştür. Ahilik teşkilatı, bu tür etkinliklerle
bizzat ilgilenmiş, kendi tüzüklerine göre gençlerin sportmence yetişmesi için özen göstermiştir.
Osmanlı döneminde, rekreasyon alışkanlıkları daha çok eğlence ağırlıklıdır. Kadınların, evlerde masal
ve hikâye anlatma, saz çalma ve şarkı söyleme ile erkeklerin ise kahveye gitme, yabancıların uğraştığı
spor müsabakalarını izleme, bunun yanında avcılık, atıcılık gibi etkinliklerle ilgilenerek boş zamanlarını
değerlendirdikleri görülmektedir. Aynı dönemde batılılaşma sürecine giren Türk toplumunun rekreasyon
yaşamında değişimler görülmüştür. Avrupa’da moda olan bisiklet, rugby, kriket, polo, tenis, beysbol ve
hentbol gibi sporlar azınlıkların tercih ettiği spor branşları olmuştur. Bunun yanında tiyatrolar ve müzikli
gazinolar da bu süreçte popüler olmaya başlamıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte, hızla artan sanayileşme ve bunun sonucu ortaya çıkan
kentleşme rekreasyon ihtiyacını arttırmıştır. Tatil kavramının çalışan kesimle beraber toplumda
yaygınlaşması, gelir düzeyinin yükselmesi, eğitim imkânlarının artması, ulaşım ve haberleşmedeki
yenilikler ve dışa açılma gibi nedenler, çalışma dışı zaman içinde boş zamanın kullanılması ve
değerlendirilmesinin gerekliliği sonucunu ortaya koymuştur.
Cumhuriyetin ilanından sonra devlet, toplumun sanat, kültür ve spor yaşamını geliştirmek amacıyla
önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. 1933 yılında kurulan Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü, 1936 yılında
kurulan konservatuar, 1949 yılında kurulan Devlet Tiyatroları, Devlet Senfoni Orkestrası ile Devlet Opera
ve Balesi ve 1989 yılında kurulan Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü bu atılımlara birer örnektir. Ayrıca
birçok üniversitede açılan rekreasyon bölümleri ve birçok şehirde kurulan rekreasyon alanları
rekreasyona verilen önemin diğer göstergeleridir.
Türkiye’de rekreasyonun tarihsel gelişimini nasıl açıklarsınız?
9
REKREASYONUN ÖZELLİKLERİ
Rekreasyonun pek çok araştırmacı tarafından kabul edilen birtakım özellikleri ön plana çıkmaktadır.
Bunlar rekreasyonu diğer faaliyetlerden ve kavramlardan ayıran temel özelliklerdir. Buna göre rekreasyon
faaliyetlerinin en belirgin özellikleri şunlardır (Hacıoğlu ve ark., 2003; Karaküçük, 1999; Mirzeoğlu,
2006) ;
•
Rekreasyon insanların boş zamanlarını değerlendirme etkinlikleridir. İş değildir ve kar amacı
taşımaz. Bir aktivitenin rekreasyon sayılabilmesi için bireyin boş zamanında, bir iş ile herhangi
bir bağlantısının veya herhangi bir sorumluluğunun olmadığı bir zamanda yapılıyor olması
gerekmektedir.
•
Rekreasyon etkinliklerinde irade kişinin kendine bırakılmalıdır. Kişinin kendi dışında, kendisi
için hazırlanmış yönetmelikler ve politikalar iyi sonuçlar vermemektedir.
•
Rekreasyona katılan kişiler genellikle zamanı, etkinlik türünü ve yeri hiçbir zorlamaya maruz
kalmadan, serbestçe kendileri seçmelidirler. Birey kendine göre, yeni, farklı ya da kolaylıkla
yapabileceği etkinliklere katılmayı tercih eder.
•
Rekreasyonel etkinlikler; planlanmış olarak veya plansız olarak gerçekleştirilmekte; yetenekli
veya yeteneksiz kişilerce; organize veya organize olmamış mekânlarda yapılabilmektedir.
Esnektir.
•
İnsanlar, rekreasyon etkinlikleriyle başarı kazanma ve kendini kanıtlama ihtiyacını gidermekte,
paylaşma duygularını kazanma imkânı bulabilmekte, başkaları tarafından takdir edilmekte, yeni
deneyimler kazanmakta ve kişiliğini ifade etme imkânı bulabilmektedirler.
•
Rekreasyon faaliyetleri özgürlük hissi verir.
•
Etkinliklere katılma ve devam etme zorunluluğu yoktur. İnsanın en fazla yapmak istediği
etkinlikler en fazla becerebildiği, yapabildiği etkinliklerdir. Bu anlayışa uygun olarak, bazı
etkinliklere daha fazla mutluluk elde etme ya da daha iyi öğrenme amacıyla devam etme
zorunluluğu doğabilir. Ancak bu durumda bile katılımcının isteği ön planda olmalıdır.
•
Rekreasyon faaliyetleri, her yaştaki ve cinsteki insanın katılımına imkân verir. Rekreasyon
aktivitelerine katılımda herhangi bir yaş veya cinsiyet kısıtlaması yoktur.
•
Rekreasyon, bir faaliyeti gerektirir. Faaliyetler, fiziksel, zihinsel, ruhsal, toplumsal ya da bunlar
içinden bazılarının kombinasyonu şeklinde olabilmektedir.
•
Rekreasyon, çok çeşitli faaliyetler, alternatifler içerir. Bu faaliyetler, evde yapılabilecek
faaliyetlerden çeşitli spor dallarına, tiyatrodan kır gezisine, el sanatlarından kamp yapmaya
kadar uzanmaktadır. Bu etkinliklerin her birinin bireyin nazarında çekici ya da itici yönleri
vardır.
•
Rekreasyon, haz ve neşe sağlayan bir faaliyettir. Bu etkinliklere katılmak, bireye ani ve
doğrudan bir doyum sağlar.
•
Rekreasyon, evrensel olarak uygulanmaktadır. Rekreasyonel faaliyetler, bütün insanlar için ortak
bir lisan oluşturmaktadır.
•
Rekreasyonun her kişiye göre bir amacı vardır. Aynı faaliyet içerisinde yer alan farklı
katılımcıların amaçları ve bu faaliyetten sağladıkları tatmin duygusu farklılık gösterebilir. Bazı
insanlar rekreasyon faaliyetlerine katılarak yalnızlık duygularını gidermeye çalışırken, bazı
insanlar ise, kalabalıktan uzaklaşmak ve zihinsel olarak dinlenme amacıyla rekreasyon
faaliyetlerine katılabilirler.
•
Rekreasyonel faaliyetlerin katılımcıya kişisel ve toplumsal özellikler kazandırması beklenir.
Rekreasyon bir yandan bireyin kendisini ifade edebilmesine ve yaratıcı olabilmesine imkân
sağlarken diğer yandan bireyin psikolojik, sosyal ve fiziksel yapısını, vatandaşlık duygusunu ve
insani değerlerini geliştirir.
•
Rekreasyon, toplumun geleneklerine, törelerine, ahlaki ve manevi değerlerine uygun olmalı ve
sosyal değerlere ters düşmemelidir.
10
•
Rekreasyon, bir faaliyet yapılırken, ikinci veya daha fazla faaliyetlere de ilgi duyma veya
gerçekleştirme imkânı verir.
•
Rekreasyon etkinlikleri, rekreasyonistler tarafından üstlenilir. Bu etkinlikler ve uğraşılar, başkası
tarafından bir başkası için yerine getirilemez.
Rekreasyon, evrensel olarak bütün insanlar için ortak bir lisan
oluşturmakla birlikte, her kişinin tatmin duygusu farklılık gösterebilir.
Kaynak: http://www.hillsboroughcounty.org/parks/recreation/recreationsites.cfm?facilitydetailid=508&selrecreation=1&selcategory=-1&zipcode=&First=21&Last=25
REKREASYON TEORİLERİ
Rekreasyon teorileri; ihtiyaçlara hizmet eden rekreasyon, boş zaman değerlendirme aracı olarak
rekreasyon, bireye ve topluma bir değer olarak rekreasyon ve yeniden yaratma olarak rekreasyon olmak
üzere dört başlık altında toplanmaktadır.
İhtiyaçlara Hizmet Eden Rekreasyon; Slavson, rekreasyonu ihtiyaçların giderildiği bir deneyim
olarak tanımlamaktadır. Rekreasyon ne olursa olsun her birey bir ihtiyacını karşılamanın peşindedir. Buna
göre rekreasyon bir şeye duyulan özlemin giderilmesidir. Ancak bu tanım rekreasyonun ne olduğunu
değil, ne yaptığını tanımlamaktadır. Jack ise rekreasyonu, insanlarda oluşan hasarın onarılması ve bu
hasarın yetişen nesilde ortaya çıkmasının önlenmesi olarak tanımlamaktadır (hasarın onarılması olduğu
durumlarda). Bu tanımda biyolojik ihtiyaçla sosyal ihtiyacı birbirine karıştırmaktadır. Nash de
rekreasyonu, insanın içinden gelen dürtülerin ve güdülerin tatmin edilmesi olarak görmektedir. Nash
aktiviteleri yaratıcı sosyal katkıların derecelerine göre değerlendirmektedir (Torkildsen, 1999).
Boş Zaman Değerlendirme Aracı Olarak Rekreasyon: Genel tanımlara göre ve en çok kabul gören
rekreasyon servisi uygulamalarına göre rekreasyon, en basit tabiriyle insanların boş zamanlarında
katıldıkları aktivitelerdir.
Rekreasyon en basit tanımla, insanların boş zamanlarında katıldıkları
aktivitelerdir.
Bireye ve Topluma Bir Değer Olarak Rekreasyon; Bu görüşe göre rekreasyon, toplumun ve
bireyin iyiliği için yüksek duygusal ve sosyal değerlere sahip olmayı sağlamaktadır. Bu bakış açısında
toplumsal rekreasyon, sosyal birlikteliğin sağlanmasına ve korunmasına aracılık etmektedir ve toplumsal
rekreasyonun geliştirilmesi sosyal katılıma bağımlıdır.
11
Yeniden Yaratma Olarak Rekreasyon; Pek çok teorisyen rekreasyonun de#erine ve sonuçlarına
odaklanmı!tır ancak rekreasyon deneyiminin kendisinden bahsetmezler. Shivers ise oyunla rekreasyonun
neredeyse aynı !ey oldu#unu dile getirir. Shivers, rekreasyonun tanımını "psikolojik homeostaz" üzerine
kurmu!tur. (Örne#in psikolojik ihtiyaçların tatmin edilmesi, ruhsal denge süreci) Shivers'a göre
homeostaz dengesi bozuldu#unda, çevremizle kendimiz arasındaki bu uyumu yeniden kurabilmek için
harekete geçeriz. Shivers bu dengenin rekreasyon yoluyla yeniden sa#lanabilece#ini dü!ünmektedir
(Torkildsen, 1999).
Detaylı bilgi için, George. Torkildsen’in, “Leisure and Recreation
Management” (London, 1999) adlı kitabında (ss. 49-52) rekreasyon teorilerine ili#kin
temel bilgileri bulabilirsiniz.
Rekreasyon insanın bedensel ve ruhsal ihtiyaçları sonucu ortaya çıkmı!tır ve bu ihtiyaçları gidermek
için yapılan aktiviteler bütününü ifade etmektedir. Bu bakı! açısıyla dü!ünüldü#ünde rekreasyon,
Maslow’un "htiyaçlar Hiyerar!isi’yle yakın bir ili!ki içerisindedir. Bu nedenle ünitenin bu bölümünde
Maslow’un "htiyaçlar Hiyerar!isi konusuna yer verilmi!tir.
Maslow’un !htiyaçlar Hiyerar#isi
Genel olarak bir eksiklik hissi ve aynı zamanda bu hissin giderilmesi arzusuna veya do#al ya da sosyal
ya!amdan do#mu! bir gereklili#in ifadesine ihtiyaç denmektedir (Karaküçük, 1999). Yo#unlukları
farklıla!an ve insandan insana farklılıklar gösteren ihtiyaçlar, Maslow tarafından sınıflandırılmı!tır.
"ekil 1.3: Maslow’un "htiyaçlar Hiyerar!isi
Kaynak: (Broadhurst, 2001).
1.
Temel Fizyolojik htiyaçlar: "nsan hayatını devam ettirecek eylemlerdir. Açlıktan ölmek üzere
olan bir insan için sevgi, özgürlük, e#lenme, dostluk gibi kavramlar pek bir !ey ifade etmez. Bu
yüzden fizyolojik ihtiyaçlar hiyerar!isinin en tabanında yer almaktadır (Karaküçük, 1999).
2.
Güvenlik htiyacı: "nsanın kendi güvende hissetmesi ile ilgili ihtiyaçları içerir. Can ve mal
tehdidi altındaki bir insan için güvenlik arama ihtiyacı, yerine göre birinci derece önem
kazanabilir.
3.
Sosyal htiyaçlar: "nsan; ait olmak, ba!kalarıyla bir arada olmak, onlar tarafından kabul
görmek, arkada! olmak ve çevresini etkilemek ister. "nsan bu ihtiyaçları ço#u kez, aç bir insanın
gıdaya olan arzusu kadar !iddetli duyar.
12
!
!
4.
Sosyal Saygınlık: İnsan hem kendi kendine, hem de başkalarına karşı önemli görünme ihtiyacı
duyar. İnsan kendine güven duygusu edinmeye ve her yönüyle hak edilen bir prestij sağlamaya
çalışır. Bu ihtiyaç tatmin edilmezse, insanda bir takım aşağılık duyguları oluşabilir. Bunun için
saygı görme ihtiyaç düzeyine ulaşan insanlar, oturdukları konutlara, konuştukları insanlara veya
yaptıkları sporlara özel bir önem verirler.
5.
Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı: İhtiyaçlar hiyerarşisinin en üst basamağında yer alan bu
ihtiyaç türü, daha alt düzeydeki ihtiyaçların tatmini gerçekleşmeden ortaya çıkmaz. Bu ihtiyaçlar
kişinin kendi potansiyellerinin farkına varması, bir işi yalnız başına yapması, yaratıcı olabilmek
için kendini sürekli bir gelişime tabi tutması ile ilgili ihtiyaçlardır.
Maslow'a göre kendini gerçekleştirmiş kimselerdeki
(http://www.sporbilim.com/index.php?s=detay&id=148):
belli
•
Kendini, başkalarını ve doğayı kabul etme,
•
İçten geldiği gibi doğal ve sade davranabilme,
•
Kendi dışındaki bir soruna yönelebilme,
•
Yalnız kalabilme ve bundan hoşlanma,
•
Güzellikleri takdir edebilme,
•
İnsanlık âlemi ile kendini özdeşleştirebilme,
•
Başkaları ile yoğun ilişkiler kurabilme,
•
Eşitlikçi ve yoğun ilişkiler kurabilme,
•
Yanlış ile doğruyu, iyi ile kötüyü, amaç ile aracı ayırt edebilme,
•
Yaratıcı, nüktedan ve kendine has olabilme.
başlı
özellikler
şunlardır
Bütün bu özellikler insanın önce kendini, sonra başkalarını tanıyabilme fırsatının olabileceği yoğun
yaşantılar sayesinde kazanılabilir. Spor bunun en güzel örneklerinden biridir. Spor ortamı içinde birey
kendi yeteneklerini ve başkalarının yeteneklerini tanımayı, eşit koşullarda yarışmayı, yenilgiyi
kabullenerek başkalarını takdir edebilmeyi, kazandığı zaman mütevazı olabilmeyi, başkalarına yardım
etmeyi, doğayla ve zamanla yarışarak zamanını ve emeğini en uygun şekilde kullanmayı öğrenir. Bu
anlamda spor insanı çok yönlü olarak hayata hazırlamayı amaçlayan çağdaş eğitim sisteminin önemli bir
aracıdır (http://www.sporbilim.com/index.php?s=detay&id=148).
Rekreasyon, bireylerin kendilerini ifade edebilecekleri ve kişiliklerini geliştirebilecekleri çok kritik bir
alan oluşturmaktadır. Rekreasyon programları sayesinde kişiler hareket ederek temel fizyolojik
ihtiyaçlarının bir kısmını karşılamış olacaklardır. Bunun yanı sıra, rekreasyon yakınlığın arttırılması ve
sosyal ilişkilerin geliştirilmesi için ortam sağlamaktadır.
Kişiler rekreasyon programlarına katılarak, kendi yapabileceklerinin, potansiyellerinin farkına
varacak, yaratıcılıklarını kullanacak ve geliştirecek dolayısıyla İhtiyaçlar Hiyerarşisi’nin en üst
basamağında olan kendini gerçekleştirme ihtiyacını da gidermiş olacaklardır.
Rekreasyon, Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisin son basamağı olan
bireyin kendini gerçekleştirmesi idealine hitap eder.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşi’sine zaman içinde farklı bilim adamları tarafından eklemeler
yapılmıştır ve temelde beş basamaktan oluşan ihtiyaçlar piramitinin altı, yedi ve dokuz basamaklı
varyasyonları ortaya çıkmıştır.
www.sosyalbilimler.cu.edu.tr
13
REKREASYON İHTİYACI VE REKREASYONUN YARARLARI
Rekreasyon insanlar için evrensel bir ihtiyaçtır. Tarihin her devrinde ve dünyanın her yerinde insanlar
kendilerini gerçekleştirmek ve boş zamanlarını değerlendirebilmek için rekreasyona ihtiyaç duymuşlardır.
Rekreaktif faaliyetlere yoğun olarak katılan insanlarla, bu faaliyetlerden yoksun kalan insanlar
arasında sağlık yönünden, çevreye ve kanunlara karşı tutum bakımından önemli farklılıklar
görülmektedir. Rekreaktif faaliyetler yaşam kalitesini arttıran ve hayata anlam kazandıran faaliyetlerdir.
Bu bakımdan dünyanın her yerinde insanlar fiziksel, ruhsal ve toplumsal yararları nedeniyle rekreaktif
faaliyetlere katılmaktadırlar.
İnsan ömrünün giderek uzaması, değişen yaşam koşulları ve bu koşulların insanlar üzerinde yarattığı
stres rekreasyon alanlarında azaltılabilmektedir. Özellikle şehirde yaşayan insanların fizyolojik ve ruhsal
sağlıkları bozulmaktadır.
Rekreasyon faaliyetleri, insanların günlük yaşamlarındaki baskılardan
kurtulmalarına ve birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini düzenlemelerine yardımcı olur.
Rekreasyon ihtiyacı sosyal konumlara paralel olarak farklılıklar gösterse de, rekreasyona duyulan
ihtiyacın nedenleri, diğer bir ifadeyle rekreasyonun yararları şu başlıklar altında toplanabilir;
Fiziksel Yararlar; Teknolojik gelişmelere paralel olarak artan makineleşme ve masa başı işler
insanların günlük faaliyetlerindeki hareketliliği ve günlük enerji tüketimini azaltmıştır. Bu hareketsizlik
birçok fizyolojik hastalığı da beraberinde getirmektedir. Bunlardan kurtulmanın en etkili yolu fiziksel
aktivitelere yönelmektir. Rekreasyon faaliyetleri içerisinde yer alan ve özellikle aktif rekreasyon sınıfında
yer alan faaliyetler fiziksel aktiviteyi arttırmaktadır.
Yapılan araştırmalar göstermiştir ki düzenli fiziksel aktivite, şişmanlık, kalp ve dolaşım sistemi
hastalıkları, yüksek tansiyon, kolesterol, çeşitli kas ve eklem rahatsızlıkları gibi pek çok hastalığı
önlemede etkilidir. Egzersizle sağlığı korumak bilimsel bir gerçekliktir (Zülal, 2002).
Toplumsal Yararlar; Gün geçtikçe modernleşen toplum yaşantısı bir yandan bireylerin refah
düzeyini arttırırken, diğer yandan insanların yalnızlaşmalarına ve içlerine kapanmalarına neden
olmaktadır. Bunun yanında yaşanan ekonomik sıkıntılar, din, dil, ırk, eğitim, kültür vb. farklıklar
insanları giderek birbirinden uzaklaştırmaktadır. Oysa insan doğası gereği sosyal bir varlıktır ve insan
ihtiyaçları yalnızca fizyolojik ihtiyaçlardan değil, bunun yanında sosyal ihtiyaçlardan da oluşmaktadır. Bu
bağlamda, rekreasyon faaliyetleri insanların sosyalleşmelerinde büyük önem taşımaktadır.
Rekreasyon faaliyetleri ile kişilerin ve grupların bir araya gelmesi toplumsal ilişkileri geliştirir,
dayanışma ve yardımlaşmayı sağlar. Ayrıca serbest hareket ve düşünce imkânı, dayanışma ve
yardımlaşma ile demokratik bir toplumun yaratılmasını kolaylaştırır.
Psikolojik Yararlar; Sağlık denilince genelde ilk akla gelen beden sağlığıdır. Oysa sağlık bir
bütündür ve ruh sağlığı da en az beden sağlığı kadar önemlidir. Ancak günümüz toplumunda aile, okul ve
iş hayatındaki sorunlar ve yoğun stres insanların sinir sistemini bozarak ruh sağlığı üzerinde olumsuz
etkilere neden olmaktadır. Bu olumsuz etkilerden uzaklaşmak için insanlar farklı bir ortam içerisine girip
moral kazanmak isterler. Bunun için en iyi yol ise rekreasyon faaliyetlerine katılmaktır.
Rekreasyon faaliyetlerinin çeşitlilik göstermesi, değişik ve pozitif psikolojik sonuçlar doğurur.
Rekreasyonun insanlar sağlayacağı psikolojik yararlar şu şekilde sıralanabilir (Broadhurst, 2001; Hall ve
ark., 2006; Karaküçük, 1999);
•
Bireyin kendini tanıması ve kimliğini tanımlayabilmesine yardımcı olur.
•
Çevre değişimi, doğal ve kırsal alanlar ruhsal gerginlikleri giderir.
•
Rekreasyon faaliyetleri kişide bir tatmin yaratır, bireye moral verir ve onu mutlu eder.
•
Birçok insan için rekreasyon faaliyetlerine katılmak onların statüsünü yükseltir.
•
İnsan karakterinin gelişmesine yön verir.
•
Kişinin suça yönelimini azaltır.
14
•
Yaratıcı gücü geliştirir.
•
Entelektüel hayatı geliştirir.
•
Kişisel beceri ve yeteneğin gelişmesini sağlar.
•
Çalışma başarısı ve iş verimini yükseltir.
•
Grup halinde yapılan rekreasyon faaliyetleri bireylerin yalnızlığını giderir.
•
Grup halinde yapılan rekreasyon faaliyetleri bireye dışa dönük kişilik geliştirme imkânı verir.
Sosyalleşme sağlar.
Detaylı bilgi için, George. Torkildsen’in, “Leisure and Recreation
Management” (London, 1999) adlı kitabında (ss. 105-129) rekreasyonun yararlarına ilişkin
temel bilgileri bulabilirsiniz.
Rekreasyonun yararları fiziksel, toplumsal ve psikolojik olarak
ayrılmaktadır.
Kaynak: http://brentrasmussen.me/?p=232
REKREASYON FAALİYETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Rekreaktif faaliyetler yapıldığı yer, zaman, katılımcı sayısı gibi birçok faktöre bağlı olarak
sınıflandırılabilir. Yapılan bu sınıflamalarda göz ardı edilmemesi gereken, yapılan rekreasyonel
faaliyetlerin birden çok sınıflamanın içerisinde yer alabileceğidir. Örneğin basketbol oynamak kentsel,
grup, aktif, sosyal vb. birçok sınıflamaya dâhil edilebilir.
15
Etkinliklere Katılma Şekline Göre Rekreasyon
Aktif Rekreasyon; rekreasyonel aktiviteye bireylerin aktif katılımıyla oluşan hareketli ve dinamik bir
rekreasyondur. Aktif rekreasyona en önemli örnek spor yapmaktır. Diğer aktif rekreasyon faaliyetleri de
bir müzik aleti çalmak, şarkı söylemek, tiyatro ve gösterilerde aktif rol almak, seyahat etmek vb.
faaliyetlerdir.
Pasif Rekreasyon; insanların kendilerinden bir şey katmadıkları ya da yapmak için aktif enerji sarf
etmedikleri, etkinliklere katılmak yerine izledikleri, seyirci oldukları rekreasyon türüdür. Televizyonda
tenis maçı izlemek, bir stadyumda futbol karşılaşmasına gitmek, tiyatro oyunu izlemek vb. faaliyetlerdir.
Yerel Sınıflamaya Göre Rekreasyon
Kentsel Rekreasyon; kent sınırları içerisinde özellikle merkezde, açık veya kapalı alanlarda yapılan
aktivitelerdir. Daha çok kısa süreli boş zamanlarda ve insanların yakın çevrelerinde kolayca
ulaşabilecekleri faaliyetlerden oluşmaktadır (Karaküçük, 1999). Sinema, tiyatro, eğlence yerleri, hayvanat
bahçesi, müze, şehir parklarında yapılan aktiviteler kentsel alanda yapılan rekreasyonel faaliyetlere örnek
olarak gösterilebilir.
Kırsal Rekreasyon; şehir merkezinin dışında çoğunlukla işlevsel, manzarası güzel, rekreatif aktiviteleri
yapmaya uygun orman, su kenarı ve dağlık bölgelerde yapılan aktivitelerdir. Kırsal rekreasyon
faaliyetlerine; zevk için yapılan yürüyüşler, su sporlarıyla uğraşma, balık tutma, dağcılık, motor sporları,
bisiklet binme, doğa incelemeleri, arkeoloji, mağaracılık, deniz altı faaliyetleri, piknik yapma gibi
etkinlikler örnek olarak verilebilir.
Mekânsal Açıdan Rekreasyon
Açık Alan Rekreasyonu; açık havada yapılan, arazi kullanımı olan ve doğa ile iç içe yapılan faaliyetleri
kapsamaktadır. Açık alanlardaki hareket özgürlüğü bireyin ya da grubun doğal kaynakları en verimli
şekilde kullanması ile dinamik durum içerisinde bire bir yer almasını sağlamaktadır. Katılımcılar bu
aktivitelerde gruba ait olma, sinerji yaratma, beraber iş yapabilme yeteneği, ortak paylaşım, risk alma,
özgüven, liderlik, çözüm odaklı strateji geliştirme vb. bireysel ya da gruba özgü oluşabilecek temel kişilik
yapılanmasına özgü davranışlarının canlanması ya da daha da aktif hale gelmesini amaçlamaktadır.
Balonla gezme, bungee jumping, yüzme ve milli parklarda, tabiat parklarında ve orman içi dinlenme
alanlarında yapılan faaliyetler açık alan rekreasyonuna örnek olarak verilebilir.
Detaylı bilgi için, Simon Bell’in, “Design for Outdoor Recreation”
"(New York, 2008) adlı kitabında (ss. 79–173) açık alan rekreasyon aktivitelerine ilişkin
temel bilgileri bulabilirsiniz.
Kapalı Alan Rekreasyonu; binalarda ya da üzeri bir çeşit çatı sistemi ile kapatılmış mekânlarda yapılan
rekreasyonel aktivitelerdir. Açık alan rekreasyonu doğa ve hava koşulları ile yakından ilgili iken, kapalı
alan rekreasyonunda bu koşulların pek bir önemi yoktur. Bu ise, kapalı alan rekreasyon faaliyetlerinin
istenilen zamanlarda yapılabilmesine olanak tanımaktadır. Kapalı yüzme havuzunda akşamları yüzmek,
kapalı bir mekân da satranç oynamak, evde televizyon seyretmek, bilgisayar oyunu oynamak, kapalı spor
salonunda basketbol oynamak, bir fitness salonunda ağırlık çalışmak, sinema salonunda film seyretmek
vb. aktivitelerdir.
Katılımcıların Sayısına Göre Rekreasyon
Bireysel Rekreasyon; insanların yalnız olarak boş zamanlarında gerçekleştirdikleri faaliyetlerdir
(Hacıoğlu ve ark., 2003). Örneğin; Evde tek başına müzik dinlemek, tek başına yapılan yürüyüş faaliyeti
vb.
Grup Rekreasyonu; insanların grup halinde boş zamanlarını değerlendirmeleridir. İnsanlar grup
rekreasyon aktiviteleri katılımı sayesine bir grubun üyesi olur ve o topluluğun özelliklerini taşırlar. Grup
rekreasyon faaliyetlerine takım sporları müsabakaları, toplu piknik ve rekreatif olarak yapılan toplu
müzik aktiviteleri örnek gösterilebilir.
16
Fonksiyonel Açıdan Rekreasyon
Ticari Rekreasyon; rekreatif ihtiyaçlar çeşitli kurum ve kuruluşların sunduğu hizmetlerden masrafsız
olarak giderebileceği gibi kar amacıyla sunulan hizmetler de aynı amaçla satın alınabilir (Karaküçük,
1999). Bu tür hizmetler rekreasyoniste büyük kolaylık sağlamaktadır. Ticari rekreasyon faaliyetlerine;
temalı parklar, özel spor alanları ve özel eğlence mekânları örnek olarak gösterilebilir.
Sosyal Rekreasyon; insanların sosyal ilişkiler kurmak ve kurulan bu ilişkileri kuvvetlendirmek ve
geliştirmek için katıldıkları etkinliklerdir. Arkadaş toplantıları, doğum günleri, partiler, yemekler,
davetlere katılma sosyal rekreasyon aktiviteleri arasında sayılabilir.
Artistik (Estetik) Rekreasyon; pasif niteliktedir ve daha çok aktif rekreasyondan hoşlanmayan insanlar
için sergiye gitme, ünlü müzik yapıtlarını dinleme gibi eylemlerden oluşmaktadır (Mirzeoğlu, 2006).
Entellektüel (Zihinsel) Rekreasyon; birçok birey rekreasyon aktivitelerine katılırken bilgi ve
anlayışlarını arttırarak yaşamlarını zenginleştirmeyi hedeflerler. Bu aktiviteler öğrenme ve zihin üzerinde
yoğunlaşır. Pasif bir nitelik taşıyan bu eylemler, daha çok yüksek eğitim ve kültür düzeyinde insanların
yaptıkları rekreasyon faaliyetleridir. Örneğin; sanat ve politika toplantılarına katılma, konferanslara gitme
gibi etkinliklerdir.
Rekreaktif faaliyetler hangi faktörlere bağlı olarak sınıflandırılabilir?
Kaynak: http://www.cityofedwardsville.com/index.asp?Type=B_BASIC&SEC={D9141C2D-094B-4E45-8B989A01BCFEA669}
Zamansal Açıdan Rekreasyon
Günlük Rekreasyon; genellikle bireyin yakın çevresinde, oldukça kısa mesafelerde ve gün içindeki boş
zamanlarında gerçekleştirdiği rekreasyon aktiviteleridir. Ev hanımlarının gün içinde ev işlerinden arta
kalan boş zamanlarında arkadaşlarıyla yaptığı aktiviteler, öğrencilerin ders aralarında arkadaşlarıyla
basketbol, masa tenisi vb. oyunlar oynaması ve çalışanların çalışma saatleri arasında gerçekleştirdiği
bireysel ve grup aktiviteleri günlük rekreasyona örnek olarak verilebilir.
Tatil Rekreasyonu; Hafta sonu, bayram ve yıllık tatillerde oluşan boş zamanlarda gerçekleştirilen
aktiviteleri kapsar. Tatil rekreasyonu üç alt grupta toplanabilir. Bu alt gruplardan ilki hafta sonu
rekreasyonudur. Bireylerin hafta sonlarındaki boş zamanlarında gerçekleştirdiği rekreasyon faaliyetleri bu
grupta yer alır. Hafta sonu rekreasyonuna bireylerin, bireysel veya toplu olarak sinemaya gitmesi veya
17
taraftarı olduğu bir takımın maçını izlemesi örnek olarak verilebilir. Tatil rekreasyonunda ikinci alt grup
bayram rekreasyonudur. Bireylerin milli ve dini bayram tatillerinde gerçekleştirdikleri rekreasyon
faaliyetlerinden oluşur. Tatil rekreasyonunda son alt grup ise yıllık izin zamanlarında yapılan yıllık tatil
rekreasyonudur. Yıllık izin zamanlarında yurtiçi ve yurtdışına yapılan geziler, yüzme ve kayak bu tip
rekreasyona örnek olarak verilebilir.
Değişken Rekreasyon; Çalışan bireylerin emekli olduktan sonra yaptıkları rekreasyonel etkinliklerini
içerir. Değişken rekreasyona en tipik örnekleri bayanların emekli olduktan sonra yaptıkları el sanatları
faaliyetleri ve grup halinde yapılan gezilerdir.
Yaz tatilinde denize girmek nasıl bir rekreasyon türü olarak
değerlendirilir?
REKREASYON FAALİYETLERİNE KATILIMI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
Bireylerin veya toplumun rekreasyonel faaliyetlere katılabilmesi ya da katıldıkları rekreasyon
faaliyetlerini daha iyi şartlarda yapabilmesi için çeşitli kriterlerin oluşması gerekmektedir. Bu kriterlerden
en öncelikli olanları ise zaman, yeterli ekonomik güç ve rekreasyon faaliyetlerinin yapılabileceği
alanların varlığıdır.
Rekreasyon faaliyetlerine katılmayı engelleyen veya destekleyen birçok faktör bulunmaktadır ancak
rekreasyon faaliyetlerine katılımı etkileyen faktörleri dört ana başlık altında toplayabiliriz (Hall ve ark.,
2006);
•
Sezonluk engeller,
•
Finansal kaynaklar ve rekreasyon alanlarının ulaşılabilir olması,
•
Cinsiyet ve sosyal sınırlama,
•
Fiziksel kaynaklar ve moda.
Sezonluk Engeller
Rekreasyonunun faaliyetlerinin gerçekleştirileceği mevsim, güneşli gün sayısı, gündüzlerin uzunluğu,
sıcaklık gibi faktörler rekreasyon faaliyetlerine katılımı etkilemektedir.
Özellikle açık hava rekreasyon faaliyetleri hava şartlarına büyük ölçüde bağlıdır. Yağışlı günlerde
rekreasyon faaliyetlerine katılımın nispeten daha az olduğu söylenebilir. Ancak kayak, snowboard gibi
bazı rekreasyon faaliyetlerinin gerçekleşmesi ise aksine kar yağışını gerektirir. Kapalı alanlarda yapılan
rekreasyon faaliyetleri ise sezonluk değişimlerden daha az etkilenirler. Bununla birlikte insanlar, sıcak
günlerde kapalı mekânlarda gerçekleştirilen rekreatif faaliyetlerde bulunmaktansa deniz kenarı, ormanlık
gibi alanları daha çok tercih ederler. Gündüzlerin uzamasıyla birlikte kişilerin katılacakları rekreasyon
imkânlarının da süresi uzamaktadır.
Finansal Kaynaklar ve Rekreasyon Alanlarının Ulaşılabilir Olması
İnsanın yaşadığı fiziki çevre sadece katılımcı olmasını değil, çoğu kez katılacağı rekreasyon faaliyetinin
türünü de tespit etmektedir (Hall ve ark., 2006). Çünkü insanlar öncelikli olarak yakın çevresindeki tesis
ve alanları keşfeder, buralarda yapabileceği faaliyetlere katılmayı tercih eder. Bu bağlamda şehir içi
rekreasyon alanlarının gerek yakınlık gerekse güvenlik nedeniyle daha çok tercih edildiği söylenebilir.
Ancak özel otomobile sahip olan insanlar daha rahat ulaşım imkânına sahip oldukları için uzak
alanlardaki rekreasyon faaliyetlerine de katılabilmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde rekreaktif faaliyetlere kaynak aktarılmasının veya bulunmasının zor olduğu
bilinmektedir. Çünkü bu ülkelerde öncelik diğer yaşamsal ihtiyaçların teminidir. Diğer yandan rekreasyon
faaliyetlerine katılımı etkileyen diğer bir unsur da bireylerin ekonomik seviyeleridir (Torkildsen, 1999).
18
Gelir arttıkça rekreasyon yapma arzusu çeşitlenmekte ve çoğalmaktadır. Ayrıca rekreasyonun birçok türü
belli bir harcamayı gerektirmektedir. Özellikle aktif rekreasyonlarda spor aleti ve giysi gibi birtakım
harcama kalemleri bulunmaktadır.
Kullanılabilir gelir, ekonomik durumuna göre dalgalansa ya da sosyo-ekonomik gruplar arasında
farklılaşsa da, bugün rekreasyon faaliyetleri için ayrılan kaynakların her zamankinden daha yüksek
olduğu bilinmektedir. Bu durumun en büyük nedenleri kadınların da çalışma hayatına girmesiyle evde
ücret alan iki kişinin olması ve ailedeki birey sayılarının giderek azalmasıdır.
Cinsiyet ve Sosyal Sınırlamalar
Çalışan bayanlar, çalışan erkeklere göre daha az boş zamana sahiptirler. Bayanlar çalışma dışı
zamanlarının büyük bir kısmını ev işleriyle uğraşarak geçirmektedirler. Ayrıca çocuk sahibi bayanlar
çalışma saatleri ve ev işlerine ayırdıkları zamandan geriye kalan saatlerinin büyük bir kısmını da
çocuklarıyla ilgilenerek geçirmektedirler. Bu durumun en büyük sebebi toplumda bu görevlerin kadının
yükümlülüğü olduğuna dair bir görüşün hâkim olmasıdır. Cinsiyet faktörünün dışında rekreasyon
faaliyetlerine katılımı etkileyen sosyal faktörler de mevcuttur (Broadhurst, 2001). Özellikle inanç
konularının sosyal baskı unsuru olarak kullanıldığı ülkelerde, rekreasyon faaliyetlerine katılım sosyal
baskı yoluyla engellenebilir ya da kısıtlanabilir.
Kaynak: http://vintageprintable.com/wordpress/vintage-printable-entertainment-recreation-2/
Kaynaklar ve Moda
Günümüzde rekreasyon faaliyetleri günlük yaşamın önemli bir parçası haline gelmiştir. Değişen yaşam
koşulları ile birlikte insanların ihtiyaç ve zevkleri de değişmiş ve insanlar yalnızca yeme, içme, barınma
gibi temel ihtiyaçlarını değil, bunun yanında ruhsal ihtiyaçlarını da giderebilecekleri faaliyet alanlarının
arayışı içerisine girmişlerdir. Bu nedenle rekreasyon alanlarına olan ilgi giderek artmaktadır. İnsanlar
rekreasyon faaliyetlerine katılarak hem fiziksel hem de ruhsal tatmin duygusuna ulaşmaktadır.
Rekreasyon faaliyetlerine katılan kişi sayısının artması ve katılımcıların niteliğinin çeşitlilik
göstermesi rekreasyon alanlarının sayısının artmasını sağlamıştır. Bu tür faaliyetlerde insanlar genellikle
kendilerine daha yakın olan alanları tercih etmektedirler ancak popüler rekreasyon alanlarının ziyaretinde
mesafe faktörünün önemi bulunmamaktadır. Popülariteden dolayı, çok uzak mesafelerde de olsa
rekreasyon alanlarının ziyaret edilmesi olasıdır.
19
Yukarıda başlıklar halinde sıralanan faktörlere ilave olarak aşağıda sıralanan faktörler de rekreasyon
faaliyetlerine eğilimi etkileyici nitelikte olabilir (Broadhurst, 2001; Hall ve ark., 2006).
•
Eğitim düzeyi
•
Aile yapısı
•
Yaş
•
Meslek
•
Şehirleşme,
•
Nüfus artışı ve hareketliliği,
•
Teknoloji,
•
Kitle iletişim araçlarının etkisi, reklam,
•
Kültürel etki,
•
Çevre bilinci,
•
Değişen yeni sağlık bilinci,
•
Rekreasyon merkezleride rekreasyon faaliyetlerine katılımı etkilemektedir.
20
Özet
Boş zaman, çalışma dışı zamanda içerisinde,
insanın hayatını idame ettirebilmesi için zorunlu
olan faaliyetleri gerçekleştirdikten sonra kalan
zaman dilimini ifade etmektedir. Rekreasyon ise,
bu zaman diliminde gerçekleştirilen aktiviteleri
ifade etmektedir. Diğer bir ifadeyle rekreasyon,
bireyin boş zamanı içinde, isteğe bağlı ve gönüllü
olarak, bireysel olarak veya bir grupla birlikte
yaptığı etkinliklerdir.
Rekreasyonun bireyler ve toplum açısından
birçok yararı vardır. Özellikle, günümüzde artan
stres
ve
güçleşen
yaşam
koşulları
düşünüldüğünde rekreasyonun beden ve ruh
sağlığı üzerindeki olumlu etkileri daha iyi
anlaşılabilecektir. Rekreasyon bir yandan bireyin
fiziksel aktivitesini arttırıp, bireye moral ve
motivasyon sağlarken; diğer yandan, toplumsal
ilişkileri geliştirerek bireyleri sosyalleştirmektedir.
Rekreasyon faaliyetlerinin tarihi çok eskilere
dayanmaktadır. Geçmiş dönemlerde rekreasyon
faaliyetleri bilinçli olarak yapılmamış olsa da,
rekreasyon, var oluşundan bu yana insanların
yaşantısında her zaman yer almıştır. Tarih öncesi
dönemde, Eski Mısır’da, Eski Yunan’da, Roma
Döneminde, Orta çağda ve günümüze kadar olan
süreçte rekreasyon her zaman var olmuş ve artan
bilinçle birlikte rekreasyon faaliyetleri giderek
çeşitlenmiştir.
Rekreasyon faaliyetleri birçok faktöre bağlı
olarak sınıflandırılabilmektedir. Ancak burada
unutulmaması gereken, bir faaliyetin birden fazla
sınıflama kategorisinde yer alabileceğidir.
Rekreasyon faaliyetleri; etkinliklere katılma
şekline göre aktif-pasif, yerel sınıflamaya göre
kentsel-kırsal, mekânsal açıdan açık alan-kapalı
alan, katılımcıların sayısına göre bireysel-grup,
fonksiyonel açıdan ticari-sosyal-artistik-entelektüel, zamansal açıdan ise günlük-değişken ve tatil
rekreasyonu olarak sınıflandırılmaktadır.
Bir faaliyetin rekreasyon faaliyeti olarak
nitelendirilebilmesi için bir takım özellikler
taşıması gerekmektedir. Her şeyden önce
faaliyetin boş bir zamanda yapılması ve bireyin
kendi iradesiyle seçtiği bir faaliyet olması
gerekmektedir. Rekreasyon bir iş değildir ve
bireyin faaliyetlere katılma ve devam etme
zorunluluğu yoktur.
Bireylerin rekreasyon faaliyetlerine katılımı
destekleyen veya kısıtlayan bir takım faktörler
vardır. Bu faktörler genel olarak şu başlıklar
altında toplanmaktadır; sezonluk engeller,
finansal kaynaklar ve rekreasyon alanlarının
ulaşılabilir olması, cinsiyet ve sosyal sınırlama ve
fiziksel kaynaklar ve modadır.
Rekreasyon bir bilim dalı haline geldikten sonra,
rekreasyon kavramını tanımlamaya yönelik
olarak bir takım teoriler geliştirilmiştir. Bu
teoriler dört ana başlık altında toplanabilir;
ihtiyaçlara hizmet eden rekreasyon, boş zaman
değerlendirme aracı olarak rekreasyon, yeniden
yaratma olarak rekreasyon ve bireye ve topluma
bir değer olarak rekreasyondur.
21
Kendimizi Sınayalım
5. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon teorileri
arasında yer almaz?
1. Uyku, zorunlu bireysel faaliyetler ve işten arta
kalan zaman olarak tanımlan zaman dilimi
aşağıdakilerden hangisidir?
a. Yeniden yaratma olarak rekreasyon
a. Çalışma zamanı
b. Bireye ve topluma bir değer olarak rekreasyon
b. Boş zaman
c. Çalışma dışı zaman
c. Boş zaman değerlendirme aracı olarak rekreasyon
d. Varoluşla ilgili zaman
d. Kendini gerçekleştirme olarak rekreasyon
e. Serbest zaman
e. İhtiyaçlara hizmet eden rekreasyon
2. Boş zamanı, aile ve topluma karşı yükümlülüklerden ayrı olarak, kişinin kendisinin
rahatlaması, kendini eğlendirmesi, bilgisini
arttırması, vb. aktiviteleri gerçekleştirdiği bir
olgu olarak tanımlayan görüş hangisidir?
6. Rekreasyonu, insanın içinden gelen dürtülerin
ve güdülerin tatmin edilmesi olarak tanımlayan
rekreasyon teorisi hangisidir?
a. Sosyal sınıfın sembolü olduğunu savunan
görüş
b. Boş zaman değerlendirme aracı olarak rekreasyon
a. Kendini gerçekleştirme olarak rekreasyon
c. İhtiyaçlara hizmet eden rekreasyon
b. Var olma durumu – var olma mevkii olduğunu
savunan görüş
d. Bireye ve topluma bir değer olarak rekreasyon
c. Klasik görüş
e. Yeniden yaratma olarak rekreasyon
d. Yükümlülük dışı zaman olduğunu savunan
görüş
7. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyonun bireylere sağladığı yararlardan biri değildir?
e. Bir aktivite şekli olduğunu savunan görüş
a. Yaratıcı gücü geliştirir
3. Aşağıdakilerden hangisi bir rekreasyon faaliyeti sayılamaz?
b. Bireyin maddi olanaklarını arttır
c. Karakterinin gelişmesine yön verir
a. Tiyatroya gitmek
d. Bireyin yalnızlığını giderir
b. Kamp yapmak
e. Bireye moral verir ve onu mutlu eder
c. Bir haltercinin olimpiyatlara katılması
8. Çalışan bireylerin emekli olduktan sonra
yaptıkları
rekreasyonel
etkinlikler
hangi
rekreasyon türü içinde yer almaktadır?
d. Bir yüzücünün tatilde denize girmesi
e. Stadyumda maç izlemek
a. Pasif rekreasyon
4. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyonu diğer
faaliyetlerden ve kavramlardan ayıran temel
özelliklerden biri değildir?
b. Kırsal rekreasyon
c. Entelektüel rekreasyon
a. Rekreasyon faaliyetlerinde devamlılık esastır
d. Ticari rekreasyon
b. Rekreasyon faaliyetleri özgürlük hissi verir
e. Değişken rekreasyon
c. Rekreasyon faaliyetleri, her yaştaki ve cinsteki
insanın katılımına imkân verir
d. Rekreasyon insanların boş zamanlarını değerlendirme etkinlikleridir
e. Rekreasyon, bir faaliyeti gerektirir
22
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
9. Binalarda ya da üzeri bir çeşit çatı sistemi ile
kapatılmış mekanlarda yapılan rekreasyon
aktiviteleri hangi rekreasyon türü içerisinde yer
almaktadır?
1. b Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman Kavramı ve
Tarihsel Gelişimi” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
a. Kapalı alan rekreasyonu
b. Ticari rekreasyon
2. e Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman Kavramı ve
Tarihsel Gelişimi” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
c. Artistik rekreasyon
d. Pasif rekreasyon
3. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Kavramı”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
e. Kentsel rekreasyon
10. Aşağıdakilerden hangisi fonksiyonel açıdan
rekreasyon türlerinden biri değildir?
4. a Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyonun
Özellikleri” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
a. Sosyal Rekreasyon
5. d Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Teorileri”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
b. Ticari Rekreasyon
c. Tatil Rekreasyonu
6. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Teorileri”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
d. Entellektüel Rekreasyon
7. b Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon İhtiyacı ve
Rekreasyonun Yararları” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
e. Artistik Rekreasyon
8. e Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Faaliyetlerinin Sınıflandırılması” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
9. a Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Faaliyetlerinin Sınıflandırılması” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
10. c
Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon
Faaliyetlerinin Sınıflandırılması” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
23
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
Sıra Sizde 3
Boş zamanı tanımlayan görüşler 5 ana başlıkta
toplanmıştır. Klasik Görüş’ün odak noktası
çalışma dışı zamandır. Sosyal Sınıfın Sembolü
Olduğunu Savunan Görüş’ün odak noktası,
sosyal statüdür. Bir Aktivite Şekli Olduğunu
Savunan Görüş’ün dayanak noktası kişisel
zamandır. Yükümlülük Dışı Zaman Olduğunu
Savunan Görüş’ün odak noktası, zamanın
sınıflandırılmasıdır. Bütünsel Görüş’ün odak
noktası ise insan psikolojidir.
Türkiye’de rekreasyonel süreç Anadolu öncesi
Türk toplumu, Selçuklu döneni, Osmanlı dönemi
ve Türkiye Cumhuriyeti dönemi başlıklarında
incelenebilir. Anadolu öncesi Türk toplumlarında
savaş hazırlıkları, Selçuklu döneminde ahilik,
Osmanlı döneminde eğlence, Cumhuriyet
döneminde ise kentleşmeye bağlı olarak tatil ve
dinlenme kavramları ön plana çıkmaktadır.
Sıra Sizde 4
Rekreasyon; etkinliklere katılma şekline göre
aktif ve pasif şekilde ayrılmaktadır. Yerel
sınıflamaya açısından, kentsel ve kırsal
rekreasyon şeklinde ayrılabilir. Mekânsal açıdan
ise açık alan ve kapalı alan rekreasyonu
yapılmaktadır. Bununla birlikte rekreasyon,
katılımcıların sayısına göre, bireysel ve grup
rekreasyonu olarak sınıflanmaktadır. Fonksiyonel
açıdan rekreasyon ise ticari, sosyal, artistik ve
entelektüel rekreasyon olarak ayrılmaktadır.
Sıra Sizde 2
Spor ve rekreasyon; anlamları ve amaçları
açısından çoğunlukla karıştırılır. Spor, rekreasyon
faaliyetlerinin bir bölümünü oluştursa da
rekreaktif bir faaliyet sayılabilmesi için bireyin
tamamen boş zamanlarında oyun, eğlenme ve
fiziksel aktivite amacıyla spor yapıyor olması
gerekmektedir. Diğer yandan spor yaparak para
kazanan bireyler için uğraştıkları spor dalları
birer iş niteliği taşıdığından rekreasyonel faaliyet
olamazlar. Ancak aynı bireylerin iş dışında aynı
branşta arkadaşlarıyla tamamen zevk için, boş
zamanlarında
gerçekleştirdikleri
aktiviteler,
rekreasyonel bir faaliyet haline gelmektedir.
Bunun dışında spor fiziksel bir çaba, bir
hareketlilik gerektirirken, rekreasyon aktiviteleri
pasif bir şekilde de gerçekleştirilebilmektedir.
Sıra Sizde 5
Yaz tatilinde denize girmek; etkinliklere katılma
şekline göre aktif, Yerel sınıflamaya göre kırsal
ve mekânsal açıdan ise açık alan rekreasyonu
olarak düşünülebilir. Bireyin bu faaliyeti
arkadaşları ile birlikte değerlendirmesinin, grup
rekreasyonu başlığına gireceği unutulmamalıdır.
24
Yararlanılan Kaynaklar
Yararlanılan İnternet Kaynakları
Atalay, A. (2004). Spor Medya ve Serbest
Zaman, İstanbul: Beta Yayınları.
www.rekreasyon.org
www.sporbilim.com
Broadhurst, R. (2001). Managing Environments
for Leisure and Recreation, New York:
Routledge.
www.sporbilimleri.org.tr
Hacıoğlu, N., Gökdeniz, A., Dinç, Y. (2003). Boş
Zaman ve Rekreasyon Yönetimi, Ankara:
Detay Yayıncılık.
Hall C. M., Page, S. J. (2006). The Geography
of Tourism and Recreation, New York:
Routledge.
Karaküçük, S. (1999). Rekreasyon, Ankara:
Bağırgan Yayımevi.
Köktaş, K. Ş. (2004). Rekreasyon Boş Zamanı
Değerlendirme, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kraus, R. G. (1998). Recreation and Leisure in
Modern Society, Canada: Jones and Bartlett
Publishers.
Küçüktopuzlu, F., Gözek, K., Uğurlu, A. (2003).
Boş Zaman Rekreasyon İlişkisi ve Üniverisite
Öğrencilerinin Boş Zaman Faaliyetlerini
Değerlendirmeye Yönelik Bir Çalışma, 1.
Gençlik Boş Zaman ve Doğa Sporları
Sempozyumu, Ankara:Türk Hava Kurumu
Basımevi.
Mirzeoğlu, N. (Editör). (2006).Spor Bilimlerine
Giriş, Ankara: Spor Yayınevi.
Torkıldsen, G. (1999).Leisure and Recreation
Management, London: E and FN Spon.
Vaux, A. (1998). Social Support, Theory,
Research and Intervention, New York: Praeger.
Zülal A. (2002). Sağlık İçin Hareket Edin,
Bilim ve Teknik Dergisi, Ağustos.
25
2
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisinin tarihsel gelişmini açıklayabilecek,
Ekonomide boş zamanın ve rekreasyonun merkezi rolünü açıklayabilecek,
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisinin hizmet sektörlerini tanımlayabilecek,
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisinde hizmet organizasyonlarını tanımlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Hizmet sektörü
Turizm
Hizmet organizasyonları
Macera turizmi
Animasyon
Terapatik rekreasyon
Temalı park
Rekreatif alışveriş
Ticari boş zaman
Açık/kapalı alan rekreasyonu
İçindekiler
Giriş
Boş zaman ve rekreasyonda endüstriyel gelişim
Ekonomi’de boş zaman ve rekreasyonun merkezi rolü
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisinde hizmet sektörleri
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisinde hizmet organizasyonları
26
Boş Zaman ve
Rekreasyon Endüstrisi
GİRİŞ
Teknolojik gelişmeler, bireylerin yaşam standardında değişikliklere sebep olarak boş zamanının artışına
yol açmaktadır. Boş zamandaki artış, bireylerin daha etkili ve planlı özellikler sergileyen boş zaman
kullanımı ihtiyacını doğurmaktadır. Bu ihtiyaç birçok sektörün ilgisini çekmektedir. Sektörler içerisinde
bireylerin ihtiyacına göre boş zaman organizasyonları ve malzemeleri oluşturularak bireylerin hizmetine
sokulmaktadır. Hizmet olarak sunulan boş zaman organizasyonları ve malzemeleri bireyler tarafından
tüketilerek oldukça büyük bir ekonomik gücü ortaya çıkarmaktadır. Ortaya çıkan bu ekonomik güç
sektörlerin daha da güçlenmesine ve çeşitlenmesine sebep olmaktadır. Dahası, boş zaman ve rekreasyon
endüstrisi içerisinde var olan sektörler tarafından oluşturulan pasta gün geçtikçe artmakla kalmayıp
içerisine yeni sektörleri de dahil etmektedir. Boş zaman ve sektörler arasındaki bu ilişkiye paralel olarak
yenidünya düzenindeki kapitalizm anlayışı, insanlara tüketim bilinci oluşturarak boş zamanlarını ele
geçirmeye uğraşmaktadır. Tüketimcilik bir yaşam biçimine dönüştürülerek, marka ve sembollerin
peşinden koşan tüketici bilinci inşa edilmeye çalışılmaktadır (Aytaç, 2004). Kapitalizme yeni alanlar
oluşturulması süreci boş zaman endüstrisinin gelişimine katkı sağlanmaktadır. Boş zamanın tüketilmesine
yönelik oluşturulan sektörler, boş zamanda gerçekleştirilen organizasyonların, malzemelerin
üretilmesinde ve pazarlanmasında oldukça belirleyici bir rol oynamaktadır.
Günümüzde “Y” jenerasyonu olarak tanımlanan genç kitle hem boş zaman endüstrisinde hem de bu
endüstri içerisindeki spor sektöründe en önemli tüketicidir. Boş zaman endüstrisi içerisinde, spor
malzemeleri sektöründe ABD’de en büyük 11. endüstriye ve Kanada en büyük 10. endüstriye sahiptir. Bu
iki ülkede çocukların, gençlerin ve ailelerinin tüketimi ülke ekonomilerinde büyük etkiye sahiptir
(Goverment of Canada, 1998; Meek, 1997; Pitts ve Stotlar, 1996). 2000 yılında ABD’de spor
malzemelerinin alımında, elbise ve sportif giysilerden kazanılan gelir 69.5 milyar dolar’dır (SGMA,
2001). Kanada’da spor giysisi, ayakkabı ve ekipman harcaması 1996’da 4.36 milyar dolar iken 2001
yılına gelindiğinde bu oran 6.3 milyar Kanada Dolar’ına kadar ulaşmıştır (Industry Canada, 2003). Spor
endüstrisinin ve tarihte yönlendirilmiş en büyük jenerasyonu olarak tarif edilen “Y” jenerasyonunun
stratejik yeri, ABD’li ve Kanadalı spor pazarlayıcılarının en önemli konusu olmaktadır (Lim ve Turco,
1999). Kuzey Amerika ekonomisinde “Y” jenerasyonunun finansal etkisi elzemdir. ABD’de çalışan “Y”
jenerasyonunun çocukları hem ailesinden hem de ailesinin büyüklerinden direk olarak 150 milyar dolar,
dolaylı olarak 500 milyar dolar satın alım gücüne sahiptirler (Alch, 2000). ABD’deki bu etkileyici pazar
alanları Kanada ile karşılaştırılabilir (Bradish ve Latrop, 2001). 4-12 yaş çocuklar direk olarak 24 milyar
Kanada doları satın alımları, aileleri ve aile büyüklerinden dolaylı olarak satın alım güçleri ise 188 milyar
Kanada doları kadardır (John, 1999). “Y” jenerasyonunun en fazla satın aldığı üç ürün ise %34
elbise, %22 eğlence ve %16 yiyecektir (Alch, 2000). Dünyadaki bu gelişmelere bağlı olarak, rakamlarla
da görüldüğü gibi büyüyen bu dev endüstrinin Türkiye’nin boş zaman ve rekreasyon anlayışına ve
ekonomisine katkısı şüphesiz büyük olacaktır.
BOŞ ZAMAN VE REKREASYONDA ENDÜSTRİYEL GELİŞİM
Sanayi devriminden önceki toplumlarda iş anlayışı ve ortamı günlük yaşam ile iç içe geçmişken bunun
aksine boş zaman ayrışmış durumda değildir. Sanayi devrimi esnasında endüstrileşme ve organizasyon, iş
ve boş zaman arasında oldukça büyük bir ayrım ortaya çıkarmıştır. Bu yüzden günlük yaşam içerisinde iş,
ön plana yerleşirken boş zaman, arta kalan zaman dilimine dönüşmüştür. Endüstrileşmenin ilk evrelerinde
27
de bo! zaman, tarih boyunca oldu"u gibi üst tabakaya ait olan insan sınıfları ile ili!kilendirilmi!tir.
Kapitalizm, kentle!me süreci ve endüstrile!me toplum içerisindeki bölünmelerin artı!ına sebep olmu!tur.
Endüstriyel uygarlı"ın kat etti"i mesafeye paralel olarak bo! zaman ve i! süreleri arasındaki sınırlar
netle!erek, her iki alanın içeri"i belirginlik kazanmı!tır. Endüstriyel ve hatta geli!mekte olan ülkelerde
gözlenen en büyük de"i!ikliklerden biri bo! zamanlardaki kayda de"er artı!tır. Bo! zamanın artı!ı, bu
zaman diliminde etkinlik yarı!ına giren sektörlerde canlanmaya neden olmaktadır. Örne"in, turizm, spor,
oyun, hobiler, tüketim, dinlence ve e"lenceye dayalı endüstriyel alanlarda, bo! zaman üzerinde hâkimiyet
mücadelesi veren sektörel faaliyetlerde yo"unla!ma görülmektedir. Bu faaliyetler bir bütün olarak bo!
zaman endüstrisinin do"u!unu beraberinde getirmi!tir. Bu durum, bireyi ya da toplumsal kesimleri bo!
zaman ve rekreasyon endüstrisinin direkt hedefi haline getirerek bu alanda, endüstriyel kuralların
hakimiyetinin peki!mesine neden olmu!tur. Bugün Batı toplumlarında endüstriyel aklın hakimiyetine
ba"lı olarak, gerçekte endüstriyel etik ve çalı!ma modelinin dı!ına çıkma, onun ba"layıcılıklarından
kurtulma !eklinde öne çıkan bo! zaman ve rekreasyon faaliyetleri, paradoksal bir !ekilde yine endüstriyel
akla teslim olur tarzda yapılanır hale gelmektedir. Bu çeli!ik durum, bireyin özgür seçimini imkânsız
kılarak, endüstriyel ilkelere uymasını, üretici kar maksimizasyonunun aracı haline gelmesini kaçınılmaz
kılmaktadır (Aytaç, 2002).
Sanayi
devriminden
sonra
zaman
kavramının
sınırları
nasıl
de$i#mi#tir?
Sanayi öncesi toplumdan sanayile!mi! topluma geçi! safhasında bo! zamanın farklı özellikleri ortaya
çıkmı!tır. Kaplan (1960) bu farklılıkları a!a"ıdaki gibi sıralamı!tır.
28
!
!
Tablo 2.1: Boş zamanın özellikleri
Topluluk
Toplum
Açık Alan
Kapalı Alan
Daha büyük alanlar, akarsular, açık alan
oyunları
Amaca uygun binalar ya da evdeki odalar,
kapalı alan oyunları
Katılım
Gözlem
Boş
zamanda
kendine
güvenmenin,
konuşmanın ve ziyaret etme özelliklerinin
sergilendiği durum
Animatörlere
güvenen,
bulunan ve okuyan
Ticari Olmayan
Ticari
Okullarda, evlerde ve toplumun olduğu
alanlardaki aktivitelerde daha fazla bulunma
Eğlence için ödeme yapma istekliliği: tiyatro,
sinema vb.
Birkaç Seçenekli
Çok Seçenekli
Birey tiplerinin ve ilgilerinin daha az çeşitlilikte
olduğu
Birey tiplerinin ve
çeşitlilikte olduğu
Genelleştirilmiş Aktiviteler
Özelleştirilmiş Aktiviteler
Özel oyun becerilerini kullanabilme ya da
geliştirebilme fırsatının azlığı
Daha özelleşmiş eğitim ve oyun becerilerinin
sergilenebildiği
Faydacı Yönelim
Kültürel Yönelim
Ev ve iş ile ilgili becerilerin bir sonucu olarak
boş zaman
Artistik aktivitelere yönelik daha geniş ilgi
Kendiliğinden Gelişen
Organize Olmuş
Oyunun
gerçekleştirilmesinde
organizasyon ihtiyacının azlığı
resmi
sosyal
ilgilerinin
daha
büyük
Rekreasyonel uzmanlara bağımlı
Vücut Merkezli
Akıl Merkezli
Kuvvet oyunları. Fiziksel bir işin icra
edilmesindeki oyun
Daha fazla okuma ve yaratıcı aktiviteler
Sınıfsız
Sınıfsal
Sosyal katmanlara karşı gelen aktiviteler
Statünün sembolü olarak boş zaman
Muhafazakar
Moda
Oyun şekillerini değiştirmede yavaş
En yeni modayı ve çılgınlıkları takip etmek
Kaynak: Kaplan, (1960). Leisure in America: A sociology. New York: Harper and Row.
29
medyada
Endüstrile!me sayesinde toplum için daha fazla materyal ve materyalistik ya!am !ekli ile ili!kili olan
ürünlerin elde edilme arzusu ortaya çıkmaktadır. Sürekli bir !ekilde ilerleyen ve sayısı gün geçtikçe artan
materyalist ürünlerin edinimi, kullanımı ve korunması ya!am hızının daha da artmasına sebep olmaktadır.
Ekonomik sistem üretim araçlarının, ürün da"ıtımının ve hizmetlerin sahibi olan bireyler tarafından
yapılan sermaye birikimi ve yatırımı üzerine kuruludur. Kapitalizm aynı zamanda rekabet, arz talep
vasıtasıyla fiyatların belirlenmesi, geni! bir kredi sistemi, sözle!me özgürlü"ü, i! gücü piyasası ve özel
kar vasıtasıyla olu!an ekonomik motivasyon tarafından karakterize edilmektedir (Theodrosen ve
Theodorsen, 1969). Kapitalizm ihtiyaç duyulmayan materyal objeleri halka empoze ederek bireyin yeni
deneyimler elde edebilmesi için açık/sona ermi! bireysel arzuların tohumlarını ekmektedir. Yeni materyal
ürünlere ihtiyaç duyulacak ekonomik sistemin geli!mesi için sınırlar zorlanmaya ba!lamı!tır. #htiyacın
yaratılması bo! zaman deneyimleri gibi yeni bir alanın do"masına sebep olmaktadır. #nsanlar, oyun
deneyimlerini, Avrupa seyahatlerini, insanların bir birbiriyle görü!me fırsatlarının olu!turulmasını, bir
Zen Budist perspektifinden tenis ö"renimini, kauçuk bir salla vah!i nehirde rafting deneyimini, toplu
terapiler vasıtasıyla ki!isel özelliklerin de"i!tirebilme/geli!tirme seminerlerini, !arap yapımını vb.
etkinlikleri bo! zaman deneyimi olarak satmaktadır.
Bo# zaman ve rekreasyonun turizm ile olan ili#kisine ve pazarlama
stratejilerine yönelik daha ayrıntılı bilgiye Middleton V.T.C. and Clarke, J. (2001).
“Marketing in Travel and Tourism”. 3rd Edition. Butterworth-Heinemann, Oxford, isimli
kitaptan ula#abilirsiniz.
Özellikle, ça"da! endüstrile!mi! toplumlarda farklı ülkeler arasında ileti!im ve seyahat olanaklarının
ortaya çıkması birçok geli!mi! ülkede sürekli bir !ekilde artan ço"ulculuk kültürüne yol açmaktadır.
Yani, genel bir kültüre ve kimli"e sahip olan pek çok etnik ve küçük gruplar tarafından payla!ılan,
asimilasyona kar!ı olan ve aynı de"erler ve davranı!ı sergilemeyen ço"ulcu bir endüstriyel kültür
olu!maktadır. ABD’de tarihsel olarak kültürel ço"ulculu"a yönelik bir model sunulmaktadır. Bu sadece
Avrupa ve Afrika ile olan tarihsel ba"ıntısı ile de"il aynı zamanda yeni grupların devam eden göçleriyle
ba"ıntılı olan göç politikalarıyla ili!kilidir. Kanada son 20-30 yıldır Avrupa, Asya, Karayip Adaları ve
ABD’den göç aldı"ı için ço"ulcu kültürel yapıyı daha fazla deneyimlemektedir (Geoffrey, 1990). Ça"da!
toplumlarda kültürel ço"ulculu"un bo! zaman ve rekreasyon davranı!ları üzerindeki etkileri Tablo 2.2
gösterilmektedir.
30
!
!
Tablo 2.2: Çoğulcu ve bireyci kültürel toplumlarda boş zaman
Çoğulcu Kültürel Toplumlar
Bireyci Kültürel Toplumlar
Kavram
Boş zaman, bireylerin yapmak için
memnun olacakları her şeydir. Boş
zaman sınırsızdır ve kendi kendine
sonlanır.
Boş zaman, hoşlanmayı öğreten,
sınırlı,
bir
sonu
olan
ve
tanımlanabilen
deneyimlerin
bir
setidir.
Davranıştaki
çeşitlilik
Kabul edilebilir davranış genişliği.
Kabul edilebilir davranış kısıtlılığı.
Karar davranışı içi
standartlar
Kanunlar sınır koyar; boş zaman
davranışına karar vermek için evrensel
olmayan gelenekler kabul edilmez.
Örf, adet ve gelenekler davranışı
sınırlar; boş zaman için evrensel
standartlar
algılanan
kültürel
zorunluluklara dayandırılır.
Rol
Bireysel ve alt kültürel kimlik boş
zaman davranışı ile ilişkilidir.
Kabile, köy, yerel ve ulusal kimlik boş
zaman davranışı ile ilişkilidir.
Rol problemleri
Ahlaki bir şekilde boş zaman
davranışına karar verme zorluğu;
anlam eksikliğinden dolayı boş zaman
değerleri üzerinde tartışma vardır.
Deneyim
ya
da
alternatiflerin
eksikliği; yabancı olanın zulmü; bir
sosyal kontrol aracı olarak boş
zamanı kullanma kolaylığı
Devletin rolü
Rekreasyon ihtiyaçlarının belirlenme
zorluğu; sadece seçilmiş hizmet
çeşitliliği ya da belirli alt kültür ya da
gruplara
orantısız
bir
şekilde
hizmetlerin sağlanabilmesi.
Rekreasyon ihtiyaçlarının belirlenme
kolaylığı; genel bir payda olarak
hizmetlerin sağlanabilmesi.
Ticari
organizasyonların
rolü
Ticari sektörün daha farklı fırsatlara
sahip olması; bireye yiyecek ve içecek
ya da alt kültürlerin gereksinimlerini
karşılayabilecek yaratıcı ihtiyaçları
bulmak daha kolaydır.
Ticari sektörün sınırlı fırsatlara sahip
olması; bireye yiyecek ve içecek ya
da alt kültürlerin gereksinimlerini
karşılayabilecek yaratıcı ihtiyaçları
bulmak daha zordur.
Kaynak: Geoffrey. G. (1990) Leisure in Your Life. Venture Publishing, Third Edition, Inc. State Collage, Pennsylvania.
Kültürel çoğulculuk, zevk için yapılacak bir şeyin bireysel seçiminde boş zamanın rolünü
vurgulamaktadır. Böylesi davranışların sınırları kanunlarla, kişisel ilginin bir ifadesi olarak sunulan
aktiviteyle ya da diğerlerinin kültüründen ziyade bireyin yaşam şekliyle tanımlanmaktadır. Moda ve
yaratılan boş zaman ihtiyaçları yapmaya değer olan şeyin karşılanmasıyla boş zaman deneyimi tüketimi
için gerekli olan harcamaya ve daha fazla yeniklere sebep olabilir.
EKONOMİDE BOŞ ZAMAN VE REKREASYONUN MERKEZİ
ROLÜ
Ekonomik refahımızın sürekli bir şekilde artan kısmını oluşturan boş zaman ve rekreasyon sırasında
kullandığınız ürünlerin ve hizmetlerin teşkil ettiği işaretler vardır. Örneğin, boş zaman ve rekreasyon
aktiviteleri pek çok büyük şehir için öncelikli olarak ekonomik taban gerektirmektedir. Şehirlerin çevresi
31
geleneksel olarak fabrikalaşan bir durumda olmasına karşın şehirlerin ekonomileri sürekli bir şekilde boş
zamanın ve rekreasyonun sunuş formlarının (boş zamanın değerlendirildiği ticari alanlar) bir çeşidine
bağlı olarak dönüştürülmektedir. Hem fabrikalaşmada hem de hizmet endüstrisinde (her şey her yerde
üretilebilir) büyük bir âdemi merkeziyetçilik yer almaktadır. Şehirlerin endüstriyel tabanı aşınmış olduğu
için iyi olan ekonomilerin çoğu boş zamanının ve rekreasyonun çeşitli sunuş formlarına bağımlıdır. Boş
zamanın ve rekreasyonun sunuş formuna alışveriş rekabeti, kongreler, turizm, spor, eğlence, yeme-içme,
tarihi alanlar, festival, kutlama, mesleki olmayan eğitim ve güzel sanat gibi etkinlikler ya da uygulamalar
örnek olarak verilebilir (Geoffrey, 1990).
Günümüzde ekonomik olarak gelişmiş ve yaşam standartları üst
düzeye ulaşmış şehirlerde boş zaman ve rekreasyon olgusunun varlığı söz konusudur.
Şehir ekonomilerinin kalkınması ve toplumun daha huzurlu, eğlenceli, sağlıklı ve sosyal
bir şekilde yaşamını sürdürebilmesi için boş zaman ve rekreasyon tesislerinin
arttırılmasının yanı sıra, halkın tesislerden yararlanabilmesini kolaylaştıracak önlemler de
alınmalıdır.
Boş zaman ve rekreasyon aynı zamanda yerel ekonomilerin geliştirilme çabalarının sürekli bir şekilde
artmasında önemli bir rol oynamaktadır. Günümüz topluluklarında istekli işverenlerin alan içerisine
çekilmesi, endüstriyel parkların gelişimi ve ekonomik teşviklerin sağlanmasından daha önemlidir. Bir
topluluğun sahip olduğu ya da geliştirdiği olanakların derecesi gelecekteki ekonomilerinin daha iyi
olmasında merkezi bir rol üstlenebilir. Bu gerçek pek çok topluluğun ekonomik bir yatırım olarak
rekreasyon, park ve boş zaman hizmetleri ile ilgilenmesine sebep olabilir. Boş zaman ve rekreasyon
hizmetlerinin gün geçtikçe daha fazla ticari algıyla bütünleşmesi yeni iş alanlarının ve istihdamlarının
oluşmasına olanak sağlamaktadır. Bu algı, birçok ticari boş zaman hizmetinin organizasyonuna temel
oluşturmaktadır. Munson (1978) ticari boş zaman ve rekreasyon hizmetlerini, hoteller, moteller ve
lokantalar, doğal spor alanları, golf kursları, tenis kulüpleri, sağlık kulüpleri, tiyatrolar, temalı parklar,
yüzme havuzları, özel yüzme gölleri (Örnek: Eskişehir Kent Park), bot kulüpleri ve marinalar, binicilik
ahırları, ücretli balık tutma alanları, ücretli balık tutma botları, doğal yollar, mağaralar, patika yürüyüşleri,
doğal çevre gezileri, avcılık rehberliği, av yasağı olan korumalı alanlar, bilardo salonları, bowling
salonları, kayak merkezleri, buz pateni pistleri, tatil çiftlikleri, tatil kampları, macera gezileri, piknik
alanları olarak listelemiştir. Bunlara ek olarak, bu etkinliklerin oluşturulmasında ortaya konan hizmetlerin
danışmanlığı, yönetimi, satışı, dağıtımı, rezervasyonların oluşturulması, alt yapının sağlanması, kullanılan
malzemelerin yapımı gibi hizmetler boş zaman endüstrisi içerisinde var olan faaliyetler olarak görülebilir.
Munson (1978)’nın saydığı boş zaman ve rekreasyon hizmetlerine yönelik etkinlikler incelenecek olursa
yapılan bir çok etkinliğin spor ile ilişkili olduğu görülebilir. Özel spor tesisleri gibi ticari girişimler, gün
geçtikçe popülerleşmeye başlamıştır. Bazı aktiviteler, örneğin bowling tesisi tek başına fırsat sağlayıcı
ticari bir boş zaman ve rekreasyon hizmetiyken tenis ya da havuz gibi tesisler bazen tek başına fırsat
sağlayıcı bir ticari tesis türü olmayabilir. Çünkü bu tür tesisler devlet tarafından hem kar amacı güden
hem de kar amacı gütmeyen tesisler olarak inşa edilmiş olabilir.
Gün geçtikçe endüstrileşen dünyada özelleştirilmiş spor tesislerinin sayısı artış göstermekte ve kar
amacı güden tesisler haline gelmektedir. Ülkemizde kar amacı güden özel spor tesislerine örnek olarak
sürekli artan sayısıyla özel spor merkezleri verilebilir. İnsanların iş hayatından ve ev işlerinden arta kalan
zamanlarında yoğun bir şekilde bu tesislerde zaman geçirdiği görülmektedir. Ülkemizde gittikçe kabul
gören özel spor merkezleri katılımın oldukça yüksek olduğu boş zaman ve rekreasyon hizmetlerinin
başında gelmektedir. Gelişen boş zaman ve rekreasyon hizmetleri özel spor merkezlerinin ürünlerini de
çeşitlendirmektedir. Bu merkezler artık ürünlerini hem kişiye özel (personal training) hem de toplu
yapılabilen etkinlikler (pilates, aerobik) olarak sunabilmektedir. Bu gelişime paralel olarak, özel spor
merkezleri boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinin bir çoğundan yararlanmaktadır. Örneğin, özel spor
merkezleri müşteriye sadece tesis içerisinde hizmet vermenin yanı sıra hizmeti müşterinin evine kadar
götürebilmektedir. Hatta yapılan etkinlikler öyle çeşitlenmiştir ki tesis içerisinde var olmayan etkinlikler
dahi müşteriye sunulabilmektedir. Örneğin hafta sonu trekking gezileri, kayak turları, binicilik kursları ve
bisiklet gezisi gibi organizasyonları müşterilerine sunabilmektedirler.
32
BO" ZAMAN VE REKREASYON ENDÜSTR!S!NDE H!ZMET
SEKTÖRLER!
Bo! zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisinde en baskın kullanılan sektörlerin ba!ında sporun bo! zaman
ve rekreatif etkinlik olarak kullanıldı#ı rekreasyonel tesisler gelmektedir. Ancak rekreasyonel tesisler
haricinde birçok sektör bu endüstrinin içerisinde varlı#ını sürdürmektedir. Bo! zaman ve rekreasyon
endüstrisi içerisindeki sektörleri ekil 2’de oldu#u gibi birkaç ana ba!lık altında toplayabiliriz.
"ekil 2.1: Bo! zaman ve rekreasyonun endüstriyel sektörleri
Kaynak: Honer, S. and Swarbrooke. J. “Leisure Marketing a Global Perspective”, pp.46, Elsevier Butterworth
Heineman, 2005.
Yeme !çme Hizmetleri
Yeme içme hizmetleri dünyadaki en büyük ticari faaliyetlerden biridir. Pek çok öncü turist destinasyonu
tarafından önerilen ürünlerin içerisinde hayati öneme sahip olan bir faktördür. Yeme içme hizmetleri
özellikle yiyecek içecek sa#layan ki!inin/firmanın tesislerinde ya da tüketicinin evinde tüketilen
ö#ünlerin hazırlanmasıyla ilgilidir. Yeme içme ürünü yiyecek, içecek ve beraberindeki yardımcı
malzemeler gibi somut elementlerin bir kombinasyonudur. Tüm dünyada yeme içme hizmetleri sunan fast
food ya da lokanta zincirleri olu!turmu! birçok devasa !irket bulunmaktadır. Buna örnek olarak Mc
Donalds, Burger King, KFC gibi !irketler verilebilir. Yeme içme hizmetlerinden birçok farklı !ekilde
yararlanılabilir. Bu farklılıklar ekil 2.1’de görüldü#ü gibi ifade edilebilir.
33
!
!
"ekil 2.2: Farklı yeme içme hizmetleri
Kaynak: Middleton V.T.C. and Clarke, j. Marketing in Travel and Tourism. 3rd Edition. Butterworth-Heinemann, Oxford,
2001.
Konaklama Hizmetleri
Turistlere yatacak yer ayarlama fikri basittir. Ancak, bu ihtiyaç için sa#lanan endüstride sayısız sunum
!ekli vardır. Genellikle tam pansiyon, yarım pansiyon ve sadece oda olarak sınıflandırılmı!tır. A!a#ıda
listelenen konaklamanın farklı tipleri konaklamanın çe!itlili#ini göstermektedir.
•
Resort kompleksleri
•
Oteller
•
Hoteller
•
Moteller
•
Yatak ve kahvaltı tabanlı konaklama yerleri
•
Devletin tarihi hotelleri
•
Tatil merkezleri ve köyü
•
Kulüpler ve tesisler
•
Hanlar ve pansiyonlar
•
Çiftlik evleri
•
Cruise gemiler ve feribotlar
•
Nehir ve kanal botları
•
Uyumak için dönü!türülen otobüsler
34
!
!
•
Yataklı tren
•
Yatakhaneli okullardan tatil zamanında yaralanma
•
Üniversite ve kolejlerin yurtlarından tatil zamanın yararlanma
•
Devre mülkler
•
Kamp siteleri
•
Karavanlar
•
Kendi kendine yeme içme hizmetinin verildiği kulübeler, villalar, daireler
•
Şahsa özel evlerin yıllık kiralanması
•
İşçiler, turistler, avcılar vb. kişilerin kullanımına hazır kulübeler
•
Dağ kulübeleri ve sığınaklar
Konaklama ürününün hizmet elementi konaklama sektöründe önemlidir. Genellikle hizmet, eğitimli
personel tarafından sağlanırken konaklamanın bazı durumlarında profesyonel bir hizmetin sunulmadığı
hizmet türleri, turistlere daha çekici gelebilmektedir. Bu yüzden yatak ve kahvaltı modeli bazı turistler
tarafından tercih edilmektedir (Middleton and Clarke, 2001). Bunun aksi olan durumlar da mevcuttur.
Buna örnek olarak, ülkemizde yaygın olarak tercih edilen her şey dahil modeli verilebilir.
Ulaşım Hizmetleri
Ulaşım sektörü oldukça yaygın ve birçok ülkede temel ihtiyaç duyulan sektörlerden biridir. Ülkelerin
gelişmişlik düzeyine göre ulaşım sektörü birçok farklı alanda gerçekleşmektedir. Özellikle çok gelişmiş
ülkelerde ulaşım aracı olarak en çok hava yolları tercih edilmektedir. Ulaşımın birçok şekli vardır.
Bunlar;
•
Hava yolları (programlı ve charter hizmetleri)
•
Demir yolları (modern trenler ve tarihi buharlı demir yolları)
•
Deniz yolları (cruise gemileri, feribotlar, seyir tekneleri)
•
Kara yolları (hususi arabalar, yerel otobüsler, bisiklet, motosiklet, at arabaları)
•
Off-road (at, yürüyüş, kablolu arabalar, teleferik)
Rekreasyonel Tesisler
Rekreasyonel ürünlerden ve hizmetlerden hem ev içinde hem de ev dışında yararlanılabilir. Bu ürün ve
hizmetlerin ev içinde olanları (okuma, ev eğlencesi, ev ve bahçe işleri, hobiler vb.) ve ev dışında olanları
(kâğıt oyunları, spor ve aktiviteler, hobiler ve eğlenceler vb.) çok geniş bir ürün dizinini oluşturmaktadır.
Bu rekreasyonel ürünlerin bazıları yerel tüketicilerin üzerinde yoğunlaşmış olan yerel tedarikçiler
tarafından sağlanmaktadır. Bunlara, yerel otoritelerin boş zaman ve rekreasyon merkezleri, park bahçeler
ve yerel spor merkezleri örnek olarak verilebilir. Ancak, bu yerel mekanizmalara rakip olmaya başlayan
uluslararası girişimlerde gün geçtikçe çoğalmaktadır. Örneğin, oyun makineleri endüstrisinde Sony,
Nintendo; CD, kayıt ve kaset endüstrisinde Universal, EMI (EMI Music), BMG (Bertelsmann Music
Group), Warner ve Sony uluslararası film ve televizyon endüstrisinde Warner Brothers, Sky, Columbia,
Tristari CUC (Canadian Media ompany) ve Fox and Warner şirketleri yerel mekanizmaların görevini
üstlenmeye başlamıştır. Rekreasyonel bir eğlence olarak internet kullanım alanının gelişimi küresel bir
ticari faaliyet gelişiminin son noktasıdır.
Rekreasyonel ürünlerden ve hizmetlerden nasıl yararlanırız?
35
Ziyaretçi Çekim Alanları
Middleton ve Clarke (2001) ziyaretçi çekim alanı hizmetlerini, zevk, eğlence ve ziyaretçi halkın eğitimi
için kendi kendine yönetilen ve kontrol edilen kalıcı kaynaklar olarak tanımlamaktadır ve ziyaretçi çekim
alanlarını on kategoriye ayırmıştır.
•
Antik anıtlar
•
Tarihi yapılar
•
Dizayn edilmiş alanlar, parklar ve bahçeler
•
Temalı parklar
•
Vahşi yaşam alanları
•
Müzeler
•
Sanat galerileri
•
Endüstiriyel arkeolojik siteler
•
Temalı perakende siteleri
•
Eğlence ve boş zaman parkları
Swarbrooke (1999), ziyaretçi çekim alanlarını ait oldukları havzaya göre farklı gruplara (yerel,
bölgesel, ulusal ve uluslararası) ayırmıştır. Birinci grup ziyaretçi çekim alanları oldukça yerel özellikler
sergilemektedir. İkincisi ise bölgesel özellikler (daha küçük olan temalı parklar) sergilemektedir.
Nispeten birkaç ziyaretçi çekim alanı ulusal düzeyde özellikler sergilemektedir. Bu alanlar genellikle boş
zaman ve rekreasyon alanındaki pazar liderlerinin faaliyet alanlarıdır. Buna, Eskişehir’de bulunan Bilim,
Sanat ve Kültür Parkı ve Kent Park olarak adlandırılan temalı parklar örnek olarak verilebilir.
Uluslararası ölçekte olan boş zaman ve rekreasyon amaçlı işletmelerin sayısı oldukça azdır. Örnek olarak
uluslararası çekim özelliği olan Disneyland ve Avrupa’da boş zaman ve rekreasyon çekim merkezleri
(akvaryum, bingo kulüpleri, eğlenceli zindanlar, özel spor merkezleri) oluşturan Merlin Entertainment
Limited şirketi verilebilir.
Ziyaretçi çekim alanları bulunduğu alanın özelliklerine göre
farklılaşmaktadır. Ülkemizde uluslararası düzeyde boş zaman ve rekreasyonel ziyaretçi
çekim alanı henüz bulunmamaktadır. Uluslararası düzeyde çekim özelliği ile ilgili ifade
edilmek istenen yurt dışından ziyaretçi akınının olmasıdır.
Çeşitli Hizmetler
Çeşitli hizmetlerden yaralanmak için yapılan çoğu alışverişin doğasında yararcılık varken, günlük yaşam
için ön koşul olan yiyecek ve ev ürünlerini satın alma sorumluluğu, hayati öneme sahip olmayan alışveriş
memnuniyetinin bir unsurdur. Önemli olan, bu sorumluluğun yerine getirilmesi sürecinde harcanan
zamanın hem eğlenceli hem de etkin bir şekilde kullanılabilmesidir. Son yıllarda boş zaman ve
rekreasyon sektöründe boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin perakende bir şekilde pazarlandığı
görülmektedir. Buna paralel olarak, boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin gün geçtikçe çeşitlendiği ve
büyüdüğü gözlemlenmektedir. Aktiviteler büyük tesisler içerisinde uygulanmakta ve tesislere adapte
edilmiş bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin gerçekleştirildiği
tesisler aşağıdaki gibi ifade edilebilir;
Büyük Boş Zaman ve Rekreasyonel-Alışveriş Kompleksleri: Günlük alışveriş için hayati öneme sahip
olmayan satış ürünlerinin perakende bir şekilde çoğunun ya da tamamının bir arada olduğu yerlerdir.
Günümüzde AVM olarak adlandırılan büyük alışveriş merkezleridir. Bu tesislerdeki ürünler boş zaman
deneyiminin bir parçası olarak tamamen saf bir şekilde memnun olmak için satın alınmaktadır.
Turist Destinasyonlarında Bulunan Boş Zaman ve Rekreasyonel-Alışveriş Alanları: Bu tesisler,
turizm sektörünün yoğunlaştığı bölgelerde bulunan otellere gelen turistlerin alışveriş için bir araya geldiği
alanlardır.
36
Büyük Turist Potansiyeli Olmayan Şehirlerde ve Kasabalarda Perakende Olarak Bölgesel Özellikler
Sergileyen Boş Zaman İşletmeleri: Bu tür işletmelerin hedefi yerel ve nispeten büyük olmayan turist
gruplarına hizmet etmektir. Genellikle turistler tarafından ziyaret edilen çeşitli bölgelerde konuşlanmış
olan saray, tarihi eser ve sportif tesis vb. yerlerde hizmet verilmektedir. Sportif anlamda, Antalya
bölgesinde Hip-Notics Cable Park (Wakeboard/Su Sörfü) adındaki boş zaman ve rekreasyon işletmesi
örnek olarak verilebilir.
Zanaat Merkezleri: Bu tür merkezler, zanaat ürünlerinin satışının yapıldığı ve zanaatın yapımı
esnasında turistler tarafından izleme olanaklarının bulunduğu alanlardır. Bu merkezler özellikle
Avrupa’da büyük kıyalara sahip olan ülkelerde popülerdir. Türkiye’de zanaat işleri bir çok farklı başlık
altında toplanmıştır. Bunlara, biçki dikiş, dokuma işleri, nakış işleri, örme işleri, toprak işleri, tahta işleri,
demir işleri, deri işleri ve inşaat işleri örnek olarak verilebilir. Türkiye’de bu tür zanaat işlerine turist
destinasyonun yoğun bulunduğu bölgelerde oldukça sık karşılaşılmaktadır.
Ziyaretçi Çekim Merkezlerinin Bir Parçası Olan Boş Zaman ve Rekreasyon Odaklı Merkezler: Pek
çok çekim merkezi için gelirin önemli bir parçası ticari ürünlerin satışından ve tesisin yapısal özelliğinden
(temalı park) elde edilmektedir. Bu tür alanlara örnek olarak Disneyland, Ankara’da Atatürk Orman
Çiftliği ve Gençlik Parkı örnek olarak verilebilir.
Rekreatif amaçlı ziyaretçi çekim alanı ile ilgili
http://www.disneylandparis.com/ isimli internet adresinden ulaşabilirsiniz.
bir
örneğe
Ev Tabanlı Boş Zaman Aktiviteleri ile İlişkili Olan Merkezler: Bireylerin bahçe işleri ile ilgilendiği ve
masraflarını kendilerinin karşıladığı özel bahçe işletmeleri.
Aracılık Hizmetleri
Turizm sisteminde sıklıkla toptancı olarak tarif edilen tur operatörleri ve seyahat acentaları üretici, ürün
ve perakendeci arasında işlev gören bir mekanizmadır. Ancak, tur operatörleri ve seyahat acentaları,
hotel, yatak, uçuş koltuğu gibi ham materyalleri bir araya getiren üretici olarak da görülebilir. Aşağıda tur
operatörleri ve seyahat acentaları tarafından önerilen ürünlerin doğasında var olan farklılıklar
sıralanmıştır.
•
Bazı operatörler kendi ülkelerindeki destinasyonları paket olarak sunarken bazıları yabancı
destinasyonları ürün olarak sunmaktadır.
•
Tur operatörler ve seyahat acentaları tek kişilik her şey dahil paketleri sunmaktadır. Bunun
aksine müşterilerine daha esnek davranan (az öğün, ekonomik uçuş, düşük yıldızlı otel) tur
operatörleri ve seyahat acentaları da bulunmaktadır.
•
Pek çok tur operatörü ve seyahat acentası teklif ettikleri ürünün bir parçası olarak rekreasyon ve
rahatlama amaçlı resort otellerinin temsilcilerini verilen hizmetin içine dahil etmektedir.
•
Tur operatörleri ve seyahat acentaları toptancı oldukları için tamamıyla güvendikleri ürün
sağlayıcıların hizmet kalitesi ile ilgili ürün pazarlamasını da yaparlar.
•
Bazı tur operatörleri ve seyahat acentaları özellikle tatil tipine ve vermiş oldukları hizmetin
özelliklerine odaklanmış olan çok geniş bir portföyle sunmaktadır.
Devlet Hizmetleri
Ulusal turizm ofisleri, bölgesel turizm ofisleri ve yerel turizm ofisleri olarak ayrışmıştır. Bu tür ofisler
birçok yerde mevcuttur. Özellikle yoğun turizm destinasyonlarının olduğu bölgelerde bulunmaktadır.
Yerel halkın ve turistlerin bilgi edinmesinde ve bölgede var olan destinasyon alanlarının işleyişi ile ilgili
düzenlemeler icra etmektedirler.
37
BOŞ ZAMAN VE REKREASYON ENDÜSTRİSİNDE HİZMET
ORGANİZASYONLARI
Ticari kaygının bulunmadığı boş zaman ve rekreatif organizasyonların yanı sıra içerisinde çeşitli ticari
amaçları barındıran boş zaman ve rekreatif organizasyonlar da bulunmaktadır. Günümüzde ticari
işletmeler tarafından düzenlenen boş zaman ve rekreasyon organizasyonlarının sayısı gün geçtikçe
artmakta ve çeşitlenmektedir. Bu çeşitlenmeye,
1.
Rekreasyonel turizm seyahati organizasyonları (tarihi alanlar, müzeler, temalı parklar vb.
geziler),
2.
Macera rekreasyonu organizasyonları (doğa sporları, ekstrem sporlar),
3.
Spor, konser ve festival seyahati organizasyonları (yurt içi/dışı),
4.
Sosyal ve eğitim içerikli organizasyonlar (belediyeler ve okullarda yapılan uygulamalar),
5.
Özel spor merkezi organizasyonları (pilates, yoga, dans vb. kurs programları),
6.
Terapatik rekreasyon organizasyonları (hasta çocuklarla hayvan bakımı, atla tedavi, liderlik),
7.
Rekreatif alışveriş organizasyonları (alışveriş merkezlerinde reklam ve tüketici odaklı yapılan
rekreatif organizasyonlar),
8.
Eğlence ve animasyon organizasyonları (gösteriye yönelik paket programlar, rekreasyon uzmanı
ihtiyacının karşılanması),
9.
Rekreatif sanayi organizasyonu (rekreasyon içerikli piknik organizasyonu, grup dinamiği
çalışmaları, sportif grup etkinlikleri, iş verimini artırma vb.) örnek olarak verilebilir.
Boş zaman ve rekreasyonun sadece turizm endüstrisi içerisindeki
eğlence ve animasyonla sınırlı olmadığı, bir çok sektörle bağlantılı olan boş zaman ve
rekreasyon organizasyon çeşitliliğinin varlığı söz konusudur. Boş zaman ve rekreasyon
endüstrisine var olan ya da katılacak olan yeni sektörler bu organizasyon çeşitliliğinin
gün geçtikçe daha da artmasına katkı sağlayacaktır.
Ticari boş zaman ve rekreasyon organizasyonlarının gerçekleştirildiği alanlar ülke ekonomisine
oldukça önemli katkılar sağlayabilmektedir (Deler ve ark. 1997). Örneğin Amerika Seyahat Endüstrisi
Birliği yıl içerisinde Amerika’da yaşayan 50 milyondan fazla insanın organize spor karşılaşmalarına,
yarışmalara veya turnuvalara izleyici ya da katılımcı olarak katıldığını tahmin etmektedir (Daniels ve ark.
2004). 1997’de Amerika genelinde yapılan bir araştırmada rekreasyonel bot gezileri sekizinci en popüler
aktivite olarak belirlenmiştir. Ulusal Marina Malzeme Üreticileri Birliği Amerika’daki Rekreasyonel bot
kullananların 1999 yılında bot ve ilgili malzemeler için 23 milyar dolar harcadığını tahmin etmektedir.
Yine Michigan’da zevk için bot gezisi yapan kişilerin 1998 yılında 635 milyon dolar harcadıkları tahmin
edilmektedir (Lee, 2001). Amerika’da birçok kişiye iş imkânı sağlayan ve yılda 370 milyondan fazla
kişinin ziyaret ettiği Ulusal Parklar, Philadelphia’da ki iki stadyumda gerçekleştirilen konser ve spor
karşılaşmalarından yılda yaklaşık 525 milyon dolar gelir elde edilmektedir (Kraus ve Curtis, 1990).
Günümüzde rekreasyonel spor faaliyetlerinin bulunduğu otellere sadece bir spor aktivitesi ile uğraşmak
için gelen kişiler dahi bulunmaktadır. Örneğin, merkezi Fransa da bulunan bir şirket, katamaran, rüzgar
sörfü, kano, kanyon geçişi v.b. aktiviteleri uygulamak isteyen kişilere, dünyanın değişik bölgelerinde bu
aktiviteleri uygulayabilmeleri için ücret karşılığında bir fırsat sunmaktadır. Benzer çalışmalar Türkiye’de
de bulunmaktadır. Özellikle Antalya bölgesinde ticari işletmeler ve oteller tarafından raftig, trekking,
kaya tırmanışı, yamaç paraşütü, ATV turları, dalış, su sörfü, rüzgar sörfü ve katamaran gibi alternatif
organizasyonlar gerçekleştirilmektedir.
Türkiye’de yapılan çeşitli rekreatif organizasyonlar sayesinde rekreasyon olgusunun gün geçtikçe
daha anlaşılabilir hale geldiği görülmektedir. Kar amacı güden ya da gütmeyen amaçların rekreatif bir
şekilde organizasyon kapsamında gerçekleştirilebileceği düşüncesi hem kamuda hem de Türk iş dünyası
içerisinde kabul görmeye başlamıştır. Bu sayede özel sektör tarafından büyük organizasyonlara verilen
destek artmış ve ticari amaçlara ulaşabilmek için rekreasyon bir araç olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu
noktada kamu, finansal destek, ekipman ve uzman personel sağlayabilmek için özel sektörle ortak
38
çalışmalar içerisine girebilmektedir. Bu sayede ortak çalışma komisyonları ve alanları oluşturularak
topluma daha kapsamlı organizasyonlar sunulabilmektedir. Türkiye’de kamu ve özel sektör tarafından
organizasyonlara verilen destek sayesinde toplum içerisinde rekreasyonel etkinliklerin yararlarından
faydalanma isteği gün geçtikçe artmaktadır. Buna, birçok şehirde belediyeler veya özel sektör tarafından
düzenlenen ulusal ve uluslararası festivaller (Büyük Ankara Festivali, Kemaliye Uluslararası Doğa ve
Spor Şenlikleri, Samsun Uluslararası Halk Dansları Festivali, Uluslararası Ölüdeniz Hava Oyunları
Festivali vb.) örnek olarak verilebilir.
Rekreasyonel Turizm Seyahati Organizasyonları
Boş zaman ve rekreasyonel turizm etkinlikleri bireyler tarafından gönüllü olarak uygulanan, boş zaman
boyunca istek ve tatmin duyarak yapılan, hoşa giden ve olumsuz etkisi olmayan faaliyetler bütünüdür
(Shivers ve DeLisle, 1997). Leberman ve Mason (2002) rekreasyonel turizmi meydana getiren aşamaları;
hızla artan insan nüfusuna bağlı olarak ortaya çıkan talep, talebi doğuran ihtiyaçlar ve ihtiyaçları
karşılayabilecek arzın doğuşu bir başka ifadeyle rekreasyonel turizm alanına yatırım yapacak özel
girişimcilerin ortaya çıkışı olarak ifade etmektedir. Boş zaman ve rekreasyon etkinliklerini turizmle ilgisi
açısından şu şekilde sınıflandırmak mümkündür (Lawson ve Band-Bovy, 1977):
• Yüksek düzeyde toplumsal kapsamlı aktiviteler
• Kültür ve sanat yönlü aktiviteler
• Sportif aktiviteler
• Genel açık alan aktiviteleri
Türkiye’de rekreasyonel turizm seyahati organizasyonlarının kapsamı içerisinde ürün olarak
pazarlanan etkinliklerin en yaygın örnekleri Milli Eğitim Bakanlığı tarafından şu şekilde belirtilmiştir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Semt pazarları,
Yöresel festivaller,
El sanatları fuarları,
Animasyon şirketlerinden alınabilecek çeşitli eğlence, sportif organizasyon vb. hizmetleri,
Plaj işletmeleri,
Fuarlar,
Halk Eğitim Merkezleri, çeşitli meslek liseleri ve kursların düzenledikleri sergi ve satış yerleri,
Ankara’daki Altınpark, Antalya’daki Beach park, Denizli’deki Delikliçınar ve Çamlık gibi
şehrin simgesi olmuş büyük park ve mesire yerleri,
Eğlence hizmetleri sunan restoran, kulüp, disko vb. yerler,
Geniş bahçesi olan restoran ve kafelerin pazar brançları,
Kırkpınar ve Karamürsel güreşleri gibi ülkemizde her yıl düzenlenen çeşitli yağlı güreş
turnuvaları,
Deve güreşleri,
Yöresel at yarışları,
Eşek, at ve deve safarileri (MEB, 2005).
Macera Rekreasyonu Organizasyonları
Macera rekreasyonu, sonuçların kesin olmadığı ve bu sonuçların katılımcılarca etkilendiği, genellikle
doğal bir çerçevede gerçekleştirilen, algılanan veya gerçekleşen tehlike elemanlarını kapsayan
rekreasyonel faaliyetlerdir (Ewert ve Hollenhorst, 1995). Macera rekreasyonu organizasyonları
incelendiğinde (Tablo 2.3), risk ve tehlike elemanları ile kesin olmayan sonuçları içerdiği görülmektedir.
Kesin olmayan sonuç kavramı, kumar oyunlarının doğasındaki şans ihtimali ile benzerdir. Macera
rekreasyonlarındaki sonucun belirsizliği, katılımcının becerisinden ve yaptığı hareketlerden dolayı
etkilenebilir. Faaliyetlerin gerçekleşmesi esnasındaki kötü hava ve taş düşmesi gibi şansa bağlı olaylar,
katılımcının kararıyla ilişkilendirilebilir (Ewert ve Hollenhorst, 1995). Böylece açık hava/macera
rekreasyonları için temel elemanlar olarak özel beceri ve risk kavramları öne çıkmaktadır. Macera turizmi
ile ilgili çalışmalarda açık hava/macera rekreasyonlarının, macera turizmi için tamamlayıcı özelliği
vurgulanmaktadır (Sung ve ark. 1997).
39
Tablo 2.3: Macera rekreasyonunda organizasyon çe!itleri
Sırt Çantalı Seyahatler
Balon Seyahatleri
Bisikletli Seyahat
Sualtı/Dalı!
Yelken Kanat
Patika Yürüyü!leri
Eskimo Kanoculu"u
Da"cılık
Hedef Bulma
Rafting
#ple #ni!
Kaya Tırmanı!ı
Takımlı Hedef Bulma
Yelkencilik
Hedikli Yürüyü!
Para!ütle Atlayı!
Ma"aracılık
Do"a Yürüyü!leri
Kaynak: Ewert, 1987; Hall ve Weiler, 1992.
Macera rekreasyonunu di$er organizasyonlardan ayıran temel
özellikler nelerdir?
Açık hava/macera rekreasyonları ile macera turizmi arasındaki tamamlayıcı ili!ki nedeniyle, macera
turizmi kapsamındaki deneyimler, özel beceri ve risk elemanlarının kar!ılıklı etkile!imiyle
nitelendirilmektedir. Böylece, özel beceri ve risk macera turizmi için de temel kavramlar olarak kabul
görmektedir. Temel kavramların yapılabilecek bu eklemelerle, risk ve özel beceri kavramlarının etrafında
toplanan geleneksel macera rekreasyonlarına ilave olarak, bilgi ve görgü arama kavramlarına dayalı bazı
açık hava rekreasyon faaliyetleri de macera turizminin sınırları içinde yer alabilmektedir.
Rekreatif amaçlı hizmet organizasyonlarından biri olan macera
rekreasyonu ile ilgili örneklere http://www.recreation.gov/ isimli internet adresinden
ula#abilirsiniz.
Macera turizminin temel elemanları olarak risk, özel beceri, bilgi ve görgü arttırma kavramlarının
benimsenerek, geni! bir alanda de"erlendirmesi daha do"ru bir yakla!ım olacaktır. Bu durumda
katılımcıların bilgi ve görgü aramaları nedeniyle ne gerçek ne de algılanan risklerin hemen hiç birini
göstermeyen birçok ekoturizm faaliyeti de (örne"in, ku! gözlemcili"i) macera turizmi olarak
sayılabilecektir. Bundan ayrı olarak, macera turizminin temel elemanlarından olan risk ve özel beceri
kavramları ba"lamında, bazı macera turizm türlerinden (do"a yürüyü!ü gibi) daha riskli olması da bir
tezat olu!turmaktadır. Macera turizminin kapsamının, gerek yapılan gerekse her geçen gün ortaya çıkan
yeni türlerin eklenmesiyle daha da geni!leyece"i yüksek bir ihtimaldir (Gülcan, 2004). Böylece Tablo
2’de yer alan ve geleneksel macera rekreasyonlarına odaklı macera turizminin kapsamı daha da
geni!leyecektir.
Tablo 2.4: Macera turizmi faaliyetleri
Kara
Kros Kayak
Yamaç A!a"ı Kayak
Helikopterli Kayak
Kayakla Yürüyü!
Kapsamlı Do"a Yürüyü!ü
Araçlı Safari
Makaralı #p #ni!i
Esnek #p Atlayı!ı
Rehberli Buzul Yürüyü!ü
Atla Gezinti
Kara Avcılı"ı
Da"cılık
Sabit #pli #ni!
Da" Bisikletçili"i
Kaya Tırmanı!ı
Su
Yer Altı Raftingi
Ma"aracılık
Gemiyle Seyahat
Tüplü ve Tüpsüz Dalı!
Jet Motosiklet
Jet Botçulu"u
Tekne Para!ütü
Yüzey Raftingi
Kanoculuk
Nehir Sörfü/Nehir Kıza"ı
Su Kaya"ı
Rüzgar Sörfü
Balık Tutma
Nehir ve Deniz Kanoculu"u
Eskimo Kanoculu"u
Kaynak: Bentley ve ark., (2001).
40
!
!
Hava
Balon Seyahatleri
Yelken Kanat
Planörcülük
Helikopterli Esnek Atlayı!
Para!ütçülük
Yamaç Para!ütü
Helikopter Gezileri
Bilgi ve görgü edinme kavramlarının macera turizminin temel elemanları arasında sayılabilmesi, risk
ve özel becerinin bu turizm türünün temel kavramları olduğu yönündeki pradigmayı değiştirmekte ve
macera turizminin kapsamını, bilgi edinme amaçlı ve nispeten düşük riskli açık hava faaliyetlerini
kapsayacak yönde genişlemektedir. Ancak diğer taraftan, açık hava/macera rekreasyonları ile macera
turizmi arasındaki tamamlayıcı ilişkinin varlığı da geçerlidir. Bu nedenle, macera turizminde faaliyetlerin
doğası gereği, farklı derecelerdeki yaralanma ve ölüme neden olan kaza riski bu turizm türünün en önemli
konularından biri durumundadır (Gülcan, 2004).
Spor, Konser ve Festival Seyahati Organizasyonları
Spor, konser ve festival seyahati organizasyonları, ticari boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından
spor, konser ve festival gibi boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinin ürün olarak tüketiciyle
buluşturulmasına yönelik gerçekleştirilen etkinliklerin bütünüdür. Dünyada bu tür organizasyonlar yaygın
olarak boş zaman ve rekreasyon ürünü olarak tüketiciler tarafından tüketilmektedir. Küreselleşen
günümüz dünyasında spor, konser ve festival organizasyonlarının seyirci kitlesi sadece organizasyonun
yapıldığı ülke ya da yerel bölge ile sınırlı değildir. Ülkeler arasındaki ulaşım ve iletişimin kolaylaşması
gerçekleştirilen büyük spor, konser ve festival organizasyonlarının seyirci profilini etkilemektedir.
Küreselleşsen dünyada neredeyse yabancı seyircisiz gerçekleşen spor, konser ve festival organizasyonu
bulunmamaktadır. Birçok spor, konser ve festival turisti büyük organizasyonlar için farklı ülkelere
seyahat etmektedir. Bu durum seyahat acentaları ve rekreatif organizasyon işletmelerinin portföylerine
spor, konser ve festival gibi büyük organizasyonları eklemesine sebep olmaktadır. Firmalar artık
müşterilerine daha ilgi çeken, heyecan veren ve aktivite odaklı organizasyonlar sunmaktadır. Büyük spor
organizasyonlarına Olimpiyatlar, Üniversitelerarası Kış/Yaz Olimpiyatları, Gençlik Olimpiyatları, Dünya
Şampiyonaları, Avrupa Şampiyonaları vb. organizasyonlar örnek olarak verilebilir. Büyük
organizasyonlara bir başka örnek ise konser ve festival seyahati organizasyonlarıdır. Dünya yıldızlarını
canlı olarak izlemek, konser ve festival etkinliklerine katılmak isteyen milyonlarca insan bulunmaktadır.
Rock’n Coke Festivali, Uludağ Winterfest, Senseation White Partileri, Cannes Film Festivali, Rio
Karnavalı, İspanya Boğa Güreşi Festivali, Domates Festivali gibi rekreatif etkinlikler bu tür
organizasyonlardan sadece bir kaçıdır. Boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin temel görevleri bu
organizasyona katılım sağlayacak olan bireylerin uluslararası ulaşımını, etkinlik alanına ulaşımını,
konaklamasını, yeme içme hizmetlerini, rehberlik hizmetlerini, etkinlik biletini ve vize işlemlerini
gerçekleştirerek müşterilerinin boş zamanlarını değerlendirmesine yardımcı olmaktır.
Spor, konser ve festival organizasyonlarının arasında en önemli organizasyon türünün spor olduğu
ifade edilebilir. Çünkü büyük spor organizasyonlarının turizm hareketliliği, medyada yer alma ve
uluslararası tanınırlık potansiyeli yaratacak devasa bir güce sahip olduğu gözden kaçmamalıdır (Bowdin
ve ark., 2002; Chalip, 2007; Hall, 1989). Spor organizasyonlarının bir başka özelliği ise tüm ülke bazında
seyahat imajının kuvvetlenmesidir (Etchner ve Ritchie, 1993; Jones, 2001). Büyük spor organizasyonları
tarafından desteklenen seyahat imajı hem ziyaretçilerin çekilmesi hem de geri dönüşün artırılması
açısından hayati öneme sahip olduğu ifade edilmektedir. Spor organizasyonlarının bu önemli etkilerinden
dolayı gerçekleştirilen organizasyonlarında büyüklüğü devasa olmaktadır. Dolayısıyla bireylerin ilgisi ve
katılımı da o oranda artmaktadır.
Büyük spor organizasyonlarının potansiyeli ve ülkelere katkısı
azımsanmayacak düzeydedir. Bu tür spor organizasyonları ve organizasyonların
düzenlendiği bölgenin özellikleri boş zaman ve rekreasyon işletmeleri ve uzmanları
tarafından dikkate alınması ve değerlendirilmesi gerekir.
Spor, kişisel ve toplumsal sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikleriyle önemli bir hizmet sektörü
olarak kabul görülmektedir. Ayrıca, günümüzün kitle iletişim araçları ve özellikle de medyanın etkisiyle
karlı bir reklam ve tanıtım aracı haline gelen spor, bir taraftan geniş kitlelerin yoğun ilgisini çeken bir
gösteri ve eğlence faaliyeti olarak tüketim sektörüne dönüşürken, diğer taraftan müteşebbisler için önemli
miktarda finans hareketlerinin yaşandığı cazip bir ekonomik faaliyet alanı haline gelmektedir (Can ve ark.
2000). Sanayi devriminden sonra insanların ekonomik yönden gelişmeleri, daha fazla boş zaman
41
bulabilmeleri, büyük yarışmaların önemi, sporun eğitimdeki rolü ve insanların barışa olan özlemi sporun
günlük yaşamdaki gerekliliği ve son yıllarda iletişim alanında görülen teknolojik gelişmeler, sporu başlı
başına bir endüstri haline getirmiştir (Biçer, 1994; Gündoğdu ve Devecioğlu, 2008). Endüstrileşen sporun
en önemli ürünü ise büyük spor organizasyonlarıdır. Büyük spor organizasyonları bir kez düzenlenen ve
genellikle ev sahibi konumundaki topluluğa hem olumlu (şehir imajını, turizm alt yapısı, ekonomik yarar,
kültürel değişim, çevresel ve kültürel koruma) hem de olumsuz (ekonomik maliyet, sosyal ve çevresel
problemler, kültürel çatışma) uzun dönemli derin etkiler yaratan organizasyonlardır (Şimşek, 2011).
Büyük spor organizasyonları, pek çok ülkede ve destinasyonda ekonomi ve turizm olaylarının en
heyecan verici ve en hızlı büyüyen örneklerinden birini oluşturmaktadır. Dünyada seyahat acentaları ve
rekreatif organizasyon işletmeleri hem bireylerin büyük spor organizasyonlarına katılımının
sağlanmasında hem de boş zamanlarının değerlendirilmesinde önemli bir araç olarak kullanılmaktadır.
Pek çok ülkede büyük spor organizasyonları boş zaman ve rekreasyon etkinliği olarak pazarlanmaktadır.
Bu bağlamda, gerçekleştirilen büyük spor organizasyonlarının boş zaman ve rekreatif anlamda
pazarlanması, Türkiye’de rekreasyon uzmanlarının istihdam sorununu giderebilecek çözüm önerilerinden
biri olarak görülmelidir.
Dünyada rekreatif organizasyonların pazarlanmasına yönelik daha
ayrıntılı
bir
örneğe
http://www.adventuresrecreation.com
internet
adresinden
ulaşabilirsiniz.
Sosyal ve Eğitim İçerikli Organizasyonlar
Sosyal ve eğitim içerikli organizasyonlar, boş zaman ve rekreasyon işletmeleri ile belediyelerin ve
okulların ortak çalışmasıyla düzenlenen boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinin organizasyonudur.
Belediyelerin ve okulların boş zaman ve rekreasyon amaçlı yapmış olduğu uygulamalar halkın boş
zamanının değerlendirilmesinde önemli bir araç olarak görülmeli ve devlet tarafından bu uygulamalar
desteklenmelidir. Boş zaman ve rekreasyon hizmeti organizasyonu çerçevesinde değerlendirilebilecek
belediyelerin ve okulların yapmış olduğu uygulamalara ait örnekler şu şekilde sıralanabilir.
Belediyelerde Yapılan Boş Zaman ve Rekreasyon Hizmeti Uygulamalarına Yönelik Etkinlikler
•
Bölge halkına geleneksel ve evrensel müziğin çeşitli türlerini açık ve kapalı mekânlarda
sunulması
•
Mesleki, sosyal ve kültürel konularla ilgili tanıtım filmleri, multivizyon, sinevizyon ve slayt
gösterimlerinin yapılması
•
Gençlere ve çocuklara yönelik eğitim, kültür ve sosyal içerikli kursların açılması
•
Sanat ve bilim akademilerin açılması
•
Çeşitli alanlarda eğitici, öğretici, sosyal becerileri geliştirici meslek edindirme kurslarının
açılması
•
Çocuklar, özürlüler, yaşlılar, kimsesizler ve toplumun değişik kesimlerine yönelik her türlü
rehabilitasyon programlarının düzenlenmesi
•
Spor etkinlikleri ve yarışmaların düzenlenmesi
•
İhtiyaç duyulması halinde bölge halkının ve diğer kuruluşların kişisel ve amatör çalışmalarına
sergi, gösteri, panel, konferans, seminer ve çeşitli konulardaki toplantıların organizasyonlarını
profesyonel kişiler ve kurumlarla gerçekleştirilmesi.
•
Yaşlılara yönelik çeşitli etkinliklerin yapılması ve yaşlıların topluma kazandırılması konusunda
organizasyonların düzenlenmesi.
•
Gençlik merkezleri, çocuk kulüpleri, kadın danışma ve dayanışma merkezleri, yaşlılara hizmet
merkezi, yaşlılar lokali, engelliler hizmet merkezi, engelliler lokali, madde bağımlıları
rehabilitasyon merkezi, sokak çocuklarına yönelik merkezler, çocuk koruma evleri, şevkat evleri
gibi merkezlerin açılması ve faaliyetinin sürdürülmesi.
42
Okullarda Yapılan Boş Zaman ve Rekreasyon Hizmeti Uygulamalarına Yönelik Etkinlikler
•
Piknik Düzenleme: Büyükler için oyun ve animasyon yarışmaları, turnuvalar, çeşitli gösteri ve
aktiviteler, spor etkinlikleri, dinlendirici aktiviteler, çocuklar için etkinlikler, adrenalin sporları
ve oyunları.
•
Gezi Düzenleme: Kültürel gezi, iş gezileri, isteğe göre düzenlenen geziler.
•
Şenlik Düzenleme: Bahar şenlikleri, Kültür şenlikler, Kutlama şenlikleri, Müzik şenlikleri.
•
Festival Düzenleme: Caz festivali, kültür festivali, sanat festivali, tarım ürünleri festivali, film
festivali (MEB, 2008).
Yukarıda ifade edilen sosyal ve eğitim amaçlı yapılan etkinliklerin organize edilmesi aşamasında boş
zaman ve rekreasyon işletmeleri görev alabilirler. Belediyelerin ve okulların gerçekleştirmiş olduğu
faaliyetler içerisindeki çeşitli etkinliklerin organizasyonunda boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin
görevleri; organizasyonların alt yapısını oluşturmak (eğitmen, alan tahsisi, ulaşım, araç-gereç sağlama,
amaca yönelik etkinliğin oluşturulması vb.), organizasyon şemasını oluşturmak, etkinliğin reklamını
yapmak ve belediye ve okul yönetimi ile işbirliği içinde çalışmaktır. Dolayısıyla, organizasyonun
kurgulanması ile ilgili karmaşık süreç, boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından üstesinden
gelinmesi gereken en önemli unsurdur. Bu görevlerin yerine getirilmesinde en önemli ihtiyaçlardan bir
diğeri de uzman personelin sağlanmasıdır. Bu konuda, rekreasyon alanında uzmanlaşmış kişilerden
yararlanılması, boş zaman ve rekreasyon sektörünün gelişmesine ve sektör içerisindeki yeni iş
istihdamlarının oluşmasına katkı sağlayacaktır.
Ülkemizde gerçekleştirilmekte olan sosyal ve eğitim içerikli rekreatif
etkinliklere ilişkin daha ayrıntılı örneklere http://www.eskisehirbld.gov.tr/dosyalar/faaliyetraporlari/2010.pdf, http://www.duzce.bel.tr/tr/icerikdetay/7/22/
kultur-ve-sosyal-isler-mudurlugu.aspx isimli internet adreslerinden ulaşabilirsiniz.
Özel Spor Merkezi Organizasyonları
Özel spor merkezi organizasyonları, ticari olarak hizmet veren spor merkezlerinin ürün olarak sundukları
etkinliklerin tesis içindeki veya dışındaki organizasyonudur. Pek çok ticari spor merkezi aerobik, fitness,
karate, tai box, sauna, gibi bireysel aktiviteler etrafından şekillendirilmiştir. Ancak gelişen boş zaman ve
rekreasyon endüstrisi bu etkinliklerin bir çoğunun değişmesine, yeni türlerinin oluşmasına ve gelişmesine
sebep olmaktadır. Spor merkezlerindeki bu değişime pilates, fitwork, ekspres gym, spinning, kinesis,
dans, havuz cimnastiği, spa, şok havuzları, fin hamamı, squash, zumba, yoga, tai chi, body shape, body
mind, power plate, çocuk pilatesi, çocuk cimnastiği gibi etkinlikler örnek olarak verilebilir. Ancak, spor
merkezlerindeki bu değişim sadece tesis içerisinde yapılan etkinliklerle sınırlı değildir. Günümüzde spor
merkezleri, ürünlerini tesislerinin dışında da sunmaya başlamıştır. Tesisleri içerisinde sundukları boş
zaman ve rekreasyon ürünlerini sitelerde yaşayan ailelere, büyük iş merkezlerinde çalışan bireylere,
fabrika çalışanlarına, hastane çalışanlarına vb. kurum ve kuruluşlara toplu olarak pazarlayabilmektedir.
Spor merkezlerinin boş zaman ve rekreasyon ürünlerinin tesisleri dışındaki uygulama organizasyonlarına;
site sakinlerine futbol, basketbol, voleybol, yüzme, su cimnastiği, aerobik, dans, çocuklar için eğitsel
oyunlar gibi aktiviteleri paket programlar içerisinde sunması, hastanelerde ihtiyacı olan hastalara ya da
hastane çalışanlarına pilates kurslarını vermesi, fabrika çalışanlarına spor yapma fırsatı oluşturacak
organizasyonları sağlaması örnek olarak verilebilir.
Terapatik Rekreasyon Organizasyonları
Terapatik rekreasyon hastalık, engel ya da sosyal durum ile ilgili özel ilgiye ihtiyaç duyan bireylerin
sağlığını tekrar kazanmasına yardımcı olmak ya da bireylerin daha iyi bir yaşam kalitesini elde etmesi
amacıyla aktiviteyle, eğitimle ve rekreasyonla tedavi yöntemleri kullanan bir hizmet olarak
tanımlanmaktadır (Sylvester ve ark., 2001). Terapatik rekreasyon hizmetleri özel ilgiye ihtiyacı olan
kişilerin ilgi alanlarını ve yeteneklerini çeşitlendirerek bireylere destek olmaya çalışmaktadır. Ayrıca
beceri elde etmede, bağımsız yaşam hakkında anlayışa ve duruşa sahip olabilme, sağlıklı, kişilikli ve en
43
önemlisi boş zamanı faydalı bir şekilde değerlendirmeyi yaşam şekli haline getirmiş bireyler oluşturmada
etkili olan rekreatif bir etkinlik türüdür. Günümüzde terapatik rekreasyon hem sağlık merkezlerinde
bulunan sağlık uzmanları hem de terapatik rekreasyon eğitimi almış rekreasyon uzmanları tarafından
uygulanmaktadır. Terapatik rekreasyon organizasyonları ise çoğunlukla özel ya da kamu olan sağlık
kuruluşlarında çalışanlar ya da kar amacı güden rekreasyon organizasyonu yapan işletmeler tarafından
yapılmaktadır. Terapatik rekreasyon uzmanlarının çalışma alanları oldukça geniştir. Birkaç örnek
verilecek olursa;
•
Psikiyatri hastaneleri
•
Rehabilitasyon merkezleri
•
Madde kullanımı ve bağımlılığı tedavi merkezleri
•
Nitelikli hemşirelik merkezleri
•
Çocuklar, gençler ve yaşlılar için ev ve günlük tedavi imkanları
•
Okullar
•
Kamplar
•
Huzur evleri
•
Halka açık rekreasyon merkezleri
•
Tıp hastaneleri
•
Hapishaneler
•
Kişiye özel uygulama
Terapatik rekreasyonla ilgili daha fazla ayrıntılı bilgiye
http://www.sfsu.edu/~recdept/html/TRinfo.htm, isimli internet adresinden ulaşabilirsiniz.
Terapatik rekreasyon uzmanları müşterilerinin duygusal, zihinsel ve fiziksel durumunu geliştirmek ve
korumak için sanat, el sanatları, hayvan, spor, oyun ve hareket, drama, müzik, toplu geziler gibi
etkinlikleri içeren teknikleri kullanırlar. Böylece bireyin depresyonunu, stresini ve kaygısını
azaltmasında, temel motor kontrollerini edinmesinde, beceri muhakemesini yapabilmesinde, kendine
güvenini elde etmesinde ve sosyalleşmesinde destek olurlar. Bunun yanı sıra, terapatik rekreasyon uzmanı
engelli bireylere rekreasyon aktivitelerinden ve kamu kaynaklarından nasıl yararlanmaları gerektiğini
öğreterek toplum içine dahil olmalarına yardımcı olurlar.
Terapatik rekreasyon uzmanının, bireylerin duygusal, zihinsel ve
fiziksel gelişimini sağlayabilmesi ve koruyabilmesi için yapmış olduğu etkinliklerin
gözlemlenebilen sonuçları nelerdir?
Rekreatif Alışveriş Organizasyonları
Boş zaman ve rekreatif alışveriş esnasında geçirilen zamanın daha etkili ve eğlenceli bir şekilde
değerlendirilmesi amacıyla ticari boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından yapılan etkinliklerin
organizasyonudur. Tüketiciler alışveriş sezonunda farklılaştırılmış ürünlerin satış mücadelesi içerisinde
belirli avantajlar elde ederler. Bunlar; yaygın seçim şansı, atmosfer, kolay erişim, satış görevlilerinin
sayısal artışı, yerel avantajlar, promosyonel aktiviteler ve ürün sergileme politikalarıdır. Boş zaman
esnasında tüketicinin alışveriş davranışı yaygın bir şekilde perakendecilerin rekabet stratejisi olarak
kullandıkları rekreasyonel alt yapıdan etkilenmektedir. Bu durum aynı zamanda bireyin alışveriş
deneyiminden duyduğu zevk vasıtasıyla mağaza sadakati, yenilikçi ilgi ve yüksek düzeyde tüketici
değerinin gelişmesine katkı sağlamaktadır (Rajagopal, 2006).
44
AVM’lerin sayısal artı!ı tüketicilerin alı!veri! olanaklarının artmasına sebep olmaktadır. Buna paralel
olarak, hem AVM’ler hem de AVM’ler içerisindeki ma"azalar arasında rekabet ortamı olu!maktadır.
Rekabet ortamının olu!masıyla AVM’ler tüketiciyi AVM içerisine çekebilmek için birçok rekreatif
organizasyondan yararlanmaktadır. Son yıllarda ticari amaçlı yapılan organizasyonların çe!itlenmesine en
önemli katkıyı Alı!veri! Merkezleri’nde reklam ve tüketici odaklı gerçekle!tirilen rekreatif
organizasyonlar olu!turmaktadır. Bu tür organizasyonlar;
1.
AVM içerisindeki tüketicilere yeni ürünlerin tanıtılması.
2.
Tüketicilerin daha rahat alı!veri! yapabilmesini sa"lamak için çocuklarıyla sosyal etkinlik adı
altında ilgilenilmesi.
3.
Özel günlerin (anneler günü, tiyatro haftası, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,
sevgililer günü) de"erlendirilmesi (dans gösterileri, çocuk tiyatroları, yarı!malar, söyle!i, sergi
vb.).
4.
Çocuklar için yaz ve kı! okullarının (AVM içerisinde el sanatları, resim, müzik, spor, tiyatro,
matematik, #ngilizce vb. e"itimler) düzenlenmesi olarak sıralanabilir.
AVM’ler içerisinde gerçekle!tirilen rekreatif organizasyonlar tüketicilerin (aileler) AVM içerisine
çekilerek alı!veri! ortamının olu!ması sa"lanmaktadır. AVM içerisinde sosyal amaçlı yapılan
etkinliklerin birço"u çocuklar ile ilgilidir. AVM’lerde çocuklar üzerinde yo"un durulmasının ba!lıca
sebebi AVM ile ilgili aidiyet duygusunun çocuklara yerle!tirilmesidir. Bu sayede AVM’ye yönelik
aidiyet duygusu geli!mi! bir çocu"un yeti!kin olduktan sonra alı!veri! için aynı AVM’yi tercih etmesi
olasıdır. AVM içerisinde düzenlenen etkinliklerin ço"unda tüketicilerin ücrete tabi olmamasına kar!ın bu
tür etkinlikler ticari rekreasyon i!letmelerinin AVM’lere yönelik ana ürününü te!kil etmektedir. Bu tür
etkinliklerde ticari rekreasyon i!letmelerinin görevi organizasyonların alt yapısını olu!turmak (e"itmen,
alan tahsisi, ula!ım, araç-gereç sa"lama, amaca yönelik etkinli"in olu!turulması vb.), organizasyon
!emasını olu!turmak, etkinli"in reklamını yapmak ve AVM yönetimi ile i!birli"i içinde çalı!maktır.
Dolayısıyla, organizasyonun kurgulanması ile ilgili karma!ık süreç, ticari rekreasyon i!letmeleri
tarafından üstesinden gelinmesi gereken en önemli unsurdur.
E$lence ve Animasyon Organizasyonları
Bo! zaman ve rekreasyon i!letmelerinin belki de en de"erli ve en bilinen organizasyon örneklerinden biri
e"lence ve animasyon organizasyonlarıdır. Turizm Bakanlı"ına göre animasyon; seyahat eden ve
konaklama tesislerinde kalan mü!terilerin ho!ça vakit geçirmesini sa"lamak amacıyla yapılan tüm
etkinlikler animasyon olarak ifade edilmektedir. Animasyon hizmetleri animatörler tarafından verilir.
Konaklama tesislerinde, konukların zamanlarını sa"lıklı ve e"lenceli biçimde geçirmelerini sa"lamak için
yapılan açık ve kapalı alan spor etkinliklerini yürütme bilgi ve becerisine sahip nitelikteki ki!ilere spor
animatörü denilmektedir (Ceylan ve ark., 2010). Ülkemizde turizm endüstrisinin geli!mi! olması ve
içerisinde bo! zaman ve rekreasyon etkinliklerinin uygulanabilmesine yönelik özelliklerin kolaylıkla
anla!ılabilir olması, belki de bo! zaman ve rekreasyon etkinliklerinin ülkemizde neden ço"unlukla turizm
alanında icra edildi"i sorusunun cevabı olabilir. Dahası, bo! zaman ve rekreasyon etkinliklerinin turizm
sektörüyle bütünle!tirilerek algılanması ve rekreasyon uzmanlarının en temel i!inin animasyon olarak
görülmesi oldukça yanlı! bir yanılsamadır. Çünkü, bo! zaman ve rekreasyon sadece turizm endüstrisi
içerisine sıkı!tırılamayacak kadar büyük bir endüstriyel i! alanıdır. Önceki konularda ifade edildi"i gibi
bo! zaman ve rekreasyon oldukça farklı ve çok büyük sektörlerle ili!kilendirilmi! durumdadır.
Dolayısıyla, bo! zaman ve rekreasyon yalnızca turizm endüstrisi içerisinde dü!ünülmemelidir.
Ülkemizde gerçekle#tirilen e$lence ve animasyona dayalı rekreatif
etkinliklerle ilgili daha ayrıntılı bilgiyi Özer, D. (2006). Animasyon. Kök Yayıncılık adlı
kitaptan elde edebilirsiniz.
Ülkemizde bo! zaman ve rekreasyon i!letmelerinin turizm endüstrisi içerisinde ürünlerini
pazarlayabilece"i bir çok tesis bulunmaktadır. Bu tesislere resort kompleksleri, oteller, hoteller, moteller,
yatak ve kahvaltı tabanlı konaklama yerleri, devletin tarihi hotelleri, tatil merkezleri ve köyü, çiftlik
45
!
!
evleri, cruise gemiler ve feribotlar, üniversite ve kolejlerin yurtlarından tatil zamanın yararlanma, devre
mülkler ve kamp siteleri örnek olarak verilebilir. İfade edilen bu tesislere boş zaman ve rekreasyon
işletmeleri rekreatif ürünlerini iki şekilde pazarlamaktadır. Birincisi, içerisinde çeşitli rekreatif etkinlikler
bulunan gösteriye dönük paket programlardır. Paket programlar içerisindeki etkinliklerin süresi,
çeşitliliği, güncelliği ve zenginliği boş zaman ve rekreasyon işletmeleri için çok önemlidir. Boş zaman ve
rekreasyon işletmeleri paket programlarını anlaştıkları tesislere saat karşılığında satmaktadırlar.
Pazarlanan paket program beyaz parti, shaolin dansı, havai fişek gösterisi, ateş gösterisi, latin dansları,
hip hop, halk dansları, müzikaller (spamelote, vampirlerin dansı, aslan kral, güzel ve çirkin, madonna)
gibi etkinlikleri içermektedir. İkincisi, rekreatif etkinliğin düzenleneceği tesise rekreasyon uzmanı
istihdamının sağlanmasıdır. İstihdamı sağlanmış rekreasyon uzmanı ise gün boyu tesis içerisinde yapılan
rekreatif etkinliklerden sorumlu olan personeldir. Tesis içerisinde plaj voleybolu, step aerobik, jimnastik,
havuz aktiviteleri, su sporları, golf, tenis, dart, tombala, garden parti, çocuk kulübü vb. etkinlikler
rekreasyon uzmanları tarafından yapılmaktadır.
Sanayi Rekreasyonu Organizasyonları
Ülkemizde, boş zaman ve rekreasyon alanında kolay ulaşılabilen, kolay uygulanabilen ve kolay sonuç
alınabilen rekreatif iş organizasyonlarının başında eğlence ve animasyon organizasyonları gelmektedir.
1990’lı yıllardan itibaren boş zaman ve rekreasyon olgusunun Türkiye’de yaygınlaşmaya başlamasıyla
birlikte, eğlence ve animasyon organizasyonlarının yanı sıra en çok ifade edilen bir başka boş zaman ve
rekreasyon organizasyonu, sanayi rekreasyonu organizasyonlarıdır.
Ancak, ülkemizde sanayi
rekreasyonu organizasyonları ne yazık ki kolay ulaşılabilir, kolay uygulanabilir ve kolay sonuç alınabilir
bir özellik sergileyememiştir. Buna, boş zaman ve rekreasyon faaliyetleri yapan ticari işletmelerin sayısal
azlığı, var olan boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin organizasyon tipine az ilgi göstermesi, rekreatif
sanayi organizasyonuna yönelik devlet desteğinin ve teşvikinin yetersizliği, sanayiyi oluşturan şirket
sahiplerinin ve çalışanlarının konu ile ilgili bilgi yetersizliği ve farkındalığındaki eksiklikler sebep olarak
gösterilebilir.
Sanayi devriminden sonra ABD’deki büyük şirketler, çalışanlarının boş zamanlarını değerlendirerek
onların daha verimli çalışabildiklerini fark etmiştir. Özellikle ofis ortamında çalışanların fiziksel
özelliklerini geliştirmek ve ruh sağlığına katkı yapabilmek için sportif aktivitelerden yararlanmışlardır.
Bowling, basketbol, voleybol ve beyzbol gibi takım sporları yaygın olarak kullanılmıştır. Günümüzde
birçok büyük şirket, çalışanlarının boş zamanını değerlendirmek için rekreasyon etkinliklerine sponsor
olmaktadır. Bu noktada, boş zaman ve rekreasyon işletmeleri bu tür sponsorluklardan yararlanmalı ve
rekreatif projelerini büyük şirketlere ürün olarak sunmalıdır. Bu sayede, boş zaman ve rekreasyon
işletmelerinin en etkili ve verimli organizasyon tipi olan eğlence ve animasyon organizasyonlarından
sonra ikinci büyük potansiyele sahip olan sanayi rekreasyonu organizasyonlarını ön plana çıkarabilir.
Çünkü sanayi rekreasyonu organizasyonlarında, tek bir organizasyon içerisinde çok büyük kitlelere
ulaşabilme şansı oldukça yüksektir. Dolayısıyla, artan kitle sayısı, boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin
de kar oranlarını artıracaktır. Ancak, bu tür organizasyonların büyüklüğü, rekreasyonda proje yönetimini
ön plana çıkarmaktadır. Dolayısıyla, yapılacak olan sanayi rekreasyonu organizasyonlarının bir proje
dahilinde sunulması ve uygulanması önem arz etmektedir.
Büyük şirketler, çalışanlarının ruh ve beden sağlığını korumak ve iş verimliliğini sağlayabilmek için
yaptığı boş zaman değerlendirmelerini sadece şirket içerisinde değil aynı zamanda yapmış olduğu
anlaşmalar sayesinde özel işletmeler içerisinde de gerçekleştirmektedir. Buna, fitness, dans, havuz,
egzersiz stüdyoları, sauna, masaj, çocuk etkinlikleri vb. özellikler taşıyan spor ya da rekreasyon
işletmeleri örnek olarak verilebilir. Sanayi rekreasyonu organizasyonlarına sadece, şirket içerisinde ya da
özel işletmelerde boş zaman değerlendirmesi olarak bakılmaması gerekir. Çünkü şirket çalışanlarının
sadece kapalı alanlardaki boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinden değil aynı zamanda açık alanda
yapılabilecek rekreatif organizasyon etkinliklerden de yararlanması gerekir. Açık alanda yapılabilecek
boş zaman ve rekreasyon organizasyonları (piknik, festival, trekking, oryantiring, atlı gezi, macera ve
ekstrem sporlar) hem ürün yelpazesinin genişletilmesinde hem de daha çok müşteri potansiyelinin ortaya
çıkarılmasına katkı sağlayacaktır.
46
Özet
Sanayi devrimi ve teknolojik gelişmeler, boş
zamanın artışına katkı sağlayarak bireylerin boş
zaman ve rekreasyon etkinliklerine yönelmesini
kolaylaştırmıştır. Sanayi devrimi öncesindeki
toplumlarda iş, iş hayatı, ev işleri, beslenme ve
boş zaman arasındaki zaman aralıklarının
netleşmemiş olması bireylerin daha planlı ve
alternatifi bol olan boş zaman değerlendirmesi
yapabilmesine engel olmuştur. Ancak, günümüz
dünyasında ülkeler arasındaki iletişim ve seyahat
olanaklarının
artması
toplumlar
arasında
çoğulculuk kültürüne yol açmıştır. Yani, genel bir
kültüre ve kimliğe sahip olan pek çok etnik ve
küçük gruplar tarafından paylaşılan, asimilasyona
karşı olan ve aynı değerleri ve davranışı
sergilemeyen çoğulcu bir endüstriyel kültür
oluşmaktadır. Bu sayede çoğulculuk kültürü,
zevk için yapılacak bir şeyin bireysel seçiminde
boş zamanın rolünü artırmıştır.
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisine
yeme içme hizmetleri, konaklama hizmetleri,
ulaşım hizmetleri, rekreasyonel tesisler, ziyaretçi
çekim alanları, çeşitli hizmetler, aracılık
hizmetleri, devlet hizmetleri gibi bir çok sektörün
katılması, boş zaman ve rekreasyon ürünlerinin
çeşitlenmesine ve bir çok organizasyon türünün
ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Boş zaman ve
rekreasyon endüstrisi içerisindeki sektörlerin
ortaya çıkarmış olduğu hizmet organizasyonlarının çeşitlenmesi ve gelişmesi, boş
zaman ve rekreasyon endüstrisinin büyümesine
en büyük katkıyı yapan ögedir. Boş zaman ve
rekreasyon endüstrisi içerisideki bu tür
organizasyonlara rekreasyonel turizm seyahati
organizasyonları, macera rekreasyonu organizasyonları, spor, konser ve festival seyahati
organizasyonları, sosyal ve eğitim içerikli
organizasyonlar, rekreatif alışveriş organizasyonları, eğlence ve animasyon organizasyonları ve sanayi rekreasyonu organizasyonları örnek olarak verilebilir.
Sanayi devriminin ve teknolojik gelişmelerin bir
başka sonucu ise yeni dünya düzenindeki
kapitalizm anlayışının insanlara tüketim bilinci
oluşturarak boş zamanlarını ele geçirmeye
çalışmasıdır. Çağdaş gelişmiş toplumlarda
tüketimcilik bir yaşam biçimine dönüştürülerek,
marka ve sembollerin ön planda tutan tüketici
bilinci oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu sayede
kapitalizme yeni alanların oluşturulması süreci
boş zaman endüstrisinin gelişimine katkı
sağlamaktadır. Boş zamanın tüketilmesine
yönelik oluşturulan alanlar/sektörler, boş
zamanda gerçekleştirilen organizasyonların,
malzemelerin üretilmesinde ve pazarlanmasında
oldukça belirleyici bir rol oynamaktadır.
Boş zaman ve rekreasyon uzmanlarının ve
işletmelerinin ürün portföyünü oluşturan ana
başlıklar boş zaman ve rekreasyon endüstrisini
oluşturan sektörlerin ortaya koymuş olduğu
organizasyon türleridir.
47
Kendimizi Sınayalım
1. Güzümüzde boş zaman ve rekreasyon endüstrisinden yararlanan jenerasyon hangisidir?
6. Aşağıdakilerden
alanlarından biridir?
a. X jenerasyonu
a. Ulusal parklar
b. A jenerasyonu
b. Giyim mağazaları
c. Z jenerasyonu
c. Eğlence satış mağazaları
d. B jenerasyonu
d. Konser alanları
e. Y jenerasyonu
e. Hotel, motel
2. Aşağıdakilerden hangisi boş zaman ve rekreasyon endüstrisinin ortaya çıkışının en temel
sebebidir?
7. Aşağıdakilerden hangisi terapatik rekreasyon
alanlarından biri değildir?
hangisi
ziyaretçi
çekim
a. Rekreasyon alanları
a. Sanayi devrimi
b. Hapishaneler
b. Ekonomi
c. Huzurevleri
c. Yaşam tarzı
d. Tıp hastaneleri
d. İş anlayışı
e. Okullar
e. Boş zaman ve rekreasyon algısı
8. Aşağıdakileden hangisi boş zaman ve
rekreasyon
etkniliklerinin
düzenlendiği
tesislerden biri değildir?
3. Aşağıdakilerden hangisi topluluklarda boş
zamanın özelliklerinden biri değildir?
a. Açık alan
a. Büyük boş zaman ve rekreasyonel alışveriş
merkezleri
b. Grup odaklı
c. Çok seçenekli
b. Turist denstinasyonunda bulunan boş zaman ve
rekreasyonel alışveriş alanları
d. Genelleştirilmiş aktiviteler
c. Zanaat merkezleri
e. Faydacı yönelim
d. Panayır alanları
4. Aşağıdakilerden hangisi boş zaman ve
rekreasyon sektörlerinden biri değildir?
e. Ziyaretçi çekim merkezlerinin bir parçası olan
boş zaman ve rekreasyon odaklı merkezler
a. Seyahat hizmetleri
b. Yeme içme hizmetleri
9. Aşağıdakilerden hangisi boş zaman ve
rekreasyon hizmeti organizasyonlarından biri
değildir?
c. Aracılık hizmetleri
a. Rekreasyonel turizm seyehati organizasyonları
d. Devlet hizmetleri
b. Kişisel gelişim organizasyonları
e. Rekreasyonel tesisler
c. Spor, konser ve festival organizasyonları
5. Aşağıdakilerden hangisi çoğulcu ve tekilci
kültürel toplumlar arasında boş zaman
farklılıklarını ortaya koyan ögelerden biri
değidir?
d. Spor ve finess merkezi organizasyonları
e. Terapatik rekreasyon organizasyonları
10. Aşağıdakileden hangisi macera rekreasyonu
etkinliklerinden biri değildir?
a. Devletin rolü
a. Doğa yürüyüşleri
b. Teknoloji farklılığı
b. Yöresel at yarışları
c. Davranıştaki çeşitlilik
c. Kanoculuk
d. Rol problemleri
d. Atla gezinti
e. Ticari organizasyonların rolü
e. Balon seyahatleri
48
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
1. e Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
Sanayi devriminden önceki toplumlarda iş
anlayışı ve ortamı günlük yaşam ile iç içe
geçmişken bunun aksine boş zaman ayrışmış
durumda değildi. Sanayi devrimi esnasında
endüstrileşme ve organizasyon iş ve boş zaman
arasında oldukça büyük bir ayrım ortaya
çıkarmıştır. Bu yüzden günlük yaşam içerisinde
iş, ön plana yerleşirken boş zaman, arta kalan
zaman dilimine dönüşmüştür.
2. a Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyonda Endüstriyel Gelişim” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
3. c Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyonda Endüstriyel Gelişim” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
4. a Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyon Endüstrisinde Hizmet Sektörleri”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 2
Rekreasyonel ürünlerden ve hizmetlerden hem ev
içinde hem de ev dışında yararlanılabilir. Bu ürün
ve hizmetlerin ev içinde olanları (okuma, ev
eğlencesi, ev ve bahçe işleri, hobiler vb.) ve ev
dışında olanları (kâğıt oyunları, spor ve
aktiviteler, hobiler ve eğlenceler vb.) çok geniş
bir ürün dizinini oluşturmaktadır.
5. b Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyonda Endüstriyel Gelişim” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
6. c Yanıtınız yanlış ise “Ziyaretçi Çekim
Alanları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
Sıra Sizde 3
7. a Yanıtınız yanlış ise “Terapatik Rekreasyon
Organizasyonları” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
Macera rekreasyonu organizasyonları incelendiğinde (Tablo 2.3), risk ve tehlike elemanları ile
kesin olmayan sonuçları içerdiği görülmektedir.
Kesin olmayan sonuç kavramı, kumar
oyunlarının doğasındaki şans ihtimali ile
benzerdir. Macera rekreasyonlarındaki sonucun
belirsizliği, katılımcının becerisinden ve yaptığı
hareketlerden dolayı etkilenebilir. Faaliyetlerin
gerçekleşmesi esnasındaki kötü hava ve taş
düşmesi gibi şansa bağlı olaylar, katılımcının
kararıyla ilişkilendirilebilir.
8. d Yanıtınız yanlış ise “Çeşitli Hizmetler”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
9. b Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyon
Endüstrisinde
Hizmet
Organizasyonları” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
10. b Yanıtınız yanlış ise “Macera Rekreasyonu
Organizasyonları” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 4
Terapatik rekreasyon uzmanları müşterilerinin
duygusal, zihinsel ve fiziksel durumunu
geliştirmek ve korumak için sanat, el sanatları,
hayvan eğitimi, spor, oyun ve hareket, drama,
müzik, toplu geziler gibi etkinlikleri içeren
teknikleri
kullanırlar.
Böylece
bireyin
depresyonunu stresini ve kaygısını azaltmasında,
temel motor kontrollerini edinmesinde, beceri
muhakemesini yapabilmesinde, özgüvenini elde
etmesinde ve sosyalleşmesinde destek olurlar.
Bunun yanı sıra, terapatik rekreasyon uzmanı
engelli bireylere rekreasyon aktivitelerinden ve
kamu kaynaklarından nasıl yararlanmaları
gerektiğini öğreterek toplum içine dahil
olmalarına yardımcı olurlar.
49
Yararlanılan Kaynaklar
Aytaç, Ö, (2004). Kapitalizm ve Hegomonya
İlşkileri Bağlamında Boş Zaman, C. Ü. Sosyal
Bilimler Dergisi, Aralık, (28) 2, 116.
Horner, S. Swarbrooke, J. (2005). Leisure
Marketing a Global Perspective, Elsevier
Butterworth-Heinemann
Honer, S. And Swarbrooke. J. (2005) Leisure
Marketing a Global Perspective, pp.46, elsevier
Butterworth Heineman.
Aytaç, Ö. (2002). Boş Zaman Üzerine
Kuramsal Yaklaşımlar, Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi. 2002: 12(1) 231-260
Government of Canada, (1998) Sport in
Canada:
Leadership,
partnership
and
accountability: Everybody’s business, Ottawa:
Public Works and Government Services.
Geoffrey. G. (1990). Leisure in Your Life,
Venture Publishing, Third Edition, Inc. State
Collage, Pennsylvania.
Theodorsen, G. Theodorsen G. (1999). Modern
dictionary of sociology, NewYork: Thomas
Crowell, p.245.
Meek, A. (1997). An estimate of the size and
supported economic activity of the sports
industry in the United States, Sport Marketing
Quarterly,. 1997; 6(4):15-21.
Munson, K. (1978). Commercial and Memberowned Recreation Forms, In G. Godbey,
Recreation, Park and leisure services, (pp.133175). Philadelpia: W.B. Saunders.
Pitts, B.G., ve Stotlar, D.K. (1996).
Fundamentals
of
sport
marketing.
Morgantown.
WV:
Fitness
Information
Technology.
Lee H. ee-Chan. (2001). Determinants of
Recreational Boater Expenditures on Trips,
Tourism Management 22, 659-667.
Sporting Goods Manufacturers’ Association,
(2001). The 2001 SGMA state of the industry
report, North Palm Beach, FL: Author.
Kraus G. R. & Curt, S E. J. (1990). Creative
Management in Recreation, Parks, and
Leisure Services, Times Mirror/Mosby College
Publishing, 5. Edition,
Industry Canada. (2003) Sporting goods
industry, Erişim Tarihi: April 21, 2003, from
http:// strategis.ic.gc.ca/epic/internet/insg-as.nsf,
2003.
Daniels, J. M. Norman, C.W. & Henry S. M.
(2004). Estimating Income Effects Of a Sport
Tourism Event, Annals of Tourism, (31), 1,180199.
Lim, C., & Turco, D. (2001) The next
generation of sport: Y. Cyberjournal of sport
marketing,
Erişim
Tarihi:
http://www.ausport.gov.au/fulltext/1999/cjsm/v3
n4,1999. Retrieved April 2, 3(4).
Deller, C. S. & Marcouıller, W. D. Green P. G.
(1997). Recreational Housing and Local
Government Finance, Annals of Tourism
Research, 24 3 87-705.
Alch, M.L. (2000). The echo-boom generation,
Futurist. 34(5): 42.
Shivers, Jay S. and L. J. Delisle (1997). The
Story of Leisure, Australia.
Bradish, C., & Lathrop, (2001). A. Girl power:
Examining the female pre-teen and teen as a
distinct segment of the sport marketplace,
Sport Marketing Quarterly, 10:19-24.
Lawson, Fled ve Manuel Band-Bovy (1977).
Tourism and Recreation Development, London
Leberman, Sarah I. ve Peter Mason (2002).
Planning for Recreation and Tourism at the
Local Level: Applied Research in the
Manawatu Region for New Zealand, Tourism
Geographics, Volume 4, Issue 1, ss.3-21.
John, D.R. (1999). Consumer socialization of
children: A retrospective look at twenty-five
years of research, Journal of Consumer
Research, 26:183-213
Swarbrooke, J. S. (1999). The Develompment
and Management of Visitors Attractions. 2nd
Editon. Butterworth-Heinemann, Oxford.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (2005). Mesleki
Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi
Projesi. Konaklama ve Seyahat Hizmetleri, s.
41. Seyahat Acentacılığı, Ankara,
Middleton V.T.C. and Clarke, j. (2001).
Marketing in Travel and Tourism, 3rd Edition.
Butterworth-Heinemann, Oxford,
Ewert, A. (1987). Recreation in the Outdoor
Setting: A Focus on Adventure based
Recreational Experiences, Leisure Information
Quarterly, 14, s:5-7.
50
Chalip, L. (2007). Towards social leverage of
sport events, Journal of Sport and Tourism,
2007; 11(2), 1-19.
Ewert, A. ve Hollenhorst, S. (1995). Adventure
Recreation and Its Implication for Wildernes,
International Journal of Wilderness, v:3, no:2,
s:21-26
Hall, C. M. (1989). Hallmark tourist events:
analysis, definition, methodology and review,
In G. J. Syme, B. J. Shaw, D. M. Fenton, and W.
S. Mueller (Eds.), The planning and evaluation of
hallmark events Sydney, Australia:Avebury,
1989; 3-40.
Hall, M. ve Weiler, B. (1992). Special Intrest
Tourism, London: Belhaven.
Bentley, T. Page, S. ve Laird, I. (2001),
Accidents in The New Zeland Adventure
Tourism Industry, Safety Science. V:38, s:3148.
Jones, C. (2001). Mega-events and host-region
impacts: determining the true worth of the
1999 Rugby world cup, International Journal of
Tourism Research, 3. 241-151.
Sung, H. Morrison, A. ve O’ Leary, T. (1997).
Definition of Adventure Tarvel: Conceptual
Freamwork of Empirical Apllication from The
Providers’ Perspective, Asia Pasific Journal of
Tourism Research, v:1(2), s:47-67.
Etchner, C, and Ritchie, J. (1993). The
measurement of destination image: an
empirical assessment, Journal of Travel
Research, 1993; 31(4), 3-13.
Gülcan, B, (2004). Macera Turizminin
Kapsamı ve Macera Turizminde Kaza Riski,
Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm eğitim
Fakültesi Dergisi, sayı:1, ss. 18-38.
Şimşek, K. Y. (2011). Mega organizasyon etkisi
ölçeği’nin uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik
çalışması (2011 Erzurum 25. Dünya
Üniversitelerarası
Kış
Olimpiyatları),
Uluslararası Spor Ekonomisi ve Yönetimi
Kongresi 12-15- Ekim İzmir.
Kaplan, M, (1960). Leisure in America: A
sociology, New York: Harper and Row.
Sylvester. C, J.E. Voelkle, and G. D. Ellis.
(2001). Therapeutic Recreatin Programming:
Theory and Practic, State Collage , PA:
Venture.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (2008). Mesleki
Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi
Projesi. Halkla İlişkiler ve Organizasyon
Hizmetleri, Ankara.
Rajgopal, A. (2006). Leisure shopping behavior
and recreational retailing: A symbolic analysis
of marketinplace strategy and consumer
response, Department of Marketing, Business
Division. Monterrey Instute of Technology and
Higer Education, Mexico City Campus, Mexico.
Ceylan, Ö. Yıldız, S. M. Tekin, A. Özdağ, S.
(2010). Animasyonda iç ve dış kaynak
kullanan turistik işletmelerin hizmet kalitesi
açısınan karşılaştırılması. Türkiye Kick Boxing
Federation Jounal os Sport Science, Volume 2
Sayı: 2, Ocak, Ankara.
Can, Y.Soyer F. ve Güven H. (2000). Spor
Hizmetlerinde
Verimliligi
Etkileyen
Faktörlerin Degerlendirilmes, Bildiriler. Cilt II.
Sporda Psiko-Sosyal Alanlar, Spor Yönetim
Bilimleri 1. Gazi Beden Egitimi ve Spor Bilimleri
Kongresi 26-27 Mayıs. Ankara.
Biçer T. (1994). Spor Yönetimi Organizasyonu,
Ekonomik Birim Olarak Spor isletmeleri ve
Uygulamadan Bir Örnek, Marmara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim ve
Organizasyon Anabilin Dalı Doktora Tezi.
İstanbul.
Gündogdu, C., S. Devecioglu, (2008). Spor
Hizmetlerinin Genel Ekonomi Çerçevesinde
Görünümü, Fırat Üniversitesi, Dogu Anadolu
Bölgesi Arastırmaları Dergisi (DAUM) Cilt: 6,
Sayı:2, s.117-124, Subat, Elazığ.
Bowdin, G., McDonnell, I., Allen, J., and
O’Toole, W. (2002). Events management,
Oxford: Butterworth-Heinemann.
51
3
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Yönetim kavramını açıklayabilecek,
Rekreasyon yöneticilerini ve aldıkları kararları tanımlayabilecek,
Rekreasyon yönetimi ve organizasyon ilişkisini kurabilecek,
Rekreasyonda yönetim fonksiyonlarını sınıflandırabilecek,
Rekreasyon yönetiminde kaynakların yönetimini değerlendirebilecek,
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Rekreasyon Yönetimi
Rekreasyon Yöneticisi
Sistem Yaklaşımı
Rekreasyonda Yönetim Fonksiyonları
Koordinasyon
İçindekiler
Giriş
Rekreasyon Yönetimi: Tanım ve Kavramlar
Rekreasyon Yöneticisi
Yönetim Kuramları
Rekreasyon Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
Rekreasyon Yönetiminde Karar Verme
Rekreasyon Yönetimi ve Organizasyon İlişkisi
Rekreasyon Yönetimi Fonksiyonları
Rekreasyon Yönetiminde Kaynakların Yönetimi
52
Rekreasyon Yönetimi
GİRİŞ
Yönetim; belirli bir takım amaçlara ulaşmak için başta insan kaynakları olmak üzere, parasal kaynakları,
donanımı, zamanı vb. unsurları birbiriyle uyumlu, verimli ve etkin kullanabilecek şekilde kararlar alma ve
uygulatma süreçleri toplamıdır. Yönetim, örgütlerin amaçlarına etkin ve verimli ulaşabilmeleri
bakımından zorunlu bir işlevdir ve yönetim sürecinin, yönetim fonksiyonları açısından incelenmesi
gerekmektedir.
Bu bağlamda rekreasyon yönetimi, yönetim fonksiyonları açısından en basit haliyle boş zaman
değerlendirmeyle ilgili etkinliklerin planlaması, organizasyonu, yönlendirilmesi, koordinasyonu ve
denetimi şeklinde ifade edilebilir. Yönetim kuramlarında olduğu gibi rekreasyon yönetimi de, tarih
boyunca yaşanan çeşitli gelişmelere bağlı olarak değişmiş ve bunun sonucunda rekreasyona olan ilgiyi
artıran faktörler çeşitlenmiştir.
Rekreasyon yönetim sürecinde yönetici düzeyleri, yetki ve sorumluluklarına bağlı olarak
değişmektedir. Yöneticilerin temel görevi karar vermektir ve yönetim hiyerarşisine göre farklı düzeylerde
yer alan rekreasyon yöneticilerinin almak zorunda oldukları kararlar farklılık göstermektedir.
Rekreasyon yönetimi; içinde bulunulan çevreyi hedef almış küçük merkezlerden başlayarak çok
amaçlı büyük merkezlere kadar değişebilen, özel veya kamu kurumlarının denetiminde birçok
organizasyonu kapsamaktadır. Bununla birlikte tarihsel süreç ile birlikte rekreasyon endüstrisi oldukça
karmaşık bir yapıya bürünmüştür. Bu yapı içerisinde, rekreasyon alanlarının ve rekreasyon aktivitelerinin
teminini sağlayan farklı organizasyonlar bulunmaktadır. Bu organizasyonlar kendi içinde yerel ve ulusal
olarak ayrılan kamu organizasyonları, özel sektör organizasyonları ve kar amacı gütmeyen diğer bir
ifadeyle gönüllü organizasyonlar şeklinde ifade edilebilir.
Organizayon tipleri ve yönetici düzeyleri değişse de, her yönetimde olduğu gibi rekreasyon
yönetiminde de belirli fonksiyonların yerine getirilmesi gerekmektedir. Kitabın bu bölümünde detaylı bir
şekilde açıklanan fonksiyonlar; planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve kontrol şeklinde
sıralanabilir.
Rekreasyon yönetiminde bir diğer önemli konu, kaynakların yönetilmesi ile ilgilidir. Rekreasyon
yönetiminde yöneticiler, farklı sorumluluk ve yetkiler dahilinde rekreasyon organizasyonu içerisinde yer
alan finansal, beşeri, fiziksel ve teknolojik kaynakların yönetiminden sorumludurlar.
REKREASYON YÖNETİMİ: TANIM VE KAVRAMLAR
İnsanlar, ihtiyaçlarını karşılamak için mal ve hizmet üretmeye çalışmaktadırlar. İhtiyaçlar ise genel
anlamda, çok çeşitli olmalarının yanı sıra tekrarlanırlar ve neredeyse sonsuzdurlar. Bununla birlikte bir
ihtiyacın tatmininden sonra yeni bir ihtiyaç doğmaktadır. Yeme, içme, barınma gibi temel ihtiyaçlar
karşılansa bile insanların toplum tarafından kabul görme, kendini ispat etme gibi üst düzey ihtiyaçları
ortaya çıkmaktadır. Tüm bu ihtiyaçların tatmini için mal ve hizmet üretme amacıyla bir takım örgütler
kurulur. Örgütlerin oluşması ise üretim faktörlerinin uygun bir bileşiminin oluşturulmasına bağlıdır.
Üretim faktörleri emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimdir. Girişimci, üretim faktörlerini sağlar ve
bunlara işlerlik kazandırmak için yönetimi oluşturur. Bu bağlamda iki kişinin olduğu yerde bile yönetim
kavramından bahsedilebilir.
53
Üretim faktörleri emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimdir.
Yönetim farklı disiplinler tarafından, çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. İktisatçılara göre yönetim,
üretim faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir ve ihtiyaçların karşılanması için üretimde bulunma
zorunluluğu bulunmaktadır. Yönetim bilimi ile uğraşanlar yönetimi; bir otorite sistemi olarak kabul
etmektedir ve organizasyonu, otorite ilişkisi ile birbirine bağlı olan, yöneten ve yönetilenler grubu
şeklinde sınıflamışlardır. Sosyologlara göre yönetim ise bir sınıf ve saygınlık sistemidir.
Yönetim çok boyutlu bir kavram niteliği taşımaktadır (Koçel, 2010). Farklı disiplinlerin yaptığı
tanımların ve bakış açılarının ortak noktası, yönetimin belli amaçları diğer kişilerin çabaları ile
gerçekleştirmek olduğu şeklindedir. Daha geniş bir tanım ile “yönetim”, bir kuruluşta hedeflere ulaşma
yolunda yapılan çalışmaların düzenlenmesidir. Bu durumda, bir veya daha fazla amacın varlığı ve bunlara
ulaşmanın söz konusu olduğu durumlarda yönetimin varlığından söz edilmektedir.
Yönetim; belirli bir takım amaçlara ulaşmak için başta insan kaynakları olmak üzere, parasal
kaynakları, donanımı, demirbaşları, hammaddeleri, yardımcı malzemeleri ve zamanı, birbiriyle uyumlu,
verimli ve etkin kullanabilecek şekilde kararlar alma ve uygulatma süreçleri toplamıdır. Bir başka tanıma
göre yönetim; belirlenen amaçlara ulaşmak için gerekli olan kaynakların etkili ve verimli bir şekilde
kullanıldığı bir sistemdir (Schermerhorn, 1996).
Yönetim; toplumsal ihtiyaçların bir bölümünü karşılamak üzere kurulan bir organizasyonda, önceden
belirlenmiş amaçları gerçekleştirecek işleri yapmak için bir araya getirilen insan gücünü ve diğer
kaynakları örgütleyip eşgüdümleyerek eyleme geçme sürecidir. İki veya daha fazla insanın belirli bir
amacı gerçekleştirmek için bir araya geldiği her yerde yönetim olayı mevcuttur Bununla birlikte yönetim;
aile, işletme gibi en küçükten, devlet ve uluslararası örgütler gibi en büyük örgütler kadar herkes için
geçerli ve gerekli bir işlevdir.
Yönetimi bir süreç olarak algılama eğilimine göre yönetim; "bir grup insanı, belirlenmiş amaçlara
doğru yöneltme, aralarındaki işbirliği ile koordinasyonu sağlama çabalarının bütününü içeren bir süreçtir”
şeklinde ifade edilebilir. Süreç olarak yönetim kavramı, başkaları vasıtası ile iş görme ve önceden
belirlenen hedeflere ulaşmanın söz konusu olduğu her durum için kullanılmaktadır.Yönetim sürecinin
özellikleri şu şekilde belirtilebilir (Eren, 2003);
•
Yönetim, amaçları gerçekleştirmeye yönelik, rasyonel bir süreçtir.
•
Yönetim, beşerî ve maddi kaynakları serbestçe kullanabilme yetkisini gerekli kılmaktadır ve bu
kaynaklar arasında optimum bir uyumu gerektirir.
•
Yönetim, sosyal ve grupsal bir süreçtir. Bununla birlikte her insanın bilgi, yetenek ve tecrübesi
doğrultusunda en iyi yapacağı işleri yapmasını ve uzmanlaşmasını gerekli kılar.
•
Yönetim, yönetici ve yönetilenler arasında ahenk, uyum ve haberleşmeyi gerektirmektedir ve
yöneticilerin otorite kurmasını zorunlu kılar.
•
Yönetim, zamanın ekonomik ve dikkatli şekilde kullanılmasını gerektirir.
Yönetim en basit tanımla, belirli amaçları başkalarının çabaları ile
gerçekleştirmek şeklinde ifade edilir.
Yönetim, örgütlerin amaçlarına etkin ve verimli ulaşabilmeleri bakımından zorunlu bir işlevdir.
Yönetim kavramına ilişkin diğer bir önemli yaklaşım ise yönetim sürecinin, yönetim fonksiyonları
açısından incelenmesi şeklindedir. İstenilen sonuçlara ulaşılması için yönetimi gerçekleştirecek kişi veya
gruplar, öncelikle amaçlar ve bu amaçlara ulaştıracak yollar ve araçları analiz etmelidir (planlama).
İlerleyen adımda kaynaklar bir yapı ve düzen içinde gruplanır ve düzenlenir (örgütleme). Daha sonra
insanlar kurulmuş düzen içinde harekete geçirilir (yürütme) ve son olarak işlerin, yönteme, düzene ve
amaçlara uygun bir şekilde yapılıp yapılmadığı denetlenir (kontrol). Belirtilen bu dört işlev, yönetim
fonksiyonları olarak adlandırılmaktadır ve her yönetim sürecinde bu dört unsurun az veya çok mutlaka
olması gerekmektedir (Ülgen ve Mirze, 2006).
54
Yönetim sürecini, yönetim fonksiyonları açısından açıklayınız.
"ekil 3.1: Yönetim Fonksiyonları
Ruhsal ve bedensel yenilenme amacı ta!ıyan, aynı zamanda bireyin sosyal, kültürel, ekonomik ve
fizyolojik olanaklarına ba#lı bo! zaman kullanımlarını içeren aktiviteler olarak tanımlanan rekreasyon
faaliyetlerinde yönetim, belirtilen yönetim fonksiyonları ba#lamında benzer !ekilde dü!ünülebilir.
Rekreasyon yönetimi, yönetim fonksiyonları açısından en basit haliyle bo! zaman de#erlendirmeyle
ilgili etkinliklerin planlaması, organizasyonu, yönlendirilmesi, koordinasyonu ve denetimi !eklinde ifade
edilebilir.
www.recmanagement.com
Amaçların etkin ve verimli bir !ekilde gerçekle!tirilmesi ve belirli bir toplulu#un i!birli#ini sa#lamak
için gerekli olan yönetim, toplumsal ya!amla birlikte ortaya çıkmı!tır ve evrensel bir süreçtir. Bununla
birlikte rekreasyonel faaliyetler, bütün insanlar için ortak bir lisan olu!turmaktadır ve rekreasyon
yönetimi her ya!taki ve cinsteki insanın katılımına imkân vermektedir.
Rekreasyonel etkinlikler; planlanmı! olarak veya plansız olarak gerçekle!tirilmekte; organize veya
organize olmamı! mekânlarda yapılabilmektedir. Bu ba#lamda rekreasyonel etkinliklerin esnek yapısı ön
plana çıkmaktadır. Ancak kurumsal olarak dü!ünüldü#ünde, rekreasyon faaliyetlerinin detaylı bir !ekilde
planlanarak yürütülmesi gerekmektedir.
Özellikle kentsel alandaki gençlerin bo! zaman ve oyun etkinliklerine katılma tercihleri, yerel ve
merkezi hükümetler açısından planlama yapmada büyük önem ta!ımakta ve kentsel alan ya!amını
anlamaya geni! bir perspektif sa#lamaktadır.
Rekreasyon yönetimi yönetim fonksiyonları açısından, bo# zaman
de$erlendirmeyle ilgili etkinliklerin planlaması, organizasyonu, yönlendirilmesi,
koordinasyonu ve denetimi #eklinde ifade edilebilir.
Rekreasyon yönetiminde etkin ve ba!arılı olmak için bazı yönetim ilkelerinin belirlenmesi
gerekmektedir. Rekreasyon yönetiminin ilkeleri !u !ekilde sıralanabilir;
•
Karar ve Amaçlar: Örgütün hedef ve amaçları açıkça belirlenmelidir. Örne#in bir rekreasyon
etkinli#i yapılması dü!ünülüyorsa bu etkinli#in kar amaçlı olup olmadı#ının, hedef kitlesinin ne
oldu#unun, katılımcılara nasıl bir tatmin duygusu ya!atılması hedeflendi#inin önceden
belirlenmesi gerekmektedir.
•
Tek Ba!kan: Her rekreasyon sisteminde genellikle tek bir tepe yöneticisi tercih edilmelidir.
•
Pozisyonların Tanımlanması: Rekreasyon sisteminde yer alan her çalı!an kendi görev,
sorumluluk ve yetkilerinden olu!an pozisyon sınırlarını açıkça bilmelidir.
•
Yönerge Bütünlü"ü: Her çalı!an kendi i!ine yönelik olarak aldı#ı emirleri kimden aldı#ını ve
ya kime verdi#ini ve denetimi kimin yaptı#ını veya kimi denetledi#ini açıkça bilmelidir.
55
!
!
•
Çalışmaların Süreçlere Uygunluğu: Tüm birimler, uygulama için oluşturulan standartlara ve
kılavuzlara uygun olarak çalışmalıdırlar (Köktaş, 2004).
Rekreasyon yönetiminde, katılımcıların ilgisi, yaşı, cinsiyeti, yer ve mekân, yetenek ve beceriler,
zaman, amaç, grubun büyüklüğü ve organizasyon şekli gibi pek çok faktör dikkate alınmalıdır (Hacıoğlu
ve ark., 2003).
Rekreasyon faaliyetlerinin yönetimi, bireysel bazda yapılan yönetim ve topluluk bazında yapılan
yönetim olarak iki şekilde ele alınabilir;
Bireysel Bazda Yapılan Yönetim; bireyin kendisi ile ilgili olan bir faaliyeti kendi düşüncesini ve
iradesini kullanarak yönetmesidir. Bir insan günlük yaşamında çok farklı olaylarla karşılaşır ve her
durumda karar vermek zorundadır. Örneğin, bir öğrencinin derse girip girmeme gibi kararları aslında,
farkında olmaksızın yerine getirdiği bir yönetim olayıdır. Buna benzer olarak birey, boş zamanını nasıl
değerlendireceği konusunda kendini bir yönetim içerisinde bulur (Hacıoğlu ve ark., 2003).
Topluluk Bazında Yapılan Yönetim; topluluk bazında yapılan yönetimde kurum veya kuruluşlar
rekreasyon faaliyetlerini katılımcılar için yönetmektedirler. Bu bağlamda rekreasyon faaliyetlerini
yöneten bu kurum ve kuruluşlar üç ana grupta incelenebilir. Kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör
kuruluşları ve kar amacı gütmeyen (gönüllü) kuruluşlar.
Bu bölümde açıklanan rekreasyon yönetimi, daha çok topluluk bazında yapılan yönetimi ifade
etmektedir.
Rekreasyon faaliyetlerinin yönetimi, bireysel bazda yönetim ve
topluluk bazında yönetim şeklinde ayrılmaktadır.
Rekreasyon Yöneticisi
Yönetici; kar ve risk başkalarına ait olmak üzere, mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bir araya
getiren ve işletmeyi çalıştırma sorumluluğu olan kişidir. Yöneticinin;amaçlara hangi kaynaklardan
ulaşılabileceğini belirleyerek kaynakların sağlanması, işletme çalışanlarının görevlerinin belirlenmesi,
yapılacak işlerle ilgili işlemlerin başlatılması ve hedeflere ulaşılması için gerekli önlemlerin alınmasına
ilişkin görevleri bulunmaktadır. Bununla birlikte işletme yöneticilerinde bulunması gereken temel nitelik
ve özellikler şu şekildedir;
•
Hedeflere ulaşmada kararlı,
•
Vizyon sahibi,
•
Değişime açık,
•
Kararların sorumluluğunu alan,
•
Planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve kontrolden ibaret olan idari yetenekler sahip,
•
İşletmenin uzmanlığı olan işte geniş bilgi birikimi olan,
•
Problemleri çözen,
•
Bütün temel görevler hakkında genel bilgiye sahip.
56
"ekil 3.2: Rekreasyon Yönetiminde Yönetici Düzeyleri
Kaynak: (Hurd and Others, 2008).
Rekreasyon yöneticileri de di#er yöneticilere benzer özelliklere ve sorumluklara sahiptir. Bununla
birlikte rekreasyon yöneticileri üç grupta sınıflandırılabilir. 3.2’den görülebilece#i gibi rekreasyon
yönetiminde yönetici düzeyleri; alan yöneticileri, orta düzey yöneticiler ve üst düzey yönetici grupları
olarak ayrılmaktadır. Bu gruplar aynı zamanda yöneticiler arasındaki hiyerar!ik yapıyı da temsil
etmektedir. Yönetim hiyerar!isinde alt gruptan üst gruba çıktıkça yöneticilerin görev ve sorumlulukları
artmakta, buna kar!ın bu görev ve sorumlulukları yerine getirecek yönetici sayısı azalmaktadır (Hurd ve
ark., 2008).
Rekreasyon yönetim sürecinde yönetimin en alt seviyesinde, alan yöneticileri bulunmaktadır. Alan
yöneticileri direkt hizmet sa#layıcılarıdır. Bu yöneticilerin; aerobik veya dans e#itmenli#i, aktiviteler için
gerekli ekipmanların sa#lanması ve aktivitelere öncülük etmek gibi sorumlulukları vardır. Alan
yöneticileri tam veya yarı zamanlı olarak çalı!maktadırlar ve genellikle di#er çalı!anların denetiminden
sorumlu de#ildirler. Alan yöneticilerinin yönetim sürecindeki pozisyonları genellikle giri! pozisyonudur
ve alan yöneticilerinin i!leri oldukça yo#undur.
Rekreasyon yönetim hiyerar!isinin ikinci grubunda orta düzey yöneticiler yer almaktadır. Orta düzey
yöneticiler genellikle departman sorumlusu olarak istihdam edilmektedirler. Bu yöneticilerin sanat
organizasyonlarının yönetimi ve rekreasyon programlarının koordine edilmesi gibi görevleri vardır.
Ayrıca, alt düzey yöneticilerinin denetimi de orta düzey yöneticilerin sorumlulu#undadır.
Rekreasyon yönetim sürecinde yer alan son yönetici grubu ise, üst düzey yöneticilerdir. Üst düzey
yönetici statüsüne genel müdür, ba!kan ve ba!kan yardımcısı örnek olarak verilebilir. Bu yöneticiler,
yönetim sürecinde görev alacak kıdemli yöneticileri bir araya getirerek, yönetim fonksiyonlarının yerine
getirilmesinden sorumludurlar. Üst düzey yöneticilerin ayrıca, orta düzey yöneticilerin denetimi, finansal
kaynakların temini ve kullanımı ve rekreasyon merkezlerinin planlanması gibi önemli görevleri vardır.
Rekreasyon yönetiminde yönetici düzeyleri; alan yöneticileri, orta
düzey yöneticiler ve üst düzey yöneticiler olarak gruplanmaktadır.
Yönetimsel Kuramlar
Tarihsel süreç boyunca ya!anan ekonomik, sosyal, kültürel, teknolojik ve siyasal de#i!melerin sonucunda
birçok yönetim teorisi ortaya çıkmı!tır. Yönetim kuramları temel olarak !u !ekilde sıralanabilir;
•
Klasik Yönetim Anlayı!ı
•
Neo- Klasik Yönetim Anlayı!ı
•
Ça#da! Yönetim Anlayı!ı
Özellikle son 30 yıldır geçmi! yönetim yakla!ımlarının bulguları irdelenmi!, böylece farklı bakı!
açılarını bütünle!tirme giri!iminde bulunan ve iki modern yakla!ımı içeren “ça#da! yönetim anlayı!ı”
57
!
!
ortaya çıkmı!tır. Ça#da! yönetim anlayı!ı, iki yakla!ım içermektedir. Bu yakla!ımlardan biri “sistem
yakla!ımı”, di#eri ise “durumsallık yakla!ımıdır”. Rekreasyon yönetiminde en çok kullanılan yönetim
yakla!ımlarından biri, sistem yakla!ımıdır. Bu nedenle ünitenin bu bölümünde sistem yakla!ımı
anlatılacaktır.
Yönetim kuramları tarihsel süreç baz alındı$ında; klasik yönetim
anlayı#ı, neo-klasik yönetim anlayı#ı ve ça$da# yönetim anlayı#ı olarak sıralanmaktadır.
Yönetimde Sistem Yakla!ımı
Sistem yakla!ımı, birbirinden ba#ımsız parçalar ve onların uzantılarının olu!turdu#u alt sistemlerden
olu!an örgütler anlayı!ına dayalı bir yönetim yakla!ımıdır. Sistem yönetiminin geleneksel yönetim
kuramlarından temel farkı; örgüt yapısının bir sistem olarak amaçları çerçevesinde belirlenmesi ve örgüt
bile!enlerinin ayrı i!levsel birimleri olarak de#il, örgüt amaçlarına olan katkıları çerçevesinde birbirleri
ile ili!kili olarak düzenlenmesidir. Dolayısıyla sistem yakla!ımı, yönetimin planlama, örgütleme,
yöneltme, koordinasyon ve denetleme fonksiyonlarını ortadan kaldırmaz. Ancak bu fonksiyonların,
amaçlarını daha etkin bir biçimde gerçekle!tirecek bir sistemin düzenlenmesi için bir çerçeve içinde
birbirleri ile ili!kilendirilmesini sa#lar (Kökta!, 2004).
Bilindi#i gibi en temel tanımı ile yönetim, örgüt amaçlarının gerçekle!tirilmesi için yapılan
etkinliklerin tümüdür. Bu etkinliklerin a#ırlık merkezini ise karar verme süreci olu!turur. Çünkü hangi
etkinliklerin nerede, ne zaman ve nasıl yapılması gerekti#inin bir karara dayandırılması gerekmektedir.
Bu nedenle yöneticiler aslında karar vericidirler. Bu açıdan bakıldı#ında yönetimde sistem yakla!ımının
kullanımı, sa#lıklı kararların alınmasında ve kar!ıla!ılan problemlerin çözümünde önemli bir yarar
sa#layacaktır.
Sistem yakla!ımının problem çözmeye ili!kin altı basama#ı a!a#ıdaki gibidir (Kökta!, 2004);
1. Problemi te!his etmek ve de#erlendirmek,
2. Problemi çözümlemek,
3. Kavramsal bir sistem modeli geli!tirmek,
4. Modeli test etmek,
5. Yeni bir model önermek,
6. Nitelikli sistem çözümü için model uygulamak.
ekil 3.3’te rekreasyon yönetim yakla!ımı açıklanmaya çalı!ılmı!tır.
"ekil 3.3: Rekreasyon Yönetiminde Sistem Yakla!ımı
Kaynak: (Edginton and Others, 2001).
58
!
!
Detaylı bilgi için, Christopher R. Edginton, Susan D. Hudson and
Samuel V. Lankford’un, “Managing Recreation, Parks and Leisure Services” (Champaign,
2001) adlı kitabında (ss. 46-48) rekreasyon yönetiminde sistem yaklaşımına ilişkin temel
bilgileri bulabilirsiniz.
Rekreasyon Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
1800’lerin sonu ve 1900’lerin başında rekreasyon yönetimi, bireysel refah düzeyini arttırmayı
amaçlamaktaydı (Torkildsen, 1999). Hazırlanan projeler; şehirleşme, sosyo ekonomik faklılıklar, etnik ve
ırksal ayrım, göç sorunu ve sanayileşmenin günlük yaşantı üzerinde yarattığı olumsuzlukları gidermeye
yönelikti. Şehir yaşamının yoruculuğu, sosyal inovasyonları ve projeleri zorunlu kılarak, parkların, açık
alanların, rekreasyon merkezlerinin, spor ve oyun alanlarının oluşturulmasını sağlamıştır.
1930 ve 1950 yılları arasında, rekreasyon yönetiminde önemli değişmeler yaşanmıştır. Tüm dünyayı
etkisi altına alan büyük buhran sonrasında, hükümetler ve yerel yönetimler çeşitli kuruluşlar oluşturarak,
bu kuruluşlara rekreasyon faaliyetlerinin organize edilmesinde kullanılmak üzere finansal destek
sağlamışlardır. Söz konusu dönemde, yönetim biliminde yaşanan gelişmeler de rekreasyon yönetiminde
yapısal reformların yapılmasını sağlamıştır. Yine bu dönemde yaşanan diğer önemli bir gelişme de,
rekreasyon yönetimi ile ilgili yazılan kitaplar olmuştur.
Rekreasyon yönetiminde en önemli gelişmeler 1960 ve 1970’li yıllarda gerçekleşmiştir. Bu yıllarda
rekreasyona verilen önem artmış ve birçok ülkede rekreasyon faaliyetleri ile ilgili kurum ve kuruluşlar
oluşturulmuştur. Ayrıca rekreasyon faaliyetlerinde etkinliğin arttırılması amacıyla birçok çalışma
yapılmış ve rekreasyon, yönetim bilimi açısından sağlam bir temele oturtulmuştur.
1980’lerden günümüze kadar geçen zamanda ise, bireylerin gelir düzeylerindeki artışlar, yoğun stres,
çalışma hayatının zorlukları, kentleşmenin giderek artması ve buna benzer pek çok faktör rekreasyona
olan ilgiyi daha da arttırmıştır. Artan bu ilgi ise, gerek kamu, gerekse özel sektörün rekreasyon
yönetimine daha fazla ağırlık vermesini sağlamıştır. Rekreasyon yönetiminde yönetim biliminde yer alan
kuramlar çerçevesinde modern ve sistemli bir yönetim anlayışı benimsenmiştir.
1960 ve 1970’li yıllarda rekreasyona verilen önem artmış ve birçok
ülkede rekreasyon faaliyetleri ile ilgili kurum ve kuruluşlar oluşturulmuştur.
Kaynak: http://louisvillemetroparks.wordpress.com/page/4/
59
Rekreasyon tarihi boyunca, rekreasyona olan ilgiyi artıran faktörleri
açıklayınız.
REKREASYON YÖNETİMİNDE KARAR VERME
Karar verme, var olan seçenekler arasından en uygun hareket biçiminin seçilmesidir. Yöneticilerin temel
görevi karar vermektir. Organizasyonun hangi kademesi olursa olsun, hangi konularla uğraşılırsa
uğraşılsın, yöneticinin vazgeçemeyeceği en önemli iş karar vermektir. Bununla birlikte yöneticiler
devamlı bir şekilde, ne yapılacağını, kimin yapacağını ve ne zaman nerede ne şekilde yapılacağını seçmek
durumundadır.
Karar verme, var olan seçenekler arasından en uygun hareket
biçiminin seçilmesidir.
Faaliyet gösteren örgütlerin başarısı, büyük ölçüde yöneticilerin alacağı kararlara ve bu kararların
isabet derecesine bağlıdır. Kısıtlı örgütsel kaynakların verimli bir şekilde kullanılması her şeyden önce,
yöneticilerin alternatif çözüm yollarından birisinin ya da diğerinin seçimi niteliğinde alacağı kararla
sağlanmaktadır. Alınan kararların örgütün başarısına ilişkin bir ölçüt olması nedeniyle, karar verme
oldukça önemli bir konuma sahiptir. Doğru ve yerinde verilen kararlar, işletmeyi her zaman başarıya
götürür ve saptanan amaçlara ulaştırır. Hatalı bir karar ise işletmeye ek maliyet gideri yükleyebilir ve
hatta işletmenin ekonomik sistemde yok olmasına neden olabilir (Koçel, 2010).
Yöneticiler birçok karar verir. Bu kararlar karar verme metodunun açık ve anlaşılır olması için çok
önemlidir. Kararlar, üç sınıfa ayrılabilir. Bunlar, kurumsal ve kişisel kararlar, temel ve rutin kararlar,
programlanmış ve programlanmamış kararlardır.
Kurumsal ve kişisel kararlar; kurumun üyesi olarak değil, şahıs olarak yöneticiye bağlı bir karardır.
Böyle kararlar bir başkasına devredilemez.
Temel ve rutin kararlar: Temel kararlar, örgütün uzun süreli yükümlülüklerini ilgilendiren ve refahını
önemli şeklide etkileyebilecek kararları içermektedir. Rutin kararlar ise, işletmenin sürekliliğin sağlamak
adına alınan ve genelde günlük işlemleri kapsayan kararlardır. Temel kararlara göre daha az öneme sahip
olan kararlardır.
Programlanmış ve programlanmamış kararlar: Programlanabilen kararlar, rutin, tekrarlanan, karar
süreci içinde prosedürleri belirlenebilen, kişiden ziyade sistemi vurgulayan özellikteki kararlardır.
Programlanamayan kararlar ise daha çok kişiye bağlı olan, prosedürlere bağlanması zor olan, yaratıcılığın
ağır bastığı ve çoğu kez bilinmeyenlerle dolu bir ortamda yapılan stratejik nitelikteki seçim işlemi ile
ilgilidir (Koçel, 2010).
Kararlar; kurumsal ve kişisel kararlar, temel ve rutin kararlar,
programlanmış ve programlanmamış kararlar olarak üç sınıfa ayrılabilir.
Yönetimde karar verme; nedenleri, potansiyel karar seçeneklerini, bu seçeneklerin sonuçlarını ve bu
seçenekler arasından seçim yapılmasını içeren bir süreç olarak düşünülebilir. Diğer alanlarda olduğu gibi
rekreasyon yönetiminde de karar verme bir süreçtir ve bu süreç belirli aşamalardan oluşmaktadır. Karar
verme süreci şu dokuz aşamadan oluşmaktadır:
1. Problemin tanımlanması: Problemin tanımlanması çok basit görünmesine rağmen çoğu zaman
yapılması en zor olan şeylerden biridir. Problem spesifik olarak tanımlanırsa çözümün
bulunması oldukça kolaylaşır. Ayrıca verilen kararın, neye ulaşmak istediği açık bir şekilde
belirlenmelidir (Torkildson, 1999).
2. Problemin nedenlerinin belirlenmesi için bilginin toplanması ve incelenmesi: Hangi
gerçeklere ve bilgilere ihtiyaç duyuluyor? Bu bilgiler ne zaman gerekiyor? Kısıtlar ve diğer
sınırlayıcı faktörler neler? vb. sorulara bu adımda cevap verilmelidir.
60
3. Başkalarına danışmak ve onların fikirlerini almak: Başka insanlar düşüncelere farklı şekilde
bakabilir. Rekreasyon yöneticileri, alınan kararların kimi etkileyeceğini ve bunun olası
sonuçlarını oluşturulan gruplarla tartışarak belirlemelidir.
4. Seçeneklerin ve alternatiflerin belirlenmesi: Yapılabilecek tüm eylemlerin değerlendirilmesi
gerekmektedir. Beyin fırtınası yapılarak, istenilen sonuçlara ulaşmanın farklı yolları bulunabilir.
5. Kararın yol açacağı etkilerin değerlendirilmesi: Yapılan uygulamalar problemi çözebilir
ancak daha büyük problemlere de yol açabilir. Bu bağlamda rekreasyon yöneticisi, alacağı
kararın etkilerini uzun vadeli düşünmelidir.
6. Kararın alınması ve eyleme geçilmesi: Alınan kararlar açık ve kesin olmalıdır.
7. Kararın iletilmesi: Karar ilgili kişilere iletirken, yönetim hakkaniyetli bir şekilde davranmalıdır. Kararın alınmasında çalışanlar da dâhil olmuşlarsa bu çok daha kolay bir şekilde
gerçekleştirilebilir. Kararın iletilmesi özen, zamanlama ve hassasiyet içermelidir. Daha önemlisi,
kararın neden alındığı iyi açıklanmalıdır. Bazı rekreasyon yöneticileri çalışanları iyi bir biçimde
bilgilendirmelerine rağmen müşterilere bu kararın neden alındığını açıklamamaktadırlar. Bunun
nasıl yapıldığı da çok önemlidir. Çalışanları bilgilendirirken bu durum kolektif olarak ele
alınmalı, açık ve dürüst bir şekilde dedikoduya ve yanlış anlaşılmalara meydan vermeden alınan
karar açıklanmalıdır.
8. Kararın uygulanması ve izlenmesi: Bu adım insanların birlikte bilgilendirilmesini ve kararın
yazılı bir şekilde ifade edilmesini içerir.
9. Değerlendirme, geri besleme ve değişikler: En tartışmalı kararların bile başarılı olup
olamayacağını görmek için zamana ihtiyaç vardır. En iyi hazırlıklar bile kötü kararların
alınmasına neden olabilir. Eğer alınan kararın yanlış olduğu kanıtlanırsa, yöneticilerin cesaretle
bunu kabul etmesi ve yeniden denemesi gereklidir.
Yönetim işlevlerinin tamamı yöneticinin öngörmek, karar vermek, geliştirmek işlemlerini yapma
yeteneğine bağlıdır. Diğer yöneticilerde olduğu gibi rekreasyon yöneticileri de sürekli olarak farklı
şekillerde karar vermek durumundadır. Rekreasyon yöneticisinin işi, düşünsel becerileriyle seçimler
yapmak ve yargılamaya ve yönergelere dayanan akılcı kararlar almaktır. Bununla birlikte yönetim
hiyerarşisine göre farklı düzeylerde yer alan rekreasyon yöneticilerinin almak zorunda oldukları kararlar
farklılıklar gösterecektir.
Rekreasyon yönetiminin en alt seviyesinde bulunan alan yöneticileri, genellikle rekreatif faaliyetlerin
sağlıklı bir biçimde devamlılığını sağlamak üzere, yoğun şekilde rutin ve programlanmış kararlar alırlar.
Orta düzey yöneticiler ise rekreasyon aktivitelerinin yönetimi ve özellikle koordinasyon aşamasında,
genellikle karşılaşılan sorunlar karşısında programlanmamış kararlar almak durumundadırlar. Rekreasyon
yönetiminin başında bulunan üst düzey yöneticiler; yönetim fonksiyonlarının yerine getirilmesi ve
rekreasyon merkezlerinin planlanması gibi kritik konularda temel ve kurumsal kararlar almak
durumundadırlar.
Yönetim sürecinde farklı düzeydeki rekreasyon yöneticilerin aldıkları
kararlar nelerdir?
Rekreasyon yönetiminde; alan yöneticileri de dâhil olmak üzere, diğer alanlarda olduğu gibi büyük
kararların başkalarına danışarak alınması büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle yöneticilerin, karar
alma sürecine grupların dâhil edildiği bir işteki grup davranışlarını anlayabilecek yetenekleri
geliştirmeleri gerekmektedir. Ne tarz davranışlar grubun birlikteliğini pekiştiriyor ve grubun ortak
kaynaklarının ve güçlerinin daha iyi kullanılmasını sağlıyor? Ne tarz davranışlar ise grubun dikkatini
dağıtıyor ve grubu amaçtan uzaklaştırıyor? Yöneticinin bu sorulara cevap verebilmesi gerekmektedir.
Oluşturulan gruplar birincil ve ikincil olarak ikiye ayrılabilir.
Birincil gruplar ortak bir görev için bir araya gelmiş, daha az kişiden oluşan gruplardır ve bu kişiler
genelde birbirini tanıyan ve birbiriyle iletişimi olan kişilerden oluşurlar.
61
İkinci gruplar ise daha fazla kişiden meydana gelirler ve hiçbir üye bir diğeri hakkında tam bir
yargıya sahip değildir. Gruplar bu sınıflandırmanın dışında oluşturulmalarına göre resmi ve gayri resmi
olarak da ikiye ayrılabilirler.
Gruplarla ilgilenen bir rekreasyon yöneticisi, birincil grubun davranışlarını anlamalı ve onların
standartlarına, geleneklerine ve ortak ihtiyaçlarına saygı göstermelidir. Birlikte çalışan, yeni gelen üyeleri
çabuk kabullenen ve iyi ilişkilerini koruyabilen gruplar, yönetimsel amaçlara ulaşılmasına yardımcı
olurlar.
REKREASYON YÖNETİMİ VE ORGANİZASYON İLİŞKİSİ
Yönetim faaliyetinde amaçların gerçekleştirilmesi için, insan ve malzeme kaynaklarının koordine
edilmesi gerektirmektedir. Organizasyon, birden fazla kişi veya grubun, ortak bir çalışma düzeni ile
belirlenmiş amaçlara ulaşmak üzere oluşturdukları yapılanma şekli olarak ifade edilebilir. Yönetim
sürecinin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için, düzgün bir organizasyonun oluşturulması gerekmektedir.
Organizasyon, belli bir hedefe ulaşmak için bir araya gelmiş
bireylerin yapılanma şeklini, bu bireylerin tamamını veya bir kurum, kuruluş ya da
teşkilatı belirtebilir.
Rekreasyon endüstrisi oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Ancak bu yapı içerisinde, rekreasyon
alanlarının ve rekreasyon aktivitelerinin teminini sağlayan üç tip organizasyondan bahsedilebilir. Bu
organizasyonlar kendi içinde yerel ve ulusal olarak ayrılan kamu organizasyonları, özel sektör
organizasyonları ve kar amacı gütmeyen diğer bir ifadeyle gönüllü organizasyonlardır.
Rekreasyon alanlarının ve rekreasyon aktivitelerinin teminini
sağlayan organizasyonlar; kendi içinde yerel ve ulusal olarak ayrılan kamu
organizasyonları, özel sektör organizasyonları ve kar amacı gütmeyen organizasyonlar
olarak sınıflandırılır.
Kamu Sektörü Organizasyonları
Kamu sektörü, ağırlıklı olarak merkezi veya yerel hükümet tarafından fon sağlanan bir dizi organizasyon
ve tesisi kapsar (Hurd ve ark., 2008). Kamu sektörü organizasyonları, devletin sahibi olduğu
organizasyonlardır. Bu organizasyonlar yerel yönetimlerin de olabilirler.Kamu organizasyonları kendi
içinde yerel ve ulusal olarak ayrılmaktadır. (Aşık Veysel Rekreasyon Alanı kamusal organizasyonlara bir
örnektir.)
Kaynak: http://www.panoramio.com/photo/57293610
62
Detaylı bilgi için, Amy R.Hurd, Robert J. Barcelona and John T.
Meldrum’un, “Leisure Services Management” (Champaign, 2008) adlı kitabında (ss. 8690) kamu sektörü organizasyonlarına ilişkin temel bilgileri bulabilirsiniz.
Yerel Yönetim Organizasyonları
Yerel yönetimlerin rekreasyon hizmetleri; yasal zorunluluklar ve finansman kaynakları gibi kriterlere
göre şu şekilde sıralanabilir (Tribe, 2011);
•
Rekreasyon merkezleri ve yüzme havuzları
•
Kütüphaneler
•
Sanat merkezleri
•
Parklar ve bahçeler
•
Müzeler
Yerel yönetimlerin olağan rekreasyon hizmetleri; rekreasyon
merkezleri ve yüzme havuzları, kütüphaneler, sanat merkezleri, parklar, bahçeler ve
müzeler olarak sıralanabilir.
Bununla birlikte birçok yerel otorite, kütüphane sağlayıcılığı gibi yasal zorunluluklardan ayrı olarak
farklı rekreasyon hizmetleri sunmaktadır. Diğer yandan belirtilen hizmetler; kimi zaman bedava, kimi
zaman destekle, kimi zaman ise tamamen ticari fiyatlarla sunulmaktadır. Bu bağlamda sunulan
hizmetlerin finansman kaynakları şu şekilde sınıflandırılabilir;
•
Ücret alınabilen hizmetler
•
Hükümet destekleri
•
Piyangolar gibi kaynaklardan gelen bağışlar
•
Yerel kesilen vergiler
•
Yerel yönetimlerin yaptığı borçlanmalar
Sahiplik ve kontrol açısından yerel yönetimler, o bölgedeki halk tarafından idare edilir. Politika
kararları ve stratejik yönetimle ilgili kararlar belediye meclisi tarafından alınır.
Yerel yönetimlerin sunduğu rekreatif hizmetlerin finansman
kaynakları; ücret, destekler, bağışlar, vergiler ve borçlanmalar olarak sıralanabilir.
Ulusal organizasyonlar
Ulusal organizasyonlar da kendi içerisinde kamu kuruluşları, hükümet bölümleri ve diğer hükümet
kuruluşları olmak üzere farklı gruplara ayrılabilirler. Ulusal rekreasyonun içeriği ülkelerin bireysel
karakterlerine bağlıdır. A.B.D’de çoğu televizyon istasyonları ve hava yolları özel sektöre ait iken,
İngiltere’de demir yolları özel sektör tarafından işletilmektedir.
Ulusal endüstrilerin hedef ve görevleri ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bazı durumlarda
kamu kuruluşları zarar dahi etseler kamu hizmetini sunmaya devam etmektedirler. Bu durumda özel
sektör yönetim stillerinin verimliliğini ve sertliğini görmek mümkün değildir. Bununla birlikte dünyanın
farklı bölgelerinde kamu şirketleri, verimlilik hedeflerini tutturmak amacıyla özel sektörü yakın bir
biçimde taklit ederler.
63
Kamu sektöründe yer alan kamu organizasyonları genellikle aşağıdaki kaynaklarla finanse edilirler
(Edginton ve ark., 2001):
•
Vergiler
•
Ticaret gelirleri
•
Bağışlar
•
Yardımlar
Vergi gelirlerine olan bağımlılık; kamu sektöründe yer alan örgütlerinin, iktidarda bulunan hükümetin
değişen önceliklerine karşı aşırı duyarlı olmaları anlamına gelmektedir. Aynı şekilde ülkenin ekonomisi
genel olarak sağlıksızsa, bütçe kesintileri de kamu sektörü örgütlerini etkilemektedir. Bununla birlikte
ulusal organizasyonların sahipliğine ve kontrolüne genel nüfus adına, hükümet sahiptir. Ancak her örgüt
farklı şekilde kontrol edilebilir;
•
Gelişmiş ülkeler genelde ulusal organizasyonlarına, kendi başına karar alma yetkisi ve ayrı bir
tüzel kişilik verirler.
•
Hükümet departmanları bir bakan ya da hükümetin belirlediği personel tarafından yönetilir.
Faaliyetleri hakkında direk olarak, bir bakan vasıtasıyla meclis ya da parlamentoya hesap
verirler.
Ulusal rekreasyonun içeriği, ülkelerin rekreasyona verdiği öneme ve
ekonomik koşullara bağlı olarak değişmektedir.
Özel Sektör Kuruluşları
Hükümetten bağımsız olan kuruluşlardır. Özel sektörde faaliyet gösteren organizasyonların amacı
genelde kârı en yükseğe çıkarmaktır. Tipik özel sektör rekreasyon tesisleri şu şekilde sıralanabilir (Tribe,
2011):
•
Sağlık kulüpleri
•
Lokantalar,
•
Pub,
•
Gece kulüpleri,
•
Golf alanları,
•
Sinemalar.
Özel sektör kuruluşları en basit haliyle şahıs şirketleri, limited şirketler ve anonim şirketler olarak
sınıflandırılabilir. Diğer bir ifadeyle özel sektör, hem küçük ve orta ölçekli (KOBİ) hem de büyük
şirketlerden oluşur. Bu şirketler genellikle şahıs şirketi, LTD ya da A.Ş. olarak kurulmaktadır. Bununla
birlikte her sınıfın farklı finansman kaynakları bulunmaktadır. Şahıs şirketlerinin ve limited şirketlerin
finansman kaynakları şu şekildedir;
•
Şirket ortaklarının koydukları sermayeler
•
Kârdan ayrılan yedekler
•
Banka kredileri
Bu kaynakların yanı sıra Anonim Şirketler borsaya kote olma ve borç senedi çıkartma hakkına da
sahiptirler.
64
Küçük işletmelerde organizasyon daha doğrudandır. Şirketin sahibi genelde şirketi yönetir ve karı
maksimize etme dürtüsüyle hareket eder. Ancak kimi zaman çevresel kaygılar, kendi hayatına zaman
ayırma gibi faktörlerden dolayı bu dürtü ikinci plana atılabilir.
Anonim şirketlerde ise durum daha karmaşıktır. Şirket yöneticisi şirketin günlük işlerini idare ederken
yönetim kuruluna bağlı olarak çalışır. Şirket sahipleri ile şirket yöneticileri birbirinden ayrılmış
konumdadır.
Özel sektör rekreasyon tesisleri; sağlık kulüpleri, lokantalar, pub ve
gece kulüpleri, golf alanları ve sinemalar olarak sıralanabilir.
Kâr Amacı Gütmeyen Organizasyonlar
Özel sektördeki kar amacı gütmeyen organizasyonlar, büyüklük ve amaç açısından büyük farklılıklar
gösterebilirler. Ulusal çaptaki büyük firmalardan ufak ilgi gruplarına, profesyonel birliklerden yerel kulüp
ve birliklere kadar farklı boyutlarda olabilirler. Bu gönüllü grupların amacı kar elde etmek değildir. Bazı
özel ilgilerin, fikirlerin korunmasını, sporun düzenlenmesini ya da iyi olan şeylerin devam ettirilmesini
amaçlanmaktadır.
www.lib.niu.edu
Kâr amacı gütmeyen organizasyonlar,
sunmaktadırlar (Tribe, 2011);
aşağıda
belirtilen
alanlarda
•
Azınlık grupları (tarihi ve kültürel mirasların koruması vb.)
•
Kulüpler ve topluluklar (spor kulüpleri, değerlendirme toplulukları vb.)
•
Gençlik organizasyonları (izciler, rehberler vb.)
rekreasyonel
fırsatlar
Gönüllü organizasyonların amacı kâr elde etmek değildir ve tarihi ve
kültürel mirasın korunması gibi konularda rekreasyonel fırsatlar sunmaktadır.
REKREASYONDA YÖNETİM FONKSİYONLARI
Yönetimin fonksiyonları aynı zamanda yönetim sürecinin aşamalarını ifade etmektedir. Bir yerde yönetim
mekanizmasından söz edilebilmesi için belirli fonksiyonların yerine getirilmesi gerekir. Bu, aynı zamanda
her yöneticinin yerine getirmesi gereken belirli fonksiyonların olduğu anlamına gelmektedir.
Her yönetimde olduğu gibi rekreasyon yönetiminde de belirli fonksiyonların yerine getirilmesi
gerekir. Genel olarak yönetimin fonksiyonlarını beş başlık altında toplanmıştır:
•
Planlama
•
Örgütleme
•
Yürütme
•
Koordinasyon
•
Kontrol
65
"ekil 3.4:Yönetim Fonksiyonları ve Yönetim Süreci
!
Kaynak: (Dinçer ve Fidan, 2011).
!
Planlama Fonksiyonu
Yönetimin en önemli i!levlerinden birisi olan planlama, amaçların ve bu amaçların elde edilmesi için
gerekli olan faaliyetlerin belirlemesi sürecidir. Planlama, planı ortaya çıkarmak için sarf edilen gayretleri
ve bir süreç ifade eder. Planlama; gelece#i göz önüne getirme, hedef koyma, hedeflere ula!mak için
yapılacak eylemlerin belirlenmesi, eylemlerin tamamlanaca#ı hedef tarihlerinin tespit edilmesi ve ba!arı
ölçütlerinin tanımlanması sürecidir (Clayton, 2000). Bir di#er tanım ile planlama, insanlara ve kurulu!lara
nereye gittiklerini görme imkânı tanıyan, gitmek istedikleri yere nasıl, hangi yolla ve ne kadar sürede,
hangi a!amalardan geçerek gideceklerini gösteren bir sistemdir.
Planlama yönetim için bir dizi hareketi ortaya koymaktadır ve planlama sürecinin devamlı nitelikte
oldu#u unutulmamalıdır. Genel anlamda planlama süreci dört a!amadan olu!maktadır;
1. Misyon ve vizyonun belirlenmesi,
2. Amaç ve hedeflerin belirlenmesi,
3. Amaçlara ula!tıracak alternatiflerin belirlenmesi ve kar!ıla!tırılması,
4. Alternatifler arasından en uygununun seçilmesi ve planın yapılması.
Planlama süreci; Misyon ve vizyonun belirlenmesi, amaç ve
hedeflerin belirlenmesi, amaçlara ula#tıracak alternatiflerin belirlenmesi ve
kar#ıla#tırılması, alternatifler arasından en uygununun seçilmesi ve planın yapılması
a#amalarından olu#ur.
Rekreasyon planlaması ise çevre tasarımının bilgi ve tekni#ini, serbest zamanı, açık alanları, enerji ve
parayı, insan ihtiyaçlarına uygun olarak kullanabilme alternatifleri yaratan, sosyal bilimlerle birlikte
kullanarak, insanların serbest zamanları ile mekân arasında ili!ki kuran bir yöntemdir.
Rekreasyon planlamasının en önemli amacı !ehir ya!amı ve çevresinden, el de#memi! do#al
kaynaklara kadar uzanan do#al çevrenin kalitesini yükseltmektir. Tutarlı bir rekreasyon planlaması,
insanların ihtiyaçlarını ön plana alan ve toplumdaki ki!ilerin de#i!ik merak, yetenek ve de#erler ile
mü!terek ilgileri yansıtabilmelidir. Ancak, öncelikle böyle bir planlamanın gereklili#i, toplum ve
yöneticiler tarafından kabul edilmelidir.
Rekreasyon programları, kullanıcının özellikleri veya beklentileri dikkate alınarak hazırlanmalıdır.
Zaman, gelir, e#itim, nüfus vb. nitelikler bunların ba!ında gelmektedir. Programda, uygulama
66
!
!
sınırlılıkları, potansiyel kapasite ve baskı durumlarında maksimum kullanım üzerinde de durulmalıdır. Bir
spor salonunun ikiye bölünmek suretiyle birçok spor branşını yapacak insanlara tahsis edilmesi, bu
duruma örnek olarak verilebilir. Rekreasyonel programlamanın en önemli unsurunu insan
oluşturmaktadır.
Rekreasyonel organizasyonlar da insanların ihtiyaçlarına ve ilgilerine cevap verebilmek için var
olmuşlardır. Bu durumda programlar; insana karşı değil, insanla birlikte planlama yaklaşımını
benimsemek durumundadırlar. Bu bağlamda rekreasyon planlaması, detaylı bir şekilde açıklanmıştır.
Rekreasyon planlamasını ve amacını açıklayınız.
Rekreasyon planlamasında, planlama amaçlarının gerçekleştirilebilmesi ve rekreasyon planlamasının
kendine özgü nitelik ve koşullarının daha iyi anlaşılması açısından rekreasyon planlama ilkelerinin
bilinmesi gerekmektedir. Bu ilkeler, tüm rekreasyon türleri için planlanmada göz önünde bulundurulması
gereken ortak ilkelerdir. Bu bağlamda rekreasyon planlama ilkeleri şu şekilde sıralanabilir (Hacıoğlu ve
ark., 2003; Karaküçük, 1999);
•
Uygulanacak planın amacı önceden saptanmalı ve plan bu amaca uygun olarak hazırlanmalıdır.
•
Planların olabilecek en düşük maliyetle uygulanması sağlanmalıdır. Planlama bütçesi ile
gereksinimler arasında bir denge kurulmalıdır.
•
Yaş, cinsiyet, gelir düzeyi, kültürel özellikler gibi faktörlere bakılmaksızın tüm bireyler
rekreasyonel etkinliklere katılabilmelidir. Planlar toplumun bütünü göz önüne alınarak
hazırlanmalıdır.
•
Planlama sürecinde bireysel ve bireysel olmayan gereksinimler tespit edilmeli ve planlar bu
gereksinimleri karşılayacak nitelikte hazırlanmalıdır.
•
Planlama sürecinde, rekreasyon faaliyetlerine katılacak bireylerin ve toplumun nitelikleri, sosyal
araştırma yöntemleri kullanılarak sağlıklı bir şekilde tespit edilmeli ve planlar bu bilgiler
ışığında hazırlanmalıdır.
•
Rekreasyonel sistemde ve genel planda bütünlük sağlanmalı, ilişkili alanlar ve aktiviteler
değerlendirilmelidir.
•
Var olan mekanın potansiyeli analiz edilmeli ve planlar mekanın potansiyeli göz önüne alınarak
hazırlanmalıdır. Mevcut alanın kullanım yönünden en iyi şekilde değerlendirilmesi için estetik
ve fonksiyonel prensipler birlikte dikkate alınmalıdır.
•
Değişen koşullar ve ihtiyaçlar izlenmeli, planlama bu değişiklikleri önceden kavrayıp, bunlara
uyum sağlayacak nitelikle olmalıdır.
•
Rekreasyon planlaması, eğitim, sağlık, ulaşım, altyapı gibi faktörler göz önüne alınarak
yapılmalıdır.
•
Rekreasyon kaynaklarının, gelecekteki gereksinimler dikkate alınarak, korunmasına ve
geliştirilmesine ağırlık verilmelidir.
•
Karmaşık düzenlemeler yerine sadelik tercih edilmelidir.
•
Yalnızca planlamanın yapılacağı alanın değil, tüm çevrenin kalitesine özen gösterilmelidir.
•
Rekreasyonel tesisler katılımcıları rahatlık, sağlık, güvenlik, zevk alma açısından hoşnut edecek
şekilde düzenlenmeli ve yönetilmelidir.
•
Bir rekreasyon türü için hazırlanan alan, farklı rekreasyon türleri için de kullanılabilmelidir.
•
Rekreasyon alanları kesintisiz olarak rekreasyon amacıyla kullanılmalı, bu alanların özel amaçlar
için kullanılmalarına olanak tanınmamalıdır.
67
Bir rekreasyon türü için hazırlanan alan, farklı rekreasyon türleri için
de kullanılabilmelidir.
Kaynak: http://www.suitcasesandsippycups.com/category/cruises
Detaylı bilgi için, Suat Karaküçük’ün, “Rekreasyon” (Ankara, 1999)
adlı kitabında (ss. 161-173) rekreasyon planlamasına ilişkin temel bilgileri bulabilirsiniz.
Planlama birçok faktöre göre sınıflanmaktadır. Rekreasyon planlamasında ise genellikle stratejik
planlama kullanılmaktadır.
Stratejik planlama, şu an nerede olduğunuza, nereye ulaşmak istediğinize ve buraya en kolay hangi
yoldan gideceğinize karar verme sürecidir. Stratejik planlama süreci, hedefleri belirlemek için (nereye
gideceksiniz?) bir durum analizi yapmayı (neredesiniz?) ve bu hedeflere ulaşmak için taktikler
belirlemeyi (nasıl gideceksiniz?) içermektedir. İşletmenin başarısını artırmaya yönelik olarak yapılan
stratejik planlar çeşitli özelliklere sahiptirler;
•
Stratejik planlama, örgütün iç ve dış çevresini irdelemesine yöneliktir.
•
Stratejik planlama şu anda alınacak kararların geleceği ile ilgilenir ve neden-sonuç ilişkisine
bağlı olarak değişim yapılabilir.
•
Stratejik planlama davranış ve uygulamayı ön plana alır. Esnek olduğu için her an ortaya
çıkabilecek sürprizlerle baş etmede etkilidir. Uygulanmayan veya uygulanmayacak bir plan
değildir. Planlar, etkili davranışlar geliştirilmesinin sadece araçlarıdır.
•
Stratejik planlama devamlılık gösteren bir süreçtir. Kurumun amacı belirlendikten sonra,
izleyeceği politikalar ve strateji belirlenir ve bunun için detaylı planlar yapılır.
•
Stratejik planlamanın uygulanması her durumda önerilmez. Eğer bir örgütte işler kötüye gitmeye
başlamışsa ve örgüt içinden çıkılmaz sorunlara saplanmışsa, stratejik planlama etkili olamaz.
Stratejik planlama iyi ya da kötü çevreyle bir etkileşimi olan, kaosa sürüklenmemiş örgütleri
daha parlak bir geleceğe taşımak için kullanılabilir. Stratejik planlama, örneğin; iflas
durumundaki bir şirket ya da kurumu kurtarmanın aracı olamaz.
•
Stratejik planlama bir davranış şeklini ifade eden plan felsefesidir. Stratejik planlamanın başarılı
olması, kurumdaki yönetici ve çalışanlarca onun yönetimin bir parçası olduğuna inanılmasına
bağlıdır. Bununla birlikte eğer bir örgüt ya da kurumda önemli karar merkezlerinde bulunanlar
68
gerekli becerilerden, kaynaklardan ve gelişime yönelik bir inançtan yoksunsa stratejik planlama
bir zaman ve kaynak israfı olabilir.
•
Sistematik bir stratejik planlama, sürelerine göre planlama türlerini birbirine bağlayan bir
yapıdadır.
Stratejik planlama; şu an nerede olduğunuza, nereye ulaşmak
istediğinize ve buraya en kolay hangi yoldan gideceğinize karar verme sürecidir.
Örgütleme Fonksiyonu
Örgütleme, yönetim unsurlarından ikincisi ve en önemlilerindendir. Planlama aşamasından sonra sıra
örgütü kurmaya gelir. Bu aşamada örgütün biçimsel yapısı, diğer bir ifade ile örgütün iskeleti
oluşturmaktadır. Bu yapı, yetki ve sorumlulukların dağılımını, ast üst ilişkilerini ve iletişim ağını gösterir
(Akat ve ark., 1994). Bu yapı olmadan örgütün sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi ve faaliyetlerini verimli
olarak sürdürebilmesi mümkün değildir. İyi bir örgütleme; görev ve yetkilerin doğru bir şekilde
dağıtılmasında, kimin hangi işi nasıl, ne zaman ve ne şekilde yapacağının belirlenmesinde ve değişen
koşulları takip ederek örgütün bu koşullara hazırlamasına yön verir.
Örgütleme, yapıyı kurma, kadrolama ve donatım eylemleridir.
Örgütleme aşamasında yapının kurulması için örgüt modellerinden yararlanılır. Bu modeller genel
olarak dik ve yatık olmak üzere iki grupta toplanır. Dik model, yatık modele göre iletişim ve
koordinasyon problemlerine sahiptir. Dik modelde yöneticiler astları üzerinde daha yoğun bir kontrol
gücüne sahiptir ve otorite genel olarak hiyerarşinin tepesinde yoğunlaşmış durumdadır. Yatık modelin
sağlıklı bir şekilde işlemesi için ise yetkin ve girişken yöneticiler gerekmektedir.
Örgütlerin verimli ve başarılı olmaları için örgütleme ilkelerine göre kurulması gerekmektedir.
Örgütlenme ilkeleri şu şekilde sıralanabilir (Gürüz ve Gürel, 2006);
•
Amaç Birliği İlkesi; Her işletme belirli bir amaç doğrultusunda kurulmuştur ve işletmelerin
bütün bölümlerinin bu amaç doğrultusunda hareket etmeleri gerekmektedir. Diğer bir ifade ile
organizasyondaki her kademe, belirlenmiş bir amacı benimsemek zorundadır.
•
Faaliyetlerin Tanımlanması İlkesi; İşletmeler amaçlarına ulaşabilmeleri için gerekli olan
faktörlerin belirlenip bunların gruplara ayrılması gerekmektedir.
•
İş Bölümü ve Uzmanlaşma İlkesi; İşlerin parçalara ayrılarak kişilerin uzmanlık alanlarına göre
yapılmasını ifade eden bu ilkeye göre daha verimli sonuçların alınması amaçlanmaktadır.
•
Kumanda Birliği İlkesi; Her birey sadece bir üstten emir almalıdır. Bu ilkenin temel amacı bir
astın birden çok üstten emir almasını önlemektir. Ancak iş yaşamında bu bağlantının kurulması
oldukça güçtür. Bu yüzden kumanda birliği ilkesi, hangi üstün yetkili olduğunu açıkça
belirtmelidir.
•
Hiyerarşi İlkesi; Bir sistemi oluşturan birimlerin, ast ve üst şeklinde sıralanması olarak
tanımlanabilmektedir.
•
Yetki ve Sorumluluk İlkesi; Karar verme ve diğer bireyleri harekete geçirme hakkı olarak
tanımlanabilen yetki, emir verme hakkı ve uymaya zorlama gücüdür. Sorumluluk ise;
yöneticileri ilgilendiren faaliyetleri başarma yükümlülüğünü ifade etmektedir
•
Yetki ve Sorumluluğun Denkliği İlkesi; Yetki ve sorumluluk birbirine denk olmalıdır.
•
Yönetim Birliği İlkesi;Aynı amaca hizmet eden birimlerin belirli bir plan dâhilinde bir yönetici
tarafından üstlenilmesi anlamına gelen bu ilkeye göre, her yöneticinin denetleyeceği ast sayısı
belirlenir. Yöneticiye kontrol edebileceğinden çok sayıda ast bağlanması durumunda yönetici
69
etkili bir şekilde astlarını denetleyemez. Bu doğrultuda; her grup, bölüm, birim ya da alt
birimlerin yönetiminden tek bir kişinin sorumlu olması söz konusudur.
•
Değişebilirlik İlkesi; Örgütün içinde bulunduğu ortam sürekli bir değişim halindedir.
Dolayısıyla örgütünde bu değişime ayak uydurabilmesi ve değişen şartlara karşı sürekli
değişebilir nitelikte olabilmesi gerekmektedir.
Yetki, emir verme hakkı ve uymaya zorlama gücüdür. Sorumluluk ise;
işe ilişkin faaliyetleri başarma yükümlülüğüdür.
Rekreasyon yönetiminde örgütleme, yapılacak çalışmalar için birimler arasında gerekli iş bölümünün
ve işbirliğinin yapılabilmesi için yetki ve sorumlulukların belirlenmesidir.
Birimlere ayırma, rekreasyon yönetiminde örgütleme fonksiyonunun en önemli öğesidir. Amaçları ve
hedefleri belirleyerek planlama yapan rekreasyon yöneticisinin yapması gereken en öncelikli iş, kimlerin
hangi çalışmaları yürüteceğini belirleyerek bir organizasyon biçimi oluşturmaktır.
Rekreasyon yönetiminde yürütülmesi gereken işlerin çok çeşitli ve değişken olduğu kabul
edilmektedir.Ancak temel işlevlerin belirlendiği bir örgütleme modeline gidilmesi, çalışanların disipline
edilmesi ve amaçlara ulaşılması açısından önemlidir. Bunun için gerekli işlevler aşağıdaki şekilde
sıralanabilir (Köktaş, 2004);
1. Program: Örgütün etkinliklerinin belirlenmesi ve bölümlendirilmesidir.
2. Yapılandırma ve Bakım: Bu işlev genellikle “parklar”, “planlama ve geliştirme” ya da “inşa ve
bakım” olarak tanımlanmaktadır.
3. Özel Servisler (Hizmetler): Özel alanların belirlenerek, niteliklere ayrılması işlemidir. Örneğin;
kamplar, marinalar, golf kursları, su servisleri, stadyumlar, müzeler, hayvanat bahçeleri vb.
4. Finans ve Muhasebe:Finansal kayıtların tutulması ve organizasyonun farklı birimlerinin
bütçelerinin hesaplanması için gereklidir.
5. Personel: Bu işlev çalışmaların etkili ve verimli olarak yürütülmesi için birimlerde çalışacak
personelin niteliklerinin, sayısının ve yapacakları işlerin belirlenmesidir.
Rekreasyon yönetiminde etkin bir
gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan işlevleri açıklayınız.
örgütlenme
fonksiyonun
Yürütme Fonksiyonu
Yönetim süreçleri içerisinde yönetimin yerine getirmesi zorunlu temel evrelerden biri yürütme
fonksiyonudur. İşin fiilen yapılması yükünü, yönetim hiyerarşisinin en aşağı basamaklarında bulunan
kişiler taşır. İnsanları verimli bir şekilde çalıştırabilmek için ise insan unsurunun özelliklerinin iyi
bilinmesi önemlidir. Yürütme fonksiyonunun özelliği ve önemi, konusunun insan olmasından ileri
gelmektedir.
Yönetici sadece plan yapmakla kalmaz, ayrıca birlikte çalıştığı insanlara işlerini dağıtır ve yapılacak
olan işleri kimin yapabileceğini belirler. Bu bağlamda yürütme fonksiyonunun, yerine getirilmesi en güç
ve en önemli fonksiyon olduğu söylenebilir. Yürütmenin birçok farklı anlamı bulunmaktadır.
Yürütme, örgütün amaçları doğrultusunda personeli çalıştırabilmektir. Diğer bir ifade ile insanların
belirli bir amacı gerçekleştirebilmesi için onları hazırlama sanatıdır. Yürütme, etkileme, güdüleme,
yönlendirme ya da motive etme; örgüt çalışanlarının planlanan amaçlara ulaşmak için amaçlar
doğrultusunda çalışmasıdır. Yürütme, örgütlemenin ete kemiğe büründürdüğü, planlama tarafından
belirlenen işi gerçekleştirmek üzere harekete geçirmeye yönelik faaliyetlerdir (Müftüoğlu, 2007).
Bu tanımalara bağlı olarak işletme öncelikle belirli bir amaç belirlemeli, amaca ulaşmak için gerekli
kaynakları temin etmeli, uygulayacağı yönteme uygun plan yapmalı ve bu planını amaç doğrultusunda
70
harekete geçirmelidir. Bununla birlikte yönetim fonksiyonlarından ilk ikisi olan planlama ve
organizasyon fonksiyonları yürütme fonksiyonuna göre daha statik bir özellik taşırken, yürütme
fonksiyonu dinamik bir süreçtir (Efil, 2004). Planlama ve örgütleme daha çok kâğıt üzerinde
gerçekleşirken, emir komuta safhasında ast- üst ilk kez karşı karşıya gelmektedir.
Planlama ve organizasyon fonksiyonları yürütme fonksiyonuna göre
daha statik bir özellik taşırken, yürütme fonksiyonu dinamik bir süreçtir.
Yürütme, yöneticinin astlarının faaliyetlerini etkilemesi ve onlara ne yapmaları gerektiğini
bildirmesiyle ilgili bir yönetsel faaliyettir. Yürütme süreci bazı faaliyetlerden oluşmaktadır (Özgen ve
ark., 2005).
•
Faaliyetlerin başlatılması ve yürütülmesi
•
Emir ve talimatlar
•
Liderlik
•
Astların teşvik edilmesi ve etkileyici bir iletişim
Belirtilen faaliyetlere göre yürütme fonksiyonu, süreklilik arz eden bir süreçtir ve çalışanların
motivasyonları, aralarındaki iletişimleri, emir ve talimatları ile yöneticilerin özellikleri, yürütme
fonksiyonunun önemli parçalarıdır.
Yürütmenin temel amacı birey ile örgütün bütünleşmesini sağlayarak bu iki gurubun amaçlarına en
üst düzeyde ulaşmalarını sağlamaktır. Bu niteliği ile yöneltme işlevinin konusunu insanlar ve onların
davranışları oluşturur (Şimşek, 2010). Örgüt içindeki ya da örgüte ait insan dışındaki diğer unsurlar
motive edilemez ve amaçlar doğrultusunda yönlendirilemez, etkilenemez. Örgütlerin insan unsuru
dışındaki özellikleri, insan unsuru istenilen nitelikte olmadığı sürece, amaçlara ulaşmak ya da başarılı
olmak mümkün değildir. Bunun en temel nedeni, örgütün parasal gücünü ve teknik donanımlarını
kullanacak da insan unsurudur.
Yürütmenin temel amacı birey ile örgütün bütünleşmesini sağlayarak
bu iki gurubun amaçlarına en üst düzeyde ulaşmalarını sağlamaktır.
Motivasyonun gerçekleştirilebilmesi için yöneticinin belli özelliklere sahip olması gerekir.
Yöneticinin çalışanları yönetebilecek eğitime, donanıma bazı özelliklere sahip olması gerekir. Yönetimin
bu yönü, yönetimin sanatsal yönü olarak nitelendirilir.
Etkin bir yöneltme sisteminin kurulabilmesi için ise bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.
Bu şartlar şunlardır (Fayol ve ark., 2005);
1. Takım ruhunu gerçekleştirmek gerekmektedir. Yönetici başka kişilerin aracılığı ve
yardımıyla iş başaran kişidir. Özellikle araç olarak insanları kullanma zorunluluğu, yöneticiliği
zorlaştıran bir faktördür. Bireyler örgüt içinde örgütün amaçlarına hizmet edici yönde çalışırlarsa
örgüt başarılı olabilir. Bu ancak bireyin istekleri, arzuları ve hedefleri iyi bir biçimde dikkate
alınırsa iyi olur. Örgüt içinde bireyler tek tek çalışma yerine gruplar halinde çalışırlar. Bu
bakımdan bireyleri aynı zamanda gruplar halinde düşünmek gerekir.
2. Personeli iyi tanımak.Yönetici başarılı olmak istiyorsa birlikte çalıştığı kişilerden en yüksek
verimi almak zorundadır. Bunu yapabilmesi için çalıştırdığı personelini yetenekleri ve nitelikleri
bakımından çok iyi tanımak zorundadır.
3. Görev kişiliği gelişmemiş kişileri örgütten uzaklaştırılmalı. Örgütte diğer personele kötü
örnek olan, zihni ve manevi nitelikleri bakımından uygun olmayanları kuruluştan uzaklaştırmak
gerekir.
71
4. Personel ile kurum arasındaki ilişkileri yakından tanımak. Personel kuruma bir anlaşma ile
bağlanmıştır. Yöneticiler; personel ve işverenin birbirine karşı hak ve çıkarlarını savunmada
tarafsız olmalıdır.
5. Yönetici çevresine iyi bir örnek teşkil etmelidir. Örgüt içinde disiplinli ve düzenli bir çalışma
ortamı sağlamak için yönetici iyi bir örnek teşkil etmelidir. Astların işine dikkat etmesi, özenli
çalışması gibi durumların sağlanması için yöneticinin bu niteliklere kendisinin sahip olması
gerekir.
6. Personeli devamlı teftiş ve denetim altında tutmalıdır. Yönetimde genellikle benimsenen bir
ilke, verilen kararların uygulanıp uygulanmadığını veya değiştirilmelerinin gerekip
gerekmediğini saptamak üzere ilgililerin izlenmeleri şeklindedir. Yönetici verdiği kararların
yerine getirilip getirilmediğini izlemek zorundadır.
7. Yönetimde danışma sisteminin kurulması. Yönetici üst düzeyde faaliyet gösterdiğinden her
konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Konular hakkında bilgi sahibi olabilmesi veya
yerine karar verebilmesi astlarına veya yardımcılarına danışmakla olur. Danışmalı yönetim
sonunda planlanan hedeflerin gerçekleşmesi sağlanır.
8. Yönetici ayrıntı içinde boğulmamaya dikkat etmelidir. Yönetici kurumun gelecekteki
durumunu dikkate alan ileriye dönük faaliyetleri yürüten temel unsurdur. Yönetici ayrıntıya
boğulursa kurumun beyni olarak yapması gereken işleri gereği gibi yürütemez.
Koordinasyon Fonksiyonu
Koordinasyon, ortak amaçları gerçekleştirebilmek için, organizasyonun farklı birimlerini birbirine
bağlamak ve bütünleşmiş bir hale getirmek anlamına gelmektedir. Koordinasyon ya da diğer adıyla eş
güdümleme, işletmenin bölümleri arasında, bu bölümlerin kendi içinde ve işletmenin içinde yaşadığı
çevreyle uyumun sağlanmasına yöneliktir (Akat ve ark., 1994). İşletmenin başarısı bu uyuma bağlı olarak
şekillenmektedir. Tek kişinin veya bölümün başarısı, bütünün başarılı olması için yeterli değildir. Benzer
şekilde çevreden bağımsız olarak hareket eden bir işletmenin başarılı olması düşünülemez. Dolayısıyla
koordinasyon hem işletmenin içine hem de dışına yönelik olarak düşünülmelidir.
Koordinasyon;
ortak
amaçları
gerçekleştirebilmek
için,
organizasyonun farklı birimlerini birbirine bağlamak ve bütünleşmiş bir hale getirmek
anlamına gelmektedir.
İşletmede etkin bir koordinasyonun oluşturulması için temel olarak, basit bir örgüt yapısının
kurulması, plan ve programların uyumlaştırılması ve iyi bir haberleşme kanalının oluşturulması
gerekmektedir.
Her geçen gün büyüyen ve karmaşıklaşan işletmeler, koordinasyon fonksiyonunun öneminin
artmasına neden olmuştur. Koordinasyon fonksiyonunun düzgün ve etkin bir şekilde işleyebilmesi için
birtakım ilkelere uyulması zorunludur. Bu ilkeler şu şekilde sıralanabilir (Dinçer ve Fidan, 2011);
•
İlgili sorumlu kişiler arasında doğrudan görüşme ile koordinasyon sağlanmalıdır.
•
Planlama yapılırken ve politikalar kararlaştırılırken özellikle başlangıçta, iş birliği sağlanmalıdır.
•
Bir sorun ile ilgili bütün etkenlerin karşılıklı olarak birbirleri üzerine olan etkileri göz önüne
alınarak koordinasyon yapılmalıdır.
•
Uyum ve süreklilik açısından iyi düzenlenmiş haberleşme yöntemlerinin kullanılması gereklidir.
•
Koordinasyon sürekli bir işlem olarak düşünülmelidir.
Belirtilen ilkelere göre ilgililer, birbirlerinin ne düşündüklerini bilemedikçe ve kendi davranış ve
çabalarının diğer kişiler üzerindeki etkilerini kavrayamadıkça, koordinasyonun sağlanması oldukça
zordur.
72
Ayrıca bir planın başlangıcından sonuna kadar nelerin yapılıp yapılmayacağının, ilgililer tarafından
belirlenmesi de koordinasyon için önemlidir. Ayrıca koordinasyonun sürekli bir iş olduğu
unutulmamalıdır.
Eşgüdüm rekreasyon yöneticisi için karmaşık bir görevdir ve oldukça yüksek bir yönetim becerisi
gerektirir. Koordinasyondan öncelikle her düzeydeki yöneticilerin sorumlu olduğu unutulmamalıdır.
Bununla birlikte bütün rekreasyon sistemleri belli bir forma ve yapıya sahiptir.
Eşgüdüm, çalışanların karar verme sürecine katılımlarının sağlanmasıyla en üst düzeyde başarıya
ulaşır. Rekreasyon sistemleri için ileri sürülen eşgüdüm yöntemleri şunlardır (Köktaş, 2004);
•
Etkili Eşgüdüm
•
Gönüllü Eşgüdüm
•
Personel Bağlantıları
•
Komitelerin Kullanımı
•
Personel Toplantıları
Rekreasyon sistemleri için ileri sürülen eşgüdüm yöntemleri; etkili
eşgüdüm, gönüllü eşgüdüm, personel bağlantıları, komitelerin kullanımı ve personel
toplantıları şeklindedir.
Kaynak: http://www.ci.lino-lakes.mn.us/index.asp?Type=B_BASIC&SEC={C043F424-9821-4B1C-9B27C46A7DC15D3F}
Kontrol Fonksiyonu
Yönetim biliminin en son evrensel öğesi olan denetim fonksiyonu; yönetimin amaçları doğrultusunda
planlanan ve yapılması istenen faaliyetlerin yapılıp yapılmadığını, yapılmış ise ne kadar doğru, etkin ve
verimli yapıldığını, yapılmamış ise neden yapılmadığını kontrol etmek olarak tanımlanmaktadır.
"Denetimsiz yönetim olmaz" yaklaşımı, denetim fonksiyonunun yönetim için ne kadar gerekli olduğunu
ortaya koymaktadır.
Denetim işlevinin yapılabilmesi için öncelikle planlamanın yapılmış olması gerekmektedir. Planlarda
belirlenen amaçlardan ne kadar sapmalar olduğu belirlenmelidir ve bu sapmalar belirlendikten sonra
düzeltici tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bununla birlikte gerekiyorsa planlar değiştirilmelidir. Ayrıca
denetim standartları ile işletmenin amaçları uyumlu olmalıdır. İyi bir denetim, örgüt etkinliğinin hem
73
sonuncu hem de başlangıç noktasıdır. Bununla birlikte sağlıklı bir denetim fonksiyonun sahip olması
gereken özellikler şu şekilde sıralanmıştır (Gürüz ve Güzel 2006, Ertürk, 2009) ;
•
Anlaşılabilirlik,
•
Esnek Denetim,
•
Örgütsel Uygunluk,
•
Ekonomiklik,
•
Tarafsızlık,
•
Bütünsellik,
•
Stratejik Noktaların Denetimi.
Denetimin temel amacı; örgütü planlanan amaçlar doğrultusunda sürekli motive etmek olmalıdır.
Bunun için de yöneticiler ve denetim elemanları, bulundukları, çalıştıkları ve sorumlu oldukları örgütü
denetlerken öncelikli görevlerinin, örgütün tümünü düşünerek, her şeyin amaçlar doğrultusunda olması
gerektiğini düşünmeleri, bu anlayışa göre hareket etmeleri gerektiği şeklinde olmalıdır.
Rekreasyon yönetiminde denetim fonksiyonu diğer işletmelere benzer nitelik taşımaktadır. Bütün
rekreasyon sistemleri çalışmaların bitiminde sınanmalıdır. Bu, sistemlerin daha etkili ve ekonomik
çalışmalarına yardımcı olur.
Denetim; rekreasyon sistemlerinin belirlenen plana göre çalışıp çalışmadığının, hedeflere ulaşıp
ulaşılmadığının, görev ve sorumlulukların gereğince yerine getirilip getirilmediğinin ve kalite
standartlarına ulaşılıp ulaşılmadığının kontrol edilmesidir.
Denetim; planlama, örgütleme, yöneltme ve koordinasyon çalışmalarının tamamen bitirilmesinden
sonra yapmak yerine, sürekli yapılması gereken bir süreç olmalıdır. Denetim çalışmaları şu bileşenlerden
oluşmaktadır (Köktaş, 2004);
•
Raporlar
•
Ölçümler
•
Doğrudan Gözlem
•
Personel Konferansları
•
Bağımsız Araştırmalar
Denetim fonksiyonu; yönetimin amaçları doğrultusunda planlanan ve
yapılması istenen faaliyetlerin yapılıp yapılmadığını, yapılmış ise ne kadar doğru, etkin ve
verimli yapıldığını, yapılmamış ise neden yapılmadığını kontrol etmek olarak
tanımlanmaktadır.
REKREASYON YÖNETİMİNDE KAYNAKLARIN YÖNETİMİ
Rekreasyon yöneticileri planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetleme fonksiyonlarını
gerçekleştirirken birtakım kaynaklara ihtiyaç duyarlar. Yönetim sürecinde kullanılan bu kaynakların
yönetimi de rekreasyon yöneticisinin görevleri arasındadır. Rekreasyon yöneticileri, farklı sorumluluk ve
yetkiler dahilinde rekreasyon organizasyonu içerisinde yer alan finansal, beşeri, fiziksel ve teknolojik
kaynakların yönetiminden sorumludur. Bu sorumluluklar yalnızca üst düzey yöneticilerin değil, aynı
zamanda orta düzey yöneticilerin ve alan yöneticilerinin de sorumlulukları dâhilindedir (Hurd ve ark.,
2008).
74
Rekreasyon yöneticileri, farklı sorumluluk ve yetkiler dahilinde
rekreasyon organizasyonu içerisinde yer alan finansal, beşeri, fiziksel ve teknolojik
kaynakların yönetiminden sorumludur.
Finansal kaynaklar, hemen hemen yöneticilerin aldığı tüm kararlarda etkilidir. Bütçe kısıtları ve
ulaşılabilir sermaye, yöneticinin karar alma sürecini doğrudan etkilemektedir. Bir rekreasyon yöneticisi,
gelecek yıl içerisinde ne kadar finansal kaynağa ihtiyaç duyulacağını, hangi program ya da etkinliğin ne
kadar sermaye ile uygulanabilir olduğunu, hangi ekipmanların satın alınması gerektiğini
belirleyebilmelidir. Ayrıca gelecek yılda elde edilecek gelirlerin tahmin edilmesi ve gelirlerde
beklenmedik düşüşler yaşanması durumunda yapılması gerekenlerin belirlenmesi de yine rekreasyon
yöneticilerinin sorumluluğundadır.
Rekreasyon alanındaki fiziksel kaynaklar; ekipmanlardan, doğal alanlara ve büyük tesislere kadar
uzanan geniş bir yelpazede çeşitlenmektedir. Bu farklı fiziksel kaynakların korunması ve ihtiyaç duyulan
fiziksel kaynakların temin edilmesi, rekreasyon yöneticilerinin görevleri arasında yer almaktadır.
Rekreasyon alanında faaliyet gösteren büyük organizasyonlar, teknolojik yatırımlara önemli
miktarlarda kaynak ayırmaktadırlar. Genellikle teknolojik kaynakların kullanımı üzerine ayrı
departmanlar kurularak, bu departmanlarda spesifik personeller istihdam edilmektedir. Bugün pek çok
park ve tesiste, bilgisayar tabanlı kayıt ve web tabanlı değerlendirme sistemleri kullanılmaktadır.
Teknoloji alanındaki gelişmeler çok hızlı bir şekilde gerçekleşmektedir ve bu gelişmelerin yakından
takip edilmesi oldukça güçtür. Aslında teknolojik gelişmelerin takip edilmesi finansal kaynakların düzeyi
ile yakından ilişkilidir. Geçmiş yıllarda rekreasyon yöneticileri teknolojik kaynaklara kısıtlı bir zaman ve
kısıtlı bütçeler ayırırken, günümüzde bu kaynakların yönetimi için ayrılan süre ve fonlar giderek
artmaktadır.
Rekreasyon yöneticilerinin yönetmek zorunda olduğu belki de en önemli kaynaklar ise, beşeri
kaynaklardır (Hurd ve ark., 2008). Çalışanların organizasyon içerisinde nasıl istihdam edileceği
sorusunun yanıtlanması, çalışanların eğitimi, motivasyonlarının arttırılması ve performans
değerlendirmeleri rekreasyon yöneticilerinin sorumluluğundadır.
Finansal
sorumluluklarını açıklayınız.
kaynakların
75
yönetiminde,
rekreasyon
yöneticisinin
Özet
Yönetim; toplumsal ihtiyaçların bir bölümünü
karşılamak üzere kurulan bir organizasyonda,
önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirecek
işleri yapmak için bir araya getirilen insan
gücünü ve diğer kaynakları örgütleyip koordine
ederek eyleme geçme sürecidir.Yönetim çok
boyutlu bir kavram niteliği taşımaktadır. Farklı
disiplinlerin bakış açılarının ortak noktası,
yönetimin belli amaçları diğer kişilerin çabaları
ile
gerçekleştirmek
olduğu
şeklindedir.
İktisatçılara göre yönetim, üretim faktörlerinden
biri olarak kabul edilmektedir ve ihtiyaçların
karşılanması için üretimde bulunma zorunluluğu
bulunmaktadır. Yönetim bilimi ile uğraşanlar
yönetimi; bir otorite sistemi olarak kabul
etmektedir ve organizasyonu, otorite ilişkisi ile
birbirine bağlı olan, yöneten ve yönetilenler
grubu şeklinde sınıflamışlardır. Sosyologlara
göre yönetim ise bir sınıf ve saygınlık sistemidir.
organizasyonları, özel sektör organizasyonları ve
kar amacı gütmeyen diğer bir ifadeyle gönüllü
organizasyonlardır.
Yerel
yönetimlerin
rekreasyon hizmetleri; yasal zorunluluklar ve
finansman kaynakları gibi kriterlere göre
değişmektedir. Ulusal rekreasyonun içeriği ise
rekreasyona verilen öneme ve ekonomik
koşullara bağlı olarak değişmektedir Özel
sektörde faaliyet gösteren organizasyonların
amacı genelde kârı en yükseğe çıkarmak olsa da
kâr amacı gütmeyen organizasyonlar, tarihi ve
kültürel mirasın korunması gibi konularda
rekreasyonel fırsatlar sunmaktadır
Yönetimin fonksiyonları aynı zamanda yönetim
sürecinin aşamalarını ifade etmektedir Bir yerde
yönetim mekanizmasından söz edilebilmesi için
belirli
fonksiyonların
yerine
getirilmesi
gerekmektedir. Bu, aynı zamanda her yöneticinin
yerine getirmesi gereken belirli fonksiyonların
olduğu anlamına gelmektedir. Her yönetimde
olduğu gibi rekreasyon yönetiminde de belirli
fonksiyonların yerine getirilmesi gerekir. Genel
olarak yönetimin fonksiyonları; planlama,
örgütleme, yürütme, koordinasyon ve kontrol
şeklinde sıralanabilir.
Ruhsal ve bedensel yenilenme amacı taşıyan,
aynı zamanda bireyin sosyal, kültürel, ekonomik
ve fizyolojik olanaklarına bağlı boş zaman
kullanımlarını
içeren
aktiviteler
olarak
tanımlanan rekreasyon faaliyetlerinde yönetim,
en basit haliyle boş zaman değerlendirmeyle ilgili
etkinliklerin
planlaması,
organizasyonu,
yönlendirilmesi, koordinasyonu ve denetimi
şeklinde ifade edilebilir.
Rekreasyon yöneticileri, farklı sorumluluk ve
yetkiler dahilinde rekreasyon organizasyonu
içerisinde yer alan finansal, beşeri, fiziksel ve
teknolojik kaynakların yönetiminden sorumludur.
Finansal kaynaklarda bütçe kısıtları ve ulaşılabilir
sermaye, yöneticinin karar alma sürecini
doğrudan etkilemektedir. Rekreasyon alanındaki
fiziksel kaynaklar; ekipmanlardan, doğal alanlara
ve büyük tesislere kadar uzanan geniş bir
yelpazede çeşitlenmektedir. Bununla birlikte
rekreasyon alanında faaliyet gösteren büyük
organizasyonlar, teknolojik yatırımlara önemli
miktarlarda kaynak ayırmaktadırlar. Son olarak
rekreasyon yöneticilerinin yönetmek zorunda
olduğu belki de en önemli kaynak, beşeri
kaynaklardır.
Çalışanların
organizasyon
içerisinde nasıl istihdam edileceği sorusunun
yanıtlanması, çalışanların eğitimi, motivasyonlarının arttırılması ve performans değerlendirmeleri rekreasyon yöneticilerinin sorumluluğundadır.
Rekreasyon yönetiminde yönetici düzeyleri; alan
yöneticileri, orta düzey yöneticiler ve üst düzey
yönetici grupları olarak ayrılmaktadır.Rekreasyon
yönetiminin en alt seviyesinde bulunan alan
yöneticileri, genellikle rekreatif faaliyetlerin
sağlıklı bir biçimde devamlılığını sağlamak
üzere, yoğun şekilde rutin ve programlanmış
kararlar alırlar. Orta düzey yöneticiler ise
rekreasyon aktivitelerinin yönetimi ve özellikle
koordinasyon aşamasında, genellikle karşılaşılan
sorunlar karşısında programlanmamış kararlar
almak durumundadırlar. Rekreasyon yönetiminin
başında bulunan üst düzey yöneticiler; yönetim
fonksiyonlarının yerine getirilmesi ve rekreasyon
merkezlerinin planlanması gibi kritik konularda
temel
ve
kurumsal
kararlar
almak
durumundadırlar.
Rekreasyon endüstrisi oldukça karmaşık bir
yapıya sahiptir. Ancak bu yapı içerisinde,
rekreasyon
alanlarının
ve
rekreasyon
aktivitelerinin teminini sağlayan üç tip organizasyondan bahsedilebilir. Bu organizas-yonlar kendi
içinde yerel ve ulusal olarak ayrılan kamu
76
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi üretim faktörleri
arasında yer almaz?
6. Aşağıdakilerden hangisi yönetim fonksiyonları
arasında yer almaz?
a. Kira
a. Planlama
b. Emek
b. Örgütleme
c. Sermaye
c. Ara verme
d. Doğal Kaynaklar
d. Koordinasyon
e. Girişim
e. Denetim
7. “Şehir yaşamı ve çevresinden, el değmemiş
doğal kaynaklara kadar uzanan doğal çevrenin
kalitesini
yükseltmektir”
hangi
yönetim
fonksiyonun en enemli amacıdır?
2. “Rekreasyon sisteminde yer alan her çalışan
kendi görev, sorumluluk ve yetkilerinden oluşan
pozisyon sınırlarını açıkça bilmelidir” tanımı
hangi yönetim ilkesi için geçerlidir?
a. Örgütleme
a. Çalışmaların Süreçlere Uygunluğu
b. Koordinasyon
b. Pozisyonların Tanımlanması
c. Planlama
c. Karar ve Amaçlar
d. Denetim
d. Tek Başkan
e. Yürütme
e. Yönerge Bütünlüğü
8. “Örgütün etkinliklerinin belirlenmesi ve
bölümlendirilmesi” tanımı hangi örgütleme ilkesi
için geçerlidir?
3. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon yönetim
sürecinde yönetimin en alt seviyesinde bulunan
alan yöneticilerindendir?
a. Finans ve Muhasebe
a. Başkan Yardımcısı
b. Personel
b. Spor Koordinatörü
c. Özel Servisler
c. Başkan
d. Yapılandırma ve Bakım
d. Satış Müdürü
e. Program
e. Eğitmen
9. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon sistemleri
için ileri sürülen eşgüdüm yöntemleri arasında
yer almaz?
4. Orta düzey rekreasyon yöneticisinin almak
durumunda oldukları kararlar nelerdir?
a. Personel Toplantıları
a. Programlanmış Kararlar
b. Personel Denetimi
b. Rutin Kararlar
c. Personel Bağlantıları
c. Programlanmamış Kararlar
d. Komitelerin Kullanımı
d. Kurumsal Kararlar
e. Etkili Eşgüdüm
e. Bireysel Kararlar
10.
Aşağıdakilerden
hangisi
rekreasyon
organizasyonu içerisinde yer alan finansal, beşeri,
fiziksel ve teknolojik kaynaklar arasında yer
almaz?
5. Aşağıdakilerden hangisi yerel yönetimlerin
olağan rekreasyon tesisleri arasında yer almaz?
a. Gece kulüpleri
a. Finansal
b. Kütüphaneler
b. Beşeri
c. Müzeler
c. Teknolojik
d. Rekreasyon merkezleri
d. Soyut
e. Parklar ve bahçeler
e. Fiziksel
77
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
amaçlamaktaydı. Hazırlanan projeler; şehirleşme,
sosyo ekonomik faklılıklar, etnik ve ırksal ayrım,
göç sorunu ve sanayileşmenin günlük yaşantı
üzerinde yarattığı olumsuzlukları gidermeye
yönelikti. 1930 ve 1950 yılları arasında, tüm
dünyayı etkisi altına alan büyük buhran
sonrasında, hükümetler ve yerel yönetimler çeşitli
kuruluşlar oluşturarak, bu kuruluşlara rekreasyon
faaliyetlerinin organize edilmesinde kullanılmak
üzere finansal destek sağlamışlardır. 1960 ve
1970’li yıllarda rekreasyona verilen önem artmış
ve birçok ülkede rekreasyon faaliyetleri ile ilgili
kurum
ve
kuruluşlar
oluşturulmuştur.
1980’lerden günümüze kadar geçen zamanda ise,
bireylerin gelir düzeylerindeki artışlar, yoğun
stres, çalışma hayatının zorlukları, kentleşmenin
giderek artması ve buna benzer pek çok faktör
rekreasyona olan ilgiyi daha da arttırmıştır.
1. a Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi:
Tanım ve Kavramlar” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
2. b Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi:
Tanım ve Kavramlar” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
3. e Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi:
Tanım ve Kavramlar” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
4. c Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Yönetiminde Karar Verme” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
5. a Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi
ve Organizasyon İlişkisi” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 3
Rekreasyon yönetiminin en alt seviyesinde
bulunan alan yöneticileri, genellikle rekreatif
faaliyetlerin sağlıklı bir biçimde devamlılığını
sağlamak üzere, yoğun şekilde rutin ve
programlanmış kararlar alırlar. Orta düzey
yöneticiler ise rekreasyon aktivitelerinin yönetimi
ve özellikle koordinasyon aşamasında, genellikle
karşılaşılan sorunlar karşısında programlanmamış
kararlar almak durumundadırlar. Rekreasyon
yönetiminin başında bulunan üst düzey
yöneticiler; yönetim fonksiyonlarının yerine
getirilmesi
ve
rekreasyon
merkezlerinin
planlanması gibi kritik konularda temel ve
kurumsal kararlar almak durumundadırlar.
6. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi
Fonksiyonları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
7. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi
Fonksiyonları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
8. e Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi
Fonksiyonları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
9. b Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Yönetimi
Fonksiyonları” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
Sıra Sizde 4
10. d Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon
Yönetiminde Kaynakların Yönetimi” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Rekreasyon planlaması; çevre tasarımının bilgi
ve tekniğini, serbest zamanı, açık alanları, enerji
ve parayı, insan ihtiyaçlarına uygun olarak
kullanabilme alternatifleri yaratan, sosyal
bilimlerle birlikte kullanarak, insanların serbest
zamanları ile mekân arasında ilişki kuran bir
yöntemdir. Rekreasyon planlamasının en önemli
amacı ise şehir yasamı ve çevresinden, el
değmemiş doğal kaynaklara kadar uzanan doğal
çevrenin kalitesini yükseltmektir.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
İstenilen sonuçlara ulaşılması için yönetimi
gerçekleştirecek kişi veya gruplar, öncelikle
amaçları ve bu amaçlara ulaştıracak yolları ve
araçları analiz ederek planlama yapmalıdır. Bir
sonraki aşama olan örgütlemede, kaynaklar bir
yapı ve düzen içinde gruplanır ve düzenlenir.
Daha sonra insanların kurulmuş düzen içinde
harekete geçirilirdiği yürütme aşamasına geçilir.
Ancak faaliyette bulunan işletmeye ait tüm
usnurlarının koordineli bir şekilde yürütülmesi
gerektiği unutulmamalıdır. Son aşamada ise
işlerin, yönteme, düzene ve amaçlara uygun bir
şekilde yapılıp yapılmadığı denetlenir.
Sıra Sizde 5
Finansal kaynakların yönetiminde rekreasyon
yöneticisi; gelecek yıl içerisinde ne kadar finansal
kaynağa ihtiyaç duyulacağını, hangi program ya
da etkinliğin ne kadar sermaye ile uygulanabilir
olduğunu, hangi ekipmanların satın alınması
gerektiğini belirleyebilmelidir. Ayrıca gelecek
yılda elde edilecek gelirlerin tahmin edilmesi ve
gelirlerde beklenmedik düşüşler yaşanması
durumunda yapılması gerekenlerin belirlenmesi
de
yine
rekreasyon
yöneticilerinin
sorumluluğundadır.
Sıra Sizde 2
1800’lerin sonu ve 1900’lerin başında rekreasyon
yönetimi, bireysel refah düzeyini arttırmayı
78
Yararlanılan Kaynaklar
Budak, G., Budak G., Akat İ. (1994). İşletme
Yönetimi, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Karaküçük, S. (1999). Rekreasyon, Ankara:
Bağırgan Yayımevi.
Clayton, S. (2000). Yönetim (Supervision). çev.
Mehmet Zaman. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
Koçel, T. (2010), İşletme Yöneticiliği, İstanbul:
Beta Yayınevi.
Dinçer, F., Yahya Ö. (2011). İşletme
Yönetimine Giriş, İstanbul: Alfa Basım Yayım
Dağıtım.
Köktaş, K. Ş. (2004). Rekreasyon Boş Zamanı
Değerlendirme, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Müftüoğlu, M. T. (2007), İşletme İktisadı,
Turhan Kitabevi, Ankara.
Edgınton, C. R., Hudson, S. D., Lankford S. V.
(2001). Managing Recreation, Parks and
Leisure Services, Champaign: Sagamore Pub.
Özgen, H., Öztürk, A., Yalçın, A., (2005), İnsan
Kaynakları Yönetimi, Adana Nobel Kitabevi,
Adana
Efil, İ. (2004), İşletme Yönetimi: Yönetim
Düşüncesi Fonksiyonları ve Yeni Yönetim
Teknikleri, Aktüel Yayınları, İstanbul
Schermerhorn, R. J. (1996). Management,
University of New Hampshire.
Eren, E. (2003). Yönetim ve Organizasyon,
İstanbul: Beta Basım Yayım.
Şimşek, M. Ş. (2010), Yönetim
Organizasyon, Eğitim Kitabevi, Konya.
Ertürk, M. (2009), İşletmelerde Yönetim ve
Organizasyon, Beta Yayınevi, İstanbul.
Torkıldsen, G. (1999). Leisure and Recreation
Management, London: E and FN Spon.
Fayol, H. (2005), “Industrial and General
Administration”, Genel ve Endüstriyel
Yönetim: Planlama Örgütleme Kumanda
Koordinasyon Kontrol, Çeviren: M. Asım
Çalıkoğlu, Adres Yayınları, Ankara.
Trıbe, J. (2011). The Economics of Recreation,
Leisure and Tourism, Spain: Elsevier.
Ülgen, H. ve Kadri, M. (2006). İşletmelerde
Stratejik
Yönetim,
İstanbul:
Literatür
Yayıncılık.
Gürüz, D., ve Gürel E. (2006). Yönetim ve
Organizasyon, Ankara: Nobel Yayınları.
Hacıoğlu, N., Gökdeniz, A., Dinç, Y. (2003). Boş
Zaman ve Rekreasyon Yönetimi, Ankara:
Detay Yayıncılık.
Yararlanılan İnternet Kaynakları
www.recmanagement.com
Hurd, A. R., Barcelona R. J., Meldrum, J. T.
(2008).
Leisure
Services
Management,
Champaign: Human Kinetics.
www.lib.niu.edu
79
ve
4
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Boş zaman ve rekreasyon pazarlamasını genel yönleri ile açıklayabilecek,
Bir hizmet olarak boş zaman ve rekreasyon ürünlerini tanımlayabilecek,
Boş zaman ve rekreasyon pazarının ülke ekonomilerindeki önemini tartışabilecek,
Boş zaman ve rekreasyon ürünlerinin pazarlamasına yönelik pazarlama planını tasarlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Boş zaman
Fiyat
Rekreasyon
Dağıtım
Pazarlama
Tutundurma
Hizmet
Talep
Ürün
Deneyim
İçindekiler
Giriş
Bir Hizmet Olarak Boş Zaman ve Rekreasyon
Boş Zaman ve Rekreasyona Yönelik Pazarlama Yaklaşımları ve Tüketici Davranışları
Deneyim ve Boş Zaman Pazarlaması
Boş Zaman ve Rekreasyon Pazarlama Karması
Boş Zaman ve Rekreasyon Pazarlama Planının Hazırlanması
80
Boş Zaman ve
Rekreasyon Pazarlaması
GİRİŞ
XX. yüzyılın ilk çeyreğinde ve 1960’lı yıllarda, sanayileşmiş batılı ülkelerin milli gelirlerinde meydana
gelen artışın, toplum içerisinde bireylerin gelirlerine yansıması bu bireylerin; kültür, spor, eğlence,
seyahat ve hobiler gibi boş zaman faaliyetleri için hem zaman hem de maddi olarak harcadıkları miktarı
arttırmıştır (Yarcan, 1993). Bu anlamda; sanayileşmiş toplumlarda, boş zaman ve boş zamanı
değerlendirme biçimleri toplumunun temel özelliklerinden biri haline gelmiştir. Özellikle gelişmiş hizmet
ekonomilerinde boş zaman, önemi hızla artan ekonomik aktivitelerden biridir. Günümüz dünyasında
endüstrileşme ve teknolojik gelişme yaşamı daha da kolaylaştırmış, bu da insanlara ek boş zamanlar
sağlamıştır. Örneğin; Almanya ve Amerika gibi bazı gelişmiş ekonomilerde çalışma saatlerinin daha da
kısaltılması gerektiğine ilişkin tartışmalar yaşanmakta, geleceğe dair tahminlerde; insanların iş dışında
daha fazla zamana sahip olabilecekleri öngörülmektedir (Argan, 2007).
Toplum yaşamı içerisinde bireyin sahip olduğu boş zamanlara dair çeşitli çalışmaların yapıldığını
görmekteyiz. Meiskop (1991); bireylerin ortalama 70 yıllık yaşam sürelerini incelemiş ve bir bireyin
yaşamı boyunca çeşitli etkinlikler için harcadığı zaman süresini belirlemiştir. Çalışma bulgularına göre;
birey, yaşamı içerisinde (ortalama 70 yıl) hayatının en büyük bölümünü (27 yıl) boş zaman etkinlikleri
içerisinde geçirmektedir (Tablo 4.1).
Tablo 4.1: Bireylerin Yaşamı Boyunca Çeşitli Etkinlikler İçin Harcadıkları Zaman
Harcanan Zaman (Yıl)
Etkinlik
27
Boş Zaman Etkinlikleri
24
Uyku
7.33
İş
1.33
Eğitim
2.33
Yemek
8
Çeşitli işler
70 yıl
Toplam
Kaynak: Meiskop, 1991.
Bir başka çalışma ise Kanada İstatistik Enstitüsü (2005) tarafından yürütülmüş ve Kanada’da yaşayan,
yaşı on beşin üzerinde olan bireylerin günlük aktivite süreleri hesaplanmıştır. Tablo 4.2 içerisinde
görüldüğü gibi Kanada’da yaşayan bireyler günlük ortalama 5.5 saat boş zamana sahiptir. Her iki
çalışmanın da iki noktayı vurguladığı görülmektedir. Bu noktalar şu biçimde ifade edilebilir:
•
Özellikle sanayileşmiş toplumlarda, boş zaman birey yaşamının en önemli bölümünü
oluşturmaktadır.
•
Bireylerin yaşam süreleri arttıkça boş zamanları da artmaktadır.
Türkiye’de Devlet İstatistik Enstitüsü (2003) verilerine göre ortalama insan ömrü 69 yıl iken bu
sınırın 2045–2050 yılları arasında 78,5 yıl olacağı tahmin edilmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’de
sanayileşme süreci tamamlandıkça ve yaşam süreleri arttıkça bireylerin boş zamanlarının artacağını
öngörmek yanlış olmayacaktır.
81
Tablo 4.2: Kanada’da Gün İçinde Bireylerin Çeşitli Aktiviteler İçin Harcadıkları Zaman
Aktivite
Toplam Çalışma Zamanı
1. Ücretli İş ve İlişkili Aktiviteler
2. Ücretsiz İş
3. Eğitim ve İlişkili Aktiviteler
Kişisel Bakım
1. Gece Uykusu
2. Yemek (restoranlar hariç)
3. Diğer Kişisel Aktiviteler
Boş Zaman
1. Sosyalleşme (Restoranda Yemek Dâhil)
2. Televizyon, Okuma ve Diğer Pasif Boş Zaman
3. Spor, Sinema ve Diğer Eğlence Etkinlikleri
4. Aktif Boş Zaman
Toplam
Saat
7.9
3.9
3.4
0.6
10.6
8.3
1.0
1.3
5.5
1.7
2.5
0.2
1.1
24
Kaynak: Statistics Canada, 2005.
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi; boş zaman sektörü, toplum gelişmişliği açısından, hem
ekonomik hem de sosyal yönü ile önemli bir rol oynar. Boş zamanın toplum yaşamı içerisindeki sosyal ve
ekonomik yönü bir ticarileşme potansiyeli yaratmaktadır. Boş zamanın ticari potansiyeli bu pazara
girmeyi duşünen yeni oyuncuların ilgisini çekmektedir (Michels ve Bowen, 2005). Boş zamanla ilgili
endüstri büyüme eğilimine sahiptir ve her geçen gün gelişmektedir. Bu büyüme eğilimi doğal olarak
rekabet yoğunluğunu da beraberinde getirmektedir. Rekabet artışı, boş zaman ve rekreasyon
endüstrisindeki oyuncuların pazarlama tekniklerine daha fazla önem vermelerini gerekli kılmaktadır.
Yoğun rekabetin yaşanmaya başladığı bu endüstrideki organizasyon ve kuruluşlar hayatta kalabilmek için
yaratıcı pazarlama stratejilerine ve tekniklerine yoğun bir biçimde ihtiyaç duymaktadır (Dibb, 1995).
Boş zaman etkinliklerinin toplum yaşamındaki rolünü tartışınız.
BİR HİZMET OLARAK BOŞ ZAMAN VE REKREASYON
Boş zaman ve rekreasyon ile ilişkili ürünlerin hazırlanması ve tüketiciye sunulması bir yönü ile pazarlama
uygulamasıdır (Torkildsen, 2007) ve genellikle hizmet pazarlaması ile ilişkilidir. Çünkü, boş zamanla
ilişkili ürünlerin büyük bir bölümü esas olarak hizmetler ile ilgilidir. Ancak, hizmetleri tamamlayan
malların ve fiziksel unsurların da boş zamana bağlı olarak farklı düzeylerde ortaya çıktığı görülür. Boş
zaman ve rekreasyon sektöründeki pazarlamanın özelliklerini anlamak için, hem boş zaman hem de
hizmet literatürünün birlikte ele alınıp değerlendirilmesi gerekir (Argan, 2007).
Boş zaman ve rekreasyon ile ilişkili ürünlerin önemli bir bölümü
hizmet niteliği taşımaktadır.
Gayri Safi Milli Hasılalarının (GSGM) yarıdan fazlasının hizmet sektöründe üretildiği ekonomilere
hizmet ekonomisi dendiği göz önüne alınırsa, istatistikler bize gelişmiş batı ülkelerinin birer hizmet
ekonomisine dönüştüğünü kanıtlamaktadır (Öztürk, 2007). Günümüzde gelişmiş ülkelerde ulusal gelirin
% 70’i hizmet sektöründen sağlanmakta ve hizmet sektöründe gözlenen verimlilik artışındaki hız diğer
sektörleri geride bırakmaktadır. Örneğin; hizmet sektörünün toplam ekonomi içindeki payı Amerika’da %
66 iken Hollanda’da % 62, İsviçre‘de ise % 55’dir (İslamoğlu, 2008). Ülke ekonomilerinde hizmet
sektörünün bu denli önemli paylara ulaşmasında boş zaman ve rekreasyon pazarının önemli etkileri
bulunmaktadır. Bu sebepten dolayı boş zaman ürünlerini bir hizmet olarak ele almak yararlı bir yaklaşım
olacaktır.
Fiziksel mallardan hayli farklı olmaları nedeniyle hizmetlerin tanımlanması daha zordur. Hizmetlerin
yapısından kaynaklanan bu farklılıklar hizmetlerin tanımlanmasını da zorlaştırmaktadır. Cemalcılar
82
(1987) hizmet kavramını “doğrudan satışa sunulan ya da malların satışıyla birlikte sağlanan eylemler,
yararlar ya da doygunluklardır” biçiminde tanımlamaktadır. Kotler (2009) tarafından yapılan hizmet
tanımlaması ise şöyledir: “Hizmet; bir tarafın diğerine sunduğu, üretiminin fiziksel bir ürüne baglı
olabildiği gibi olmayadabildiği, elle tutulamayan ve herhangi bir şeyin sahipliğiyle sonuçlanmayan bir
faaliyet ya da faydadır”.
Amerikan Pazarlama Birligi (AMA) ise hizmet kavramını “bir malın satışına bağlı olmaksızın nihai
tüketicilere ve işletmelere pazarlandığında istek ve ihtiyaç doygunluğu sağlayan ve bağımsız olarak
tanımlanabilen eylemlerdir” biçiminde ifade etmektedir. Anlaşıldığı üzere bu tanım herhangi fiziksel bir
malın satışıyla birlikte sunulan bakım, onarım, garanti, danışmanlık gibi yararları hizmet olarak
görmemektedir. Hizmetleri tanımlamadaki zorluk ve tanımlar arasındaki farklılıklar da zaten bu nokta
üzerinde, yani herhangi bir malın satışıyla birlikte de bir dizi hizmet sunulması noktasında
odaklanmaktadır (Öztürk, 2007).
Hizmet kavramını ve özelliklerini ayrıntılı olarak inceleyebilmek için
Sevgi A. Öztürk’ün Ekin Basım Yayın Dağıtımdan basılmış olan “Hizmet Pazarlaması:
Kuram, Uygulama ve Örnekler” (2007) adlı kitabını okuyabilirsiniz.
Boş zaman ve rekreasyon pazarlaması açısından hizmetlerin özellikleri ve bunların pazarlamasında
göz önünde bulundurulması gereken noktalar önemli bir konudur. Boş zaman ve rekreasyon pazarında bir
malın ve bir hizmetin pazarlamasındaki temel prensipler aynı olmakla birlikte hizmetleri mallardan
farklılaştıran başlıca özelliklerden dolayı bir takım farklı stratejilerden bahsedilebilir. Hizmetlerin beş
temel özelliği aşağıdaki gibidir:
•
Hizmetler dokunulmazdır (soyuttur elle tutulamaz): Hizmetlerin soyut ve dokunulmaz oluşları
onları fiziksel mallardan ayıran en belirgin özelliktir. Hizmetlerin dokunulmazlığı fiziksel bir
varlığa sahip olmamasının bir sonucudur (Korkmaz ve ark., 2009).
•
Hizmetler dayanıksızdır (depolanamaz): Dayanıksızlık hizmetlerin stoklanamaması,
saklanamaması, iade edilememesi ve yeniden satılamamasını ifade etmektedir. Hizmetlerin bu
özelliği pazarlama yönetimleri açısından talep yönetimini önemli hale getirmekte ve özellikle
fiyat ile tutundurma bileşenlerinin dikkate alınmasını gerektirmektedir (Altunışık ve ark., 2006)
•
Hizmetler türdeş değildir (standardize edilemez): Hizmetler genellikle insanlar tarafından
üretilen performanslar olduğu için aynı hizmetin iki ayrı sunumunun aynı olması olanaksızdır.
Hizmetin her bir birimi aynı hizmetin diğer birimlerinden farklıdır. Hizmetlerin kalite ve
içerikleri hizmeti yaratandan bir diğerine, müşteriden müşteriye, hatta günden güne değişebilir.
Genellikle hizmeti oluşturan personel, müşterinin gözünde hizmetin kendisidir. İnsanların ise
performansları günden güne hatta saatten saate farklı olabilir. Türdeş olmamanın diğer nedeni
ise iki müşterinin de hiçbir zaman aynı olmamasıdır. Her müşterinin beklentileri ve hizmet
deneyimleri farklıdır. Dolayısıyla hizmetlerde türdeş olmama çoğunlukla insan etkileşimlerinin
bir sonucudur. Bu durumda hizmet performansının kişilere, zamana ve zemine göre degişme
olasılığının her zaman bulunduğu söylenebilir. Bu özelliğin ortaya çıkardığı özel bir pazarlama
problemi ise standartlaştırma ve kalite kontrol faaliyetlerinin zor olmasıdır (Öztürk, 2007).
•
Hizmetler ayrılmazdır (eş zamanlı üretilir ve tüketilir): Hizmetlerde, tüketici hizmetin üretildiği
yere gelmedikçe üretim ve tüketim süreci başlamaz. Dolayısıyla, bu süreçte hizmet karşılaşması,
yani üretici ile tüketicinin biraraya gelmesi büyük önem taşımaktadır (Eser, 2007).
•
Hizmetlerde sahiplik yoktur: Bir mal satın alındığında o malı satın alan kişi genellikle malın
sahibi olmaktadır. Ancak bir hizmet satın alındığında satıcıdan alıcıya bir sahiplik transfer
edilmez. Hizmetlerde sahipliğin olmayışı, dağıtım kanallarının tasarımını malların dağıtım
kanallarının tasarımından farklı kılmaktadır. Çünkü mallarda olduğu gibi, toptancı ya da
perakendeciye sahiplik transfer edilemez. Bundan dolayı, hizmetlerde en fazla kullanılan
yöntem, aracıların hizmet sağlayıcısı ile ortak gibi olduğu doğrudan dağıtım yöntemidir (Eser,
2007).
83
Hizmet kavramını tanımlayarak boş zaman hizmetlerinin özelliklerini
değerlendiriniz.
BOŞ ZAMAN VE REKREASYONA YÖNELİK PAZARLAMA
YAKLAŞIMLARI VE TÜKETİCİ DAVRANIŞI
Çok sayıda işletme insanların boş zamanı ve harcanabilir geliri için rekabet etmektedir. Bu işletmeler;
sosyal, politik, yardımsever ya da yalnızca ticari olan farklı amaçlarla işe başlar ve bu işletmelerin
sundukları faaliyetler ve olanaklar çok çeşitlidir. Bu işletmelerde ortak olan insanların bu işletmelere olan
ihtiyacından daha çok bu işletmelerin insanlara olan ihtiyacıdır. İnsanlar, onlara sunulanlar arasında en
çok kişisel tatmini sağlayanı seçme özgürlüğüne sahiptir. İnsanların zamanını ve parasını en iyi şekilde
değerlendirmesini sağlayan her işletme, ürünleriyle insanları ikna etmeye çalışmalıdır. Bu ifadeyle
işletmelerin yaptıkları ise pazarlamadır (Özgören, 2007).
Boş zaman ve rekreasyon için pazarlama, uygun bir hedef kitleye boş zaman ve rekreasyon ile ilgili
ürünün sunulması aktivitelerini kapsayan bir süreçtir. Boş zaman ve rekreasyon hizmet ya da
aktivitelerine temel oluşturacak ana yaklaşım tüketici odaklılıktır. Tüketicilerin boş zaman ve rekreasyon
davranışları ve tüketim örnekleri hizmet pazarlaması ile de ilgili olan dört boyutu ortaya koymaktadır.
Bunlar: sosyal yönelim, geçici yönelim, planlama yönelimi ve polikronik yönelimdir. Sosyal yönelim,
tüketicinin kendisi ve başkaları için keyfi olarak tahsis ettiği zamanın kategorize edilmesini ifade eder.
Geçici yönelim, bireylerin geçmişteki başarılarını, o an yaşadıklarını ve geleceğe dair bakış açılarını
değerlendirir. Planlama yönelimi, zaman yönetiminin bir türü olup, analitik olmaktan (yoğun planlama
yapan tüketici) anlık olmaya (planlama yapmayıp anlık yaşamayı tercih eden tüketici) kadar iki uçlu bir
yelpazeyi kapsar. Son olarak; polikronik yönelim ise, üstlenilen görev sayısı ile ilgili olup, tüketicinin o
anda çok görev üstlenmesini ya da tek bir şeyi yapmak istemesini ortaya koyar (Argan, 2007).
Boş zaman ve rekreasyon pazarındaki tüketici satın aldığı hizmet ile ilgili birtakım beklentiler
içerisindedir. Bu beklentiler tüketicinin satın aldığı hizmet ile ilgili değerlendirmelerini etkiler. Hizmet ile
ilgili değerlendirme de algılanan hizmet kalitesi üzerinde etkide bulunacaktır. Bir tüketicinin hizmet
kalitesinden beklediği beş temel özellik aşağıdaki biçimde ifade edilebilir (Özgören, 2007):
•
Güvenilirlik: Hizmetin doğru ve güvenilir şekilde yerine getirilmesi
•
Karşılık: Hizmetin hızlı yerine getirilmesi ve personelin yardım etmeye istekli olması
•
Garanti: Personelin bilgili, kibar ve güvenilir olması
•
Empati: Tüketicilere karşı yardımsever olma ve bireysel ilginin gösterilmesi
•
Somut Kanıtlar: Fiziksel olanaklar, personel ve iletişim (işaretler, belgeler ve yazışmalar) ile iyi
bir etki yaratma
Boş zaman ve rekreasyon ile bağlantılı organizasyonlar tarafından tüketicilere sunulan mal ve
hizmetler çok geniş bir yelpazeyi kapsamakla birlikte, tüketici davranışı ve deneyimi bakımından
değerlendirildiğinde, bir takım belirleyici özelliklerin ortaya çıktığı görülmektedir. Bu özellikler (Argan,
2007):
•
Boş zaman mal ve hizmetleri, çoğunlukla karışık dağıtım ağlarına sahiptir.
•
Sunulan boş zamanın fiyatı, sağlanan yardımlar ve promosyon (Örn., tatil köyü müşterilerine
sahil kullanımının ve şezlongların ücretsiz olması) gibi bazı unsurlar nedeniyle her zaman
maliyeti yansıtmaz.
•
Dışsal etkiler, boş zaman tüketicileri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
•
Boş zaman müşterileri her zaman tüketici değildir.
•
Boş zaman tüketicileri, sunulan boş zaman ürünleri ile ilgili yüksek beklentilere sahiptir.
84
•
Boş zaman satın alımları, çoğu zaman diğer unsurların bir karmasını içerir.
•
Boş zaman satım alımları çoğu zaman hizmetleri kapsar.
•
Boş zaman satım alımları çoğunlukla seyrektir, fakat bu satın alımlar yüksek harcamaları kapsar.
•
Boş zaman mal ve hizmetleri çoğunlukla niteliği gereği yaşam biçimi ile bağlantılıdır.
Boş zaman ve rekreasyona yönelik pazarlama yaklaşımları ve tüketici
davranışını ayrıntılı olarak inceleyebilmek için Metin Argan’ın Detay Yayıncılıktan
basılmış olan “Eğlence Pazarlaması” (2007) adlı kitabını okuyabilirsiniz.
DENEYİM VE BOŞ ZAMAN PAZARLAMASI
Boş zaman ve rekreasyon pazarlaması içerisinde ulaşılmak istenen amaçlardan biri boş zaman ile ilişkili
ürünleri satın alan sadık bir tüketici kitlesi yaratmaktır. Bunu sağlamanın en temel yolu tüketicilere eşsiz
deneyimler yaşatarak, onları boş zaman aktivitelerinin sadık bir müşterisi haline getirmektir. Bu anlamda;
deneyim ve boş zaman birbirleriyle oldukça ilişkili bir yapı sergilemektedir. Bir bireyin boş zamanlarında
pasif ya da aktif olarak katıldığı aktivite sonucu elde ettiği deneyim, onun yeniden aynı aktivite içerisinde
yer almasını sağlayacak anahtar etmendir.
Deneyimsel yorumlamaya göre tüketim; belirli bir durum içerisinde bir obje (örnek: bir ürün, bir
etkinlik, bir insan, bir fikir) arasındaki etkileşim sonucu ortaya çıkan deneyimdir. Sadece bu iki kaynak
arasındaki etkileşim de bir deneyim yaratabilir (Addis, 2005).
Deneyimlerin iki temel boyutu bulunmaktadır. İlk boyut müşteri katılımıdır. Müşteri katılımı aktif ve
pasif olmak üzere iki katılım şeklini içermektedir. Pasif katılımda tüketici ve / ya da müşteri işletmenin
sunduğu deneyime sadece izleyici olarak katılır. Aktif katılımda ise; deneyim olarak tanımlanan
etkinliğin içinde aktif olarak yer alınır. Örneğin; dünyanın en büyük sirklerinden biri olan Cirque Du
Soleil’i Abdi İpekçi Arenaya gidip yerinde seyreden bir birey pasif katılımı ifade ederken, mahalleler
arası halısaha turnuvusuna oyuncu olarak katılan birey aktif katılımı tanımlamaktadır. Aktif ve pasif
katılımın her ikisinde de müşteriler yaratılan deneyimin bir parçası olmaktadırlar. Örneğin; bir tiyatroda
izleyici olarak bulunmak pasif olarak katılımı tanımlarken, interaktif bir oyunda oyuna katılarak tiyatroda
bulunmak aktif katılımı ifade eder.
Diğer boyut ise ilişki ya da çevresel ilişki olarak tanımlanmaktadır. Bu boyut; müşteri ile deneyim
arasındaki ilişkinin biçimini ifade etmektedir. Müşteriyi içine alma ve müşteriyi çevreleme olarak iki
farklı biçime sahip olan boyut deneyim sonucu oluşan ilişkinin niteliğini de göstermektedir. Müşteriyi
içine alma ile müşteri ve deneyim arasında daha zayıf bir ilişki ifade edilirken, müşteriyi çevreleme ile
daha güçlü bir ilişki tanımlanır. Müşteriyi çevrelemede müşteri deneyimin heyecanını daha fazla
hissetmektedir. Örneğin bir basketbol müsabakasını salonun en üst koltuklarından izleyen kişiler deneyim
ile bütünleşmekle birlikte daha az heyecan duyabilecekken, sahanın hemen yanından müsabakayı izleyen
kişiler çok daha fazla heyecan duyacak ve keyif alabilecektirler.
sahiptir.
Deneyimler; müşteri katılımı ve ilişki olmak üzere iki temel boyuta
Deneyimin bu iki boyutuna göre deneyimler dört ayrı kategoride sınıflandırılmaktadır. Bu kategoriler;
eğlence, eğitim, estetik ve sürükleyici deneyimlerdir. Eğlence, tiyatro ya da konsere gitme olarak
tanımlanabilir. Burada izleyiciler pasif katılım sergilerken ilişki boyutu ise içine çekerek bütünleşme
şeklindedir ve zayıf ilişki söz konusudur. Eğitimde ise katılımcılar aktif katılım sergilerken ilişki biçimi
yine içine çekerek bütünleşme şeklindedir. Örneğin bir kayak dersi alırken öğrencinin aktif katılımı
gerekir ancak öğrenci öğrenme süreci içinde olduğu için sadece deneyimin içine çekilebilecektir, tam
olarak bu deneyim ile çevrelenmeyecektir, kısaca zayıf ilişki söz konusu olacaktır. Estetik deneyimler
için bir sanat galerisi örneği verilebilir. Burada katılımcının pasif katılımı söz konusu iken ilişki düzeyi
85
müşteriyi daha çok heyecanlandıran çevresini sararak bütünleşme söz konusudur ve güçlü ilişki
oluşmaktadır. Rafting yapmak, bir orkestrada yer almak ise müşterinin aktif katılımı ve bütün heyecanı
yaşayarak çevreleyen ilişki olarak tanımlanabilir. Bu, güçlü bir ilişkidir ve bu tür bir deneyim ise
sürükleyici deneyimler olmaktadır. Deneyimsel pazarlamanın temelini müşterilerin yaşayabileceği beş
ayrı deneyim oluşturmaktadır. Bu farklı deneyimler; algılamak, hissetmek, düşünmek, faaliyette
bulunmak ve ilişkilendirmektir (Günay, 2008);
•
Algılamak: Algılama; görme, dokunma, duyma, tatma ve koklama yolu ile duyusal deneyimlerin
yaratılmasıdır. Algının yönetilebilmesi için pazarlama yöneticilerinin, müşterilerle her bir temas
noktasında algı deneyimlerini arttıracak uğraşılar içinde olması gerekmektedir. Bu nedenle
işletmelerin müşterilere verdiği mesajın algılanması ve bu mesajda verilmek istenen deneyimin
ürün ya da hizmet henüz kullanılmadan yaratılması için işletmeler reklam mesajlarında vermek
istedikleri duyguları ön plana çıkartmalı ve müşteriler tarafından da mesajın içeriğinin
algılanmasını sağlayacak stratejiler geliştirmelidirler.
•
Hissetmek: Hissetme; müşterilerde güçlü duygular yaratacak duygusal deneyimlerin
yaratılmasıdır. Birçok reklamda duygusallık ön plandadır. Gülümseyen yüzler, ağlayan bebekler
duygusallık yaratmak için kullanılır ancak birçok işletme benzer reklamlar kullanmaktadır ve
müşteriler bu tür standartlaşmış reklamlara fazla prim vermemektedir. Bu nedenle duygusallığın
yaşanması için basit sıradan mesajlar yerine daha fazla çaba harcanmış ve müşterilere gerçekten
duygusal anlar yaşatacak mesajlar iletilmelidir.
•
Düşünmek: Düşünme; müşterileri yaratıcılığa yönlendiren, bilişsel ve problem çözme
deneyimini yaşatan zihinsel yöndür. Müşterilere iletilen mesajla müşterilerin işletme ve marka
ile ilgili düşünmesinin sağlanması ve işletmenin farklılığının ortaya konulması gerekir. Örneğin;
Microsoft birçok tüketici için düşünülen ilk yazılım işletmesidir.
•
Faaliyette bulunmak: Faaliyette bulunma; duyusal, duygusal, bilişsel ve ilişkisel deneyimlerin
bütünüdür. Müşterilerin nasıl faaliyette bulunduğunu incelemek ve müşterilerin yaşamlarına
renk katmak için müşterilere neler verilebileceğini tasarlamaktır. Şüphesiz bu müşterilerin
yaşamlarını incelemekle tasarlanabilecek bir olgudur. Örneğin; bankalar zamanı sınırlı olan
müşterilerine internet bankacılığı hizmetini sunmaktadırlar.
•
İlişkilendirmek: İlişkilendirme; duyusal, duygusal ve bilişsel deneyimleri içerir. Ürün ile
müşteriyi ilişkilendirmektir. Müşterilerin kendilerini bir grubun parçası olarak hissetmesini
sağlamak ve ait olma duygusunu yaratmayı hedeflemektir. Örneğin; Harley Davidson
motorsikletleri bir yaşam tarzını ve belirli bir grubu simgeler.
Deneyimsel pazarlamanın kendine has bir takım özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler dört ana
başlık altında sınıflandırılabilir (Argan, 2007):
•
Müşteri deneyimi üzerine odaklanma: Geleneksel pazarlamadaki ürünlerin fonksiyonel özellik
ve yararlarının aksine, deneyimsel pazarlama müşteri deneyimi üzerine odaklanır. Deneyimler
karşı karşıya kalma, katlanma ya da olguları yaşama sonucu elde edilir. Deneyimler kişiye
duyumsal, duygusal, bilişsel, davranışsal ve ilişkisel değerler katar.
•
Bütünsel bir deneyim olarak tüketime odaklanma: Deneyimsel pazarlamacı şampuanı, banyo
kremini, el kremini ya da parfümü düşünmez. Bunun yerine, banyodaki rahatlığı ve düzeni
düşünür, kendi kendine “hangi ürün hangi tüketim durumuna uygundur” sorusunu sorar. Bunun
yanı sıra sadece ürünün değil, ambalajın ve reklamın tüketim öncesi deneyimi nasıl arttıracağı
sorusuna cevap arar.
•
Sosyo-kültürel yapı ortamında ürünün nasıl tüketileceğinin bilinmesi, bütünsel bir deneyim
konusunda ipuçları verecektir ve tanıtım çalışmalarında bu nitel temalar kullanılacaktır. Örneğin;
Nescafe reklamlarında arkadaş ortamında birlikte tüketime vurgu yapılır.
•
Müşteriler rasyonel ve duygusaldır: Deneyimsel pazarlamacılar için müşteriler rasyonel
yönelimli olduğu kadar duygusaldır. Müşteriler rasyonel bir karar ile uğraşırken, çoğunlukla
duyguları ile hareket edebilir, çünkü tüketim deneyimi fantezi, his ve eğlencenin takibi ile
yönlendirilebilir.
86
•
Yöntem ve araçlar elektiktir: Geleneksel pazarlamadaki analitik, kantitatif ve sözel yöntemlerin
aksine, deneyimsel pazarlamacının yöntem ve araçları muhtelif ve çok ara yüzlüdür. Diğer bir
ifadeyle, deneyimsel pazarlama tek bir metodolojik yöntem ile sınırlı olmayıp daha çok
elektiktir. Bazı yöntem ve araçlar yüksek oranda analitik ve kalitatif olabilmektedir. Örneğin;
iletişimin etkisini ölçmede kullanılan göz bebeği izleme aracı gibi. Deneyimsel pazarlamada
sözel ya da görsel yöntemler kullanılabileceği gibi fokus grup, derinlemesine görüşme ve
anketde kullanılabilir. Deneyimsel pazarlamada herkese uygulanan nomotetikten ziyade, bireye
özel davranma eğilimi söz konusudur. Diğer bir ifadeyle deneyim dogmatik değildir.
Deneyim ve pazarlama ilişkisi hakkında daha ayrıntılı bilgi için
www. mskongre.org adresini ziyaret edebilirsiniz.
BOŞ ZAMAN VE REKREASYON PAZARLAMA KARMASI
Pazarlama karması; pazarlama hedeflerine ulaşabilmek için işletmelerin kullandığı pazarlama araçları
kümesidir. Kavram; 1964 yılında Jerome McCarthy tarafından kavramı oluşturan dört ana unsuru (ürün,
dağıtım, fiyat, tutundurma) belirten İngilizce sözcüklerin (product, place, price, promotion) baş
harflerinden yola çıkarak “4P” şeklinde sembolleştirilmiştir.
Kotler (1986) pazarlama karması elemanlarının faaliyet gösterilen pazarın yapısı ve pazarlama
hedefleri gibi bazı unsurlara bağlı olarak artış göstermesi gerektiğini savunmaktadır. Kotler (1986)
tarafından mega pazarlama olarak tanımlanan bu genişletilmiş yapı geleneksel pazarlama araçlarının
yanısıra, yaptırım gücü ve halkla ilişkileri de içermektedir. Böylece geleneksel pazarlamada 4P olan
pazarlama karması elemanları yaptırım gücü (political power) ve kamuoyu oluşturma (public opinion)
elemanlarının eklenmesi ile 6P’ye çıkmaktadır. Geleneksel pazarlama karmasının dışında kalan
unsurlardan biri olarak yaptırım gücü; hedef pazara girebilmek ve bu pazarda işlem yapabilmek için yasa
yapıcıların, bürokratların ve pazar içerisinde etkinliği olan yöneticilerin desteğini kazanmaya yönelik
yapılan uygulamaları kapsar. Kamuoyu oluşturma ise; işletmelerin tüketicilere ve kamuoyuna gerek
sektörlerini, gerekse kendilerini tanıtmak amacı ile yaptıkları çalışmalardır.
Geleneksel pazarlama karması (ürün, dağıtım, fiyat, tutundurma) “4P”
ile tanımlanmaktadır. Ancak pazarların yapısına göre pazarlama karması içerisindeki “P”
sayısında artış olabilir.
Diğer taraftan, Magrath (1986) hizmet pazarlaması söz konusu olduğunda geleneksel pazarlama
karması elemanlarına katılımcıları–insanları (Participants), fiziksel ortam (Physical evidence) ve süreç
yönetimi (Process management) olmak üzere 3P’nin daha eklenmesini savunmuştur. Buna göre hizmetin
sunulduğu işletmelerde pazarlama karması elemanları genişleyerek “7P”ye çıkmaktadır.
Hizmet; tüketicilerin istek ve gereksinmesini sağlayan soyut bir ürün olabildiği (eğitim, sağlık,
ulaşım, müzik, vb) gibi somut bir ürüne bağlı olarak sunulan destek bir kavram (garanti, bakım onarım,
vb) olarak da kullanılabilir.
Kısacası; pazarlama karması, pazarlama sürecinin yapı taşlarından biridir. Tüketiciler ile iletişim
kurmak ya da tatmin etmek için kullanılan ve pazarlama yönetiminin kontrol ettiği unsurlar olarak
düşünülebilecek pazarlama karması unsurları pazarlama süreci içerisinde hayati öneme sahiptir.
Geleneksel pazarlama karması; ürün (product), fiyat (price), dağıtım (place) ve tutundurma (promotion)
olmak üzere dört ana unsurdan oluşur ve bu unsurlar 4P olarak tanımlanır. Hizmet pazarlamasında ise bu
4P’ye ilave olarak katılımcılar, hedef kitle (people), fiziksel kanıt (physical evidence) ve süreç (process)
olmak üzere üç unsurdan daha bahsedilir. Bu unsurlar hizmetlere ait özelliklerle baglantılıdır. Sonuç
olarak, boş zaman ve rekreasyon pazarlamasının hizmet pazarlaması ile büyük oranda benzerlik
göstermesinden dolayı boş zaman ve rekreasyon pazarlaması planlamasında 7P’den oluşan bu unsurlar
dikkate alınır.
87
Boş zaman ve rekreasyon pazarlama karmasının hangi unsurlardan
meydana geldiğini tartışınız.
Hizmetlerin pazarlamasında pazarlama karması konusunu ayrıntılı
olarak inceleyebilmek için Zeliha Eser’in Siyasal Kitabevinden basılmış olan “Hizmetlerde
Pazarlama İletişimi” (2007) adlı kitabını okuyabilirsiniz.
Ürün
Genellikle pazarlama sürecinin en temel elemanı olarak düşünülen ürün kavramı (Argan ve Katırcı, 2008)
boş zaman ve rekreasyon pazarlamasında da birincil derecede öneme sahip elemandır. Birçok işletme,
kurum ve/ya da örgüt boş zaman ve rekreasyon pazarına çeşitli ürünler sunarak, tüketicilerin ihtiyaçlarını
ve isteklerini karşılamaya çalışırlar.
Günümüze kadar ürün kavramı birçok farklı açıdan ele alınmış ve tanımlanmıştır. Dar anlamda ürün,
bir dizi fiziksel ve kimyasal özelliğin kolayca görülebilecek biçimde bir araya toplandığı bir nesne olarak
tanımlanır (Cemalcılar, 1994). Ancak pazarlama bakış açısı ile ürün kavramı, fiziksel ve kimyasal nesne
boyutlarının ötesinde bir anlam ifade etmektedir. Çünkü tüketiciler sadece bir takım özellikleri
bünyesinde barındıran mal ve hizmetleri satın almazlar, aynı zamanda ihtiyaçlarının tatminini sağlayacak
faydaları da satın alırlar. Bu noktadan hareketle, daha ayrıntılı bir ürün tanımı yapmak gerekirse şu
tanımlama daha yararlı olacaktır: Ürün; istek ve ihtiyaçları tatmin etmek amacıyla tüketim, kullanım ve
yararlanma için pazara sunulan bir şeydir. Pazara sunulan bir “şey” ifadesi ürünlerin sadece somut malları
değil, hizmet, kişi yer, organizasyon, fikir ve bunların karmasını ifade ettiğini belirtir. Birçok ürün boş
zaman ve rekreasyon pazarı ile direk ya da dolaylı ilişki halindedir. Bu anlamda; bir spor ayakkabısı
markası, bir stand-up gösterisi ya da haftasonu yapılacak bir dağ yürüyüşü etkinliği boş zaman ve
rekreasyon pazarı ile ilişkili ürünlerdir. Boş zaman ve rekreasyon ile ilişkili ürün planlamacıları diğer
pazarlardaki ürün planlamacıları gibi bir ürünü üç temel seviyede düşünmelidir.
Tam ürün; öz, somut ve genişletilmiş ürün olmak üzere üç seviyeden oluşmaktadır. Öz ya da
çekirdek ürün toplam ürünün merkezinde yer alır. Bu seviye, satın alanın gerçekte ne almak istediği
sorusuna cevap veren seviyedir. Bir bayanın ruj satın alırken, ruj renginden daha fazlasını satın aldığını
belirtmek için Charles Revson “fabrikada kozmetik üretir, mağazada umut satarız” demiştir. Beymen’in
“fark edilmeyi”, Volvo’nun ise “sağlamlık ve güvenliği” sattığını söylemesi başka örnekler olarak ele
alınabilir. Bu nedenle bir ürün tasarlanırken, pazarlamacılar ilk olarak o ürünün tüketicisine sağlayacağı
çekirdek ya da öz faydaları tanımlamalıdır.
Tüketicinin bir ürünü satın alırken neyi satın aldıgını ifade eden öz ürün, ürünün gözle görülmeyen
elle tutulmayan ama tüketiciyi değişik açılardan tatmin eden yanıdır. Öz ürünün büründügü maddi yapı ve
görünüm ise somut üründür. Örnegin; futbol topu, bisiklet ve dans kursu gibi ürünlerin kalite düzeyi,
tasarım ve renk gibi ayırıcı özellikleri, stili, marka adı ve ambalajı bu ürünlerin temel karakteristikleridir.
Genişletilmiş ürün ise, ürünün temel işlevini daha iyi yerine getirmesine olanak sağlar. Ürünü
tüketici tarafından daha cazip ve kullanışlı hale getiren garanti süresi, satış sonrası hizmet, yedek parça
garantisi, iade, yenisi ile degiştirebilme olanağı, hediye vb. gibi ürünün rekabet gücünü arttıran özellikler
bu yapı içerisinde ele alınır. Tüm bunların ışığı altında gerçek ürünün; kalite seviyesi, özellikler, ürün
ismi, şekil ve ambalaj gibi çeşitli özelliklere sahip olduğu ifade edilebilir. Bu yüzden boş zaman ve
rekreasyon pazarlamasında ürün planlamacıları çekirdek ve gerçek ürün çevresinde ek tüketici hizmetleri
ve faydaları sunan genişletilmiş ürünü şekillendirmelidirler. Kısacası, bir boş zaman ve rekreasyon ürünü
basit olarak somut ve soyut özelliklerin ötesinde bir anlam ifade eder.
Tüketiciler ürünleri ihtiyaçlarını tatmin eden yararlar demeti olarak görme eğilimindedir. Bu yüzden
pazarlamacılar bir ürün şekillendirirken ürünün tatmin edeceği çekirdek ya da öz tüketici ihtiyacını
tanımlamalı ve daha sonra gerçek ürünü şekillendirmelidir. Son olarak, üretilen ürünü diğerlerinden
ayıracak ve yararlar demeti sunacak eklentiler ele alınmalıdır. Örneğin A.B.D.’de bazı basketbol salonları
sadece tüketicisine rahat bir ortamda basketbol izleme imkânından daha fazla olarak, hafta sonu ailece
88
piknik yapılabilecek, yemek yenebilecek ve sportif etkinliklerde bulunulabilecek fırsatlar da sunmaktadır.
Böylesi bir yaklaşım tüketicisinin ürüne karşı bakış açısını değiştirmekte ve ürün daha farklı
algılanmaktadır (Argan ve Katırcı, 2008).
Ürün planlamacıları boş zaman rekreasyon pazarına yönelik bir ürün geliştirilirken, üç farklı noktayı
göz önünde bulundurmalıdır. Bunlar; içerik, imaj ve yaşam eğrisi olarak tanımlanabilir (Mull ve ark.,
2005):
•
İçerik: Boş zaman ve rekreasyon pazarlamasında ürün geliştirme süreci tedarik edilecek “şeyin”
içeriğinin hazırlanması ile başlar. Örneğin; Disneyland her ne kadar bir hizmet çeşitliliği sunsa
da temelde mutluluk sağlamak üzerine hizmet vermektedir. Bir tesisin rekreasyonel spor
programı ve hizmeti uygun pazarın ihtiyaçları üzerine konumlanır. Örneğin; spor odaklı bir
dinlence işletmesi olarak Club Med; hizmet anlayışını bireysel odaktan çocuklu ailelerin ve
yaşlıların ihtiyaçlarını karşılamak üzerine değiştirmiştir.
•
İmaj: Boş zaman ve rekreasyon pazarında bir ürün tüketicinin zihninde tanımlanmış bir imaj ile
birleşir. Örneğin; bir ürün olarak rekreasyon sporu tüketicinin zihninde olumlu ya da olumsuz
bir imaja sahiptir ve pazarlama yönetimi için amaç bu imajı olumlu bir noktaya getirerek
katılımı arttırmaktır.
•
Yaşam eğrisi: Boş zaman ve rekreasyon pazarındaki birçok ürün somut malların yaşam eğrisine
benzer bir yaşam döngüsüne sahiptir. Ürün yaşam eğrisi; tanıtma, gelişme, olgunluk ve gerileme
aşamalarında oluşur. Bisiklet; boş zaman ve rekreasyon pazarında başarılı yaşam eğrisine sahip
ürün olarak örnek gösterilebilir. Devamlı değiştirilen ve deneyime eklenen ek değerler ile
bisiklet hala rekreasyonel yaşamın önemli parçalarından biridir.
Bir boş zaman ve rekreasyon ürünün yaşam eğrisi belli bir değişim
süreci içerisinde ek değerlerin eklenmesiyle uzatılabilir.
Fiyat
Fiyat; boş zaman ve rekreasyon pazarlama karma elemanları içerisinde bir değer ölçüsüdür ve gelir
getirici bir özelliğe sahiptir. Bu bakımdan fiyatlandırma konusu boş zaman ve rekreasyon pazarında direk
ya da dolaylı olarak yer alan her kuruluş için çok önemlidir. Fiyat, bir üründen sağlanan yarar karşılığında
belirlenen bir bedeldir. Bu özelliği ile de boş zaman ve rekreasyon ürünü için tespit edilen değeri ifade
etmektedir. Örneğin; Fenerbahçe ve Galatasaray Futbol Takımları arasında oynanacak bir müsabakayı
izlemek için ödediğimiz para fiyatı ifade eder. Bunun yanında bir boş zaman ve rekreasyon
organizasyonunun ya da takımının (Örnek, Harlem Basketbol Takımı) isim hakkı için ödenen para, Roma
turu için ödenen para, sezonluk bilet hakkını ifade eden kombine bilet ile kişisel bir maç koltuğuna sahip
olmak için ödenen para da fiyat unsuru içerisinde sınıflandırılmaktadır. Tüm bu örneklerde ödenen para,
tüketiciler tarafından boş zaman ve rekreasyon ürünlerine biçilen değerin bir fonksiyonudur.
Değişim süreci ile ilgili bir kavram olan fiyat, bir şeyi alma karşılığında bir şeyin verilmesini
gösterir. Boş zaman ve rekreasyon pazarında faaliyet gösteren işletmeler, örgütler ve/ya da kuruluşlar
tarafından üretilen şeye karşılık boş zaman ve rekreasyon tüketicileri de bir şey vermektedir. Pazarlama
bakış açısıyla fiyat, pazarlama çabalarında yararlanılabilecek ve kontrol altında tutulabilecek bir araçtır.
Tüketici tarafından alınan şeye (boş zaman ürünü) karşılık yaptığı ödeme (para, zaman vb.) büyük
önem taşır. Tüketici fiyatları değerlendirirken ne, ne zaman, nereden ve nasıl alacağı gibi sorulara cevap
arar. Bütün bunlar da ürünün değeri ile yakından ilgilidir. Belli bir fiyattan bir ürünün satın alınması
değer kavramı ile yakından ilişkilidir. Bir ürünün değeri, fiyata karşılık ürünün sunduğu yararlara bağlı
olan bir kavramı ifade eder. Değer kavramı fiyatlandırmanın en önemli unsurudur (Argan ve Katırcı,
2008).
Boş zaman ve rekreasyon ürünleri genellikle hizmet özelliği taşıdığından dolayı değerinin
belirlenmesi zor bir konu olmakla birlikte, boş zaman ve rekreasyon pazarlaması açısından değer kavramı
aşağıdaki gibi formüle edilebilir:
89
Değer = Boş Zaman ve Rekreasyon Ürününden Algılanan Yararlar/ Boş Zaman ve Rekreasyon
Ürününün Fiyatı
Boş zaman ve rekreasyon ürününden algılanan yararlar somut ya da soyut olabilir. Somut yararlar
fiyatın belirlenmesinde önemlidir. Çünkü tüketici ürünün somut yönlerini görebilir, dokunabilir ya da
hissedebilir. Kısacası, tüketicinin ürünün özelliklerini algılaması kolaydır. Örneğin, haftasonları taraftarı
olduğu takımın müsabakalarını izlemek isteyen bir birey sezonluk kombine bilet satın aldığında; satın
alınan koltuğun rahatlığı, stadyumdaki yeri, sahanın görünümü gibi unsurlar algılanan yararın somut
yönlerini ifade etmektedir. Algılanan yararın soyut yanları ise; taraftarı olunan takım ile bütünleşme,
kalabalık bir grup ile müsabaka seyretmenin hazzı ve stadyumda geçirilen zamanın bireyi duygusal
yönden tatmin etmesi olarak ifade edilebilir. Kısacası; boş zaman ve rekreasyon ürününü satın alan
bireyin elde ettiği yarar algılanan deneyim ile ilişkilidir. Bu yüzden boş zaman ve rekreasyon pazarında
özellikle hizmet niteliği taşıyan ürünlerin fiyatlandırılması son derece beceri ve yaratıcılık gerektirir.
Boş zaman ve rekreasyon pazarında ürünlerin fiyatlandırılması bazı nedenlere bağlı olarak oldukça
güçtür. Özellikle, boş zaman ve rekreasyon ürünlerinin genelde hizmet niteliğinde olması, talebin
dalgalanma gösterebilmesi ve maliyetlerin her an değişebilir özelliği nedeniyle boş zaman ve rekreasyon
pazarlamasında fiyatlandırma konusu üzerinde dikkatle düşünülmesi gereken bir konudur. Hizmetlerin
önceden belirlenen bir fiyatı olmasına karşın, pek çok hizmetin fiyatı pazarlandığı anda değişme
gösterebilmektedir. Bunun temel nedeni fiyatın gerçekte “algı” ile ilişkili olmasından kaynaklanır.
Kısacası, fiyat ile ilgili tüketici zihninde bir algı söz konusudur. Fiyat algısı ise hizmetin veriliş süresi,
ilgi, elde edilen tatmin ve beklentilere göre değişim gösterebilmektedir. Pazarlama literatürü üç tür
fiyatlama yaklaşımı üzerinde durmaktadır. Bunlar maliyete dayalı, rekabete dayalı ve talebe dayalı
fiyatlamadır:
En basit ifadesiyle; maliyete dayalı fiyatlama sisteminde fiyat, hizmet-üretim sürecinde kullanılan
her çeşit girdinin birim maliyetlerini hesaplayarak oluşturulur. Birim maliyetlerini hesaplamak için
genelde geçmiş maliyet bilgileri kullanılır. Spesifik hizmet çıktıları için fiyat kararları, kullanılan girdi
birimlerinin miktarıyla birim başına maliyetin çarpılması ve kar marjının eklenmesine dayanır (Öztürk,
2007). Ancak hizmetlerin soyutluğu nedeniyle, birim başına düşen maliyetler mallardaki gibi kolaylıkla
belirlenemez. Bu nedenden dolayı hizmetlerde maliyete dayalı fiyatlama metodunun kullanılması nadiren
ortaya çıkan bir durumdur. Buna karşılık, bazı şirketler, değer esasına göre fiyatlandırma uygularlar.
Bunun için alıcının sunuma en fazla ne kadar ödeyeceği tahminini yaparlar. Sonra, alıcıya bir “tüketici
fazlası” bırakarak, yaptıkları tahminden daha az bir fiyat -değer fiyatı- koyarlar. Satıcı, maliyetinin değer
fiyatından çok daha az olacağını umut eder. Eğer böyle olursa satıcı iyi bir kar elde eder. Eğer satıcının
maliyetleri değer fiyatına yakınsa ya da onu aşarsa, satıcı muhtemelen bu sunumu hiçbir zaman
yapmayacaktır. Değer esasına göre fiyatlandırma, diğer durumlarda da ortaya çıkar. Konsere gidenler, ön
sıralardaki koltuklar için, balkondaki koltuklardan, hafta sonu konserleri için de hafta içi konserlerinden
daha fazla öderler (Erdoğdu, 2007).
Talebe dayalı fiyatlama, farklı tüketici gruplarının ürün için farklı fiyatlar ödemeye istekli
olduklarında kullanılır. Hizmet işletmeleri, farklı düzeylerdeki fiyat seviyelerini ödemeye razı ve farklı
fiyat duyarlılığına sahip tüketici gruplarına göre farklılaşmaya gidebileceği gibi, hizmetin sunulduğu yere
göre, farklı mekânlarda farklı fiyat uygulamalarına da gidebilir. Ayrıca, hizmet işletmeleri dalgalı bir yapı
gösteren talepleri dengelemek amacıyla farklı zaman dilimlerine yönelik farklı fiyat stratejileri
benimseyebilir. Özellikle boş zaman ve rekreasyon pazarını domine eden en önemli sektörlerden biri olan
turizm sektöründe zamana göre fiyat farklılaşması sıklıkla görülmektedir. Rekabete dayalı fiyatlamada
ise rakiplerin fiyatları göz önünde bulundurur. Bu yöntemde, rakiplerin fiyatlarına maliyetlerden ve
gelirlerden daha çok önem verilir. Eğer rekabet eden mallar türdeş ise ve fiyat pazarda geçerli en önemli
etken ise bu yöntem uygulanır. Ancak rekabete dayalı fiyatlamada rakiplerin fiyatlarının aynen
uygulanması söz konusu degildir. Rakip fiyatlarının belirli bir ölçüde üstünde ya da altında fiyatlama
yapılabilir.
Tüm bunların ışığı altında fiyatlamanın pazarlama karmasının üzerinde dikkatle durulması gereken
konularından biri olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Fiyat ve fiyatlamanın önemi şu bakımdan ele
alınabilir (Margaziveya, 2010):
90
1.
Fiyat, talebi ve satış hacmini etkiler. Aşırı yüksek ya da düşük fiyat, pazarda ürünün
tutunmamasına neden olabilir. Bu bağlantıda, fiyat esnekliği çok önem arz etmektedir.
2.
Satış fiyatı işletmenin tüm işlerinin karlılığını belirler.
3.
Fiyat, potansiyel tüketicilerin ürünü veya markayı algılamalarını etkiler ve ürün
konumlandırmasında katkıda bulunur. Fiyat kalite ile sıkı bir ilişki içerisinde olarak mal veya
hizmetin imaj göstergesi rolünü de üstlenmektedir
4.
Fiyat, rakip mal ve hizmetleri karşılaştırmada en uygun temeli oluşturur. Fiyattaki azıcık bir
değişiklik pazar tarafından tespit edilir ve pazardaki dengesizliğe yol açabilir.
5.
Fiyatlama stratejisi pazarlamanın diğer unsurları ile eşgüdümlü olmalıdır. Bir ürün fiyatı;
reklam, tutundurma, ambalaj ve mal konumlandırma masraflarını da içermelidir.
Boş zaman ve rekreasyon pazarında hizmetlerin ekonomik göstergeleri ürünün pazarlama başarısını
etkiler. Pazar araştırmaları sayesinde, boş zaman ve rekreasyon ürünleri için tüketicilerin fiyat beklentileri
belirlenebilir ve daha sonra uygun fiyat ayarlaması yapılabilir. Fiyat, gerçekte algı ile ilişkili olduğundan
dolayı çok düşük olduğunda tüketiciler bir kalite eksikliği algılayabilmektedir. Fiyatın çok yüksek olduğu
durumda ise, bütçe hedeflerini karşılama noktasında bazı sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Boş zaman ve
rekreasyon ürünlerinde ödeme istekliliği tüketicinin aldığı hizmet karşılığında duygusal tatmin sağlaması
ile yakından ilişkilidir. Organizasyonlar pek çok faktöre dayalı olarak fiyatlandırma kararları alır. Bu
faktörlerin birkaçı ve bu faktörler ele alınırken sorulması gereken sorular aşağıdaki biçimde ifade
edilebilir (Mull ve ark., 2005):
•
Değişken maliyetler: Fiyatlandırma, bir program ile doğrudan ilişkili değişken maliyeti ya da
maliyetleri kapsıyor mu? Eğer öyleyse, bu maliyetler (örneğin; maaş, malzeme, kira ücretleri)
nedir?
•
Sabit maliyetler: Sabit maliyetlerin bir kısmını ya da tamamını (örneğin; altyapı hizmetleri,
bakım, tam zamanlı personel) vergiden düşmek ya da bir fondan karşılamak mümkünmüdür?
•
Genel masraflar: Genel masraf bölümlerinin hangileri (örneğin; idari personel, ekipman, bakım)
fiyatlandırma sürecinin içerisine dahil edilecektir?
Genel olarak; boş zaman ve rekreasyon ürünlerinin fiyatlandırma stratejilerinin tüketici ile ürünü
buluşturma noktasında önemli olduğunu ifade edebiliriz. Fiyat, tüketicinin boş zaman ve rekreasyon ile
ilişkili ürünü satın alma motivasyonunu önemli ölçüde etkileyecektir.
Fiyat konusunu ayrıntılı olarak inceleyebilmek için Mehmet Oluç’un
Beta Yayıncılıktan basılmış olan “Temel Pazarlama Kavramları” (2006) adlı kitabını
okuyabilirsiniz.
Dağıtım
Daha öncede ifade edildiği gibi boş zaman ve rekreasyon pazarı ile ilişkili bir çok ürün hizmet niteliği
taşımaktadır. Malların pazarlamasında olduğu gibi hizmetlerin pazarlamasında da dağıtım, önemli bir
pazarlama karması unsurudur. Ancak, hizmetlerin üretilmesi ve tüketilmesi bütünleşik bir süreç
oluşturduğundan dolayı hizmet pazarlamasında dağıtım süreci bir takım farklılıklar gösterir. Hizmet
dağıtım şekilleri Tablo 4.3 içerisinde gösterilmektedir.
91
Tablo 4.3: Hizmet Dağıtım Şekilleri
Müşteri ve Hizmet İşletmesi
Arasındaki Etkileşimin Niteliği
Müşteri hizmet işletmesine gider
Hizmet işletmesi müşteriye
gider
Müsteri ve hizmet işletmesi
mesafeli bir şekilde islem yapar
Satış Yerinin Erişebilirliği
(Tek Bölge)
Tiyatro
Kuaför
Avukatlık hizmetleri
Zararlılarla mücadele hizmetleri
Taksi hizmetleri
Kredi kartı şirketi
Yerel televizyon kanalı
Satış Yerinin Erişebilirliği
(Çok Bölge)
Otobüs hizmetleri
Fastfood zinciri
Posta dağıtımı
Yol hizmetleri
Yayın istasyonları şebekesi
Telefon şirketi
Kaynak: Lovelock, C., 1996; Aktaran: Erdoğdu, (2007).
Her satıcı, mallarını hedef pazara nasıl ulastıracağına karar vermek zorundadır. Var olan iki
seçenekten biri malları doğrudan satmak, ikincisi de aracılar vasıtasıyla satmaktır. Belirli bir sanayi
dalında her iki dağıtım şekline de rastlanabilir. Dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarında sorun bunların
tüketicilere nasıl ulaşacağıdır. Üretici ve müşteri arasındaki coğrafi uzaklık aracılar yardımı ile kapatılır.
Hizmetlerde ise sorun hizmetin müşteriye ya da müşterinin hizmete nasıl ulaşacağıdır, çünkü hizmet
ancak üretici ve müşterinin bir araya gelmesi halinde sunulabilir. Hizmet işletmelerinde doğrudan
satış/dağıtım ve aracılarla/dolaylı satış/dağıtım olmak üzere dağıtım stratejilerinde kullanılabilecek iki
farklı strateji mevcuttur (Erdoğdu, 2007):
Doğrudan satış/dağıtım: Hizmetlerin taşıdığı çeşitli özelliklerden dolayı, pek çok hizmet alanında
doğrudan dağıtım kanalı uygulanır. Fakat güvenlik, eğlence ve sigortacılık gibi bazı hizmet alanlarında
dolaylı dağıtım kanalı uygulanır. Hizmetlerin dayanıksız, depolanamaz, hizmeti verenden ayrılamaz oluşu
yüzünden, hizmeti veren kişi, eş zamanlı olarak hizmeti üretmek ve dağıtmak zorundadır. Sonuç olarak;
hizmetler, fiziksel bir ürün olmadığından geleneksel toptancılar ve diğer aracılar, bu pazarlama alanında
nadiren görülmektedir. Perakendeciler bu alanda tek başlarına bağımsız bir faaliyet içerisinde olamazlar.
Hizmetlerin dağıtımında, mallar için geliştirilmiş dağıtım kanallarından yararlanmanın, çoğu hizmetler
için sınırlı olduğu görülmektedir.
Hizmetlerin özelliklerinin doğrudan dağıtım kanallarının kullanılmasını zorunlu kılmasıyla, hizmeti
üreten ile hizmeti alan arasında karşılıklı ilişkiler gelişir. Hizmet sunan kişi eğer işini severek ve bilerek
yapıyorsa bu şekilde yüzyüze olmanın sağlayacağı bütün avantajlardan yararlanarak, hizmet alanı en iyi
şekilde tatmin edebilir. Doğrudan dağıtımın yararları arasında, hizmet üretip sunana geniş bir hareket
özgürlüğü sağlaması ve kararlarında bağımsız davranma serbestliği vermesini sayabiliriz. Yüz yüze ilişki
içerisinde bulunarak hizmet sunan kişi, karşısındaki kişinin tutum ve davranışlarından kendisine verilmek
istenen mesajları iyi algılayacak olursa, hizmet alanı tatmin etme fırsatını yakalayabilir.
Aracılarla/dolaylı satış/dağıtım: Hizmetlerin dağıtımında öngörülen geleneksel düşünceye rağmen,
çoğu hizmet endüstrisinde, hizmetin üreticileri ve kullanıcıları arasında yer alan aracılar, farklı dağıtım
birimleri kullanarak, farklı dağıtım kanalları geliştirmişlerdir. Bu aracılar, hizmet kullanacak olanlara
uygun hizmetleri vermek için değişik roller oynar. Hizmetlerin dağıtımında kullanılan aracılar
büyüklüklerine, yapılarına, yasal statülerine ve hizmet üretici ile ilişkilerine göre çeşitli biçimlerde
olabilir. Hizmetler nihai müşterilere acente ve brokerler, yetkili bayilik sistemleri (franchising) ve
elektronik dağıtım kanalları aracılığıyla ulaşırlar.
Pazar araştırması bir hizmetin erişebilirliği ve tüketici için kullanılışlığı hakkında bilgi verir. Boş
zaman ve rekreasyon ile ilişkili bir ürünün hedef tüketicisine ne kadar uzaklıkta olduğu ve bu tüketici
grubunun ürün ile nasıl temas edeceği dağıtım programları içerisinde belirlenmelidir. Örneğin; Amerika
Birleşik Devletlerinde Kansas Rekreasyon ve Parklar Birimi en uygun program gelişimini sağlamak için
tüketicilerin rekreasyon ve spor etkinliklerine katılma davranışını inceleyerek, kendi programlarında
hangi yönleri ön plana çıkaracaklarına karar vermişlerdir. Boş ve rekreasyon ürünlerinin dağıtımında dört
anahtar nokta ön plana çıkmaktadır (Mull ve ark., 2005):
•
Yerleşke: Boş zaman ve rekreasyon hizmetinin sunulduğu yer tüketicinin bu etkinliğe katılma
motivasyonunu olumlu ya da olumsuz olarak etkilemektedir. Bu yüzden boş zaman ve
rekreasyon etkinliğinin sunulduğu yer önemli bir kriter olarak karşımıza çıkar.
92
•
Merkezilik: Boş zaman ve rekreasyona yönelik program ve hizmetler sunan bir tesisin merkezi
bir yerde olup olmadığı tüketim açısından oldukça önemlidir. Çünkü tesisin merkezi bir yerde
olup olmadığı ulaşımdan finansmana, katılımdan yönetime kadar birçok konuyu etkileyecektir.
•
Erişebilirlik: Erişilebilirlik tüketicinin bir hizmete ulaşabilmesinin ne kadar kolay olduğunu
gösteren bir ölçüdür. İdeal olan, özürlülük, cinsiyet, etnik köken ya da diğer faktörlere
bakılmaksızın, herkes için engelsiz bir hizmet oluşturabilmektir.
•
İşlevsellik: İşlevsellik; boş zaman ve rekreasyon programlarının ve tesislerin katılımcısına
sunduğu yararlar ile ilgilidir.
Hizmetlerin dağıtımını malların dağıtımından farklılaştıran nedenleri
ve dağıtım biçimlerini tartışınız.
Tutundurma
Tüketicilerin, üretici kuruluşların ve pazarlamacıların sürekli değişen çalışmalar konusunda bilgi sahibi
olmaları kaçınılmazdır. Bir an için bunun olmadığı varsayıldığında, tüketicilerin binlerce ürün ve
hizmetin çoğundan haberdar olmayacakları düşünülebilir. Günümüzde çağdaş ve gelişmiş toplumlarda,
tüketiciler ile üreticiler arasında bir iletişim olayı oluşmaktadır. Pazarlar büyümeye başlayıp, üretici ile
tüketici arasındaki fiziki uzaklığın açılması sonucu, sistemli bir iletişim ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu
önemli gelişmenin yanında, artan rekabet koşulları işletmeleri daha etkin uygulamalar yapmaya
zorlamıştır. Bu bakımdan tutundurma, işletmeler açısından önemli pazarlama karma elemanlarından biri
haline gelmiştir. Orijinali “promotion” olan tutundurma kavramının sözlük anlamı, terfi, yükselme ya da
yükseltme, geçiş ve satış artışını sağlayan unsurlar olarak ele alınabilir. Pazarlama bakımından ele
alındığında, İngilizce “promotion” kelimesinin karşılığı olarak Türkçe’de pek çok kelime kullanılmıştır.
Örneğin; satış çabaları, satış arttırıcı çabalar, satış tahriki, satış teşviki, tutundurma, promosyon,
pazarlama iletişimi gibi bir çok kelime tutundurma sözcüğünün yerine kullanılmaktadır. Bu kelimelerden
hangisi tercih edilirse edilsin, anlatılmak istenen “tutundurma” kavramıdır.
Tutundurma; bir ürün ya da hizmetin, bir kurumun, bir kişinin ya da bir fikrin hedef pazara olumlu bir
şekilde tanıtılıp benimsetilmesidir. Bunun için de hedef pazardaki müşterilerin tanıtılıp benimsetilecek
ürün, hizmet, kurum, kişi, fikir hakkında bilgilendirilmeleri ve olumlu yanıt vermeye ikna edilmeleri
gerekir ki, bu da etkin bir iletişim sistemi gereksinimini ortaya koyar (Oluç, 1989).
Tutundurma; bilgilendirme, dikkat çekme, katılımcıları satın almaya ikna etme gibi çeşitli faaliyetleri
kapsar. Genel pazarlama perspektifinden tutundurma, tüketici satın alma karar sürecini etkileme, ikna
etme ya da bilgi verme olarak tanımlanabilir. Tutundurma ile ilgili yapılan değişik tanımlardan hangisi
ele alınırsa alınsın, hepsinde ortak olan bazı özellikleri ortaya koymak olasıdır (Odabaşı, 1995):
1.
Tutundurma, iletişim karmasına dayanır ve ikna edici olma özelliği vardır.
2.
Tutundurma, doğrudan satışları kolaylaştırma amacına yönelik olduğu kadar, tutum ve
davranışlara da yöneliktir.
3.
Tutundurma, diğer pazarlama eylemleri ile birlikte uygulanır ve onların etkisi altındadır.
4.
Tutundurma, ürün, fiyat ve dağıtım arasında planlı ve programlı bir çalışma gerekir ve sonuçta
sinerjik bir etkiyi oluştururlar.
5.
Tutundurma, işletmelerin genellikle dış çevre ile olan iletişimini içerir.
6.
Tutundurma, genellikle fiyata dayalı olmadan bir rekabet aracıdır.
7.
Tutundurma, sadece tüketicilere yönelik değil, pazarlama kanal üyelerine de yöneliktir.
İnsanların ürünleri satın alabilmesi için, her şeyden önce bu ürünler hakkında haberdar olması
gerekir. Tutundurmanın ilk amacı ürün hakkında insanlara bilgi vermektir. Bu nedenle tutundurma, boş
zaman ve rekreasyon pazarlamasında pazarlama karmasının önemli elemanlarından biridir.
93
Tutundurma, pazarlama karmasının di#er elemanları ile uyum içinde dü!ünülmesi gereken, kendi
içinde de farklı özellikler ta!ıyan ve tutundurma karması olarak adlandırılan elemanlardan olu!ur.
Tutundurma çalı!malarının açıklanan özellikleri birbirini destekleyen çabalar sonucunda elde edilir. Bu
çabalar pazarlama yönetimi tarafından uygulanır ve amaca yöneliktir. Tutundurma karma elemanları ve
her bir tutundurma elemanına ili!kin örnekler ekil 4.1 içerisinde gösterilmektedir.
Tutundurma tanımlarının ortak özelliklerini göz önünde bulundurarak
bo# zaman ve rekreasyon ürünlerinin tutundurmasında dikkat edilmesi gereken noktaları
de$erlendiriniz.
"ekil: 4.1: Tutundurma Karma Elemanları
Kaynak: Odaba!ı, Y. (1995).
Reklam: Reklam, pazarlama bakı! açısından en önemli tutundurma elemanlarından biridir ve
tutundurma karma elemanları arasında en büyük paya sahiptir. Reklam, seyirciyi etkilemek ya da ikna
etmek için kitlesel medyayı kullanan belirli bir sponsorun (ki!i veya kurulu!) ödeme kar!ılı#ı yapmı!
oldu#u ki!isel olmayan bir ileti!im !ekli olarak tanımlanabilir (Wells ve ark., 1998). Reklam, genellikle
i!letmelerin tüketiciye ürünleri ve i!letme imajıyla ilgili mesaj iletmek istedi#inde ba!vurdu#u ilk araç
olma özelli#i ta!ımaktadır. Reklam uzunca bir dönem i!letmeler için mesajlarını tüketiciye ula!tıraca#ı
pahalı bir araç olmu!tur (Bıçakçı, 2000). Ancak reklamın geni! kitlelere ula!ması, hem pazarlama
ileti!imi hem de kurumsal ileti!im yönünden reklamı etkili bir ileti!im aracı haline dönü!türmektedir.
Reklam, pazarlama bakı! açısı ile marka farkındalı#ı ve marka ba#lılı#ı yaratmaya yardımcı olan temel
araçlardan biridir. Bunun yanı sıra, reklamın imaj, mal ve hizmetleri için bir kimlik yaratma özelli#i de
bulunmaktadır.
Ki"isel Satı": Reklam, ki!isel olmayan bir ileti!im !ekli iken, ki!isel satı! ki!isel ileti!ime dayanan bir
araçtır. Amerikan Pazarlama Birli#i; ki!isel satı!ı, satı! yapmak maksadı ile bir ya da daha çok satın alıcı
ile konu!arak sözel sunu!ta bulunma olarak tanımlamı!tır (Oluç, 1991).
Ki!isel satı! do#rudan satı! yapma amacıyla potansiyel tüketicilere yapılan sözlü sunum olarak
tanımlanabilir. Ki!isel satı!ta satı! elemanları, tanıtımını yaptıkları mal ve hizmet aracılı#ıyla tüketici ile
firma arasında bir ili!ki kurar. Tüketicilerden elde edilen tepkiler sayesinde geri bildirim sa#lanır. Ki!isel
satı!; telefonla satı!, video konferansı, kar!ılıklı etkile!ime dayanan bilgisayar a#ları ile satı! yapmayı da
kapsar. Ki!isel satı! bir dizi i!lem gerektiren bir süreçtir. Bu süreç ile ilgili farklı sayıda a!amaları ortaya
koyan yakla!ımlar bulunsa da temelde üzerinde durulan konular benzerlik ta!ımaktadır. Fill (1995), bu
süreçle ilgili olarak yedi temel a!amayı i!aret etmektedir. Bu süreçle ilgili temel a!amalar a!a#ıdaki
!ekilde gösterilmi!tir.
94
Sürecin ilk aşamasında müşteriler aranır. Örneğin; bir otomobil yarışı ile ilgili organizasyon belli
kategoriler ile ilgili sponsor bulmak istiyorsa, her şeyden önce bu müşterilerin kimler olabileceği
konusunda bir araştırma yapmak durumundadır. Daha sonra sürecin ikinci aşamasında bulduğu olası
müşterileri belli kriterlere göre sınıflandırır. Bu sınıflandırma uygulanacak yaratıcı satış tekniği açısından
gereklidir. Alkolsüz içecek sınıfı için bulunan potansiyel müşteriler ile otomobil lastiği tedarikçiliği
şeklinde sponsorluk yapacak müşteriler haliyle farklı olacaktır. Her sponsor adayına farklı yaklaşımlarla
gidileceğinden bu aşama önem taşır. Potansiyel müşteriler sınıflandırılırken gerekli tüm detaylı bilgilerin
toplanması önem taşır. Hedef kitlesi, daha önce yapmış olduğu sponsorlukları, çekilme nedenleri vb. tüm
konular detaylı olarak ele alınmalıdır. Daha sonraki aşamada ise sınıflandırılan bu potansiyel müşteriler
ile ilişki geliştirilir. İlişki kurulduktan sonra sıra satış mesajının sunulmasına gelir. Satış mesajı
sunulurken sponsorluğun yararları, ilgili otomobil yarışını izleyen kişilerin profilleri, marka-organizasyon
uyumu ve bunun gibi can alıcı pek çok unsur potansiyel müşteriye sunulmalıdır. Sunma aşamasında
potansiyel müşterilerden gelecek sorular ve itirazlar ele alınır. Daha sonra ise satış işlemi bitirilir. Satış
işleminde anlaşmaya varılmış olması o işlemin bittiğini göstermez. Satış sonrası sağlanacak hizmetler ve
verilecek destekler o an için ve gelecekte gerçekleşebilecek satın almalar için büyük önem taşır.
Satış Tutundurma: Kurumsal iletişim amaçlarına hizmet eden araçlardan bir diğeri satış
tutundurmadır. Satış tutundurma, tutundurma stratejisinin önemli elemanlarından biridir. Satış
tutundurma reklam, kişisel satış ve halkla ilişkiler faaliyeti dışında kalan faaliyetleri içerir. Satış
tutundurma, ani bir değişim yaratmak için, tüketicilerin eyleme geçmesini amaçlayan kısa dönemli
faaliyetler olarak tanımlanabilir. Satış tutundurma nihai tüketicilere ve dağıtım kanalındaki aracılara
yönelik olabilir. Tüketicilere yönelik satış tutundurma “Çekme Stratejisi”, aracılara yönelik satış
tutundurma ise “İtme Stratejisi” olarak değerlendirilir (Engel ve ark., 2000). Satış tutundurma yöntemleri
telepazarlama, fiyat tutundurma araçları, satış noktasında sergileme, çekilişler, yarışmalar, imza günleri
vb. pek çok faaliyeti kapsar.
Satış tutundurma programının geliştirilmesinde ve satış tutundurma kararının verilmesinde bir takım
faktörlerin göz önünde bulundurulması etkinlik ve verimlilik açısından yarar sağlar. Bu faktörler şunlardır
(Lancaster, 1993):
•
Kullanılacak teşviklerin hacmi
•
Hedef kitlenin kimler olacağının belirlenmesi
•
Dağıtım şeklinin belirlenmesi (mağazada, kapıdan kapıya vb.)
•
Satış tutundurma aracının ne sürece uygulanacağı (çok kısa bir süre uygulanması bazı
tüketicilerin haberdar olmasını engeller, çok uzun bir süre ise ürünün imajına zarar verebilir)
•
Niceliğin ne olacağının belirlenmesi (kaç paket, ne kadar ödül vb.)
•
Zamanlama ve koordinasyon (sezon, perakendeci ile ilgili aktiviteler ve üretimin göz önünde
bulundurulması)
•
Bütçe (satış tutundurmaya ne kadar bütçe ayrılacağının ve işletme kaynaklarının göz önünde
bulundurulması)
•
Ön test yapılması (satış tutundurma için en uygun zamanın belirlenmesi için yapılacak
araştırma)
•
Beklenmedik olaylar karşısında verilecek tepkiye hazırlıklı olma (rakiplerin faaliyetleri,
ekonomik koşullar vb.)
Satış tutundurma kısa dönemli satışları arttırmak için kullanılır. Satış tutundurmanın diğer amaçları,
marka farkındalığı yaratmak, dağıtım kanalını geliştirmek, sunulan ürünler hakkında tüketiciye
hatırlatmada bulunmak, yeni müşteriler kazanmaya çalışmaktır.
Halkla İlişkiler ve Duyurum: Halkla ilişkiler ve duyurum kurumsal iletişim amaçlarına hizmet eden
araçlardan biri olarak ele alınır. Halkla ilişkiler kavramına çoğu zaman hatalı bir şekilde duyurum olarak
bakılmaktadır. Uluslararası Halkla İlişkiler Birliği halkla ilişkileri, özel ya da kamu kurum ve
95
kuruluşlarının, ilişkide bulunduğu kimselerin anlayış, sempati ve desteğini elde etmek için sürekli olarak
yaptığı faaliyetler olarak tanımlamaktadır (Budak ve Budak, 1995).
Ürünün ve markanın önem kazanması, tüketicinin etkinliğinin artması ve iletişimin pazarlama
düşünceleri içersindeki değerinin ortaya çıkması halkla ilişkilerin değişime uğrayarak pazarlama içinde
etkin bir rol almasına neden olmuştur. Bu gelişmelerle beraber halkla ilişkiler kavramı, kurum ile
kamuoyu arasındaki iletişimi sağlayan Kurumsal Halkla İlişkiler (CPR) ve kurumun pazarlama
çalışmalarına destek olan Pazarlama Yönlü Halkla İlişkiler (MPR) olmak üzere iki parça halinde
değerlendirilebilir.
Kurumsal halkla ilişkiler (CPR), kurum ya da kuruluşun muhatap olduğu ve olacağı bütün hedef
kitleler ile ilişkileri düzenleyerek, bu kitlelerin kuruma karşı olan bilgisizliklerini bilgiye, ilgisizliklerini
ilgiye ve de sempatilerini kurumsal kimliğe dönüştürme çabalarının bütünüdür. Pazarlama yönlü halkla
ilişkiler (MPR) ise; satışı ve müşteri memnuniyetini teşvik eden, şirketleri ve ürünleri tüketicilerin
istekleri, ihtiyaçları, çıkarları ve özel ilgi alanları ile özleştiren, inanılır, güveniler, bilgi ve etkileşim
iletişimini kullanan toplam bir planlama, yürütme ve değerlendirme programı sürecidir.
Bir başka ifadeyle MPR, işletmenin satışını artırmak amacıyla pazarlama stratejileri doğrultusunda
pazarlama faaliyetlerini destekleyen halkla ilişkiler uygulamalarıdır. Genel olarak MPR, kuruma yönelik
olan CPR’ın aksine ürüne yönelik faaliyetleri içermektedir. MPR daha çok pazarlamaya yakındır. MPR,
pro-aktif halkla ilişkiler ve reaktif halkla ilişkiler olmak üzere iki grupta incelenmektedir.
Halkla ilişkilerin yoğun olarak kullanıldığı önemli araçlardan biri de duyurumdur. Duyurum, medyada
olumlu bir sunuşla bir ürün, hizmet veya firma hakkında ticari bakımdan önemli haberler yayarak firma
ürünlerine olan talebi özendirmeye yarayan eylemlerdir. Başka bir deyimle, duyurum, bir örgüt veya onun
ürünleri ya da kuruluşları ile ilgili kısa veya ayrıntılı haberler ya da makaleleri, medya araçları ile
yayınlayarak ve bu yayın araçlarına belirli bir bedel ödemeden yapılan olumlu tanıtma ve benimsetme
çabalarıdır (Oluç, 1990).
İnsan
Hizmetin ulaştırılması esnasında yer alan ve böylece hizmetin müşterisinin algılamalarını etkileyen tüm
bireyler genişletilmiş pazarlama karmasının insan unsurunu oluştururlar. İşletmenin personeli, müşteriler
ve hizmet çevresindeki diğer müşteriler gibi unsurlar insan öğesi içinde değerlendirilebilir (Öztürk, 2007).
Hizmet sektöründe üretim, çoğunlukla bu sektörde çalışan elemanlarca ve hizmet satın alan ile yüz yüze
gelindiğinde gerçekleştirilir. İşin en zor yanı da budur, çünkü yapılan en zor işlerden birisi, insanlarla yüz
yüze gelinerek yapılan iştir. İnsan doğası gereği çok küçük şeylerden kolayca etkilenen bir psikolojik
yapıya sahiptir. Buradaki güçlük, hizmet alanın da hizmet verenin de insan olmasından
kaynaklanmaktadır. Bunun için bu alanda çalışacak elemanların, çalışacakları işlere uygun olarak bir
eğitim kurumunda, yeterli mesleki bir eğitimden geçirilmesi gerekmektedir. Hizmetler alanında yürütülen
faaliyetler hafife alınmamalı, bu alanlarda kalifiye olmayan elemanlara yer verilmemelidir. Hizmet
üreten elemanların, farklı beklentilere cevap verecek sekilde esnek olması ve bu esnekliği yerine
getirebilecek yetkilerle ve yeteneklerle donanmış olması gerekmektedir. Müsteri şikayetlerine neden olan
bir hizmet elemanında genellikle var olan eksiklikler; tecrübesizlik, inisiyatif sahibi olmama, eğitimsizlik,
iletişim zayıflığı, güler yüzlü olmama ve yeniliklere açık olmama gibi eksikliklerdir. Hizmet
işletmelerinde personelin iyi olmaması durumunda, hizmetin kalitesi olumsuz olarak etkilenecektir, çünkü
tüketiciler, hizmetlerin kalitesini büyük oranda bu hizmeti üreten personel ile değerlendireceklerdir
(Karahan, 2000).
96
Fiziksel Kanıtlar
Bir hizmet işletmesinden hizmet almak üzere yola çıkan tüketiciler, söz konusu hizmeti alıp almama
konusunda kararlarını verirken çok değişik faktörlerin etkisi altında kalır. Bu faktörlerden biri de hizmet
işletmesinin fiziksel ortamıdır. Müsteriler, hizmet personeli ile olduğu kadar hizmetin üretiminde
kullanılan ekipmanlar ile de ilgilenirler ve beklenen hizmetin verilmesinde ekipmanın, yerin ve bu yerde
bulunan diğer fiziksel varlıkların her birinin rolü vardır (Karahan, 2000).
Fiziksel kanıtlar; hizmetin ulaştırıldığı, işletme ile müşterinin etkileşimde bulunduğu çevre ile hizmetin
performansını ya da iletişimini kolaylaştıran dokunulabilir unsurlardan oluşur. Hizmetin fiziksel kanıtları
hizmeti temsil eden tüm maddi unsurları kapsar. Broşürler, mektup başlıkları, katvizitler, imza, raporların
formatı ve ekipmanlar fiziksel kanıtlara örnek olarak gösterilebilir (Öztürk, 2007). Bir hizmet
işletmesinde fiziksel ortam Tablo 4.4 içerisinde özetlenmiştir.
Tablo 4.4: Hizmet İşletmelerinde Fiziksel Ortam
Hizmet Tesisi
Tesisin dışı
a. Dış tasarım
b. Tabelalar
c. Otopark
d. Peyzaj (Manzara)
e. Çevre
Diğer Maddi Dokunulabilir Unsurlar
Kartvizitler
Kırtasiye
Fatura
Raporlar
İşgören kıyafetleri
Üniformalar
Broşürler
Tesisin içi
a. İç tasarım
b. Ekipman
c. Tabelalar
d. Yerleşim
e. Hava kalitesi/ısı
Kaynak: Öztürk, (2007).
Süreç
Bir hizmet işletmesinden hizmet almak üzere yola çıkan tüketiciler, söz konusu hizmeti alıp almama
konusunda kararlarını verirken çok değişik faktörlerin etkisi altında kalır. Bu faktörlerden biri de hizmet
işletmesinin fiziksel ortamıdır. Müsteriler, hizmet personeli ile olduğu kadar hizmetin üretiminde
kullanılan ekipmanlar ile de ilgilenirler ve beklenen hizmetin verilmesinde ekipmanın, yerin ve bu yerde
bulunan diğer fiziksel varlıkların her birinin rolü vardır (Karahan, 2000).
Saf hizmetler somut sonuçlarından çok üretim süreci açısından tanımlanırlar. İmalat sektöründe üretim
sürecinin nasıl gerçekleştiği müşteriler açısından hiç önem taşımazken, müşteriyle yüksek ilişkiye dayalı
hizmetlerde bu süreç müşteri açısından çok önemlidir. Örneğin; bir restoranın müşterileri personelin
onlara hizmet etme biçiminden ve üretim sürecindeki bekleme zamanından etkilenirler (Öztürk, 2007).
Hizmet pazarlaması ve pazarlama karması hakkında daha ayrıntılı
bilgi için http://iibf.sdu.edu.tr/dergi/files/2010-2-11.pdf adlı web sayfasını ziyaret
edebilirsiniz.
BOŞ ZAMAN VE REKREASYON PAZARLAMA PLANININ
HAZIRLANMASI
Boş zaman ve rekreasyon pazarında başarılı olabilmenin yolu doğru bir pazarlama planı yapmaktan
geçmektedir. Boş zaman ve rekreasyon pazarında faaliyet gösteren bir işletme öncelikle “şu an
bulunduğum yer neresidir?” ve “gelecekte olmak istediğim yer neresidir?” sorularına gerçekçi yanıtlar
vererek, bu iki soru arasında oluşan boşluğa bir köprü kurmalıdır. Bunu yapabilmenin yolu boş zaman ve
97
rekreasyon pazarının farklı bölümlerine uygun mal ve hizmetleri üreterek, bunların pazarlamasından
geçmektedir. Ancak bunun için net ve kesin bir formül olmadığı gibi bunu hazırlamanın tek bir yolundan
da bahsedilemez. Bu yüzden boş zaman ve rekreasyon pazarlama süreci esnek olmalı, değişen durumlara
adapte olabilmeli ve fırsatlara cevap verebilmelidir. Tüm bunların ışığı altında boş zaman ve rekreasyon
pazarlama süreci içerisinde aşağıdaki noktaların önemli olduğunu ifade edebiliriz (Torkildsen, 2007):
•
Organizasyonun iç ve dış çevresi ile ilişkili araştırmalar yürütmek
•
Organizasyonun, mal ve hizmetlerinin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek
•
Pazarlama hedeflerini oluşturmak
•
Pazarlama stratejilerini hazırlamak; programları tanımlamak
•
Bütçeyi oluşturmak ve
•
Stratejileri ve programları izlemek, gözden geçirmek ve düzeltmek
Yukarıda ifade edilen noktaların sekiz adımlı bir pazarlama modeli içerisinde işleyişi Şekil 4.2
içerisinde gösterilmektedir. Şekil 4.2 içerisinde görüldüğü gibi bir boş zaman ve rekreasyon pazarlama
modelinin ilk adımı organizasyon politikasının belirlenmesidir. Organizasyon politikasının belirlenmesi
için organizasyonun görev, vizyon, amaç ve hedeflerinin şekillendirilmesi gerekir.
Misyon, kelime anlamı itibariyle, bir kişi ya da topluluğun üstlendiği özel görevdir (Dinçer, 2004).
Misyon, boş zaman ve rekreasyon pazarında faaliyet gösteren bir işletmenin niçin var olduğunu ve ne
yapmak istediğini gösterir. Her işletme yazılı olsun ya da olmasın bir misyona sahip olmalıdır. Misyon,
herhangi bir işletmenin var oluş nedenidir ve stratejik amaçların nasıl gerçekleştirileceğini belirleyen
çerçeveyi oluşturur. Örneğin; spor ayakkabı, kıyafet ve aksesuarları tasarımı ve üretimi konusunda
dünyanın önde gelen şirketlerinden biri olan Nike şirketi misyonunu; dünyadaki bütün sporculara ilham
sağlamak, farklı, değişik, yeni fikirler geliştirmek ve bunları uygulamak olarak tanımlamaktadır. Bir
rekreasyonel spor tesis işletmesi için de “Türkiye’de rekreasyonel sporlarının gelişimine katkıda
bulunmak” ifadesi misyonu tanımlayabilir. Ya da bir sporcu kamp eğitim merkezi için misyon ifadesi
“spor branşlarına yönelik nitelikli sporcu yetiştirmek” olarak belirlenebilir.
Vizyon, mevcut gerçekler, umutlar, hayaller, tehlike ve fırsatların bir araya gelmesi ile oluşan
geleceğin tanımlanması için bilinmeyene doğru bir bakış olarak ifade edilir. Geliştirilen bir vizyonun,
işletmenin tüm üyeleri tarafından paylaşılması, açıklanarak iletilmesi gereklidir. Geliştirilen vizyonun
üyelerin kolayca anlayabilecekleri kadar yalın, kendi rol, görev ve sorumluluklarına uygulayabilecekleri
kadar işlevsel olması ve bütüncül bir anlayışla tanımlanması gerekir. Bu tanımlama sonucunda ortaya
çıkan, anlaşılan ve paylaşılan sonuç ise misyondur (Dinçer, 2004). Örneğin; Eskişehir’de faaliyet
gösteren bir spor merkezi için, 2009 yılında Eskişehir’de en fazla tercih edilen spor merkezi olmak bu
merkezin vizyonunu oluşturabilir. Tüm bunların ışığı altında vizyon; peşine düşülen bir hayal, misyon
ise; bu hayale kavuşmak için özelleştirilmiş ve başarılması gereken bir amaçtır.
Amaç, bir işletmenin gelecekte ulaşmayı düşündüğü durumdur ve strateji oluşumuna temel teşkil
etmektedir. Strateji ve misyon amaçların gerçekleştirilmesinde araç konumundadır. Amaçlar, işletmelerin
erişmeye çalıştığı uzun dönemli genel sonuçlar olarak tanımlanabilir. Hedefler ise amaçlara erişmek için
gerekli olan kısa süreli aşama durumlarını oluşturur. Ayrıca hedefler daha açık ve ölçülebilir özellikler
taşır (Eren, 2000). Amaçlar soyut olabilir fakat kesinlikle hedeflerin somut ve rakamsal olması
gerekmektedir. Örneğin; her yıl yüz adet yeni üye kazanmak ya da her yıl yeni beş adet sınıfı hizmete
sokmak gibi ifadeler bir fitness merkezi için hedef ifadeleri olarak ele alınabilir (Fried, 2005).
98
"ekil: 4.2: Bo! Zaman ve Rekreasyon Pazarlama Modeli
Kaynak: Torkildsen, G. (2007)’den uyarlanmı!tır.
Pazarlama modelinin ikinci adımı pazarlama ara!tırması yürütmektir. Pazarlama ara!tırmasından elde
edilen bilgiler pazarlama karması için olu!turulacak strateji ve kararlar açısından önemlidir. Ara!tırma iki
önemli alanda hayati bilgi sa#lar. Bunlar, tüketici ve rekabettir (Argan ve Katırcı, 2008).
Pazarlama ara!tırması, özel bir pazarlama problemi, kararı ya da fırsatı ile ilgili bilgilerin sistematik
olarak toplanması, analiz edilmesi ve rapor haline getirilmesidir. Bo! zaman ve rekreasyon pazarlama
uzmanı i!letmenin ve pazarlama planının her yönüyle ilgili stratejiler ve kararları formüle etmek için
ara!tırma sayesinde toplanan bilgilerden faydalanır. Pazarlama ara!tırması genellikle bir problem
üzerinde yo#unla!ır. Aynı zamanda, büyük veri tabanları olu!turulabilir ve i!letmenin tüketici pazarları ve
rakipleri konusunda da bilgiler elde edebilmesine olanak tanır. Örne#in; bir fitness merkezinde bir önceki
yıla ait satı! raporları, üye sayısına ili!kin raporlar ve tesisteki ekipmanın yenilenmesi ile ilgili mali
kayıtlar i!letme için ikincil veri kaynakları olup içsel kaynaklar olarak sınıflandırılabilir. "!letme dı!ı
ikincil kaynakları ise organizasyon dı!ındaki kaynaklar tarafından yayınlanan her türlü veri kaynaklarıdır.
Örne#in; bir fitness merkezi için faaliyet gösterdi#i bölgedeki belediye verileri, fitness merkezi siteleri,
Türkiye Vücut Geli!tirme Fitness ve Bilek Güre!i Federasyonu bilgi kaynakları, di#er bir fitness
merkezinin bilgi kayna#ı gibi pek çok bilgi kayna#ı i!letme dı!ı ikincil veri kayna#ıdır.
Pazarlama ara!tırması sonucu elde edilen bilgiler ı!ı#ında hedef pazar belirlendikten sonra, pazarlama
karması kararları geli!tirilir. Pazarlama karmasının amacı seçilen hedef pazara uygun kararların
alınmasıdır. Bu da pazarlama karma elemanlarının koordine edilmesi ile mümkün olur. Bo! zaman ve
rekreasyon pazarlama uzmanları için en zor i!lerden ve kararlardan biri pazarlama amaçlarını
gerçekle!tirmek ve tüketiciyi en iyi !ekilde tatmin etmek amacıyla pazarlama karması elemanlarını
bütünle!ik olarak kullanmaktır.
99
Pazarlama karma elemanları ile ilgili stratejik kararlar belirlendikten sonra bu kararları uygulamak
için gerekli bütçenin oluşturulması gerekir. Oluşturulan bütçeye bağlı olarak pazarlama planı ve iletişim
uygulamaları yazılı metin haline getirilir. Bu metnin hazırlanmasının ardından uygulamaya geçilir ve
model uygulamaya yönelik işlemeye başlar.
Modelin son aşamasında pazarlama stratejileri ile ilgili düzeltmeler ve ayarlamalar yapıldıktan sonra
model baştan itibaren tekrar işlemeye devam eder. Pazarlaması modelinde oluşan aksaklıklar belirlenip
ele alındıktan sonra bunlarla ilgili gerekli düzeltme veya ayarlamaların yapılabilmesi için modelin ilgili
olan aşamasına geri dönülür. Bu şekilde boş zaman ve rekreasyon pazarlama modeli bitmeyen bir süreç
olarak işlemeye devam eder.
Boş zaman ve rekreasyon pazarlamasında pazarlama planının hangi
aşamalardan oluştuğunu açıklayınız.
100
Özet
1960’lı yıllarla beraber özellikle sanayileşmiş
batılı ülkelerde yaşayan bireylerin boş
zamanlarının arttığını görmekteyiz. Ayrıca Gayri
Safi Milli Hasılalarının önemli bir bölümünü
hizmet sektöründen sağlayan ekonomilerde boş
zaman ve rekreasyonun önemi her geçen gün
artmaktadır. Tüm bunlara bağlı olarak boş zaman
ve rekreasyonun önemli bir sektörel güce
ulaştığını ve sektör içerisinde pazarlama
çabalarının yoğunlaştığını ifade edebiliriz.
• Boş zaman mal ve hizmetleri çoğunlukla
niteliği gereği yaşam biçimi ile bağlantılıdır.
Boş zaman ve rekreasyon ile ilişkili ürünlerin
genelde hizmet niteliği taşıması ve tüketici
deneyimi ile ilişkili olması deneyim ve boş
zaman
arasındaki
etkileşimi
ön
plana
çıkarmaktadır. Deneyimsel yorumlamaya göre
tüketim; belirli bir durum içerisinde bir obje
(örnek; bir ürün, bir etkinlik, bir insan, bir fikir)
arasındaki etkileşim sonucu ortaya çıkan
deneyimdir.
Boş zaman ve rekreasyon ile ilgili ürünlerin
genelde hizmet niteliği taşımasından dolayı,
hizmetlerin özelliklerinin bilinmesi fayda
sağlayacaktır. Hizmet kavramı; “bir tarafın
diğerine sunduğu, üretiminin fiziksel bir ürüne
bağlı olabildiği gibi olmayadabildiği, elle
tutulamayan ve herhangi bir şeyin sahipligiyle
sonuçlanmayan bir faaliyet ya da faydadır”
şeklinde tanımlanır. Hizmetler; dokunulmazlık,
dayanıksızlık, ayrılmazlık, türdeş olmamak ve
sahipliği olmaması olmak üzere beş temel
özelliğe sahiptir.
Deneyimlerin iki temel boyutu bulunmaktadır. İlk
boyut müşteri katılımıdır. Diğer boyut ise ilişki
ya da çevresel ilişki olarak tanımlanmaktadır.
Deneyimin iki boyutuna göre deneyimler dört
ayrı
kategoride
sınıflandırılmaktadır.
Bu
kategoriler; eğlence, eğitim, estetik ve sürükleyici
deneyimlerdir.
Boş zaman ve rekreasyon ürünlerinin genelde
hizmet niteliği taşıması ve deneyim ile olan
ilişkisi bu ürünlerin pazarlamasında geleneksel
pazarlama
yaklaşımlarının
dışında
yeni
yaklaşımların ele alınmasını zorunlu hale
getirmektedir. Geleneksel pazarlama yaklaşımına
göre pazarlama dört ana unsurdan oluşur ve bu
unsurlar
pazarlama
karması
içerisinde
değerlendirilir. Geleneksel pazarlama karması;
ürün (product), fiyat (price), dagıtım (place) ve
tutundurma (promotion) olmak üzere dört ana
unsurdan oluşur ve bu unsurlar 4P olarak
tanımlanır. Hizmet pazarlamasında ise bu 4P’ye
ilave olarak katılımcılar, hedef kitle (people),
fiziksel kanıt (physical evidence) ve süreç
(process) olmak üzere üç unsurdan daha
bahsedilir. Bu unsurlar hizmetlere ait özelliklerle
baglantılıdır. Sonuç olarak, boş zaman ve
rekreasyon pazarlamasının hizmet pazarlaması ile
büyük oranda benzerlik göstermesinden dolayı
boş
zaman
ve
rekreasyon
pazarlaması
planlamasında 7P’den oluşan bu unsurlar dikkate
alınır.
Boş zaman ve rekreasyon ile bağlantılı
organizasyonlar tarafından tüketicilere sunulan
mal ve hizmetler çok geniş bir yelpazeyi
kapsamakla birlikte, tüketici davranışı ve
deneyimi bakımından değerlendirildiğinde, bir
takım belirleyici özelliklerin ortaya çıktığı
görülmektedir. Bu özellikler şu şekilde ifade
edilebilir:
• Boş zaman mal ve hizmetleri, çoğunlukla
karışık dağıtım ağlarına sahiptir.
• Sunulan boş zamanın fiyatı, sağlanan
yardımlar ve promosyon gibi bazı unsurlar
nedeniyle her zaman maliyeti yansıtmaz.
• Dışsal etkiler, boş zaman tüketicileri üzerinde
önemli bir etkiye sahiptir.
• Boş zaman müşterileri her zaman tüketici
değildir.
• Boş zaman tüketicileri, sunulan boş zaman
ürünleri ile ilgili yüksek beklentilere sahiptir.
• Boş zaman satın alımları, çoğu zaman diğer
unsurların bir karmasını içerir.
• Boş zaman satım alımları çoğu zaman
hizmetleri kapsar.
• Boş zaman satım alımları çoğunlukla
seyrektir, fakat bu satın alımlar yüksek
harcamaları kapsar.
101
Kendimizi Sınayalım
1. Doğrudan satışa sunulan ya da malların
satışıyla birlikte sağlanan eylemler, yararlar ya da
doygunluklara ne ad verilir?
6. Aşağıdakilerden hangisi deneyimin iki temel
boyutundan biridir?
a. Müşteri katılımı
a. Hizmet
b. Algılama
b. Mal
c. Empati
c. Mamül
d. Sezgi
d. Satış tutundurma
e. Fiyat
e. Kişisel satış
7. Rekreatif bir etkinliğe uygulayıcı olarak
katılmaya ne denir?
2. Hizmetlerin fiziksel bir varlığa sahip olmaması
hizmetlerin hangi özelliğini tanımlar?
a. Pasif katılım
a. Türdeşlik
b. Aktif katılım
b. Dokunulmazlık
c. Sabit katılım
c. Homojenlik
d. Kişisel katılım
d. Depolanabilirlik
e. Hiyerarşik katılım
e. Sahiplik
3. Hizmetlerde, üretim ve tüketim sürecinin eş
zamanlı olması hangisi ile açıklanabilir?
8. Bir dizi fiziksel ve kimyasal özelliğin kolayca
görülebilecek biçimde bir araya toplandığı
nesneye ne ad verilir?
a. Depolanabilirlik
a. Etkinlik
b. Sahiplik
b. Tutundurma
c. Ayrılmazlık
c. Ürün
d. Homojenlik
d. Süreç
e. Sahiplik
e. Araç
4. Aşağıdakilerden hangisi tüketicinin kendisi ve
başkaları için keyfi olarak tahsis ettiği zamanın
kategorize edilmesini ifade eder?
9. Bir ürün ya da hizmetin, bir kurumun, bir
kişinin ya da bir fikrin hedef pazara olumlu bir
şekilde tanıtılıp benimsetilmesine ne denir?
a. Sosyal yönelim
a. Tutundurma
b. Sabit yönelim
b. Sağıtım
c. Geçici yönelim
c. Fiziksel kanıtlar
d. Standart yönelim
d. Tanıtım
e. Kişisel yönelim
e. Satış çabası
5. Aşağıdakilerden hangisi bir tüketicinin hizmet
kalitesinden beklediği özelliklerden biri değildir?
10. Bir kişi ya da topluluğun üstlendiği özel
göreve ne ad verilir?
a. Güvenilirlik
a. Strateji
b. Karşılık
b. Politika
c. Garanti
c. Vizyon
d. Empati
d. Misyon
e. Soyut kanıtlar
e. Seçim
102
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
1. a Yanıtınız yanlış ise “Bir Hizmet Olarak Boş
Zaman ve Rekreasyon” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
XX. yüzyılın ikinci yarısından başlamak üzere,
sanayileşmiş batılı ülkelerinin milli gelirlerinde
meydana gelen artışın, toplum içerisinde
bireylerin gelirlerine yansıması bu bireylerin;
kültür, spor, eğlence, seyahat ve hobiler gibi boş
zaman faaliyetleri için hem zaman hem de maddi
olarak harcadıkları miktarı arttırmıştır. Bu
anlamda; sanayileşmiş toplumlarda, boş zaman
ve boş zamanı değerlendirme biçimleri
toplumunun temel özelliklerinden biri haline
gelmiştir.
Özellikle
gelişmiş
hizmet
ekonomilerinde boş zaman, önemi hızla artan
ekonomik aktivitelerinden biridir. Günümüz
dünyasında endüstrileşme ve teknolojik gelişme
yaşamı daha da kolaylaştırmış, bu da insanlara ek
boş zamanlar sağlamıştır.
2. b Yanıtınız yanlış ise “Bir Hizmet Olarak Boş
Zaman ve Rekreasyon” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
3. c Yanıtınız yanlış ise “Bir Hizmet Olarak Boş
Zaman ve Rekreasyon” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
4. a Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyona Yönelik Pazarlama Yaklaşımları ve
Tüketici Davranışları” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
5. e Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyona Yönelik Pazarlama Yaklaşımları ve
Tüketici Davranışları” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 2
6. a Yanıtınız yanlış ise “Deneyim ve Boş Zaman
Pazarlaması” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
Hizmet kavramı; bir malın satışına bağlı
olmaksızın nihai tüketicilere ve işletmelere
pazarlandığında istek ve ihtiyaç doygunluğu
sağlayan ve bağımsız olarak tanımlanabilen
eylemlerdir biçiminde ifade edilebilir. Hizmetler
temelde
beş
özelliğe
sahiptir.
Bunlar;
dokunulmazlık, dayanıksızlık (depolanama),
türdeş olmama (standardize edilememe), sahiplik
içermemedir.
7. b Yanıtınız yanlış ise “Deneyim ve Boş Zaman
Pazarlaması” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
8. c Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyon Pazarlama Karması” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 3
9. a Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyon Pazarlama Karması” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
Hizmet
işletmeleri
pazarlama
ilkelerini
uygularken, genellikle pazarlama planlarını
pazarlama karması etrafında örgütlemektedirler
Pazarlama karması; ürün, dağıtım, fiyat ve
tutundurma öğelerinden oluşmaktadır. Hizmet
pazarlamasında ise bu öğelerin yeterli olmadığı
görülmektedir. Boş zaman ve rekreasyon
pazarlamasını da hizmet pazarlaması kapsamında
değerlendirdiğimizde
geleneksel
pazarlama
karmasına üç öğe daha eklenmektedir. Söz
konusu öğeler; insan, fiziksel kanıtlar ve süreçtir.
10. d Yanıtınız yanlış ise “Boş Zaman ve
Rekreasyon Pazarlama Planının Hazırlanması”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
103
Sıra Sizde 4
Sıra Sizde 6
Her satıcı, mallarını hedef pazara nasıl
ulastıracağına karar vermek zorundadır. Var olan
iki seçenekten biri malları doğrudan satmak,
ikincisi de aracılar vasıtasıyla satmaktır. Belirli
bir sanayi dalında her iki dağıtım şekline de
rastlanabilir. Dayanıklı ve dayanıksız tüketim
mallarında sorun bunların tüketicilere nasıl
ulaşacağıdır. Üretici ve müşteri arasındaki coğrafi
uzaklık aracılar yardımı ile kapatılır. Hizmetlerde
ise sorun hizmetin müşteriye ya da müşterinin
hizmete nasıl ulaşacağıdır, çünkü hizmet ancak
üretici ve müşterinin bir araya gelmesi halinde
sunulabilir. Hizmet işletmelerinde doğrudan
satış/dağıtım ve aracılarla/dolaylı satış/dağıtım
olmak
üzere
dağıtım
stratejilerinde
kullanılabilecek iki farklı strateji mevcuttur.
Boş zaman ve rekreasyon pazarında başarılı
olabilmenin yolu doğru bir pazarlama planı
yapmaktan geçer. Boş zaman ve rekreasyon
pazarında faaliyet gösteren bir işletme öncelikle
“şu an bulunduğum yer neresidir?” ve “gelecekte
olmak istediğim yer neresidir?” sorularına
gerçekçi yanıtlar vererek, bu iki soru arasında
oluşan boşluğa bir köprü kurmalıdır. Bunu
yapabilmenin yolu boş zaman ve rekreasyon
pazarının farklı bölümlerine uygun mal ve
hizmetleri üreterek, bunların pazarlamasından
geçmektedir. Ancak bunun için net ve kesin bir
formül olmadığı gibi bunu hazırlamanın tek bir
yolundan da bahsedilemez. Bu yüzden boş zaman
ve rekreasyon pazarlama süreci esnek olmalı,
değişen durumlara adapte olabilmeli ve fırsatlara
cevap verebilmelidir. Tüm bunların ışığı altında
boş zaman ve rekreasyon pazarlama süreci
içerisinde aşağıdaki noktaların oluşturulması
gerektiğini ifade edebiliriz:
Sıra Sizde 5
Tutundurma; bilgilendirme, dikkat çekme,
katılımcıları satın almaya ikna etme gibi çeşitli
faaliyetleri
kapsar.
Genel
pazarlama
perspektifinden tutundurma, tüketici satın alma
karar sürecini etkileme, ikna etme ya da bilgi
verme olarak tanımlanabilir. Tutundurma ile ilgili
yapılan değişik tanımlardan hangisi ele alınırsa
alınsın, hepsinde ortak olan bazı özellikleri ortaya
koymak olasıdır. Bu özelliklerin boş zaman ve
rekreasyon pazarlaması içinde ele alınabilir. Bu
özellikler aşağıdaki gibidir:
• Organizasyonun iç ve dış çevresi ile ilişkili
araştırmalar yürütmek
• Organizasyonun, mal ve hizmetlerinin güçlü
ve zayıf yönlerini belirlemek
• Pazarlama hedeflerini oluşturmak
• Pazarlama
stratetjilerini
programları tanımlamak
hazırlamak;
• Tutundurma, iletişim karmasına dayanır ve
ikna edici olma özelliği vardır.
• Bütçeyi oluşturmak ve
• Tutundurma, doğrudan satışları kolaylaştırma
amacına yönelik olduğu kadar, tutum ve
davranışlara da yöneliktir.
• Stratejileri ve programları izlemek, gözden
geçirmek ve düzeltmek
• Tutundurma, diğer pazarlama eylemleri ile
birlikte uygulanır ve onların etkisi altındadır.
Yararlanılan Kaynaklar
• Tutundurma, ürün, fiyat ve dağıtım arasında
planlı ve programlı bir çalışma gerekir ve
sonuçta sinerjik bir etkiyi oluştururlar.
Addis, M., (2005). New Technologies and
Cultural Consumption-Edutainment is Born.
Europen Journal of Marketing. Vol. 39, Number
7/8: 729-736
• Tutundurma, işletmelerin genellikle dış çevre
ile olan iletişimini içerir.
Altunışık, R., Özdemir, Ş. ve Torlak, Ö. (2006).
Modern
Pazarlama.
İstanbul:
Değişim
Yayınları.
• Tutundurma, genellikle fiyata dayalı olmadan
bir rekabet aracıdır.
Argan, M. (2007). Eğlence
Ankara: Detay Yayıncılık.
• Tutundurma, sadece tüketicilere yönelik
değil, pazarlama kanal üyelerine de yöneliktir.
Pazarlaması.
Argan, M. ve Katırcı, H. (2008). Spor
Pazarlaması, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Bıçakçı, İ (2000). İletişim ve Halkla İlişkiler.
(Üçüncü Basım). İstanbul: MediaCat Yayınları.
104
Budak, G. ve Budak, G. (1995). Halkla İlişkiler:
Davranışsal Bir Yaklaşım. İstanbul: Beta Basım
Yayın Dağıtım A. Ş.
Magrath, A. J. (1986). “When Marketing
Services, 4 Ps Are Not Enough”, Harvard
Business Review, March-April.
Cemalcılar, İ. (1994). Pazarlama: Kavramlar,
Kararlar. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Margaziyeva,
N
(2010).
Konaklama
İşletmelerinde
Tutundurma
Faaliyetleri:
Kırgızistan’da Bir Araştırma. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye
Manas Üniversitesi.
Devlet İstatistik Enstitüsü. (2003). 2000 Genel
Nüfus Sayımı. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet
İstatistik Enstitüsü Matbaası.
Meiskop, D. (1991) Dimension of Choice,
Venture Publishing Inc., Cato Drive, 1991.
Dibb, S. (1995). “Understanding The Level of
Marketing Activity in The Leisure”, The Service
Industries Journal. 15(3), 257-275.
Michels, M. ve Bowen, D. (2005). “The
Relevance of Retail Loyalty Strategy and Practice
for Leisure/Tourism”, Journal of Vacation
Marketing. 11(1), 5-19.
Dinçer, Ö. (2004). Stratejik Yönetim ve İşletme
Politikası, (7. Basım), İstanbul: Beta Basım
Yayım Dağıtım A.Ş.
Mull, R. F., Bayless, K. G. Ve Jamieson, L. M.
(2005). Recreational Sport Management. (4th
Edition). Champaign: Human Kinetics.
Engel, J. F., Warshaw, M.R. ve Kinnear, T. C.
(2000). Promotional Strategy: An Integrated
Marketing Communication Approach. (9th
Edition). Cincinnati, Ohio: Pinnaflex Educational
Resources.
Odabaşı, Y. (1995). Pazarlama İletişimi.
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Yayın
no: 851.
Erdoğdu, F. B. (2007). Tiyatrolarda Pazarlama
Stratejileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ankara: Gazi Üniversitesi.
Oluç, M. (1989). “Tutundurma-Promotion,
İletişim-Communication”, Pazarlama Dünyası,
3(17).
Eren, E. (2000). Stratejik Yönetim ve İşletme
Politikası, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım
A.Ş.
Eser, Z. (2007). Hizmetlerde
İletişimi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Oluç, M. (1990). “Halkla İlişkiler ve Duyurum
(Public Relations & Publicity”, Pazarlama
Dünyası, l4 (19).
Pazarlama
Oluç, M. (1991). “Kişisel Satış (Personal
Selling), Pazarlama Dünyası, 5(25).
Fill, C. (1995). Marketing Communications:
Frameworks, Theories And Applications. New
Jersey: Prentice Hall.
Özgören, F. (2007). Boş Zaman Pazarlaması ve
Müzecilikte Bir Uygulama. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara
Üniversitesi.
Fried, G. (2005). Managing Sport Facilities,
Champaign: Human Kinetics.
Öztürk, S. A. (2007). Hizmet Pazarlaması:
Kuram, Uygulama ve Örnekler. Bursa: Ekin
Basım Yayın Dağıtım.
Günay, N. (2008). “Deneyimsel Pazarlama:
Süpermarketler Nasıl Deneyim Yaratabilirler?”
Muhan Sosyal İşletmecilik Konferansı, Ankara.
Statistics Canada. (2005). General
Survey. Catalogue no: 12F0080XWE.
İslamoğlu, A. H. (2008). Pazarlama Yönetimi.
İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Social
Torkildsen, G. (2007). Leisure and Recreation
Management. London: Taylor & Francis Group.
Kotler, P. (1986). “Megamarketing”, Harvard
Business Review, March-April.
Wells, W., Burnett, J. ve Moriarty, B. (1989).
Advertising (Prenciples & Practice), (4th
Edition). New Jersey: Prentice-Hall.
Kotler, P. (2009). Marketing Management.
(13th ed.). Upper Saddle River: Prentice Hall.
Karahan, K. (2000). Hizmet Pazarlaması.
İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Yarcan, Ş. (1993). Seyahat Yönetimi. İstanbul:
Bogaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Korkaz, S., Eser, Z., Öztürk, S. A. ve Işın, F. B.
(2009). Pazarlama: Kavramlar, İlkeler,
Kararlar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Lancaster, G. ve Massingham L. (1993).
Essential Of Marketing. (2th Edition). New
York: McGraw-Hill Book Company.
105
5
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Etkinlik ve rekreasyon etkinliği kavramını tanımlayabilecek,
Rekreasyon etkinliklerini sınıflandırabilecek,
Planlama kavramı ve planlama sürecini açıklayabilecek,
Rekreasyon etkinliği planlama sürecini analiz edebilecek,
Rekreasyon etkinliği planlamasında karşılaşılan problemleri değerlendirebilecek,
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Etkinlik
Rekreasyon Etkinliği
Planlama
Stratejik Planlama
Operasyonel Planlama
Koordinatör
İçindekiler
Giriş
Etkinlik Kavramı
Etkinlik Türleri
Rekreasyon Etkinlikleri ve Türleri
Planlama
Rekreasyon Etkinlikleri ve Planlama
Rekreasyon Etkinliklerinde Planlama Süreci
Rekreasyon Etkinliklerinin Planlamasında Ortaya Çıkan Temel Problemler
106
Rekreasyon
Etkinliklerinin Planlaması
GİRİŞ
Etkinlik insanların bireysel ya da toplu olarak; eğlence, eğitim, spor, dinlenme, para toplama vb. amaçları
gerçekleştirmek amacıyla katıldıkları olaylardır. Etkinlik türleri arasında yer alan rekreasyon etkinlikleri
ise, duygusal tatmin, ruhsal eksikliklerinin giderilmesi veya fiziksel aktiviteyi arttırmak amacıyla,
bireylerin boş zamanlarında gerçekleştirdiği etkinliklerdir. Rekreasyon etkinlikleri televizyon izlemek ve
radyo dinlemek gibi basit eğlencelerden, meditasyon ve yoga gibi zihinsel etkinliklere, el sanatları ve
seyahat gibi hobilerden, tenis ve yüzme gibi spor etkinliklerine kadar uzanan geniş bir yelpazede
çeşitlenmektedir.
Ağır yaşam koşulları ve yoğun stres ile baş edebilmek için rekreasyon bilincinin artması, insanlara
birçok açıdan yararı olan rekreasyon etkinliklerinin ve bu etkinliklerin planlamasının önemini arttırmıştır.
Bu bağlamda, iyi bir etkinlik planlaması, bu etkinliklere katılımın sağlanması ve etkinlikten beklenen
amaçların gerçekleşmesi açısından son derece önemlidir. Bir etkinlikten gerçekleştirmesi beklenen
amaçlar farklılık gösterebilmektedir. Kimi etkinliklerin amacı yoksullara yardım gibi sosyal bir içerik
taşırken, kimi etkinliklerin amacı, para kazanmak veya spesifik bir amaca hizmet olabilmektedir.
Rekreasyon etkinliği planlama süreci; amaçların belirlenmesi, fizibilite çalışmalarının yapılması,
planların, bütçelerin ve takvimin oluşturulması, organizasyon yapısının ve etkinlikte görev alacak
kişilerin belirlenmesi, detaylı planlama aşaması, etkinliğin gerçekleştirilmesi ve etkinliğin
değerlendirilmesi olmak üzere yedi aşamadan oluşmaktadır.
Rekreasyon etkinliklerinin planlamasında; yetersiz yönetim, yetersiz planlama süreci, zayıf
organizasyon yapısı, koordinatörle planlama sürecinde çalışan insanlar arasındaki iletişim bozukluğu ve
etkinlik sırasında ortaya çıkması muhtemel problemlerin önceden belirlenememesi gibi nedenlerle bazı
problemler ortaya çıkabilmektedir. Bu problemlere; hava durumuna karşı alternatif tedbirlerin
alınmaması, ilk yardım ekibinin unutulması, etkinlikte duraklamaların yaşanması ve dağınık ve özensiz
bir sunum yapılması örnek olarak verilebilir.
ETKİNLİK KAVRAMI
Etkinlik, hedef kitleye bir mesajın iletileceği veya tutumların etkilenip davranışın gerçekleştirileceği bir
toplantının belirli bir yer ve zamanda gerçekleştirildiği faaliyetlerin tümüdür (Argan, 2007). Diğer bir
ifadeyle etkinlik, insanların bir araya gelip katıldıkları ya da bir parçası oldukları seminer, performans,
spor organizasyonu, parti, konferans, konser, doğum günü vb. olaylardır. Etkinlikler dar veya geniş
kapsamlı olabilmektedir. Kimi etkinlikler küçük gruplara hitap ederken, kimi etkinlikler ise çok fazla
sayıda insanın katılımıyla gerçekleştirilmektedir. Çok sayıda katılımcının dâhil olduğu ve dev etkinlikler
olarak isimlendirebileceğiz bu etkinliklere; Olimpiyat Oyunları, Wimbledon ve Formula 1 örnek olarak
verilebilir.
107
Kaynak: http://en.comunitatvalenciana.com/2009/07/06/formula-1-returns-to-valencia-2
Etkinlikler ile ilgili olarak; etkinlik teması, etkinliğin yapılacağı mekân, hedef kitle, fiziksel ve beşeri
kaynaklar, zaman ve etkinlik takımı gibi kavramlar söz konusudur. Bu kavramlardan ilki olan etkinlik
teması, etkinliğin konusudur ve bir anlamda etkinliğin hangi amaçla yapıldığını göstermektedir.
Etkinliğin teması; tarihsel, kültürel, sportif, sanatsal vb. olabilmektedir.
Detaylı bilgi için, Metin Argan’ın, “Eğlence Pazarlaması” (Ankara,
2007) adlı kitabında (ss. 46-48) etkinlik kavramına ilişkin temel bilgileri bulabilirsiniz.
Etkinliklerin yapılacağı mekânlar açık veya kapalı olabilmektedir. Örneğin, 23 Nisan Ulusal
Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nda bir stadyumda gerçekleştirilen etkinlikte mekân açık iken, bir salonda
sergi organizasyonunun yapıldığı mekân kapalıdır. Düğün organizasyonları gibi bazı etkinlikler ise, hem
açık hem de kapalı mekânlarda gerçekleştirilebilmektedir.
Organize edilen her etkinlikte katılımı sağlanmaya çalışılan bir hedef kitle mevcuttur. Bu hedef kitle,
etkinliğin temasına göre şekillenmektedir (Argan, 2007). Örneğin, sanatsal festivaller için hedef kitle,
eğitim ve kültür düzeyi yüksek olan kişiler iken, etkinlik bir spor müsabakası olduğunda, hedef kitle
farklı eğitim ve kültür düzeylerindeki insanlar olabilmektedir. Etkinliğin zamanı kavramı ise, etkinliğin
hangi sezonda (özellikle açık havada gerçekleştirilen etkinliklerde mevsim ve hava koşulları oldukça
önemlidir), haftanın hangi gününde, günün hangi saatinde yapılacağı ve ne kadar süreceği sorularını
açıklamaktadır. Etkinliklerin bir başlangıç ve bitiş noktası vardır ve bu nedenle etkinlikler zaman ve
mekânla sıkı sıkıya bağlantılıdırlar (Torkildsen, 1999).
Bir etkinlikte katılımı beklenen hedef kitle, etkinliğin temasına göre
şekillenmektedir.
Bir etkinlik organize edilirken bir takım kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kaynaklar fiziksel
olabileceği gibi, beşeri de olabilmektedir. İhtiyaç duyulan kaynakları etkinliğin türü belirlemektedir.
Örneğin bir spor organizasyonunda, ekipman, alan ve etkinliği organize edecek kişilere, diğer bir ifadeyle
beşeri kaynaklara ihtiyaç duyulacaktır. Organizasyonda görev alacak bu kişiler aynı zamanda etkinlik
takımı olarak adlandırılabilirler.
Organizasyonda görev alacak kişiler, “etkinlik takımı” olarak
adlandırılabilirler.
108
ETKİNLİK TÜRLERİ
Sosyal Etkinlikler; Genellikle davet ile katılımı gerektiren, kutlama veya anma amacıyla yapılan, kültürel,
toplumsal ve sosyal içerikli, özel etkinliklerdir (http://www.saaci.co.za/content.asp?pageID=344). Sosyal
etkinliklere; doğum günleri, nişan ve düğün organizasyonları, cenaze törenleri, yıl dönümü kutlamaları ve
mezuniyet törenleri örnek olarak gösterilebilir.
Eğitim ve Kariyer Etkinlikleri; Genellikle bireylerin ilgili eğitim ve kariyer alanlarındaki gelişimlerini
desteklemek amacıyla organize edilen etkinliklerdir. Özellikle kurumsal firmalar, çalışanlarını bu tür
etkinliklere katılmaları yönünde desteklemektedir. Eğitim fuarı, iş ve meslek fuarı, çalıştay, seminer,
münazara, yarışma vb. etkinlikler bu gruba giren etkinliklerdir (http://www.eventeducation.com/what-isevent.php).
Sportif Etkinlikler; Bireysel veya grup halinde, açık veya kapalı bir alanda ve bir veya daha fazla spor
dalında gerçekleştirilen, genellikle müsabakaya dayalı etkinliklerdir. Olimpiyatlar, Dünya Kupası,
maraton koşuları ve güreş müsabakaları gibi etkinlikler sportif etkinliklerdir.
Kaynak: http://www.britannica.com/blogs/2008/04/revise-the-olympics-pick-a-spot-and-stick-with-it/
Politik Etkinlikler; Siyasi partiler, siyasi topluluklar, belediyeler ve ulusal hükümet kuruluşları
tarafından organize edilen etkinliklerdir. Politik geçit törenleri, gösteriler, mitingler ve siyasi partilerin
gerçekleştirdikleri
organizasyonlar
politik
etkinliklere
örnek
olarak
verilebilir
(http://eventmanagement.bravehost.com/types_of_events.html).
Şirket Etkinlikleri; Yönetim fonksiyonları, kurumsal bağlantılar, eğitim, pazarlama, teşvik, personel
ilişkileri ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi gibi işletme hedeflerinin desteklenmesi amacıyla
gerçekleştirilen etkinliklerdir. Şirket etkinliklerine; toplantılar, konferanslar, sergiler, ticaret fuarları, ürün
lansmanları ve tanıtım turları örnek olarak verilebilir.
Dinsel (Dini) Etkinlikler; Bireylerin inanışlarına göre, bireysel ya da toplu olarak gerçekleştirdikleri
dini ritüeller ve etkinliklerdir. Ramazan ve Kurban Bayramı gibi dini bayramlar ve sema gösterileri gibi
dini törenler dinsel etkinliklere örnek olarak verilebilir.
Para Toplama veya Herhangi Bir Amaca Yönelik Olarak Gerçekleştirilen Etkinlikler; Yardım
amacıyla kurulmuş veya bir amaca hizmet eden bir gruba, gelir toplamak, desteklemek ve/veya
farkındalık yaratmak için organize edilen etkinliklerdir. Engellilere yardım amacıyla organize edilen bir
konser, otizme dikkat etmek amacıyla gerçekleştirilen bir konferans bu tür etkinliklere örnek olarak
verilebilir.
109
Eğlence ve Rekreasyon Etkinlikleri; Bir kereye mahsus veya periyodik olarak gerçekleştirilen,
katılımcıların belirli bir ücret ödeyerek veya ücretsiz olarak katılabildikleri etkinliklerdir. Güzellik
yarışmaları (ör: Miss World vb.), moda defileleri (ör: İstanbul Moda Haftası), konserler ve festivaller bu
tür etkinliklere örnek olarak verilebilir.
Yönetim fonksiyonları, kurumsal bağlantılar, eğitim, pazarlama,
teşvik, personel ilişkileri ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi gibi işletme hedeflerinin
desteklenmesi amacıyla gerçekleştirilen etkinlikler, şirket etkinleri olarak ifade
edilmektedir.
Etkinlikler birçok farklı şekilde sınıflandırılabilmektedir. Burada unutulmaması gereken nokta bir
etkinliğin birden fazla amaçla gerçekleştirilebileceğidir. Etkinlikler, özelliklerine bağlı olarak ise, şu
başlıklar altında sınıflandırılabilir (Torkildsen, 1999);
1.
2.
3.
Düzenlenme Amacına Göre Etkinlikler;
a.
Rekabet içeren etkinlikler
b.
Hayır kurumlarına para toplamak için yapılan etkinlikler
c.
Sosyalleşmek ve eğlenmek yapılan etkinlikler
Düzenlenme Şekline Göre Etkinlikler;
a.
Uluslararası etkinlikler
b.
Ulusal etkinlikler
c.
Bölgesel etkinlikler
d.
Yerel etkinlikler
Faaliyet Türüne Göre Etkinlikler;
a.
Spor etkinlikleri
b.
Sanat etkinlikleri
c.
Müzik etkinlikleri
d.
Drama etkinlikleri
e.
Festival etkinlikleri
f.
Turnuva etkinlikleri
Etkinlikler hangi özelliklere bağlı olarak ne şekilde sınıflandırılabilir?
REKREASYON ETKİNLİKLERİ VE TÜRLERİ
Rekreasyon etkinlikleri, bireylerin boş zamanlarında gönüllü olarak açık veya kapalı alanlarda bireysel
veya toplu olarak kar amacı gütmeden ve fiziksel, zihinsel veya duygusal bir tatmin sağlamak amacıyla
katıldıkları aktivitelerdir. Etkinlik ise, programın sıradan işleyişi dışında kalan, bir proje ya da ilgi
çekecek herhangi bir tür özel "olay" olarak tanımlanabilir.
Rekreasyon etkinlikleri genellikle bazı belirgin özelliklere sahiptir ve bu özelliklerden en çok öne
çıkanı, kalabalık insan topluluklarının ve medyanın ilgisini çekmesi şeklindedir. Rekreasyon etkinlikleri
birçok şekilde sınıflandırılmaktadır. Ancak bu etkinliklerin genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırıldığı
görülmektedir;
Basit Eğlenceler; Fiziksel zihinsel ve sosyal anlamda özel bir yer ve faaliyet gerektirmeyen
etkinliklerdir (Mirzeoğlu, 2006). Açık arttırmalara katılmak, televizyon izlemek, radyo dinlemek vb. basit
eğlence etkinliklerine örnek olarak gösterilebilir.
110
Zihinsel (Düşünsel) Etkinlikler; Katılımcının zihnini ve düşüncelerini kullanarak doyum sağladığı
etkinliklerdir. Meditasyon, tai-chi, yoga, okumak vb. zihinsel etkinliklere örnek olarak gösterilebilir.
Spor Etkinlikleri; Spor etkinlikleri, bir çocuğun oyun oynamasından, bir atletin olimpiyatlar için
geçirdiği dönem ve efora, bireyin sağlıklı bir yaşam için spor yapmasından, televizyonda bir spor
müsabakasını izlemesine kadar uzanan geniş bir aralığa sahiptir (Mull ve ark., 2005). Aerobik, basketbol,
bowling, balıkçılık, araba yarışı, bilardo, stadyumda bir futbol karşılaşması izlemek, Formula 1 yarışlarını
takip etmek vb. spor etkinliklerine örnek olarak gösterilebilir.
Müzik, Resim ve Dans Etkinlikleri; Bireyin hem aktif hem de pasif (izleyici) olarak katılabileceği
etkinliklerdir (Mirzeoğlu, 2006). Konsere gitmek, müzik aleti çalmak, beste yapmak, resim sergilerini
gezmek, çizim yapmak, fotoğrafçılık, halk oyunları, bale vb. müzik, resim ve dans etkinliklerine örnek
olarak gösterilebilir.
Hobiler; Bireyin boş zamanında, ilgi alanlarıyla ilgili bir şeyler yaratması, toplaması, biriktirmesi
veya takip etmesidir. Pul veya para koleksiyonu yapmak, antika koleksiyonculuğu, el sanatları, örgü,
seyahat vb. hobilere örnek olarak gösterilebilir.
Oyunlar; Genellikle çocukluk çağında yapılan etkinliklerdir. Bu etkinlikler yarışma biçiminde
olmayan, eğlence amaçlı oyunlardır. Bilgisayar oyunları, puzzle, kâğıt oyunları vb. oyunlara örnek olarak
gösterilebilir.
Rahatlama; Katılımcının zihinsel, duygusal ve fiziksel anlamda rahatlamasına yönelik etkinliklerdir
(Mirzeoğlu, 2006). Müzik dinlemek, meditasyon, masaj, okumak-yazmak vb. rahatlama etkinliklerine
örnek olarak gösterilebilir.
Sosyal Etkinlikler; Ortak ilgi alanlarına sahip kişilerin yarışmasız katılım sağladığı ve kişiler arası
bağın güçlendiği, rekreasyonun geniş bir kategorisidir (Mull ve ark., 2005). Aile/arkadaş toplantıları,
partiler, kulüp toplantıları vb. sosyal etkinliklere örnek olarak gösterilebilir.
İnsani Hizmetler; Çeşitli kurum ve kuruluşların, yardıma muhtaç insanlar için organize ettikleri
etkinliklerde gönüllü olarak çalışmak veya bu etkinliklerde katılımcı olarak yer almaktır.
Açık Hava Etkinlikleri; Doğal ortamlarda ve açık havada yapılan etkinliklerdir. Yürüyüş, piknik,
avcılık, bahçe düzenleme, balık tutma vb. açık hava etkinliklerine örnek olarak gösterilebilir.
Bir stadyumda, engelliler yararına organize edilmiş bir konsere
katılmak, rekreasyon etkinlik türleri içerisinde hangi kategorilere girmektedir?
Bazı rekreasyonel etkinlikler birden fazla kategorinin içinde yer alabilir. Örneğin zihinsel engelli
çocukları gönüllü olarak pikniğe götürmek, hem insani hizmet hem de bir açık hava etkinliğidir. Benzer
şekilde müzik dinlemek, bazı katılımcılar için sosyal etkinlik (konsere gitmek), bazı katılımcılar için bir
rahatlama etkinliği, bazı katılımcılar için ise basit eğlence kategorisinde yer alabilmektedir (Mirzeoğlu,
2006).
Rekreasyon etkinliklerinin planlamasına geçmeden önce 3. ünitede kısaca açıklanan planlamaya
ilişkin kavramların ve stratejik planlamanın detaylı olarak açıklanması yararlı olacaktır.
PLANLAMA
Planlama, insanlara ve kuruluşlara nereye gittiklerini görme imkânı tanıyan, gitmek istedikleri yere nasıl,
hangi yolla ve ne kadar sürede, hangi aşamalardan geçerek gideceklerini gösteren bir sistemdir. Plan ise
kuruluşun nereye gideceğini ve gitmekte olduğunu belirler. Bununla birlikte planlama ve planlama süreci
sonunda ortaya çıkan planlar, insan, örgüt ve bir bütün olarak ekonominin yaşamında çok önemli rol
oynar.
Tanımlardan da anlaşılabileceği gibi plan ve planlama kavramları benzerlik göstermesine rağmen
birbirlerinden farklı anlamlar içermektedir. Öncelikle; plan bir sonuç, planlama bir süreçtir (Koçel,2003).
111
Bu bağlamda planlama herhangi bir konu ile ilgili olarak; ne, ne zaman, nasıl, nerede, kim tarafından,
neden, hangi sürede, hangi maliyetle, vb. soruları cevap vermeyi çalışmayı ifade eder. Bununla birlikte bu
soruların cevapları da plandır.
Plan bir sonuç, planlama ise bir süreçtir.
Planlama farklı şekillerde tanımlanan bir kavramdır ve aşağıda bu tanımlara yer verilmiştir.
Planlama, yönetimin ilk ve temel süreci; vazgeçilmez görevidir. Planlama, yönetimin tamamı olmasa
bile onun önemli bir kısmı demektir. Planlama bu durumda geleceği hesaplamak ve onu hazırlamak
anlamına gelmektedir. Planlama faaliyete geçmek demektir ve pek çok şekilde ortaya çıkabilir.
Planlama; geleceği göz önüne getirme, hedef koyma, hedeflere ulaşmak için yapılacak eylemlerin
belirlenmesi, eylemlerin tamamlanacağı hedef tarihlerinin tespit edilmesi ve başarı ölçütlerinin
tanımlanması sürecidir. Planlama, bir iş ya da etkinliğin gerçekleştirilmesi ile ilgili bütün temel bilgilerin
önceden düşünülmesi, öngörülmesi, tasarlanması, düzenlenmesi ve uygulamaya hazır hale getirilmesi
biçiminde tanımlanabilir.
Planlama, yönetimin amaçlarını ve amaçlara ulaştırılacak araç ve imkânların tespiti ve seçimi
aşamasıdır. Bir diğer ifade ile planlama, yönetim amaç ve faaliyetleri ile ilgili konuların, çözüm yollarının
araştırılması, belirlenmesi, geliştirilmesi ve bu yollardan en yüksek faydayı sağlayacak ve sonuca
ulaştıracak en uygun olanın seçilmesi faaliyetidir (Mirzeoğlu, 2006).
Planlama, yapılması gereken bir işin taslağını, onu icra ederken kullanılan yöntemlerle, akılcı ve
amaca uygun olarak çıkartma sürecidir. Örgütler açısından varlıklarını sürdürebilmek, başarılı olabilmek,
çevresindeki değişikliklere ayak uydurabilmek ve en önemlisi rekabet edebilmek için planlama zorunlu
ve vazgeçilemez bir olgudur.
Planlama yönetim için bir dizi hareketi ortaya koymaktadır ve planlama sürecinin devamlı nitelikte
olduğu unutulmamalıdır.
Planlamanın Yararları ve Sakıncaları
Planlamanın yararları şu şekilde açıklanabilir:
•
Zaman ve emek savurganlığını azaltır.
•
Yöneticilerin dikkatlerini amaçlara yöneltir ve faaliyetlerin uyumlaştırılmasını mümkün kılar.
•
Kaynakların amaca yöneltilip yöneltilmediğini izleme ve denetleme olanağı sağlar.
•
Planlama, örgütte yetki devrini sağlamak suretiyle daha esnek yapıların oluşmasına zemin
hazırlar. Bununla birlikte planlama, hedefleri açık olarak ortaya koyar ve yöneticiler yürütme
işlemi için çalışanlarla çok fazla vakit kaybetmek yerine, koordinasyon, araştırma ve geliştirme
gibi yönetsel sorunlarla ilgilenme fırsatı bulur.
•
Daha akılcı ilke, yöntem ve kuralların geliştirilmesine olanak sağlar.
•
Denetim amacıyla kullanılacak standartların belirlenmesi ve temel alınmasını sağlar.
Diğer yandan iyi bir planlamanın getireceği avantajlar, rekabet ve baskılardan kurtulma ile ilgili
olarak sınıflandırılabilir.
Rekabetle İlgili Avantajlar: İyi bir planlama, işletmenin sektördeki diğer işletmelerle rekabet halinde
olmasını sağlar.
Baskılardan Kurtulma: Yöneticilerin ve çalışanların baskılar karşısında olumsuz tepki vermek gibi bir
ortak alışkanlığı vardır. Özellikle acele sonuç alınma durumda, baskıların çoğu iyi bir planlama ile
engellenebilir. Bununla birlikte izlenen planlardaki ani değişiklikler de sonuçları planda belirtilen
zamanda almak için baskıların artmasına sebep olabilir.
Planlamanın sakıncaları ise şu şekilde açıklanabilir:
112
•
İyi bir planın hazırlanması önemli ölçüde zaman ve kaynak harcamasını gerektirir ve planlama
için harcanan zaman önemlidir (Karalar, 2001)
•
Planın eksik olması, gereğinden çok uzun ya da kısa bir süreyi kapsaması ve gerçekleşebilir
hedeflerden çok dilek ve istekleri içermesi gibi bazı önemli noksanları ve çıkmazları bulunabilir.
•
Planlamada kullanılan sayısal yöntemlerle yapılabilecek bazı hatalar beklenmedik olumsuz
sonuçlara yol açabilir.
•
Planlama geleceğe bakmaktır ilkesine aşırı bağlılık, yöneticinin dikkatini gereğinden çok
geleceğe çevirmesine ve içinde bulunduğu durumu göz ardı etmesine neden olabilir.
•
Uzun süreli planlarda doğruluk derecesi azalır. Kısa süreli planlarda ise, planlamadan beklenen
yarar çoğu zaman sağlanamaz. Bu nedenle planlamada optimum süre tam olarak belirlenemezse,
planlamanın etkinliği azalır.
•
Planlama sorumlu yöneticinin yetkisini azaltıp faaliyet serbestisini daraltacak ve ona inisiyatif
kullanma olanağı tanımayacaktır. Bu bağlamda planlar özellikle sorumluluktan kaçan ve karar
almaktan çekinen kişiler için büyük sakınca taşıyabilir.
İyi bir planlama, rekabet avantajı sağlama ve baskılardan kurtulma
konularında avantajlar sağlamaktadır.
Planlamanın Aşamaları
Planlama süreci ile birlikte planların oluşturulmasında izlenmesi gereken yollar ile ilgili farklı görüşler
bulunmaktadır. Bir yıldan kısa dönemli planlardan, uzun dönemi kapsayan stratejik planlara kadar ilgili
çalışma yöntemleri yerli ve yabancı çeşitli yazarlar tarafından çeşitli şekillerde açıklanmıştır.
Genel anlamda planlama süreci dört aşamadan oluşmaktadır;
1.
Misyon ve vizyonun belirlenmesi,
2.
Amaç ve hedeflerin belirlenmesi,
3.
Amaçlara ulaştıracak alternatiflerin belirlenmesi ve karşılaştırılması (Sabuncuoglu ve Tokol
2001).
4.
Alternatifler arasından en uygununun seçilmesi ve planın yapılması
Planlama sürecinde öncelikle işletme varlık nedenini (misyon) ve geleceğe ilişkin olmak istediği yeri
(vizyon) belirlemelidir. İlerleyen adımda belirlenen misyon ve vizyona ulaşmak için gerçekleştirmesi
gereken amaç ve hedefler belirlenmelidir. Bu aşamada işletme bütünü ve bölümleri için nelere öncelik
verileceği, politikalar, bütçeler, programlar ve stratejiler ile nelerin başarılacağı belirlenmelidir. Üçüncü
adımda kuvvetli ve zayıf yönler göz önünde bulundurularak, gelecekte ulaşılması kararlaştırılmış
amaçlara “nasıl” ve “ne yaparak” ulaşılabileceği irdelenir ve eldeki imkân, yol ve araçlar tespit edilerek
birbirleri ile karşılaştırılır. Son aşamada ise eldeki olanaklara göre, karşılaştırılan alternatiflere bağlı
olarak önceden belirlenmiş bulunan hedeflere ulaştıracak en uygun alternatif seçilir.
Misyon, işletmenin varlık nedenini, vizyon ise geleceğe ilişkin olmak
istenen yeri ifade etmektedir.
Planlama Türleri
Planlama; kapsadığı süreye göre kısa, orta ve uzun vadeli, örgütlenme biçimine göre merkezi ve
merkeziyetçi olmayan, çevrelediği alana göre örgütsel, kentsel, bölgesel ve ulusal, düzeyine göre ise
stratejik, taktik ve operasyonel planlama olarak sınıflandırılmaktadır.
113
Sürelerine Göre Planlama Türleri
Kısa Vadeli Planlama: Bir yıl veya daha az bir dönemi kapsayan planlar, kısa vadeli planlardır. Kurumun
yapısı, stratejisi ve nitelikleri sabit olarak değerlendirilir. Yöneticiler, kısa vadeli planlarda sadece belli
faaliyetlerin yürütülmesinde kullanılan teknoloji ve kaynakların kullanımı üzerinde etkili olabilirler.
Orta Vadeli Planlama: Bir ile beş yıl arasında uygulanan plan türlerine orta vadeli planlar denir. Orta
vadeli planlar genellikle politika değişiklikleri esnasında yaşanacak geçiş dönemlerinde uygulanan
planlardır.
Uzun Vadeli Planlama: Beş yıldan daha uzun süreyi kapsayan planlar ise uzun vadeli plan olarak
tanımlanır.
Örgütlenme Biçimine Göre Planlama Türleri
Merkezi Planlama: Geleneksel planlama olarak da adlandırılan merkezi planlama, planlamanın tüm
süreçlerinin merkez tarafından yerine getirildiği bir planlama türüdür.
Merkeziyetçi Olmayan Planlama: Bölgesel, yerel, kurumsal veya kişisel düzeydeki ihtiyaçlara uygun
olarak merkezi bağlayıcılığı olmaksızın yapılan planlama olarak tanımlanabilir.
Çevrelediği Alana Göre Plan Türleri
Örgütsel Planlama: Örgütün sahip olduğu insan gücü, sermaye, vb. kaynakların etkili ve eşgüdümlü bir
şekilde hedefleri gerçekleştirmek amacıyla harekete geçirilmesini ifade eder.
Kentsel Planlama: Bir kentin fiziksel, coğrafi, toplumsal ve ekonomik özelliklerinin kenti çevreleyen
tüm koşullarla belirlenerek, bunların gelecekteki yönelimlerine ilişkin tahminde bulunma ve kentsel
hizmetleri bu tahminlere göre ayarlama eylemidir.
Bölgesel Planlama: Sınırlarını coğrafi, ekonomik, yönetsel ya da toplumsal ölçütlerin belirlediği ve
birden fazla yerleşim birimini içine alan mekânda, içerdiği hedeflere ulaşmasını ve bunun için gerekli
kaynakların harekete geçirilmesini öngören bir planlama türüdür.
Ulusal Planlama: Öngörülen bir süre içerisinde ulaşılmak üzere ulusal ve uluslararası boyutta
ekonomik, siyasi ya da toplumsal hedefleri belirleme ve ulusal kaynakları bu hedefler doğrultusunda
harekete geçirmedir.
Düzeylerine Göre Plan Türleri
İşletmelerde planlama üç ayrı düzeyde sınıflandırılabilir. Bunlar stratejik planlama, taktik planlama ve
operasyonel planlamadır.
Stratejik Planlama: İşletmenin uzun vadeli amaçlarının belirlenmesi, bu amaçlara ulaşmak için
faaliyete ilişkin seçeneklerin geliştirilmesi ve gerekli olan kaynakların temin edilmesi sürecidir. Diğer
yandan işletmenin uzun vadeli amaçları ve stratejileri ile ilgili karar almayı içerir. Bununla birlikte
stratejik planlama, işletmeye birçok konuda rekabet avantajı sağlamaktadır
Taktik Planlama: İşletmenin stratejik planları daha sonra taktik ve işlemsel düzeydeki yöneticiler
tarafından yerine getirilecek planlama faaliyetlerine temel oluştururlar. Taktik planlama, stratejik planlar
tarafından belirlenen faaliyetlerin yerine getirilmesini içerir (Bateman ve Zeithaml, 1990). Diğer bir
ifadeyle taktik planlama, işletmenin çeşitli bölümlerindeki mevcut faaliyetler üzerinde duran kısa vadeli
planlamadır. Yöneticiler taktik planlamayı gelecek bir yıl içinde işletmenin çeşitli bölümlerinde başarıya
ulaşabilmek için neler yapılması gerektiğini saptamak için kullanırlar.
Operasyonel (İşlemsel) Planlama: İşletmenin alt düzeylerinde gereksinim duyulan belirli işlem ve
süreçleri tanımlar.
Rekreasyon etkinliklerinin planlamasında, belirtilen planlama türlerinden özelikle, stratejik ve
operasyonel planlama daha çok kullanılmaktadır. Bu nedenle ünitenin bu bölümünde, stratejik ve
operasyonel planlama konuları detaylı bir şekilde açıklanacaktır.
114
Planlama türlerini açıklayınız.
Stratejik Planlama
Stratejik planlama ikinci dünya savasından sonra gündeme gelen ve değişik aşamalardan geçen bir
yönetim anlayışıdır. Özellikle 1980'li yıllarda, iş çevresinde artan belirsizlik ve karmaşa nedeniyle
işletmelerde çeşitli sorunlara neden olan değişimlerin artması, bir yönetim fonksiyonu olarak stratejik
planlamanın, artan olumsuz faktörlerin üstesinden gelebilmek amacıyla tasarlanmıştır.
Stratejik planlama kuruluşların mevcut durum, misyon ve temel ilkelerinden hareketle geleceğe dair
bir vizyon oluşturmaları, bu vizyona uygun hedefler saptamaları ve ölçülebilir göstergeler geliştirerek,
başarıyı izleme ve değerlendirmeleri sürecini ifade eden katılımcı ve esnek bir planlama yaklaşımıdır.
“Stratejik planlama, bir işletmenin amaçlarını seçip, amaca ulaştırıcı belirli hedeflerin başarılması
için oluşturulan stratejik programlar olup; bu programlar ile politikaların uygulanmasını sağlayıcı
gerekli yöntemleri seçmektir (Stoner, 1993)”
Stratejik planlama bir yönetim aracıdır ve süreçtir. Diğer yönetim araçları gibi, örgütün daha iyi iş
yapmasına, örgüt çalışanlarının aynı hedefler için çalışmasını sağlamaya ve değişen çevre şartlarına uyum
göstermesine yardım eder.
Stratejik planlama; örgütün daha iyi iş yapmasına, örgüt
çalışanlarının aynı hedefler için çalışmasına ve değişen çevre şartlarına uyum sağlamaya
yardımcı olur.
Kaynak: http://www.perfectmanagement.net/strategic-planning/
Stratejik planlama bir örgütün hızla değişen bir çevrede artan rekabet ortamında üstünlük elde etmesi
ve varlığını sürdürüp gelişebilmesi açısından uygulanması gereken yönetsel işlerin en önemlisidir. Genel
bir tanımla stratejik planlama; işletmenin geleceğine ve yapısal değişikliklerine yönelik, misyonunu ve
tüm hedeflerini belirleyip, bulunduğu çevrede ve faaliyet ortamındaki durumunu dikkate alarak, kurum
için uygulanabilir olan alternatifler arasından birini seçerek uygulamaya koymak üzere yapılan plandır.
Stratejik planlama, işletmenin güçlü ve zayıf yönlerinin ışığı altında çevresel fırsat ve tehditleri
değerlendirecek etkin bir yönetim için uzun vadeli planlar geliştirmek olarak tanımlanabilir.
Stratejik planlama, öncelikleri tespit ederken örgütün güçlü ve zayıf olduğu yönleri ve koşulların
yarattığı fırsatlar ile tehditleri de hesaba katmayı gerektirmektedir.
115
Stratejik Planlamanın Yararları
Yöneticiler hızlı değişim sürecinin yaşanması ve rekabet ortamının artması nedeniyle, tüm bu
değişiklikleri hesaba katarak, önceden tedbir almak ve avantaj elde etme ihtiyacı duymuşlardır. Bu ihtiyaç
nedeniyle stratejik planlama, örgütler için vazgeçilmez bir kavram haline sokmuştur.
Örgütler içinde bulundukları çevreyle yakından etkileşim halindedir ve varlıklarını sürdürebilmeleri
ancak bu çevrenin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayabilmelerine bağlıdır. Bu bağlamda stratejik
planlama; değişimlerin sürekli takip edilerek gerekli değişimlerin önceden hesaplaması ve zamanında
yapması ile çevrenin beklentilerinin karşılanmasına örgüte önemli yararlar sağlar.
Bilim, teknoloji ve iletişim alanları son derece büyük bir hızla gelişmekte ve değişmektedir.
Gelişmelerin bu denli hızlı yansıması çevrenin beklentilerinden de hızlı bir değişim yaratmaktadır ve
örgütlerin ancak bu beklentileri karşılayabildikçe ayakta kalabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle
stratejik planlamanın her türlü bilimsel ve teknoloji değişikliği dikkate alması, örgütlere avantaj
sağlamaktadır.
Stratejik planlama süreçleri ile performansın olumlu yönde etkilendiği bilinmektedir. Stratejik
planlama ile kişiler daha akıllıca kararlar alabilmekte, amaçlarına daha hızlı ulaşabilmekte, şirkete ve
müşterilere ölçülebilir bir değer yaratmaları mümkün olabilmektedir (Meers ve Robertson, 2007). Diğer
yandan stratejik planlama dış çevreye verdiği önem nedeniyle toplum ile örgüt arasında bir iletişim
köprüsü oluşturmakta ve buna bağlı olarak örgütün toplumu, toplumun da örgütü daha iyi anlamasını
sağlamaktadır.
Stratejik Planlamanın Diğer Planlama Türlerinden Farkı
Örgütü bir bütün olarak değerleyen stratejik planlama, örgüte yön verici kuralları kapsamakta ve örgüt
içinde yapılan diğer planlara rehber olmaktadır. Bu bağlamda stratejik planlama diğer planlama
türlerinden farklı özellikler taşımaktadır. Bu farklılıklar şu şekilde sırlanabilir;
Stratejik planlama uzun vadeli bir planlamadır ancak her uzun vadeli planlama stratejik planlama
değildir. Bununla birlikte stratejik planlama uzun vadeli plana göre daha esnek, yeniliklere ve
beklenmeyen durumlara daha kolay adapte olabilecek bir yapıdadır.
Stratejik planlar işletmenin uzun faaliyet dönemleri için hazırlanır. Diğer planlar ise stratejik planların
ayrıntılarını ve onu gerçekleştirmeye yardım etmek amacıyla hazırlanır. Bununla birlikte stratejik
planlama büyük sorumluluk gerektirdiğinden, stratejik kararlar tepe yönetim tarafından alınır.
Stratejik planlamayı örgütün anayasası, diğer planlar da bu anayasa çerçevesinde yapılan kanunlar
olarak ifade edilebilir.
Stratejik planlama diğer bütün planlara göre daha fazla eyleme yöneliktir, diğer bir ifadeyle
proaktiftir. Ancak diğer plan türleri yeni olaylarla karşılaştıktan sonra tekrar düzenleme ihtiyacındadır,
yani reaktifdir.
Operasyonel Planlama
Operasyonel planlama, işletmelerin alt kademelerine inildikçe bir bölüm veya bir departmanla ilgili
uygulamaya dönük bir planlama sürecidir. Operasyonel planlama dört aşamadan oluşmaktadır;
operasyonel planlama ağının oluşturulması, mantıksal, sıralı, detaylı ve bütünleşik planların
oluşturulması, yedek planların dâhil edilmesi ve planlama sürecinin detaylı bir şekilde incelenmesidir.
Operasyonel Planlama Ağının Oluşturulması: Operasyonel planlama ağının oluşturulması, bir
etkinlik yöneticisinin, planlama becerisine sahip olan ve etkinliğin operasyonel planlama gereklerine
uygun olan insanları seçme ve uygun sayıda bir araya getirmede gösterdiği duyarlılığa bağlıdır.
Çalışanlar yanlış bir biçimde bir araya getirilmezse, plan geliştirme sürecinin verimliliğini etkileyecek
problemler ortaya çıkabilir. Ağda her bir operasyonel planlama bileşenine dâhil olan bireyler bir düğüm
oluşturur. Bu düğümler arasındaki bağlantılar, yapılacak olan planlama görevleri için gerekli olan
etkileşimleri geliştirir (Mallen ve Adams, 2008).
116
Yazılı Operasyonel Planların Oluşturulması: Bu aşama operasyonel planların yazılı olarak
tasarlanmasını ve mantıksal, sıralı, detaylı ve bütünleşik planların oluşturulmasını içermektedir. Etkinlik
çalışanları, etkinlikteki her bir içeriğin nasıl yapılacağını anlatan dokümanları içeren yazılı operasyonel
planların üretilmesi amacıyla görev alırlar. Yazılı planlar, amaçları belirler ve etkinliğin
gerçekleştirilmesindeki fonksiyonları kontrol ederek çalışanlara yol gösterir. Yazılı operasyonel planların
oluşturulması için tutarlı ve kontrollü bir format gereklidir. Format, yazılı operasyonel planların nasıl
hazırlanacağı konusunda yol göstericidir (Mallen ve Adams, 2008).
Mantıksal Operasyonel Planlama; Yazılı mantıksal operasyonel planların oluşturulması için,
operasyonel planlama ağındaki herkesin kendilerine has bileşenleri tamamlamak için neler yapması
gerektiğini öğrenmesi gereklidir. Pek çok etkinliğe ilişkin edilen bilgiler elektronik ortamda ya da basılı
olarak bulundurmaktadır. Bu dokümanlar mantıksal operasyonel planların geliştirilmesinde bir yol
gösterici olabilir.
Sıralı Operasyonel Planlama; Her operasyonel plan, etkinlikteki görevleri düzenli ve nedenlerine
göre sıralanmış bir biçimde listelemelidir. Listelemenin en kolay yolu zaman kavramını kullanmaktır.
Örneğin, bir operasyonel plan, etkinlikten önceki üç, altı ya da on iki ay önceki tüm görevleri içerecek
şekilde alt bölümlere ayrılabilir.
Detaylı Operasyonel Planlama; Operasyonel planlarda ihtiyaç duyulan detay miktarı etkinlikten
etkinliğe değişmektedir. Planlar etkinlikte görev alan her bir çalışanın anlayabileceği şekilde yazılmalı ve
yoruma açık bir konu bırakılmamalıdır. Detaylı operasyonel planlamada üç seviye vardır. Birinci
seviyede planlamada detaylar oldukça azdır. İkinci seviye planlama daha fazla detay sunar ve planın
uygulanması konusunda sorulabilecek çoğu soruyu yanıtlar. Üçüncü seviye planlama ise her bir görevin
nasıl yapılacağını adım adım anlatır. Detaylı operasyonel planlama onaylanmış işlemlerin uygulamaya
konmasına yardımcı olur (www.dtic.mil/doctrine/jrm/jplan.doc).
Bütünleşik Operasyonel Planlama; Her bir etkinlik için operasyonel planların geliştirilmesi ayrı birer
birim ortaya çıkarmaktadır ancak başarılı bir etkinlik yönetiminin sırrı bu farklı planların detaylarının
birleşimidir. Başarılı bir bütünleşme süreci iki operasyonel faktöre dayanmaktadır. Birincisi, operasyonel
ağ üyeleri için bütünleşme fırsatlarının oluşturulmasıdır. İkinci faktör ise planlama verilerinin
paylaşımına duyulan ihtiyaca ilişkin ortak bir anlayış oluşturulmasıdır.
Rekreasyon etkinliklerinin planlamasında kullanılan operasyonel
planlamanın aşamalarını açıklayınız.
Yedek Planların Dâhil Edilmesi: Yedek planlar, operasyonel planda meydana gelmesi muhtemel
sapmaları ve bu sapmaların meydana gelmesini önlemeye yönelik olarak alınacak önlemleri içermektedir.
Yedek planların hazırlanmasına genellikle bir toplantı yapılarak başlanır. Bu toplantının amacı ağ
üyelerinin, planda meydana gelebilecek muhtemel sapmalar hakkındaki fikirlerini sunabilecekleri bir
ortam oluşturmaktır. Bu toplantıdan sonra yapılacak şey ise ortaya atılan bu sapmaların hangilerinin ele
alınacağına karar verilmesidir (Mallen ve Adams, 2008).
Planlama Sürecinin Detaylı İncelemesi: Mantıksal, sıralı, detaylı ve bütünleşik operasyonel plan ve
yedek plan oluşturulduktan sonra bu planların detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Burada
kullanılan yöntem, her unsurdan anahtar temsilcilerin çağrılması ve planların gözden geçirilmesi için bir
toplantının yapılmasıdır.
REKREASYON ETKİNLİKLERİ VE PLANLAMA
Etkinlikler boş zaman veya rekreasyonun önemli bir parçasıdır. İyi organize edilmiş etkinlikler her hangi
bir organizasyona katılımı artırmakta, kötü organize edilmiş etkinlikler ise organizasyonun amacından
sapmasına ve katılımın istenilenden az olmasına neden olmaktadır.
Topluma yönelik olan gerçekleştirilen rekreasyon etkinlikleri birçok insanın yardımına ve çok sayıda
gönüllüye ihtiyaç duymaktadır. Belirtilen etkinlikler çok fazla sayıda iyi niyetli insanı etkinliğe
117
çekmektedir. Ancak bu kişilerin özellikleri, etkinliğin planlanmasında ihtiyaç duyulan özelliklere göre
çok farklıdır. Bu nedenle genellikle iyi niyetli ancak beklenenden farklı özelliklere sahip olan gönüllüler,
bu tip etkinlikler için elverişsiz olmaktadır. Bu kişiler genellikle, etkinliği tehlikeye atma pahasına,
etkinlik içerisinde kendi ufak etkinliklerini organize etmeye çalışırlar. Bu duruma yardım amaçlı bir
etkinlikte çabuk bozulabilecek nitelikte yemekler hazırlayarak etkinlik süresince elindekilerin hepsini
satmak isteyen iyi niyetli bir gönüllü örnek olarak verilebilir.
Diğer yandan bazı insanlar çok fazla iş üstlenmekte ve etkinliği son anda yarı yolda bırakabilmektedir.
Bu nedenlerden dolayı rekreasyon etkinliklerinin iyi bir koordinatöre ihtiyacı vardır ve bu kişinin görevi
çok büyük önem arz etmektedir (Torkildsen, 1999).
Günümüzde insanlar artan olanaklar ve rekreasyon ihtiyacına bağlı olarak daha profesyonelce
hazırlanmış etkinliklere ihtiyaç duymaktadırlar. Bu bağlamda rekreasyon etkinliklerinin yönetimi daha
çok dikkat çeken bir hale gelmiştir. Gerek yerel, gerekse ulusal çapta olsun, bir etkinlik söz konusu
olduğunda, kamuoyu daha spesifik zevklere hitap eden etkinliği tercih etmektedirler. Bu nedenle
rekreasyon yöneticileri, rekreasyon etkinliklere önderlik edecek, planlayacak, yürütecek ve kontrol
edecek kadar donanımlı olmak zorundadırlar.
Rekreasyon etkinlikleri genellikle organizatörler, hükümet kuruluşları ya da rekreasyon
yöneticilerinin etki alanı dışındaki diğer kuruluşlar tarafından organize edilseler de, daha küçük
topluluklara yönelik etkinlikler rekreasyon yöneticisinin uzmanlığına ihtiyaç duymaktadır.
Rekreasyon etkinliklerinin yapısı itibariyle rekreasyon yöneticisi, kitabın 3. ünitesinde detaylı bir
şekilde anlatılan yönetim fonksiyonlarını yerine getirmek zorundadır.
Rekreasyon etkinlikleri, planlamanın ve yönetimin geliştirilmesi için fırsatlar taşımaktadır.
Etkinliklerin organizasyonu, yönetim ve departmanlar arası ilişkileri geliştirerek örgütün bütünleşmesini
sağlar. Bununla birlikte rekreasyon etkinlikleri, organizasyonun tüm kaynaklarının kullanılmasını sağlar
ve bu sayede örgütün güçlü ve zayıf yanları ortaya çıkar. Bu bağlamda etkinliklerin, zayıf yönlere bağlı
olarak olası tehditleri gidermekte yenilikler için zemin hazırladığı söylenebilir.
Diğer yandan rekreasyon yöneticileri ve etkinlik organizatörleri, oluşturulmuş rutinleri etkinlik
planlamasında kullanamamaktadırlar. Bununla birlikte planlanan tarihlerde kaymalar yaşanabileceği gibi
hedeflerin tutturulamama ya da bütçelerin aşılma olasılıkları bulunmaktadır.
Rekreasyon etkinlikleri, yapıları itibariyle normal devam eden programın aksine hızlandırılmıştır ve
bu nedenle tüm planlama aktiviteleri belirli saatlere sıkıştırılmıştır. Bu bağlamda ortaya çıkan problemler
yıkıcı etkilere sahip olabilirler.
Bunlara ilave olarak koordinasyon eksikliği, yanlış anlaşılmalar, ihmaller, gereksiz tekrarlar gibi
sorunlar da yaşanabilir. Bir rekreasyon etkinliğinin koordinatöre ihtiyacı vardır ve yönetim fonksiyonları
açısından koordinatörün rolü oldukça önemlidir.
Rekreasyon etkinlikleri, düzenlemelere uymak zorundadırlar ve içerdikleri riskler nedeniyle pek çok
sorunu beraberinde getirebilmektedirler. Sorunların çoğu öngörülebilse de genellikle tahmin edilemezler.
Birçok etkinlik sağlık, emniyet vb. konularda birçok sıkı düzenlemeye uymak zorundadır. Örneğin lisans
alınması konusu günümüzde daha da karmaşık hale gelmiştir ve bu nedenle rekreasyon etkinliklerinin
düzenlenmesi şu anda geçmişe göre çok daha zordur. Havai fişekler, konserler gibi rekreasyon etkinlikleri
çok dikkatli bir biçimde planlanmalı, kontrol edilmeli ve polis gözetiminde gözlemlenmelidir.
Rekreasyon etkinlikleri özellikle katılımcıların sağlıkları ve emniyeti
konuların oldukça katı düzenlemeler içermektedir.
Rekreasyon etkinliklerinin benzer yönleri bulunmaktadır. Yönetim biçimleri açısından, farklı
etkinliklerin benzerlikleri, farklılıklarından daha fazladır. Buna rağmen politikalar, programlar ve içerik
farklılık gösterse de, planlama süreci hepsi için aynıdır.
118
REKREASYON ETK!NL!KLER!NDE PLANLAMA SÜREC!
Rekreasyon etkinliklerin iyi bir planlamaya ve organizasyona ihtiyacı vardır. Bu etkinliklerin önemli bir
kısmı gönüllülerin ve kamu sektörünün düzenledi#i etkinlikler olmasına ra#men, iyi bir biçimde
planlanamamakta ve organize edilememektedir. Rekreasyon yöneticileri, planlamanın ve organizasyonun
temel ilkelerini gözeterek etkinlik yöneticilerine yol göstermelidir.
Bir rekreasyon etkinli#inin planlaması yedi a!amadan olu!maktadır. Bu a!amalar !u !ekilde
sıralanabilir (Torkildsen, 1999);
1.
Etkinli#in amaçlarının belirlenmesi,
2.
Fizibilitenin yapılması ve ilgili kararların alınması,
3.
Planlamanın yapılması, amaçların, bütçenin ve takvimin belirlenmesi,
4.
Organizasyon yapısının ve anahtar görevlerin belirlenmesi,
5.
Genel ve detaylı planlama ve hazırlıkların yapılması,
6.
Etkinli#in gerçekle!tirilmesi
7.
Geri besleme ve de#erlendirme
"ekil 5.1: Yedi A!amalı Etkinlik Planı
Kaynak: Torkildsen (1999)
Amaçların Belirlenmesi ve Fizibilite Yapılması
Bir rekreasyon etkinli#inin pek çok amacı olabilmektedir. Etkinliklerin bir kısmı kamu kurulu!ları veya
gönüllü kurulu!lar tarafından gerçekle!tirilen ve kar amacı güdülmeyen etkinliklerdir. Bu etkinliklerde
amaçlar genellikle beden ve ruh sa#lı#ının korunması, engellilere yardım toplanması veya kadına !iddet
gibi sosyal konuları gündeme getirmek olabilmektedir. Özel sektör kurulu!larının düzenledi#i
etkinliklerde ise amaç genellikle para kazanmaktır. Rekreasyon etkinli#inde ula!ılmak istenen amaç
do#rultusunda belirlenen olası hedefler a!a#ıdaki !ekilde sıralanabilir (Brand ve Macaulay, 2002);
•
Her hangi bir amaç için; farkındalık yaratmak, para toplamak, bir dü!ünce veya aktiviteyi
gerçekle!tirmek,
•
Spesifik bir katılımcı sayısına ula!mak,
•
Medyanın ilgisini çekmek.
119
!
!
Rekreasyon etkinliklerinde öncelikle fikir formüle edilmelidir. Tartışılarak, bu etkinlik neden teklif
edildi? Neden yapılıyor? Bu etkinlik nasıl yürütülecek? Nerede yapılacak? Planlama ve operasyondan
kim sorumlu olacak? Ne zaman yapılacak? vb. sorulara cevaplar aranmalıdır. Bu sorular cevaplandığında
fikrin yararlı ve mantıklı olduğu düşünülüyorsa, bir sonraki aşama olan fizibilite aşamasına geçilir.
Bir rekreasyon etkinliğin fizibilitesi, ortaya çıkan daha derin soruların cevaplandırılması açısından
oldukça önemlidir. Rekreasyon etkinliği sonucu ortaya çıkacak faydalar nelerdir? Sadece maddi anlamda
değil, iş gücü, zaman ve emek açısından maliyetler nelerdir? Ortaya konulan çaba, etkinliğin amacına
ulaşmasını sağlayacak mıdır? Ortaya çıkacak olan problemler aşılabilir mi?
Rekreasyon etkinliklerin yapılan fizibilite çalışmaları olumsuz
sonuçlara işaret ediyorsa etkinlikten vazgeçilmelidir.
Eğer rekreasyon etkinliği fizibilite çalışması sonunda uygun bulunmazsa, rekreasyon yöneticisinin
“hayır” diyecek cesarete sahip olması gerekmektedir. Çoğu zaman yapılmaması gereken birçok etkinlik,
bir fizibilite çalışması yapılmadan ortaya konulmaktadır. Eğer rekreasyon etkinliği uygun görülürse ve
proje hakkında olumlu bir kanaat varsa, planlama ve detaylı planlama için geniş zaman ayrılmalısı önem
arz etmektedir. Bu kararlar alınırken aynı zamanda bazı önemli görevlerde yerine getirilmelidir. Bu
görevler şu şekilde sıralanabilir (Brand ve Macaulay, 2002);
•
Rekreasyon etkinliğinin yapılmasına ilişkin alınan kararlar açıklanmalıdır ve amaçlar yazılı
olarak belirtilmelidir
•
Rekreasyon etkinliğine ilişkin çalışma komiteleri oluşturulmalı ve rekreasyon etkinliğin
planlaması ve kontrolünde kilit isim olan koordinatör atanmalıdır.
•
Amaçlar net bir biçimde ortaya konulmalıdır.
Amaçlar, açık, anlaşılır, şüpheye yer bırakmayan ve ölçülebilir nitelikte olmalıdır. Amaçlar etkinliğin
tüm ana alanlarını içermelidir. Özellikle de finansal tahminler ve bütçeleme konusunda kesinlik arz
etmelidir. Amaçların belirlenmesi sırasında koordinatör; politika belirleyicilere, kilit pozisyonlardaki
personele ve takım liderlerine danışmalıdır. Süreler, teslim tarihleri ve planlama aşamasındaki kritik
tarihler belirlenmelidir.
Rekreasyon etkinliklerinde amaçların belirlenmesinden sonra,
etkinliğin yararlarının ölçülmesi ve maliyetlerin belirlenmesi üzerine fizibilite çalışmasının
yapılması gerekmektedir.
Maliyetlerin Belirlenmesi ve Bütçelerin Oluşturulması
Rekreasyon etkinliğinin amaçları ve ulaşılmak istenen hedeflerin belirlenmesinin ardından yapılan
fizibilite çalışmaları neticesinde etkinliğin gerçekleştirilmesi kararı alınıyorsa, bir sonraki aşama olan
planlamanın yapılması, bütçenin ve takvimin belirlenmesi aşamasına geçilebilir. Rekreasyon
etkinliklerinin planlamasında en çok kullanılan planlama türlerinin stratejik ve operasyonel planlama
olduğu daha önce belirtilmiş ve bu iki planlama yöntemi planlama türleri konusu içerisinde detaylı olarak
açıklanmıştı. Bu nedenle bu bölümde etkinliğe ilişkin maliyetlerin belirlenmesi ve etkinlik bütçelerinin
oluşturulması anlatılacaktır.
Her etkinlikte olduğu gibi rekreasyon etkinliklerinin de bütçeye ihtiyacı vardır. Bu bütçelerin niteliği
etkinliğin doğasına ve amaçlarına bağlıdır. Rekreasyon etkinliği; kamu kuruluşu, özel bir kuruluş veya
gönüllüler tarafından düzenlenmiş olabilir. Düzenlenen bu etkinliğin amacı fiziksel becerilerin
geliştirilmesi ve beden sağlığının korunmasına yönelik olabileceği gibi katılımcıların ruhsal durumlarının
iyileştirilmesi de olabilmektedir.
Pek çok yerel rekreasyon etkinliğine büyük miktarda sübvansiyon sağlanmaktadır. Kasaba festivalleri,
orkestra konserleri, bedava pop konserleri, müzik salonları, resim yarışmaları gibi çoğu etkinlik,
120
katılımcıların yaşam kalitesini yükselttiği, kültürün ve geleneğin bir parçası olarak görüldüklerinden
dolayı organize edilmektedirler. Bu durum bir rekreasyon etkinliğinin gerçek maliyetini değerlendirirken
ele alınmalıdır.
Sübvansiyonlar sağlansa da bir rekreasyon yöneticisi etkinliğin maliyeti ile yakından ilgilenmek
zorundadır. Tüm etkinliklerin bütçesi vardır ve rekreasyon yöneticisi belirli bir gelir/gider dengesini
tutturmak ya da belirli oranları yakalamak zorundadır. Bununla birlikte daha önemlisi, etkinlik sorunsuz
bir biçimde tamamlanmalıdır.
Rekreasyon yöneticisi olarak çalışmanın temel prensibi, profesyonel olarak davranmaktır. Rekreasyon
yöneticisi, kullanılan tesislerin ücretsiz kurulması sağlamaya çalışmak ve hatta görev alacak personelin
ücretleri ödenmiş olsa dahi, gerçek maliyetleri her zaman değerlendirmek zorundadır.
Normalde etkinlik için bir mekânı kiralamanın ve o mekânı hazır hale getirmenin bir maliyeti
bulunmaktadır. Bununla birlikte elektrik, su ve yapılan teknik bakımların da maliyetleri vardır. Ayrıca
ekipmanların kiralanması, satın alınması ya da ödünç alınması ve ardından da etkinlik alanına getirilmesi
gerekmektedir. Bu bağlamda nakliye giderleri unutulmamalıdır.
Yönetim giderleri ise sadece yapılan baskıları, posterleri, biletleri, finansal maliyetleri ve hazırlıkları
değil bunların yanı sıra kırtasiye, telefon ve personel malzemeleri gibi diğer bazı giderleri de
içermektedir. Etkinliğin montajı, program maliyetleri, sanatçıların ücretleri, hastane giderleri, sigorta ve
diğer yasal giderler gibi giderler de söz konusu olabilmektedir.
Belirtilen maliyetler bütün olarak düşünüldüğünde bazı maliyet kalemleri etkinlik için büyük bir önem
arz etmese de yine de dikkate alınmalıdırlar. Ancak bazı etkinliklerin gizli maliyetleri anormal boyutlara
ulaşmaktadır. Bu nedenle iyi bir rekreasyon yöneticisi bu maliyetlerin neler olduğunu bilmek zorundadır.
Rekreasyon etkinlikleri gizli maliyetler içermektedir.
Çoğu rekreasyon etkinliği bir gelir doğurur. Hatta katılımcılara ücretsiz olarak sunulan etkinlikler de
bile bağışlar ve yerel yönetimlerden gelen kaynaklar ile gelir sağlanabilir. Rekreasyon etkinliği sonucu
elde edilecek gelir, doğrudan ve doğrudan olmayan olarak iki yöntemle belirlenebilir. Doğrudan yöntem;
gişe biletleri, programlar, bar, restoran, araç parkı ve diğer servis ücretlerini içerir. Doğrudan olmayan
yöntem ise reklamlar, bağışlar, sponsorlar, piyango gelirleri gibi kaynakları içerir.
Rekreasyon etkinlileri bir bütçeye ve buna bağlı olarak gelir hedeflerine ve gider limitlerine sahiptir.
Eğer bütçe hedefleri biliniyor ve etkinliğin amaçları açıkça ortaya konmuşsa, rekreasyon yöneticilerinin
belirlenen hedeflere ulaşması daha kolay olacaktır. Çoğu rekreasyon etkinliği normalde sadece başabaş
noktasını yakalamayı amaçlamaktadır ve kar elde etmek öncelik değildir. Ancak birçok etkinlik gizli
maliyetler içermektedir bu nedenle en azından gizli maliyetlerin karşılanması için kar amacının
gözetilmesi gerekmektedir (Torkildsen, 1999).
Rekreasyon etkinlilerde risk unsurunun oldukça yüksek olduğu unutulmamalıdır. Özellikle de açık
alan rekreasyon etkinliklerinde hava durumu önemli bir risk unsurudur. Bunun yanı sıra bütçenin aşılması
ya da gelirin düşmesi gibi finansal riskler de mevcuttur. Bu nedenle rekreasyon etkinlikleri sadece bir
bütçeye bağlı olarak düşünülmemelidir. Bununla birlikte finansal hedeflerin tutturulmasını sağlanması
içinde çaba sarf edilmeli ve etkinlikte görev alacak bir koordinatör istihdam edilmelidir.
Daha önce belirtildiği gibi her etkinliğin bir başlangıç günü/saati, bir bitiş günü/saati ve bir süresi
vardır. Kapsadığı süre ve planlar göz önüne alınarak etkinliğe ilişkin bir takvim oluşturulmalı ve her bir
faaliyet bu takvim çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. Rekreasyon etkinliğinin planlamasında takvim
oluşturulması ve etkinlik boyunca bu takvime riayet edilmesi, etkinliğin amaçlarına ulaşabilmesi
açısından büyük önem arz etmektedir.
121
Organizasyon Yapılarının Belirlenmesi
Organizasyon amaçlarına ulaşmak için planlamanın yapılması, organizasyon yapısının oluşturulması ve
organizasyonda yer alan unsurlar arasındaki iş ilişkilerinin açık ve net bir şekilde ortaya konması
gerekmektedir. Organizasyon yapıları; komuta zincirlerini, kontrol sahalarını ve rekreasyon etkinliğinin
farklı bölümleriyle uğraşan çeşitli takımları içermektedir.
Oluşturulacak olan organizasyon yapısının, etkinliği geniş ölçüde kapsaması gerekmektedir. Yardım
amacıyla düzenlenen festival gibi yoğun katılımın gerçekleşeceğinin düşünüldüğü bir etkinlik, birçok
grubu içerebilir. Etkinlikte yer alan gruplar şu şekilde sıralanabilir (Torkildsen, 1999);
1.
Programlama ve içeriğin hazırlanması ilgili birimler
2.
Bütçeleme ilgili birimler
3.
Promosyon ve medyadaki bilinirliğin arttırılması ilgili birimler
4.
Personel ve işçilik ilgili birimler
5.
Yönetim ilgili birimler
6.
Teknik yapı ilgili birimler
7.
Sunulan servislerle ilgili birimler
8.
Katering ilgili birimler
Her bir alanda çalışan bir grup bulunmalı ve bunların her birinin başında sorumluluk alan ve genel
koordinatörle eşgüdümü sağlayan bir lider bulunmalıdır. Her bir grubun ve liderin; rollerini,
sorumluluklarını, amaçlarını ve tarihleri kesin bir şekilde anlaması etkinliğin başarılı bir şekilde
gerçekleşmesi için oldukça önemlidir.
Rekreasyon etkinliklerinde görev alan kişiler; kime karşı sorumlu olduklarını, kimlerden sorumlu
olduklarını, kiminle çalıştıklarını ve organizasyondaki fonksiyonlarını bilmelidirler. Farklı alanlardaki
sorumluluklar ve amaçlar farklı birimler tarafından ele alınmalı ve düzenli bir iletişim ağıyla bir araya
getirilmelidir.
Görevleri yerine getirmek için zaman ve çaba sarf edecek yeterli sayıda, donanımlı ve gönüllü insanın
bulunması zorunludur. Ayrıca bu insanları en iyi biçimde değerlendirecek etkin bir organizasyon da
olmalıdır. Bununla birlikte görev alacak kişilere ideal oranda sorumluluk verilmeli ve üzerlerindeki
kontrolün çok geniş ya da çok dar olmamasına dikkat edilmelidir. Aşağıdaki şekilde koordinatöre
bağlanmış birimleriyle birlikte etkinlik yapısının unsurları gösterilmiştir;
Rekreasyon etkinliklerinde farklı alanlardaki sorumluluklar ve
amaçlar farklı birimler tarafından ele alınmalı ve düzenli bir iletişim ağıyla bir araya
getirilmelidir.
122
"ekil 5.2: Koordinatöre Ba"lanmı! Birimleriyle Birlikte Etkinlik Yapısı
Kaynak: Torkildsen (1993)
Rekreasyon etkinliklerinde koordinasyon eksikli#i; yanlı! anla!ılmalara ve ileti!im eksiklilerine yol
açabilmekte ve planlamayı olumsuz etkilemektedir. Planlama ve koordinasyondan yoksun bir etkinlikte
ortaya çıkabilecek sorunlara !u örnekler verilebilir;
•
Kamuoyuna sunulan adresin yanlı! olması,
•
Etkinlik için gerekli ekipmanın yanlı! adrese teslim edilmesi,
•
I!ıkların etkinlik ba!ladı#ında çalı!maması,
•
Etkinlik süresince ihtiyaç duyulan giyinme kabini, wc vb.nin katılımcılara uzak alanlarda
bulunması,
•
Etkinlikte yer alan görevlilerin veya katılımcılıların trafik yüzünden gecikmesi,
•
Etkinlikte yer alan VIP katılımcılara gereken önemin verilmemesi,
Rekreasyon etkinli#ini uygulayacak olan yapının bir araya getirilmesinde, organizasyon !emasının
kullanılması faydalı olacaktır. Organizasyon !emaları, çe!itli sorumluluk alanlarını ortaya koyarak,
belirsizli#in ortadan kaldırılmasına yardımcı olur. Organizasyon !emalarının dezavantajı ise sadece resmi
ili!kileri açıklı#a kavu!turmasıdır. Organizasyon !emalarına ilave olarak, kritik yolları i!aret eden bir i!
akı! !eması da i! komitelerinin, görev birimlerinin ve bölümlerinin, programlanması ve zamanlamasının
ayarlanması için önemlidir.
Organizasyon #emaları, çe#itli sorumluluk alanlarını ortaya koyarak,
belirsizli$in ortadan kaldırılmasına yardımcı olur.
Tüm rekreasyon etkinliklerinin personele ihtiyacı vardır. Personelin sayısı ve türü, etkinli#in amacına
ve yapısına ba#lı olarak de#i!mektedir. Ancak genel olarak tüm rekreasyon etkinliklerinin bir
koordinatöre ve destek çalı!anlarına ihtiyacı vardır (Torkildsen, 1999).
Koordinatör; Koordinatör do#rudan organizasyonu planlayan, düzenleyen ve kontrol eden ki!i
de#ildir. Koordinatör; ki!ileri, bilgiyi, maddi ve maddi olmayan unsurları, her bir birimde ya da takımda
neler oldu#unu bilen insanları bir araya getirir. Bununla birlikte koordinatörün her bir detayı rekreasyon
yöneticisi kadar bilmesi gerekmemektedir ancak gerekli bilgiye ve sorumlulu#a kimin sahip oldu#unu
bilmek zorundadır.
123
!
!
Koordinatör cesaret verici ve aynı zamanda olayları kontrol altına alabilme yeteneğine sahip bir kişi
olmalıdır. Kısacası koordinatör, bağlantıları sağlayan, kontrol eden ve iletişimi sağlayan kişidir.
Diğer yandan planlamanın ileriki aşamalarında koordinatör, üzerindeki zaman baskısı arttığında
takvime uyulabilmek için otoriter kararlar almak zorunda kalabilmektedir. Bu bağlamda rekreasyon
etkinliklerinin başarılı bir şekilde gerçekleşmesinde koordinatörün anahtar role sahip olduğu söylenebilir.
Destek Personeli; Rekreasyon etkinliklerinde, koordinatör bölüm liderleriyle birlikte çalışmalıdır.
Etkinlikte görev alan her bir takımın; ayrı bir lideri, farklı bir bölümü, ayrı sorumlukları, görevleri,
zamanlamaları ve uymaları gereken bir takvimleri vardır. Ancak bu bölümler arasında bir iletişim veya
işbirliğinin olmadığı anlamına gelmemelidir. Bölümler arası bağlantıların olmaması, her bir bölümün
bağımsız olarak hareket etmesi, tek başına kararlar alması ve projenin genel başarısını düşünmeden
hareket etmesi mümkündür. Bu nedenle bu birimler arasında bir koordinasyonun sağlanması
gerekmektedir.
Etkinliklerde çok farklı türden personel ve yardımcılar yer almaktadır. Rekreasyon etkinliklerinde;
tam zamanlı çalışanlar, yarı zamanlı çalışanlar ve gönüllüler gibi çok farlı türden çalışanlar mevcuttur.
Ayrıca özel etkinlikler söz konusu olduğunda, yasal problemler de göz önüne alınmalı; sözleşme sorunları
ve sigorta detayları için etkinliklerde görev alan bu kişiler dışında profesyonel anlamda hukuksal destek
sağlayacak elemanlar istihdam edilmelidir.
Ücretli personel ne zaman ücretlerini alacaklarını ve ücret koşullarını bilmelidir. Gönüllü çalışanlar da
organizasyon içerisinde nerede bulunduklarını, sorumlulukları ve bu sorumlulukların ne kadar
genişleyebileceğini bilmelidirler.
Çalışanlar başarılı olmak için; işlerini, kendilerinden beklenenin ne olduğunu, kime karşı sorumlu
olduklarını, kimlerden sorumlu olduklarını ve ne yapması gerektiğini bilmek zorundadır. Bununla birlikte
çalışanların rekreasyon etkinliklerine kendilerini adamış ve dâhil olmuş olmaları gerekmektedir. Bunun
etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak ise koordinatörlerin ve takım liderlerinin öncelikli görevidir.
Takdir edilmek, övgü ve teşekkür almak motivasyon açısından oldukça büyük önem taşımaktadır,
çalışanların kendilerini başarılı bir girişimin bir parçası olarak görmeleri çalışma şevklerini ve
verimliliklerini arttıracaktır.
Rekreasyon Etkinliğinin Detaylı Planlaması ve Etkinliğin
Gerçekleştirilmesi
Rekreasyon etkinliği detaylı planlarla ve provalarla daha iyi bir hale getirilmeli, akılda kalıcı bir açılış ve
kapanışla birlikte katılımcılara sunulmalıdır. Bununla birlikte dikkatli bir değerlendirme ve izleme,
etkinliğinin verimi açısından tüm sürecin bir parçası olmalı, bu konuda gereken özen gösterilmelidir.
Detaylı planlamada akış şemalarından, kritik yol haritalarından, kontrol listelerinden, hedeflerden ve
tarihlerden yararlanılabilir. Rekreasyon etkinliklerinin son kısmında aşağıda belirtilen aşamalar
izlenilmelidir (Torkildsen, 1999);
1.
Detaylı bir son plan oluşturulmalıdır.
2.
Başlangıçta belirlenen hedeflerden sapma olup olmadığı incelenmeli, kontrol listeleri
izlenmelidir.
3.
Beklenmedik durumlara ve olası risklere karşı alternatif planlar oluşturulmalıdır.
4.
Personelle birlikte etkinlik ya da etkinliğin bileşenleri prova edilmelidir.
5.
Mümkün olan tüm unsurlar iki kere kontrol edilmelidir.
Açılış ve kapanışlar rekreasyon etkinliğinin büyük birer parçasıdır. Bir rekreasyon etkinliği iyi bir
şekilde planlansa da, genellikle problemlerle karşılaşılmaktadır. Etkinliğin koordinatörü gereken kararları
objektif bir biçimde alabilmek için tamamen bağımsız olmalıdır. Benzer şekilde bölüm liderlerinin de
kendi bölümlerini kontrol ederken nispeten bağımsız olmaları, etkinliğin verimi açısından önemlidir. Bir
etkinliği başarıya götüren faktörler şu şekilde sıralanabilir;
124
•
Kapanış seremonileri,
•
Konukseverlik,
•
Sağlanan ciro,
•
Stok kontrolü,
•
Temizlik,
•
Çalışanların işlerini sahiplenmeleri.
Etkinlikten sona erdikten sonra ise muhasebeleme, raporlama, gereken kişilere teşekkürlerin iletilmesi
gibi detaylar unutulmamalıdır. Diğer yandan mevcut etkinliğin yanı sıra, çalışanlara teşekkür etmek için
de etkinlik düzenlenebilir.
Kaynak: http://www.nps.gov/chic/forteachers/selfguided.htm
Rekreasyon Etkinliğinin Değerlendirilmesi
Etkinliğin sona ermesinin hemen ardından; hazırlıkları, organizasyon yapısının etkinliği, alınan sonuçları,
izleyicilerden elde edilen geri beslemeyi, katılımcıları, personeli ve etkinlikten alınan dersleri inceleyen
kapsamlı bir değerlendirme yapılarak rapor oluşturulmalıdır. Bu rapor hem kayıt amacıyla hem de
ilerideki etkinliklere ışık tutması amacıyla yapılmalıdır. Etkinlik değerlendirmesinde en çok kullanılan
yöntemler; “amaç temelli yaklaşım”, “amaçsız yaklaşım”, “tepkisel yaklaşım”, “güçlendirme
değerlendirmesi”, “içerik, girdi, süreç ve ürün modeli” ve “profesyonel kanı yaklaşımıdır”dir.
Amaç Temelli Yaklaşım: Amaç temelli yaklaşım 1930’larda Tyler tarafından geliştirilmiştir. Amaç
temelli yaklaşımın amacı, etkinliğin amaç ve hedeflerine ulaşıp ulaşamadığının kontrol edilmesidir. Bu
yaklaşımda amaçlar ve hedefler etkinliğin değerlendirilmesinde bir kriter olarak kullanılmaktadır.
Amaç temelli yaklaşım, organizasyonda açık ve ölçülebilir amaçlar belirleyebilen rasyonel karar
alıcıların olduğunu varsayar ve organizasyonda genel soyut amaçların yerine fiili (eylemsel) amaçlara
odaklanır (Gregory ve Jackson, 1992).
Amaçlar gerçekleştirilmesi istenilen şeyler için genel bir terimken, hedefler bu amaçların nasıl
gerçekleştirileceğini anlatan belirgin açıklamalardır. Amaç temelli değerlendirme hem sonuçlar ile hem
de organizasyonun hedefleri ile birlikte kullanılabilmektedir. Sonuç hedefleri etkinliğin bireyler üzerinde
bıraktığı etkileri gösterirken, organizasyon hedefleri, etkinlikteki iç süreçleri anlatmaktadır.
Bu yaklaşımın kullanılabilmesi için etkinliğin amaç ve hedeflerinin açık ve yazılı bir biçimde ifade
edilmiş olması gerekmektedir. Amaç temelli yaklaşımın avantajı etkinliği tarafsız bir biçimde
değerlendirmesi, dezavantajı ise, amaç ve hedeflerin yazılı olarak bulunmasının zorunluluğudur. Etkinlik
değerlendirmesinde en çok kullanılan yaklaşım, amaç temelli yaklaşımdır (Mallen ve Adams, 2008).
125
Amaç temelli yaklaşım etkinlik sırasında ortaya çıkabilecek
istenmeyen sonuçları dikkate almamaktadır.
Amaçsız Yaklaşım: Amaç temelli yaklaşım istenmeyen sonuçları hesaba katmamaktadır. Scriven
tarafından geliştirilen amaçsız yaklaşım ise etkinliğin etki ve sonucunu, bu etki ve sonucun nasıl olması
gerektiğini dikkate almadan bulmayı ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Bu yaklaşım amaçların dar bir kapsamda belirlenmesi ve çıktıların göz ardı edilmesi riskini ortadan
kaldırır. Subjektif amaç değerlendirmelerinin yerine, objektif ve özgür bir değerlendirme imkânı sağlar
(Vasilecas ve ark., 2006).
Bu yaklaşımı kullanırken etkinlik yöneticisi ne bulacağını önceden kestirmeden yola çıkmalıdır. Bu
yaklaşımın nihai amacı etkinlikte neler olduğunu ortaya çıkarmaktır. Bu yaklaşımın avantajı, kasıtlı
olarak ortaya çıksın ya da çıkmasın, etkinliğin gerçek etkilerini ortaya çıkarmaktır. Genellikle sayısal
verilere dayandığından daha derinlemesine analizlerin yapılmasına da imkân tanır. Bu yaklaşımın
dezavantajı ise çok zaman alması ve kimi etkilerin ölçümlenmesinin çok zor olmasıdır.
Tepkisel Yaklaşım: Değerlendirmelerin, katılımcıların düşünceleri gözetilmeden yapıldığı
eleştirisinden yola çıkılarak, Stake tarafından geliştirilmiştir. Bu yaklaşım daha önceden hazırlanmış
varsayımlar, resmi planlar ve program amaçlarından ziyade katılımcıların şikâyetlerine ve sorunlarına
odaklanır ve tepkisel davranmanın önemine vurgu yapar. Tepkisel yaklaşım kullanılırken, etkinlik
yöneticisi farklı katılımcı gruplarından bireylerle sürekli iletişim halinde bulunmak zorundadır (Mallen ve
Adams, 2008).
Güçlendirme Değerlendirmesi: Bu değerlendirme yaklaşımı Fetterman, Kaftarian, ve Wandersman
tarafından geliştirilmiştir. Güçlendirme değerlendirmesindeki odak noktası programlardır. Programa
katılanların, kendilerini ve programlarını değerlendirmelerine yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Bu
yaklaşımda değerlendirenlerle menfaat sahipleri arasındaki ilişki tepkisel değerlendirmeye göre daha
katılımcı ve işbirlikçidir (Mallen ve Adams, 2008).
İçerik, Girdi, Süreç ve Ürün Modeli (CIPP) (Değerlendirme İçin Sistematik Bir Model): CIPP
modelinin amacı, planlanan değişimin sistem analizi çerçevesinde karar almak için bir temel
oluşturmasıdır. CIPP değerlemeyi, karar alternatiflerinin değerlendirilmesinde kullanılmak üzere işe yarar
bilginin irdelenmesi, elde edilmesi ve sunulması olarak tanımlar.
İçerik değerlendirmesi, tutarsızlıkların nerede bulunduğunu, belirli değer beklentilerini, sıkıntılı
alanları, zorlukları ve fırsatları, amaçları inceleyerek bilgi toplar. Girdi değerlendirmesinde ise belirli
hedeflerin gerçekleşmesi için, alternatif stratejilerin ve dizaynların güçlü ve zayıf yanları hakkında bilgi
verilir.
Süreç değerlendirmesi ise seçilen prosedür ya da stratejinin izlenerek güçlü yönlerinin korunmasını,
zayıf yönlerinin ise ortadan kaldırılmasını sağlar. Ürün değerlendirme ise, hedeflere ulaşmak için
uygulanan stratejiler, prosedürler ve metotların sonlandırılmasını, değiştirilmesini ya da mevcut haliyle
korunmasını sağlamak için bilgi sunar.
Bu modelin ilk aşaması ihtiyaçların belirlenmesidir. İkinci aşama ise belirlenen bu ihtiyaçların
karşılanması için gerekli olan girdilerin bir araya getirilmesidir. Üçüncü aşama sürecin izlenmesi ve
ortaya çıkabilecek sorunların tespitidir. Dördüncü ve son aşama ise ölçümlerin yapılması ve çıktıların
yararları, değerlerinin, anlamlılığının ve doğruluğunun değerlendirilmesidir (Zhang ve ark., 2011).
Etkinlik yöneticileri CIPP değerlendirme yöntemini her hangi bir etkinliğin tam ve kapsamlı bir
değerlendirmesini sağlamak için bir temel olarak kullanabilirler. CIPP modelini kullanarak etkinlik
yöneticileri sadece etkinliğin sonuçlarını değerlendirmekle kalmaz aynı zamanda tüm planlama sürecini
ve etkinliğin istenilen ve istenmeyen sonuçlarını da değerlendirirler.
CIPP modeli: amaç ve hedeflerin değerlendirilmesi, bu hedeflere ulaşmak için kullanılacak en uygun
strateji ve programların değerlendirilmesi, hali hazırdaki programların değerlendirilmesi, bir metot ya da
126
stratejinin sonlandırılıp sonlandırılmayacağının değerlendirilmesi, etkinlikte ya bazı kısımlarında yapılan
değişikliklerin değerlendirilmesinde kullanılır.
Profesyonel Kanı Yaklaşımı: Bu görüşe göre etkinlik yöneticisi, etkinliği değerlendirecek tecrübeye
sahip olmadığını düşünüyorsa dışarıdan profesyonel danışman tutmalıdır. Etkinlik çok yüksek derecede
bir nesnellik gerektiriyorsa ya da değerlendirme, etkinlik yöneticisinin sahip olduğundan daha fazla bir
uzmanlık gerektiriyorsa dışarıdan bir uzman tutulması düşünülebilir (Mallen ve Adams, 2008).
Etkinlik yöneticisinin, etkinliğin bir takım ekonomik değerlendirilmelerinin yapılmasını istemesi
durumunda böyle bir ihtiyaçla karşılaşılabilinir. Dışarıdan bir profesyonel danışman kiralanması, etkinlik
yöneticisinin etkinliği değerlendirmek için harcayacağı süreyi kısaltabilir. Buna ilave olarak da etkinlik
yöneticisi sonuçları dışarıdan tarafsız bir uzmandan edinmiş olur.
Seçilecek değerleme yöntemi, değerlemenin amacına ve neyi değerlendirmek istediğimize bağlıdır.
Eğer uzmanlar ve standartlar mevcutsa, profesyonel kanı yaklaşımı en iyi yaklaşım olabilir. Amaç ve
hedefler ölçülebilir nitelikteyse, amaç temelli yaklaşım en iyi yaklaşım olacaktır. Eğer konulan amaçların
dışında neler olup bittiği bilinmek isteniliyorsa amaçsız yaklaşımı kullanmak daha uygundur.
Yönetici, bir bileşenin diğerleriyle olan etkileşimini değerlendirmekle ilgileniyorsa CIPP modeli gibi
sistematik bir yöntemin kullanılması, seçilen elementlerin etkinliğin genel amacıyla olan ilişkisinin
incelenmesine imkân verecektir. Seçilen yönetime bakılmaksızın, etkinlik yöneticileri katılımcıların
değerlendirmede dikkate alınmasını sağlamalıdır. Değerlendirme raporları, kararların alınmasında,
etkinliğin geliştirilmesinde, değiştirilmesinde, sonlandırma kararının alınmasında kullanılmalıdır.
Detaylı bilgi için, Cherly Mallen, Lorne J. Adams’ın, “Sport,
Recreation and Tourism Event Management” (Oxford, 2008) adlı kitabında (ss. 124-128)
rekreasyon etkinliğinin değerlendirilmesine ilişkin temel bilgileri bulabilirsiniz.
Yapılacak olan etkinliği planlarken etkinliğin kendisi kadar etkinlik sırasında ortaya çıkması
muhtemel birçok problemi de değerlendirmek sağlıklı olacaktır.
REKREASYON ETKİNLİKLERİNİN PLANLAMASINDA ORTAYA
ÇIKAN TEMEL PROBLEMLER
Verimli ve hatırlamaya değer bir rekreasyon etkinliğini yürütmek için daha önceki etkinliklerde ortaya
çıkan problemleri değerlendirmek akıllıca olacaktır. Rekreasyon etkinliklerinin planlamasında ortaya
çıkan çeşitli problemler şu şekilde sıralanabilir (Torkildsen, 1999);
Şeffaflık ve Objektiflikten Yoksunluk: Organizasyon yapısının ve amaçların yetersiz bir biçimde alt
birimlere iletilmesidir. Bu durum; zayıf iletişime, çabaların boş yere tekrarlanmasına, yönetim, otorite ve
kontrol boşluklarının doğmasına yol açar.
Yetersiz Yönetim ve Yetersiz Planlama Süresi: Yazılı kayıtların verimli şekilde tutulması etkinliğin
başarısını önemli derecede etkilemektedir. Ancak organizasyonlar kendilerine yetersiz planlama süresi
verebilmektedirler. Yeterli zaman olsa bile bu zamanın büyük bir kısmı genellikle son anda sarf
edilmektedir. Bu durum aşırı yüklenmeye ve zayıf planlamadan kaynaklanan olumsuz sonuçlara neden
olmaktadır.
Zayıf Organizasyon Yapısı ve Koordinatörle Görüşmeme: Komite ve birim yapısının gereğinden
büyük ya da dar olması hantal işleyişe yol açmaktadır. Diğer sıklıkla karşılaşılan durum ise sadece tek bir
kişinin gereğinden fazla sorumluluğa sahip olmasıdır. Bu bireylere çok fazla görev verilmesi
sorumluluklarını ve görevlerini ihmal etmelerine neden olabilmektedir. Bununla birlikte bazı çok yoğun
çalışanlar ise etkinlikleri sosyal bir zorunluluk olarak görürler ve kendilerini çok fazla zorlarlar. Bu
problemler amatör bir yaklaşımın tipik sorunlarıdır ve genellikle profesyonel bir rekreasyon yöneticisinde
bulunmamaktadır. Diğer yandan komitelerin başında bulunan başkan ya da şeflerin planlama ve kontrol
saflarında genellikle koordinatörle görüşmemeleri, etkinliğin başarısını azaltmaktadır.
127
Potansiyel Problemlerin Tahmin Edilmesindeki Başarısızlıklar: Beklenmeyen problemlerin ortaya
çıkma olasılığı her zaman vardır.
a.
Binanın diğer kısımlarından gelen gürültüler,
b.
Zemine döşenecek olan işaretlerin yanlış belirlenmesi,
c.
Sahne ışıklandırması ve dekorlarda etkinlik sırasında ortaya çıkabilecek sorunlar vb. örnek
olarak çıkabilecek teknik aksaklıklar arasında sayılabilir.
İhtişamdan Uzak, Profesyonel Olmayan Bir Etkinliğin Düzenlenmesi: Kötü etkinlikler genellikle
profesyonel bir sunumdan yoksundurlar ve bu nedenle de akılda kalıcı birer deneyim olmazlar. Diğer
yandan sadece ziyaretçi sayısının ve gelirin ölçülmesi yanlış bir değerlendirmedir. Planlamanın,
girdilerin, sürecin, etkinliğin ve sonuçların özellikle de katılanların elde ettiği tatminin değerlendirilmesi
gereklidir.
Organizasyon ne olursa olsun, etkinliği olumsuz etkileyebilecek olan hiçbir probleme tolerans
gösterilmemeli ve bir sonraki etkinliği olumsuz yönde etkileyecek problemler de ortadan kaldırılmalıdır.
Bazı problemler, bir sonraki etkinliğe kadar çözülebilir ancak bazı problemlerin çözülmesi için zaman,
ilgi ve planlama gereklidir. Belirtilen fonksiyonların yerine getirilmesinde esas görev rekreasyon
yöneticisine düşmektedir.
Etkinliği olumsuz yönde etkileyecek problemler şu şekilde sıralanabilir;
•
Amaçların açık olmaması,
•
Zayıf bir koordinatör ve bölüm şeflerinin olması,
•
Etkisiz sunucular,
•
Yetersiz personel ile yetersiz yiyecek ve içecek,
•
İlk yardım ekibinin unutulması,
•
Hava durumuna karşı alternatif planların olmayışı,
•
Basına yeterli açıklama yapılmaması,
•
Çöp kutularının atlanması,
•
Aktiviteler arasında duraklamaların olması ve belirlenen takvime uyulmaması,
•
Ziyaretçilerin misafirperverce karşılanmaması,
•
Dağınık ve özensiz bir sunum,
•
Etkinliğin renk, ihtişam ve duygudan yoksun olması.
Etkinlik planlaması akılcı ve basit süreçlerle büyük ölçüde desteklenebilir. Bunun yapılmasında tek
başına geçerli olan bir yöntem yoktur.
128
Özet
Bu aşamalar, amaçların belirlenmesi, fizibilite
çalışmalarının yapılması, planların, bütçelerin ve
etkinlik takviminin oluşturulması, organizasyon
yapısının belirlenmesi, detaylı planlama aşaması,
etkinliğin gerçekleştirilmesi ve sonuçların
değerlendirilmesi aşamasıdır. Bir etkinlikten
istenilen sonuçların elde edilebilmesi için
amaçların ve bu amaçlar doğrultusunda
ulaşılması gereken hedeflerin açık bir şekilde
ortaya konulması gerekmektedir. Amaçların
belirlenmesinden
sonra
yapılan
fizibilite
çalışmaları sonucunda etkinliğin gerçekleştirilmesi kararı alınıyor ise planlar hazırlanarak,
bütçeler oluşturulmalı ve bir etkinlik takvimi
hazırlanmalıdır.
Sonraki
aşamada
bir
organizasyon yapısı oluşturularak, etkinlikte
görev alacak her bir çalışanın görev ve
sorumlulukları net bir şekilde belirlenmelidir.
Organizasyon yapısının belirlenmesinin ardından,
detaylı planlar hazırlanmalı ve bu planlar
dâhilinde etkinlik gerçekleştirilmelidir. Etkinliğin
gerçekleştirilmesinden sonra ise son aşama olan
değerlendirme aşaması gelmektedir. Bu aşamada
ise etkinlikten elde edilmesi beklenen sonuçların
gerçekleşip gerçekleşmediği tespit edilmektedir.
Etkinlik;
insanların
spesifik
bir
amacı
gerçekleştirmek üzere, politik, kültürel, sosyal,
eğlence, eğitim vb. amaçlarla katıldıkları
olaylardır. Etkinliklere; konferanslar, mezuniyet
törenleri, bayram ziyaretleri, nişan ve düğün
organizasyonları,
siyasi
mitingler,
ürün
tanıtımları ve festivaller örnek olarak verilebilir.
Rekreasyon etkinlikleri ise, bireylerin tamamen
boş zamanlarında, kendi iradeleriyle ve bir tatmin
duygusu
sağlamak
amacıyla
katıldıkları
etkinliklerdir. Rekreasyon etkinlikleri; basit
eğlenceler, zihinsel (düşünsel) etkinlikler, spor
etkinlikleri, müzik, resim ve dans etkinlikleri,
hobiler, oyunlar, rahatlama, sosyal etkinlikler,
insani hizmetler ve açık hava etkinlikleri olarak
sınıflandırılmaktadır.
Planlama, bir iş ya da etkinliğin gerçekleştirilmesi amacıyla, belirlenen amaç ve hedeflere
ulaşmak için yapılacak eylemlerin belirlenmesi,
tasarlanması, düzenlenmesi, tarihlerinin tespit
edilmesi ve uygulamaya hazır hale getirilmesi
şeklinde tanımlanabilir.
Genel olarak bir
planlama
süreci;
misyon
ve
vizyonun
belirlenmesi, amaç ve hedeflerin belirlenmesi,
amaçlara ulaştıracak alternatiflerin belirlenmesi
ve karşılaştırılması ve alternatifler arasından en
uygununun seçilerek planın yapılması olmak
üzere dört aşamadan oluşmaktadır.
Etkinlik planlamasında bir takım problemler
ortaya
çıkabilmektedir.
Bu
problemlere;
amaçların açık olmaması, zayıf bir koordinatör ve
bölüm şeflerinin olması, ilk yardım ekibinin
unutulması ve belirlenen takvime uyulmaması
örnek olarak verilebilir.
Bir rekreasyon etkinliğinin planlama süreci ise,
temel olarak yedi aşamadan oluşmaktadır.
129
Kendimizi Sınayalım
1. Belirlenen bir hedef kitleye bir mesajın
iletileceği veya tutumların etkilenip, davranışın
gerçekleştirileceği bir toplantının belirli bir yer ve
zamanda gerçekleştirildiği faaliyetlere ne ad
verilmektedir?
5. İşletmenin uzun vadeli amaçlarının belirlenmesi, bu amaçlara ulaşmak için faaliyete ilişkin
seçeneklerin geliştirilmesi ve gerekli olan
kaynakların temin edilmesi süreci olarak
tanımlanan planlama türü aşağıdakilerden
hangisidir?
a. Rekreasyon
a. Uzun vadeli planlama
b. Seminer
c. Olay
b. Operasyonel planlama
d. Etkinlik
c. Taktik planlama
e. Konferans
d. Merkezi planlama
2. Aşağıdakilerden
etkinliği değildir?
hangisi
bir
e. Stratejik planlama
rekreasyon
6. Aşağıdakilerden hangisi koordinatörün görevleri arasında yer almaz?
a. Siyasi parti liderinin miting için şehir dışına
çıkması
a. Organizasyonda yer alan insanları bir araya
getirmek
b. Kişinin sömestr tatilinde kayak yapmaya
gitmesi
b. Organizasyonu kontrol etmek
c. Bir sergi gezintesi
c. Organizasyonda
yer
sorumluluklarını bilmek
d. Bir konsere dinleyici olarak gitmek
e. Amatör olarak müzik aleti çalmak
alan
kişilerin
d. Birimler arasındaki iletişimi sağlamak
3. İnsanlara ve kuruluşlara nereye gittiklerini
görme imkânı tanıyan, gitmek istedikleri yere
nasıl, hangi yolla ve ne kadar sürede, hangi
aşamalardan geçerek gideceklerini gösteren
sisteme ne ad verilir?
e. Organizasyonda yer alan maddi ve maddi
olmayan unsurları bir araya getirmek
a. Taktik
7. Rekreasyon etkinliği sonucu, doğrudan
yönteme göre elde edilecek gelir arasında
aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
b. Strateji
a. Gişe biletleri
c. Planlama
b. Piyango gelirleri
d. Plan
c. Restoran
e. Amaç
d. Araç parkı
4. Aşağıdakilerden hangisi faaliyet türüne göre
yapılan sınıflama yer alan etkinliklerden
değildir?
e. Programlar
8. Rekreasyon etkinliklerinde; kişileri, bilgiyi,
maddi ve maddi olmayan unsurları, her bir
birimde ya da takımda neler olduğunu bilen
insanları bir araya getiren kişiye ne ad verilir?
a. Spor etkinlikleri
b. Drama etkinlikleri
a. Destek Personeli
c. Sanat etkinlikleri
b. CEO
d. Rekabet içeren etkinlikler
c. Personel
e. Festival etkinlikleri
d. Koordinatör
e. Denetçi
130
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
9. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon etkinliklerin planlamasinda ortaya çıkan temel
problemlerden değildir?
1. d Yanıtınız yanlış ise “Etkinlik Kavramı”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
a. Yetersiz Yönetim ve Yetersiz Planlama Süresi
b. Yetersiz Maddi İmkanlar
c. Potansiyel
Problemlerin
Edilmesindeki Başarısızlıklar
2. a Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon Etkinlikleri
ve Türleri” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
Tahmin
d. Şeffaflık ve Objektiflikten Yoksunluk
3. c Yanıtınız yanlış ise “Planlama” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
e. Zayıf Organizasyon Yapısı ve Koordinatörle
Görüşmeme
4. d Yanıtınız yanlış ise “Etkinlik Türleri”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
10. Komite ve birim yapısının gereğinden büyük
ya da dar olması, rekreasyon etkinliklerinin
planlamasında ortaya çıkan problemlerden
hangisi içinde yer almaktadır?
5. e Yanıtınız yanlış ise “Planlama” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
6. b Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Etkinliklerinde Planlama Süreci ” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
a. Şeffaflık ve Objektiflikten Yoksunluk
b. Yetersiz Yönetim ve Yetersiz Planlama Süresi
7. b Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Etkinliklerinde Planlama Süreci” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
c. Zayıf Organizasyon Yapısı ve Koordinatörle
Görüşmeme
d. Potansiyel Problemlerin Tahmin
Edilmesindeki Başarısızlıklar
8. d Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Etkinliklerinde Planlama Süreci” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
e. İhtişamdan Uzak, Profesyonel Olmayan Bir
Etkinliğin Düzenlenmesi
9. b Yanıtınız
yanlış
ise
“Rekreasyon
Etkinliklerin Planlamasında Ortaya Çıkan Temel
Problemler” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
10. c
Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyon
Etkinliklerin Planlamasında Ortaya Çıkan Temel
Problemler” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
131
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Yararlanılan Kaynaklar
Sıra Sizde 1
Argan, M. (2007). Eğlence
Ankara: Detay Yayıncılık.
Etkinlikler: düzenlenme amacına göre; rekabet
içeren, hayır kurumlarını para toplamak için
yapılan ve sosyalleşmek ve eğlenmek yapılan,
düzenlenme şekline göre; uluslar arası, ulusal,
bölgesel ve yerel, faaliyet türüne göre; spor,
sanat, müzik, drama, festival ve turnuva
etkinlikleri olarak sınıflandırılmaktadır.
Pazarlaması,
Brand M. Macaulay F., (2002). Youth
Employment
Summit;
Event
Planning
Handbook.
Bateman, T.S. ve Zeithaml, C.P. (1990).
Management Function and Strategy. Boston:
Irwin
Sıra Sizde 2
Gregory A. J., Jackson M. C. (1992). Evaluation
Methodologies: A System for Use, The Journal
of the Operational Research Society, Vol. 43, No.
1.
Bir stadyumda; engelliler yararına organize
edilmiş bir konsere katılmak, rekreasyon
etkinlikleri içerisinde müzik etkinliği, insani
hizmetler, açık hava etkinliği, rahatlama ve
sosyal etkinlik kategorilerine girmektedir.
Karalar, R. (2001). İşletme: Temel Bilgiler,
İşlevler. Eskişehir: Birlik Ofset.
Karen A. M., Colın R., (2007). Strategic
Planning Practices in Profitable Small Firms
in the United States. Cambridge: The Business
Review.
Sıra Sizde 3
Planlama türleri; sürelerine göre; kısa, orta ve
uzun vadeli planlama, örgütlenme biçimine göre;
merkezi ve merkeziyetçi olmayan planlama,
çevrelediği alana göre; örgütsel, kentsel, bölgesel
ve ulusal planlama ve düzeylerine göre; stratejik,
taktik ve operasyonel planlama olarak
sınıflandırılmaktadır.
Koçel, T. (2003). İşletme Yöneticiliği. İstanbul:
Beta Basım Yayım.
Mallen C., Adams L. J. (2008). Sport,
Recreation and Tourism Event Management,
Oxford: Elsevier.
Sıra Sizde 4
Mirzeoğlu, N. (Editör). (2006). Spor Bilimlerine
Giriş, Ankara: Spor Yayınevi.
Operasyonel planlamada ilk aşama operasyonel
planlama ağının oluşturulmasıdır. Bu aşamada
etkinlikte görev alacak her bir çalışanın
organizasyon içindeki yeri ve biriminde alacağı
görevler net bir şekilde ortaya konmaktadır.
İkinci aşama olan yazılı operasyonel planların
oluşturulmasında, mantıksal, sıralı, detaylı ve
bütünleşik operasyonel planlar yazılı dokümanlar
haline getirilir. Operasyonel planlamada üçüncü
aşama, operasyonel planda meydana gelmesi
muhtemel sapmaları ve bu sapmaların meydana
gelmesini önlemesi amacıyla yedek planların
oluşturulması, son aşama ise planlama sürecinin
detaylı bir şekilde incelemesidir.
Mull R., Bayless K. G., Jamıeson L. M. (2005).
Recreational Sport Management, Champaign:
Human Kinetics.
Sabuncuoglu, Z., Tokol, T. (2001). İşletme.
Bursa: Ezgi Yayınları.
Stoner, J.A.F. (1993). Management. London:
Heinman.
Thomas S. B., Carl P. Z. (1990). Management:
Function and Strategy, Homewood: Irwin
Torkıldsen, G. (1993). Torkildsen’s Guides to
Leisure Management, Harlow: Longman.
Torkıldsen, G. (1999). Leisure and Recreation
Management, London: E and FN Spon.
Vasılecas O., Saulıs A., Dereskevıcıus S. (2006).
Evaluation
of
Information
Systems
Procurement:
Goal and Task-Driven
Approaches, Information Technology and
Control, Vol. 35, No. 3.
Zhang G., Zeller N., Grıffıth R. (2011). Using
the Context, Input, Process, and Product
Evaluation Model (CIPP) as a Comprehensive
132
Yararlanılan İnternet Kaynakları
Framework
to
Guide
the
Planning,
Implementation, and Assessment of Servicelearning Programs,
Journal of Higher
Education Outreach and Engagement, Volume
15, Number 4.
www.dtic.mil/doctrine/jrm/jplan.doc
www.eventeducation.com
www.eventmanagement.com
www.saaci.co.za
133
6
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Lider ve liderlik kavramlarını tanımlayabilecek,
Tarihsel süreç içerisinde liderlikle ilgili ortaya atılmış teorileri açıklayabilecek,
Rekreasyon liderinin sorumluluklarını ifade edebilecek,
Karar alma sürecindeki her bir basamağı analiz edebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Liderlik
Karar Verme
Liderlik Yaklaşımları
Karar Verme Süreci
Rekreasyon Lideri
İçindekiler
Giriş
Liderlik Kavramının Genel Yönleri İle İncelenmesi
Liderlik Yaklaşımları
Rekreasyonda Liderlik
Rekreasyon Liderliğinin Sınıflandırılması
Rekreasyon Liderinin Sorumlulukları
Rekreasyonda Liderlik Rolünün Farklılaşması
Rekreasyon Liderliğinde Karar Verme
Karar Alma Süreci
Karar Alma Modelleri
134
Rekreasyonda Liderlik ve
Karar Verme
GİRİŞ
Rekreasyonun, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, bireylerin boş zamanların artması ile birlikte
oldukça önemli bir kavram haline geldiği görülmektedir. Rekreasyon faaliyetlerinin, eğitimi desteklemek,
kültürel ve ekonomik kalkınmayı hızlandırmak ve çalışma verimini arttırmak, beden ve ruh sağlığını
korumak gibi sonuçları olması, bu tür etkinliklerin önemini arttırmaktadır (Durukan ve ark., 2007).
Rekreasyon olarak sporun tanımı ele alındığında, sporun rekreasyonel bir araç olarak endüstrileşmeyle
beraber uygarlaşma ve bireylerin hayat standartlarının yükselmesi karşısında zihinsel ve fiziksel
eksikliklerin ortaya çıkardığı olumsuzlukları gidermek için önemli fonksiyonlar üstlendiği görülmektedir.
Rekreasyon ve spor için yapılan tanımlardan yola çıkarak, toplumun tüm gruplarının rekreatif
ihtiyaçlarını karşılarken sportif etkinliklere de ihtiyaç duyduğunu söylemek mümkündür. Rekreasyonun
diğer alanlarında olduğu gibi, rekreasyonel potansiyeli oluşturan spor alanı içerisinde de rekreasyon
lideri talebi hızla artmaktadır (Durukan ve ark., 2007).
Alan yazın incelendiğinde genel liderlik kavramı ile boş zamanları değerlendirme açısından önem
taşıyan rekreasyonel liderlik arasında, liderden beklenilen fonksiyonlar açısından fazla bir fark
bulunmadığı görülmektedir. Rekreasyon liderliğinde önemli olan noktalar ile genel liderlik rolü için
düşünülen noktalar arasında bir paralellik bulunduğu ifade edilebilir. Yönetim alanında görev yapan
liderlerden de, rekreasyon liderinden de beklenilen; grup üyelerine üyelik hazzını yaşatmak, o grupta
olmaktan tatmin sağlamalarına yardımcı olmak, üyelerine belirli etkinliklere yönlendirmek, yol
göstermek ve etkilemektir.
Bu ünitenin ilk bölümde genel anlamda lider ve liderlik kavramları incelenmeye çalışılmıştır. Bu
kavramlar incelendikten sonra tarihsel süreç içerisinde gerçekleştirilmiş liderlik çalışmaları ve ortaya
konan liderlik yaklaşımları değerlendirilmiştir. Yönetim alanında çalışan liderler ile rekreasyon alanında
çalışan liderlerden beklentiler benzer olmakla birlikte, liderlerin üstlendikleri görevler arasında
farklılıklar bulunmaktadır. Rekreasyon liderlerinin sınıflandırılması başlığı altında bu alanda çalışan
liderlerin görev tanımları yapılmaya çalışılmıştır. Karar alma süreci ve süreç içerisinde yer alan
basamaklar, rekreasyon liderlerinin karar alırken kullanabilecekleri bazı modeller bu ünite içerisinde
incelenmiştir.
LİDER VE LİDERLİK KAVRAMLARININ İNCELENMESİ
Lider kavramı ile ilgili tanımlar incelendiğinde, liderin; bir grup insanı belirli amaçlar etrafında
toplayabilen, bu amaçlara ulaşmak için onları etkileme, harekete geçirme yetenek ve bilgilerine sahip kişi
şeklinde tanımlandığı görülmektedir. Lider kavramının esasını, başkalarını etkileyebilme ve onları
davranışa yönlendirebilme oluşturmaktadır. Lider; başkalarını etkileyebilen, nereye, nasıl gidileceğini
gösteren, hedef ve görev koyan, yol gösteren kişidir (http – 1). Lider kaynakların, ödüllerin, cezaların
kimlere nasıl dağıtılacağını belirleyen kişidir. Kime ne iş ve görev verileceğini ve grubun temel
amaçlarını liderler belirlemektedir (Thompson, 1998).
Liderlik üzerine yapılan araştırmalar incelendiğinde ise, liderliğin gerçekte ne olduğu hakkında
anlaşmazlığa düşüldüğü görülmektedir. Bu anlaşmazlıkların kökeni karmaşık bir kavram olan lidere,
takipçilerine ve durumlara dayanmaktadır. Liderliği konu edinen araştırmaların bazıları, liderin kişiliği,
135
fiziksel özellikleri ve davranışları üzerine odaklanırken, bazıları da lider ve takipçileri arasındaki ilişki
üzerine odaklanmışlardır. Diğerleri ise, farklı durumların lider davranışı üzerindeki etkilerini
incelemişlerdir (Hughes ve ark., 2002).
Liderlik kavramının bu karmaşıklığını ortadan kaldırabilmek için, değişik liderlik tanımlarını
incelenmenin faydalı olabileceği düşünülmektedir. Liderlik üzerine gerçekleştirilen çalışmalarda liderlik,
aşağıdaki gibi farklı biçimlerde tanımlamıştır. Bu çalışmalarda liderlik;
•
Yaratıcı ve yönlendirici moral güç,
•
Çalışanları ikna ederek, davranışlarını istendik biçime getirme süreci,
•
İki ya da daha fazla birey arasındaki ilişkiyi etkileme özelliğinin varlığı,
•
Grup üyelerinin çalışmalarını yönetme ve koordine etme,
•
Takipçileri dönüştürmek, hedefleri başaracak bir vizyon yaratmak ve takipçilere hedeflere
ulaşacak açık bir yol belirleme,
•
Örgütlenen grubu hedeflere ulaşmada etkileme süreci,
•
Ekibi etkili kılmak için durumlar yaratma
•
Arzu edilir fırsatlar yaratan kaynaklara odaklanma eylemleri olarak tanımlanmıştır.
Liderlik yöneticilik değildir. İyi bir yönetici iyi bir liderdir, fakat iyi bir lider muhakkak başarılı bir
yönetici olacak diye bir kural yoktur. Liderler, üstün kişiler arası iletişim, yönlendirme, fikir verme ve
temsil becerilerine sahiplerken, yöneticiler genellikle idari, teknik ve sözel becerilere sahiptir. Ayrıca
liderler, yeni fikirler ortaya atmak ve diğer çalışanları bu fikirleri gerçekleştirmeye ikna etmek için yeterli
kişisel güce sahip olduklarından dolayı örgütteki değişimlerin de öncüleridir. Etkin liderler kendi
güçlerinin türüne ve kaynaklarının bilincine varmış, karşılaştıkları durumlara, takipçilerine ve yer
aldıkları grup içerindeki konumlarına uygun liderlik tarzlarını kullanmayı öğrenmiş kişilerdir (Thompson,
1998).
Lider ve liderlik kavramlarını tanımlayınız.
Literatür içerisinde yaygın olarak liderlikle ilgili düşüncelerin aşağıdaki gibi birkaç bölüme ayrıldığı
görülmektedir (Sadler, 1997):
•
İlk olarak liderlik, etkinlik ya da süreçtir,
•
İkinci olarak bu süreç, örnek davranışları etkileme ya da ikna etmeyi içerir,
•
Üçüncü olarak liderlik, liderler ve izleyiciler gibi aktörleri içerir,
•
Son olarak liderliğin, hem genel hedeflere ulaşmayı hem de bireysel hedeflere ulaşmayı taahhüt
ederek grup bütünlüğünü arttırmayı ve örgütsel değişimi ya da desteği sağlamayı hedefleyen
değişik sonuçları vardır.
Tanımlar içerisindeki farklılıklarla, liderlik beklentileriyle ve tüm liderlik pozisyonunun bölümleri
olan üç anlamlı değişkenle (insan, görev, çevre) birlikte, bazı liderlik kriterleri vardır. Etkili grup
liderlerinin yaygın olarak dört özelliği sergiledikleri belirtilmektedir (Ivancevich ve Matteson, 2002):
1.
Liderlik ettikleri insanlara yön ve anlam kazandırmak
2.
Güven sağlamak
3.
Eylemleri onaylamak ve risk almak. Proaktif olmak, başarıya ulaşırken risk almaya hevesli
olmak
4.
Umut verici olmak. Hem somut hem de sembolik yollarla başarıya ulaşabilecek fikirleri
desteklemek.
136
Bunların dışında liderlik (Tiryaki, 2000):
•
Grup sürecinin bir fonksiyonudur,
•
Kişiliktir,
•
Önder olmaya ikna edilendir,
•
İnandırmanın bir şeklidir,
•
Eylemlerin ya da davranışların bir oluşumudur,
•
Güçlü bir ilişkidir,
•
Başarıya ulaşmak için bir araçtır,
•
Etkileşimin etkisidir,
•
Ayırt edici bir roldür.
Liderlikle ilgili yapılan tüm tanımların, liderliğin üç önemli bileşenini ifade ettikleri gözlenmektedir.
Liderlik (Chelladurai, 1999):
•
Davranışsal bir süreçtir,
•
İnsanlar arası doğal bir ilişkidir,
•
Üyeleri, grup ve örgütün hedeflerine doğru etkilemeyi ve motive etmeyi amaçlar.
Tüm bunların ışığı altında Barrow; liderliği, “Bireyleri ve grupları hedeflerine doğru yönlendirirken,
onlara etki eden davranışsal süreçtir” şeklinde ifade etmektedir (Horn, 1992). Liderlik, belirli şartlar
altında, belirlenmiş kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının
faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci olarak tanımlanabilir. Liderlik, liderin yaptığı işlerle
ilgili bir süreçtir. Lider ise, çalışanlarını bulundukları kurumun hedefleri ve amaçları doğrultusunda
davranmaya yönelten, etkileyen kişi olarak kabul edilmektedir. Liderlik sürecinin temelini, bir kişinin
başkalarını etkileyebilmesi oluşturmaktadır. Etkileme olayının liderin kullandığı güç kaynakları ile
yakından ilişkisi olduğu düşünülmektedir (Koçel, 2005).
LİDERLİK YAKLAŞIMLARI
Liderlik ile ilgili gerçekleştirilen araştırmalar üç grupta toplanabilir. Bu araştırmalarda; liderin kişilik ve
davranış özellikleri, lider ve takipçileri arasındaki ilişkileri biçimlendiren durumlar ve liderlerin
takipçileri tarafından algılanma süreçlerinin incelendiği ifade edilmektedir (Hung, 2008; Wildman, 2006).
1900-1950 yılları arasında liderlik üzerine gerçekleştirilen araştırmalarda, gücün merkezileşmesi ve
kontrolü gibi öğelerin öne çıktığı görülmektedir. Bu dönemde liderlikte “Özellikler Yaklaşımı”
paralelinde yapılan çalışmalarda, bazı insanların doğal liderler olduğu ve bu doğal liderleri başkalarından
ayıran bazı fiziksel özelliklere ve yeteneklere sahip oldukları ileri sürülmüştür (Soylu ve ark., 2007).
Özellikler yaklaşımında, liderin sahip olduğu özellikler, liderlik sürecinin etkinliğini belirleyen en
önemli faktör olarak kabul edilir. Belirli bir grup içinde bir kişinin lider olarak benimsenmesinin ve grubu
yönetmesinin nedeninin, kişinin sahip olduğu özellikler olduğuna inanılmaktadır (Bolat ve ark., 2008).
Özellikler yaklaşımında liderin entelektüel, duygusal, sosyal vb. kişisel özellikleri ile fiziksel özellikleri
ortaya konmaya çalışılmıştır. Fiziksel olarak; boy, kilo, yaş, fiziksel olgunluk belirtileri, sağlık durumu,
yakışıklılık/güzellik gibi özellikler öne çıkartılmıştır. Kişisel özellikler ile ilgili olarak da zekâ, hitabet
yeteneği, bireylerarası ilişkiler ve haberleşme yeteneği, güven verme veya güvenilir olma, girişimcilik ve
riski göze alma, cesaret ve kendine güven gibi özelliklere yer verilmiştir (Donuk, 207).
Liderlerin taşıdığı kişilik, fiziksel ve sosyal özellikleri ortaya çıkarmaya çalışan özellikler kuramı bir
bütün olarak incelendiğinde bazı yönleri nedeniyle eleştirilmektedir (Bolat ve ark., 2008).
Gerçekleştirilen çalışmalarda, etkin liderlerin aynı özellikleri taşımadığı belirlenmiş, bazı gruplarda ise
grup üyelerinin liderin sahip olduğu özelliklerden daha fazlasına sahip oldukları gözlenmiştir. Toplumsal
ve kültürel farklılıklar nedeniyle değişik toplumlarda, bir liderde olması gereken özelliklerin de değiştiği
görülmektedir. Bu sonuçlar liderlik sürecinin tam olarak anlaşılabilmesi için bazı başka değişkenlere
bakılmasını zorunlu kılmıştır (Bolat ve ark., 2008).
137
1950-1970 yılları arasında liderlik alanında, liderin sahip oldu"u özellikler yerine, liderin kurumun
içerisinde sergiledi"i yönetim tarzını öne çıkartan çalı!malara yer verilmi!tir. Bu çalı!maların en
önemlilerinden biri Rensis Likert tarafından yapılan otoriter liderlik – demokratik liderlik ayrımıdır
(Tabak, 2009). Bu dönemde gerçekle!tirilen “Davranı!çı Liderlik Yakla!ımlarının” ana fikri; liderleri
ba!arılı ve etkili yapan faktörlerin, liderin özelliklerinden çok, liderin liderlik süreci içerisinde sergiledi"i
davranı!ları oldu"u dü!üncesidir. Ralf M. Stogdill (Ohio State Üniversitesi) ve Rensis Likert’in
(Michigan Üniversitesi) öne çıkarttı"ı göreve ve insana dönük liderlik biçimleri ilgi çeken bulgular olarak
de"erlendirilmektedir (Koçel, 2003; Güney, 2001; Özkalp ve Kırel, 2001).
Davranı!çı liderlik yakla!ımları ile ilgili di"er bir çalı!ma, Blake ve Mouton’un yönetim tarzı
matriksidir. Yönetim tarzı matriksi, liderin ilgi duydu"u iki temel boyut üzerine yapılandırılmı!tır. Bu
modelin amacı, liderin yönetimi altında bulunan örgüt çevresinde, üretim ve insan faktörüne ne kadar
önem verildi"inin gösterilmesidir (Donuk, 2007). 1950’li yıllarda Douglas McGregor’un, etkili liderlerin
özelliklerini tanımladı"ı görülmektedir. McGregor önceki çalı!malardan farklı olarak, liderlerin tavır ve
inanç yapıları üzerine odaklanmı!tır (Dunham ve Pierce, 1989). Aynı dönemde Tannenbaum ve Schmidt
bir yöneticinin, liderlik stilini seçmesinde etkili olduklarına inandıkları de"i!ik faktörleri tanımlayan bir
kuram geli!tirmi!lerdir. Yönetici ve lider davranı!larının anla!ılması ile ilgili olan di"er bir model ise,
Rensis Likert’in Michigan ara!tırmalarından sonra ortaya koydu"u Dörtlü Yakla!ım Modelidir. Likert
yöneticilerinin davranı!larını istismarcı otokratik, yardımcı otokratik, katılımcı ve demokratik olmak
üzere dört ana grup altında toplamı!tır ($im!ek ve ark., 2001; Akt; Donuk, 2007).
1970-1980’li yıllar arasında yapılan çalı!malarda her zaman, her yerde geçerli liderlik tarzının
olamayaca"ı görü!ü üzerinde odaklanıldı"ı görülmektedir. Liderlikte durumsal yakla!ımlar olarak
isimlendirilen bu dönemde, örgüt yapısı, örgütün kullandı"ı teknoloji, astların e"itim düzeyleri ve
kültürleri, örgütün dı! çevresinde yer alan farklı de"i!kenler ile liderlik süreci arasındaki ili!kiler ortaya
çıkarılmaya çalı!ılmı!tır (Tabak, 2009). Liderlik ile ilgili çalı!malarda durumsallık yakla!ımını ilk kez
Fiedler (1967) kullanmı!tır. Fiedler’e göre her durum için geçerli olabilecek çe!itli liderlik tarzı olmayıp,
içinde bulunulan duruma göre etkili olabilecek çe!itli liderlik tarzları söz konusudur (Bolat ve ark, 2008).
Bu yakla!ımda etkin liderin ki!ili"inin, liderlik !eklinin ve davranı!ının, liderin içinde bulundu"u
durumlara ba"lı oldu"una vurgu yapılmı!tır. Bu yakla!ıma göre, liderin faaliyetlerini biçimlendiren bazı
durumsal faktörlerin bulunmaktadır. Durumsal yakla!ıma göre liderlik; yere, zamana göre de"i!en
karma!ık bir sistemin belirledi"i yönetsel bir rol davranı!ı olarak ifade edilmektedir (Eren, 2007).
Üstlerin
Beklentileri ve
Davranı!ları
Liderin Ki!ili"i
ve Deneyimleri
Gerçekle!tirilecek
Amacın Niteli"i
!"#$%"&'
()*%)&+,-)%+
Örgütsel #klim
ve Politikalar
Meslekta!ların
Özellikleri ve
Beklentileri
"ekil 6.1: Koçel (2005) liderlik davranı!ını etkileyen faktörler
138
!
!
Grup Üyelerinin
Beklentileri ve
Davranı!ları
1980’lerde ortaya çıkan ve “Çağdaş Liderlik Yaklaşımları” olarak adlandırılan dönemde ise;
“Karizmatik” (Conger ve Kanungo, House) “Dönüşümsel” (Bass ve Avolio) ve klasik ilişkiler yerine
liderin bir patrondan çok bir eğitici, bir antrenör gibi davrandığı “Antrenör (Coaching)” liderler ile ilgili
araştırmalar yapıldığı görülmektedir (Soylu ve ark., 2007, Ceylan 2002).
Liderlik ile ilgili gerçekleştirilen
incelenmektedir? Bu çalışmaları açıklayınız.
çalışmalar
kaç
grupta
Basım ve Argan’ın editörlüğünü yaptığı “Spor Yönetimi” adlı kitabın
Örgütsel Liderlik bölümünde tarihsel süreç içerisinde liderlik kuramları ile ilgili bilgilere
(103-124)ulaşabilirsiniz.
REKREASYONDA LİDERLİK
Endüstrileşme ve gelişme ile beraber elde edilen ve kullanma derecesi devamlı yükselen boş zaman
kavramı ve onun kişisel, toplumsal mutluluk yaratacak şekilde kullanılması, rekreasyon liderliğini ön
plana çıkarmış ve önemini arttırmıştır (Karaküçük, 1995). Yönetim kademelerinde, örgütlerin giderek
büyümeleri, çeşitli alanlarda ve kendi içlerinde uzmanlaşmaları, iş bölümünün artması, örgüt içi karmaşık
kişisel ilişkilerin oluşmasına yol açmıştır. Böylece iletişimin gerekliliği ve grup çalışmalarının önemi
ortaya çıkmış ve yöneticilerde yeni beceriler, özellikler aranmaya başlanmıştır (Ergun, 1981). Bu değerler
de, yönetimde liderlik anlayışının ön plana çıkmasını gerektirmiştir.
Köklü bir bilimsel geçmişe sahip olan yönetim bilimi içerisinde, liderlik konusunda birçok inceleme
ve araştırma ortaya konduğu ifade edilmektedir. Karaküçük (1995) rekreasyonel etkinliklerde
gerçekleştirilen liderlik fonksiyonunu inceleyebilmek için, rekreasyon liderliğin de temelini
oluşturabilecek bu araştırmalarından yararlanılabileceğinden söz etmektedir. Yönetim alanı içerisinde
incelenen ve yönetim açısından son derece önem taşıyan genel liderlik ile boş zamanları değerlendirme
açısından önem taşıyan rekreasyonel liderlik, liderden beklenilen fonksiyonlar açısından fazla bir fark
taşımamaktadır. Rekreasyon liderliğinde önemli olan noktalar ile genel liderlik rolü için düşünülen
noktalar arasında bir paralellik bulunduğu ifade edilmektedir. Rekreasyon liderinden de beklenilen; grup
üyelerine mutluluk yaşatmak, gruba üye olmaktan tatmin sağlamalarına yardımcı olmak, üyelerine belirli
etkinliklere yönlendirmek, yol göstermek ve etkilemektir (Karaküçük, 1995).
Batılı ülkelerde ve toplumlarda rekreasyon liderliğinin ayrı bir meslek dalı haline geldiği
görülmektedir. Bu toplumlarda görev yapan liderlerin, bireyleri yeni etkinliklere katmaya, ilgilerini
geliştirmeye ve etkinliklerden zevk almalarını sağlamaya yönelik bir eğitim aldıkları görülmektedir
(Kılbaş, 2001).
Liderlik, rekreasyon uygulamalarının en temel noktalarından birini oluşturmakta ve bu uygulamaların
başarıya ulaşması ve yaşaması için hayati önemi olan bir fonksiyon taşımaktadır. Bu nedenle rekreasyon
planlamalarında görev alan kamu veya sektör uygulayıcıları, liderlik ile ilgili yeni kaynakları araştırmak,
ortaya çıkarmak, liderlerin yetenek ve becerilerini geliştirmek için her seviyede eğitime büyük önem
vermek durumundadırlar (Karaküçük, 1995).
İnsanların boş zamanlarını değerlendirme ihtiyaçlarına cevap verecek organizasyonlarda, işletmelerin
sürekli büyüme eğilimi göstermeleri ve karmaşık yapının artması, liderlere duyulan ihtiyacın boyutlarını
da arttırmaktadır. Organizasyonların teknik, ekonomik, toplumsal ve siyasal özellikleri, bir rekreasyon
liderinden beklenecek yenilik bulma, yaratıcılık, hayal gücü gibi özellikleri ile beraber ancak bir
fonksiyonel değer oluşturmaktadır (Karaküçük, 1995).
Rekreasyon liderinden beklenen, üyelerin mensubu oldukları gruptaki etkinliklere katılımdan zevk
almalarını sağlamak, üyelere yol göstermek, onları faaliyetlere yönlendirmek ve etkilemek olarak ifade
edilmektedir (Hacıoğlu ve ark., 2003).Dünyada gittikçe yaygınlaşan ve gelişen bilimsel haberleşme
araçlarındaki gelişmeler ve diğer modern teknoloji kullanımlarının, genel anlamda kullandığımız liderliğe
139
ihtiyacı azalttığı şeklinde bir görüş ileri sürülmektedir (Eren, 1991). Ancak rekreasyon liderliğine olan
talebin sürekli arttığı söylenebilir. İnsanların modern teknolojinin yarattığı ortamdan kaçmaları, boş
zaman olgusunun değerini arttırmaktadır. Rekreasyon etkinliklerinin yoğunluğu ve çeşitliliği sürekli
çoğalmaktadır. Dolayısıyla, rekreasyon liderliği ihtiyacı da aynı oranda artış göstermektedir. Çağımızda,
rekreasyon etkinliklerinde ortaya çıkan çeşitlilik ve amaç farklılıklarının giderek bir zenginliği
sergilemesi, toplumun rekreasyon liderine olan talebini arttırdığı ifade edilmektedir (Karaküçük, 1995).
REKREASYON LİDERLİĞİNİN SINIFLANDIRILMASI
Rekreasyon liderliği hakkındaki en eşsiz ve ilginç tanımlamalardan biri, bu alandaki liderlerin çok geniş
bir görev yelpazesi içinde görev yaptıklarıdır. Rekreasyon liderlerinin değişik pozisyonlar içerisinde
değişik fonksiyonlarda görev yapabildikleri ifade edilmektedir. Aşağıdaki bölümde, özellikle Kuzey
Amerika’da farklı alanlarda, farklı görevler üstelenen rekreasyon liderleri incelenmeye çalışılmıştır.
Belediyeler ve İlçe Yönetimleri
Kuzey Amerika’da yerel yönetimler, geleneksel olarak en yaygın rekreasyon ve park hizmetleri
sağlayıcılarından biri olarak görev yapmaktadırlar. Amerikalıların çoğu kendilerine önemli boş zaman
hizmeti sağlayan belediyeler ve ilçe yönetimlerine bağlıdırlar. Binlerce kasaba ve şehir, yüzlerce ilçe tam
zamanlı olarak rekreasyon hizmetlerinin sağlayıcısı ve destekçisi olarak faaliyet göstermektedirler. Bazı
bölgelerde devlet okulları, vatandaşlar için rekreasyon tesisleri ve programları sağlamada yerel
yönetimler tarafından yapılandırılmışlardır (Örnek: Ilinois). Bunlara ek olarak polis teşkilatı, halka açık
müzeler ve kütüphaneler, gençlik komisyonları gibi yerel yönetim birimleri rekreasyon hizmetlerinin
verilmesinde katkı sağlamaktadırlar (Russell, 2001).
Belediyeler ve ilçe yönetimleri, yerel vatandaşların boş zaman aktivitelerine katılabilmeleri, tesislerin
sürdürülebilmesi ve geliştirilmesi amacıyla hizmet vermektedirler. Belediyeler ve ilçe yönetimleri bu
tesislerde kullanılmak üzere program da geliştirmektedirler. Bunun nedeni yerel yönetimlerin daha çok
insana günlük yaşantılarında rekreasyon hizmeti ulaştırmayı amaçlamalarıdır. Pek çok kasaba ve şehirde
vatandaşlar için softball, baseball, tenis, yüzme, basketbol gibi spor branşları ve piknik ve oyun alanları
hizmetleri verilmektedir. Orta ve büyük ölçekli şehirlerde vatandaşlar için golf, basketbol ve bisiklet gibi
diğer spor dallarında ve doğal hayat, kültürel sanat, kütüphane, müze ile ilgili hizmetler de verilmektedir.
Yerel yönetim birimleri içerisinde rekreasyon liderliği rolünü üstlenen bireyler, danışman, merkez
direktörü, spor ve fitnes uzmanı, kültürel sanat programı koordinatörü, gençlik uzmanı, planlayıcı ve
araştırmacı, halkla ilişkiler memuru, özel program koordinatörü gibi isimler adı altında görev
yapmaktadırlar (Russell, 2001).
Eyalet, İlçe ve Federal Yönetimler
Eyalet, ilçe ve federal yönetimler içerisindeki çok sayıdaki örgüt rekreasyon hizmetlerinin verilmesinde
görev almaktadır. A.B.D.’de federal yönetimler çok geniş bir yelpazede rekreasyon hizmeti
sağlamaktadırlar. A.B.D.’de federal ve eyalet birimleri içerisindeki yer alan liderlik pozisyonları şu
şekildedir (Russell, 2001); korucular, doğacılar, outdoor eğitim uzmanları, park müfettişleri, planlayıcılar,
müze direktörleri, turizm direktörleri ve akademisyenler.
Gönüllü Örgütler
Toplumsal rekreasyon hizmetlerinin pek çoğu devletten ayrı ve kar amacı gütmeyen birimlerdeki gönüllü
vatandaşlar tarafından sağlanmaktadır. Bu birimlerde görev yapan rekreasyon liderleri, aktivite
uzmanları, program danışmanları, tesis yöneticileri ve idarecileri olarak sıralanabilir (Russell, 2001).
Terapatik Rekreasyon
Engellilerin rekreasyon etkinliklerine katılımının sağlanması ve bireylerin kendilerini iyi hissetmeleri
amacıyla hizmet veren bazı profesyonel meslek grupları bulunmaktadır. Terapatik rekreasyon, bireylerin
kendi boş zaman hayat tazlarını yaratmaları ve ifade etmeleri için bireylere sağlanan rekreasyon
hizmetleridir. Terapatik rekreasyon alanı içerisinde görev yapan liderler, rehabilitasyon merkezleri,
kronik hastalıklar merkezleri, çocuk hastaneleri, zihinsel engelliler için okullar, özel kamplar gibi
tesislerde çalışan terapatik rekreasyon uzmanlarıdır (Russell, 2001).
140
Ticari Örgütler
Finansal olarak kar amacı güden işletmeler gibi rekreasyon hizmeti veren çok sayıda ve çeşitlilikteki
birimler ticari rekreasyon olarak ifade edilmektedir. Bu hizmetlerin verildiği alanlar golf sahaları, özel
spalar, tenis sahaları, dans stüdyoları, spor stadyumları, konser salonları, oyun odaları şeklinde
sıralanabilir. Ticari rekreasyon alanından yer alan liderler, yöneticiler, direktörler, satış personeli ve
planlayıcılar olarak ifade edilebilir (Russell, 2001).
REKREASYON LİDERİNİN SORUMLULUKLARI
Rekreasyon, ortaya koyduğu uygulama amaçlarıyla, kişisel ve toplumsal açıdan oldukça önemli işlevler
üstlenmiştir. Kişisel mutluluk ve rahatlık yanında, rekreatif uygulamalar, önemli toplumsal, ekonomik ve
kültürel değerler taşımaktadır. Rekreasyon lideri, bu fonksiyonların yerine getirilmesinde birinci derecede
önemli roller ve sorumluluklar yüklenmiştir. Bu bölümde de farklı görevlerde ve farklı alanlarda çalışan
rekreasyon liderlerinin üstlendikleri sorumluluklar incelenmeye çalışılmıştır.
Rekreasyon liderinin üstlenmiş oldukları sorumluluklar,
genelleştirilerek şu şekilde açıklanmaktadır (Karaküçük, 1995):
1.
2.
3.
4.
5.
çeşitli
kategorilere
ayrılarak
ve
Rekreasyon liderinin, liderlik ettiği grup üyelerine karşı sorumlulukları:
•
İnsanlara saygı duyar ve tarafsızlıkla hizmet eder.
•
Güvenilir bir bireydir ve sır saklamayı bilir.
•
Grubun üyelerine her konuda yardım eder. Bunu yaparken ayrıcalık gütmez.
Rekreasyon liderlerinin topluma karşı sorumlulukları:
•
Görev aldığı kuruma, topluma ve ülkesine bağlıdır.
•
Rekreatif etkinliklerin toplumsal fonksiyonlarının tam olarak gerçekleştirilmesi için çaba
harcar.
•
Rekreatif etkinlikler aracılığı ile toplumsal birlik bütünlüğün sağlanması, vatandaşlık ruhu
ve aile kavramlarına saygılı davranılması gerekliliği ve bu değerlerin yaşatılması,
geliştirilmesi için bilinçli uğraş verir.
Rekreasyon liderinin mesleğine ve görevine karşı olan sorumlulukları:
•
Mesleğini yüceltir, mesleğini toplumda kabul ettirmek için çaba harcar.
•
Bireylerin rekreasyon liderliğine yönelmeleri ve meslek olarak seçmelerini teşvik eder.
Rekreasyon liderinin kendisine karşı olan sorumlulukları
•
Meslektaşları ile olumlu ilişkiler kurar.
•
Objektif olmaya çalışır.
•
Rekreasyon lideri, sürekli bir yenilik ve değişim içinde olur.
Rekreasyon liderinin çalıştığı veya bağlı bulunduğu kuruma karşı sorumlulukları:
•
Etkinlikler için ilgili birimlerle iletişim kurar.
•
Kuruma karşı güven duyar.
REKREASYONDA LİDERLİK ROLÜNÜN FARKLILAŞMASI
Liderlik rolü, yerine getirilecek görev, içinde bulunulan durumun özellikleri, grubun üyelerinin ve liderin
kendisinin kişilik yapıları gibi faktörlerin etkisinde kalarak farklı biçimlerde oynanabilir. Rekreasyon
aktivitelerinde liderlik rolünü üstlenen kişiler, uygun olanı seçebilmeleri için bu farklılaşmayı
bilmelerinde yarar vardır. Bir rekreasyon lideri şu liderlik rolleri oynayabilir (Hacıoğlu ve ark., 2003):
Danışmacı Liderlik: Böyle bir liderlik rolünü seçen kişi için grubun üyelerinin düşünce, tercih ve
doyurmayı bekledikleri ihtiyaçları önemlidir. Lider herhangi bir karar vermeden önce grup üyelerine
danışır, onların görüşlerini alır. Grubun üyelerine yerine getirecekleri aktiviteler için alternatifli yolları
141
tanıtır, faaliyetleri sırasında onlara yardımcı olur ve cesaretlendirir. Bu etkinliklerde zorlama ve baskı söz
konusu değildir. Grup üyeleri zorunlu bir anlaşma ortamında sürüklenemezler. Yetişkinlere yönelik
rekreasyon liderliğinde en uygun düşebilecek rol tanımı bu olabilir.
Kontrolcü Liderlik: Lider böyle bir rol tercihi içinde olduğu zaman, grup üyelerinin her davranışını
yakından takip eder ve tüm ayrıntıları kontrol altında tutar. Tüm davranış biçimleri ve faaliyet türleri lider
tarafından belirlenir. Tüm kurallar ve kararlar lider tarafından verilir. Grup üyeleri arasında zorunlu bir
uyum ve beraberlik istenir.
İlgisiz Liderlik: Rolünü benimseyen rekreasyon lideri, grup üyeleri ile yakın temasa girmekten
kaçarlar. Yol göstericilik, öneri getirme işlevleri tamamen üyelere bırakılmıştır. Etkileme yoktur. Grup
dilediğince hareket eder. Araştırmalar bu tür liderlik rolünün oynandığı gruplarda kargaşa, doyumsuzluk
ve huzursuzluk oluştuğu ifade edilmektedir.
Görev Yanlısı Liderlik: Bu tür liderlik, rekreasyon alanına daha uygun bir liderliktir. Rekrerasyonla
ilgili tanımlar gözden geçirildiğinde, insanların bu tür etkinliklere profesyonellikten daha çok, sosyal ve
psikolojik türden ihtiyaçları doyurmak için katıldıkları görülmektedir. Bu nedenle, liderin öncelikle grup
üyelerinin bu tür isteklerini karşılayacak bir liderlik modeli içinde olması gerekmektedir. Su kayağı
dalında yapılacak bir yarışmada, belli grup üyeleri dereceye girmeyebilir ama “birlikte olmak zevkliydi.
Hoşça vakit geçirdik” tepkileri alınabiliyorsa, rekreatif etkinliğin başarıya ulaştığı ifade edilebilir.
Liderlik rolü oynanırken hangi rol seçilmiş olursa olsun, önemli olan; lider-grup üyesi ilişkisinin iyi
kurulmuş olmasıdır. Bu ilişkinin kurulmadığı durumlarda, grup üyeleri o grupta bulunmaktan zevk
almayacakları gibi, grubun yerine getirmesi gereken görev de tamamlanamayacaktır. Liderlik rolündeki
ideal noktayı daha iyi anlayabilmek için, lider ile grup üyeleri arasındaki “yoğun etkileşim” belirleyici
kriter olarak kullanılabilir. Yoğun etkileşim kavramı ile liderliğin dinamik özelliği açıklanmak
istenmektedir. Özellikle rekreasyon liderliğinin özü dinamiktir. Üyeler ile lider arasındaki böylesi
dinamik bir etkileşim kurulmadığında, rekreatif etkinliklerde başarıdan söz etmek güçtür (Hacıoğlu ve
ark., 2003).
REKREASYON LİDERLİĞİNDE KARAR VERME
Çağımızda çok sayıda danışman, idareci, direktör, genel müdür ve rekreasyon örgütü başkanı kendi
personelinin iş tanımını yapabilmek için yoğun çaba harcamaktadırlar. Rekreasyon alanında çalışan tüm
yöneticiler gerçekte rekreasyon liderinin ne yapması gerektiği ve yani çalışanların etkili olabilmesi için
aranacak zorunlu özellikler hakkında yoğunlaşmaktadırlar. Liderlik, bireylere önder olmak için gerekli
bazı beceri ve yetenekleri gerektirmektedir. Örneğin ticari rekreasyonda yazılı ve sözlü iletişim, halkla
ilişkiler, satış, personel yönetimi gibi beceriler son derece önemlidir. Rekreatif spor yöneticiliğinde ise,
liderlik rolünü üstlenen bireyden sporda programlama, güvenlik ve ilk yardım, koçluk ve danışmanlık
gibi becerilere sahip olması beklenmektedir. Her liderlik pozisyonu için tüm arzu edilen özellikleri
karşılayabilecek bir birey bulmak oldukça güç olacaktır. Her bir rekreasyon lideri için, görev yaptığı
alana özgü beceriler göz önünde bulundurulmalıdır (Russell, 2001).
Hangi alanda görev yaparsa yapsın bir liderden beklenen en önemli özelliklerden biri de karar verme
yeteneğidir. Bu bölümde rekreasyon lideri olarak görev yapan bireylerin karar verme becerileri ve karar
verme ile ilgili süreç incelenmiştir.
Karar Verme
Yönetici ya da lider, bir iş ve işletmenin ya da bir bölümün önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda
yönlendirilmesi, faaliyet sonuçlarının değerlendirilmesi görevini yürüten kişi olarak tanımlanmaktadır
(Uygur ve Göral, 2005). Koçel’e göre (2003), “Organizasyonun hangi kademesinde olursa olsun, hangi
konularla uğraşırsa uğraşsın, bu işi sevsin veya sevmesin, yönetici konumuna gelen bir kişinin
vazgeçemeyeceği iş “karar vermektir”. Karar vermek yöneticiliğin o kadar asli işidir ki, yöneticilik bir
karar verme işi olarak da tanımlanmaktadır”. İşletmenin başarısı ya da başarısızlığı yöneticinin
kararlarıyla doğru orantılıdır. Bu nedenle modern işletmecilikte karar verme yönetimin temeli olarak
kabul edilir. Yöneticiler sürekli olarak ne yapılacağını, kimin yapacağını, ne zaman, nerede ve nasıl
yapılacağını seçmek zorunda olduklarından karar vermeyi temel görevleri olarak görürler (Mucuk, 2001).
142
Karar, bir konu ya da sorun hakkında düşünülerek varılan kesin yargıdır. Karar vermek ise, bir konu
ya da sorun üzerinde düşünerek yargıya varmak anlamına gelmektedir. Karar verme sürecinin odağında
yer alan kavram “karardır”. Birey, grup ya da örgütlerin olası yönelimler arasından belirli kriterlere göre
seçim yapmaları karar olarak adlandırılmaktadır. Karar verme ise, birkaç seçenek- alternatif arasından bir
ya da bir kaçını bilinçli olarak seçme ve uygulamamaya koyma işlemi olarak tanımlanabilmektedir.
Dolayısıyla bir karar pek çok karmaşık alternatif arasından seçilen bir eylemi ve eylemler dizisini ifade
etmektedir (Gürüz ve Gürel, 2006). Karar, istenilen bir sonucu elde etmek için, mevcut seçenekler
arasından bir ya da birkaç tanesinin bilinçli olarak seçilmesini ifade eden bir eylemdir. Bu tanımdan
hareket ederek, karar kavramına ilişkin üç sonuç çıkarılabilmektedir. Bunlardan ilki, bir kararın seçme
eylemini gerektirmesidir. Seçme olmadan ya da seçenekler olmadan karardan söz edilemez. İkincisi, bir
karar bilinçli düzeyde ussal süreçleri kapsamaktadır. Duygusal, us dışı ve bilinçaltı bazı etmenler kararları
etkilese de önemli olan kararın mantıksal yönüdür. Üçüncüsü, bir kararın amaca yönelik olmasıdır. Amaç
olmadan, karardan söz etmek mümkün değildir (Can ve ark, 2004).
Rekreasyon liderleri kendi işlerinin gereği olarak bir gün içerisinde çok sayıda karar alabilirler. Karar
verme problemleri tanımlama ve bunların çözümü için girişimlerde bulunma olarak tanımlanmaktadır.
Bazı liderlerin aldıkları kararlar basit ve kolay iken, bazıları pek çok faktörün göz önünde
bulundurulmasını gerektiren karmaşık ve zor kararlar almak zorundadırlar. Bir outdoor liderinin iki
yürüyüş rotasından biri hakkında basit bir seçim yapabilmesi için, yükseklik ve arazi, günlük hava
tahmini, katılımcıların enerji ve beceri düzeyleri hakkında bazı bilgilere sahip olması gerekebilmektedir.
Tüm liderler her zaman en doğru kararı veremeyebilirler, ancak uygun karar verme stratejileri hakkındaki
bilgilerini kullanarak doğru karar verme olasılıklarını arttırabilirler (Russell, 2001).
Pek çok yönetim bilimci tarafından, yönetim karar verme sürecine eşdeğer kabul edilmekte ve
yönetici ya da lider karar veren kişi olarak tanımlanmaktadır. Örgütsel yaşam döngüsünün sürekliliği
üzerinde doğrudan etkili olan liderler, zamanlarının büyük çoğunluğunu karar almakla geçirmektedirler.
Yönetim sürecinin genelinin lidere öngörme, karar verme ve kararı uygulama sorumluluğunu yüklediğini
ifade edilmektedir (Can, 1999).
Eren (2005) örgütsel kaynakların en uygun dağılımını sağlayan, örgütsel faaliyetlerin çerçevesini
çizen ve örgütsel verimlilik artışını sağlayan karar yapılarını şu şekilde ayrıntılandırmıştır;
Stratejik Kararlar: Örgüt ile çevresi arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine yönelik olan stratejik
kararlar, dışa dönük bir nitelik taşımaktadır. Stratejik kararlar, çevresel analizler ışığında örgütün genel
amaçları saptama ve söz konusu amaçlara ulaştırarak üretim ya da faaliyet konuları ile pazarları araştırma
ve seçme konularıyla bağlantılıdır.
Yönetsel Kararlar: Yönetsel kararlar, örgütsel kaynaklardan maksimum fayda elde edebilmek
amacıyla en elverişli örgütsel yapının oluşturulması ve örgütsel kaynakların geliştirilmesi amaçlarına
hizmet etmektedir.
Eylemsel Kararlar: Eylemsel kararlar, örgütsel kaynakların en etkili ve verimli şekilde üretim
sürecine dâhil edilmesini sağlayan kararlardır. Bu nedenle, yönetim literatüründe “operasyonel kararlar”
olarak da adlandırılmaktadır. Örgüt yöneticileri, dikkat ve enerjilerinin büyük bölümünü, eylemsel
kararlar için ayırmaktadırlar.
KARAR ALMA SÜRECİ
Karar alma sürecinde karşılaşılan sorunlara çözüm bulmak amacı ile mantıklı bir karar alma sürecinin
parçası olan bazı teknikler geliştirilmiştir. Beş adımlı karar alma süreci şu şeklide incelenmiştir (Luecke,
2008);
•
Sizi başarıya götürecek sağlıklı bir ortam hazırlayın.
•
Konunun çerçevesini çizin.
•
Seçenekler yaratın.
143
•
Seçenekleri değerlendirin.
•
Size en iyi görünen seçeneği seçin.
Bu bölümde, beş adımdan oluşan bu karar alma sürecinin her basamağı kısaca incelenecektir.
Başarı İçin Gerekli Ortamın Hazırlanması
İlk adım etkin kararlar alınmasını olası kılan bir ortam hazırlamaktır. Yöneticilik/liderlik yapılan
örgütlerde sık sık sağlıklı kararlar almanızı engelleyecek faktörler bulunacaktır. Örneğin çalışanlar
arasındaki çekişmeler sağlıklı tartışma ortamını ortadan kaldırmaktadır. Bu durumda lider farklı
görüşlerden yararlanamaz. Bu gibi durumlarda her karar, yeterli bilgiye dayanarak alınmış bile olsa,
sadece o duruma özgü, geçici bir nitelik taşır ve önemli tercihlerle başa çıkmak için belirgin bir yaklaşım
tarzı yoktur. Sağlıklı kararların alınmasına uygun bir ortam genellikle bu tür problemlerden
arındırılmıştır. Üstelik bu tür ortamlarda sürece doğru kişiler katılır. Bu kişiler yaratıcı düşünmeyi ve
dikkatli bir şekilde tartışmayı teşvik eden bir fiziki ortamda bir araya gelirler. Sağlıklı karar almaya uygun
bir ortam, aynı zamanda kararın nasıl alınacağına dair sağlam kuralları da bünyesinde barındırmaktadır
(Luecke, 2008).
Konunun Çerçevesinin Çizilmesi
Her başarılı karar, eldeki mevcut konuların her birinin işin hedeflerini nasıl etkileyebileceğinin net bir
şekilde kavranmasına bağlıdır. Problemin doğasını anlamak çok önemlidir. Mevcut problemin çerçevesi
çok iyi olarak çizilmezse doğru bir karara varmak güç olacaktır (Luecke, 2008).
Seçenekler Yaratma
Problemin çerçevesi düzgün bir şekilde çizildikten sonra, karar verecek olanlar, seçenekler yaratmak
durumundadırlar. Alternatif seçeneklerin yokluğunda gerçek bir karara varmak mümkün değildir
(Luecke, 2008).
Seçenekleri Değerlendirme
Bir dizi gerçekçi seçenek belirlendikten sonra, her olası seçeneğin ne gibi riskler içerdiği ve ne anlama
geldiği, ayrıca bu seçeneklerin uygulanabilirliği değerlendirilmelidir. Uygun bilgisayar programları da
dâhil olmak üzere, uygun karar alınabilmesi için analiz yapılabilen pek çok araç da bulunmaktadır
(Luecke, 2008).
En İyi Alternatifin Seçilmesi
Bundan önceki tüm basamaklar düzgün bir şekilde yerine getirildikten ve karar verecek olan grup
hedefinde uzlaştıktan sonra, karar verecek gruba üye kişiler her bir seçeneği mantıklı bir şekilde
değerlendirebilir. İdeal koşullarda doğru seçenek hemen kendini gösterir. Gerçekte kişisel tercihler,
belirsizlikler ve anlaşmazlıklar nihai kararı zorlaştırsa da karar verecek takımın bu güçlüklerin üstesinden
gelmesini kolaylaştıracak teknikler de bulunmaktadır (Luecke, 2008;9).
Karar verme süreci ile ilgili başka bir sınıflamada ise karar verme, zaman yönünden üç aşamada
incelenmektedir. Bu aşamalar şu şekilde incelenmektedir (Gürüz ve Gürel, 2006);
1.
Sorunların ortaya çıktığı, bilgilerin toplandığı ve karara ihtiyaç duyulduğunun anlaşıldığı geçmiş
zaman,
2.
Seçeneklerin saptanıp bu seçeneklerden birisinin seçildiği şimdiki zaman,
3.
Kararların eyleme dönüştürülüp sonuçlarının değerlendirildiği gelecek zaman biçiminde
sınıflandırılmıştır.
Gürüz ve Gürel (2006) karar vermenin belirli bir zaman kesitinde ya da belirli bir anda gerçekleşen
statik bir işlem olmadığını ifade etmektedirler. Zaman boyutundan hareket ederek karar vermeyi çeşitli
aşamalardan oluşan bir süreç olarak tanımlamak mümkündür. Bu bağlamda karar verme sorunun farkına
varma, sorunu saptama ve tanımlama, en uygun seçeneği seçme, uygulama olmak üzere beş aşamadan
oluşmaktadır. Söz konusu aşamalar şu şekilde incelenmektedir,
144
Sorunun farkına varma: İyi bir karar, kararın verilmesini gerektiren etmenlerin bilinçli ve kapsamlı
bir şekilde bilinmesini gerektirmektedir. Geçmişte alınmış kararlar ve gerçekleştirilmiş eylemler önemli
bir veri kaynağı konumundadırlar. Karar verme sürecinde, liderin kontrolü dışında pek çok faktör etkili
olmaktadır. Karar verme sürecinin öncesinde saptanmış olan amaçlar verilecek kararların odak noktasını
oluşturmaktadır.
Sorunu saptama ve tanımlama: Sorunun saptanıp tanımlanması aşamasında, olumsuzluklara neden
olan gerçek sorun ve sorunun kökeninde yatan neden ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Gerçek sorunu
tanımlamada güçlük yaşayan liderler, çoğu kez hata yapma ve yanlış yollara sapma eğilimindedirler. Bu
nedenle liderlerin, gerçek sorunun kökenine inmeleri gerekmektedir.
Seçenekleri bulma ve değerlendirme: Sorunu ortadan kaldırmaya yönelik olarak mevcut seçeneklerin
bulunması ve seçeneklerin olası sonuçlarının değerlendirmeye tabi tutulması liderin mümkün olduğunca
gerçekçi ve sistematik davranmasını gerektirmektedir. Matematik, istatistik, psikometri gibi bilim dalları
ile olasılık kuramı, artan gelir gider kavramları gibi modellemeler bu kapsamda kullanılabilecek
tekniklerden bazılarıdır.
En uygun seçeneği seçme: Seçeneklerin ve olası sonuçların saptanmasının ardından sıra, en uygun
seçeneğin seçilmesine gelmektedir. Tüm tercihlerin sıralanarak akla ve mantığa en uygun olanının
seçildiği bu aşama, oldukça kritik bir niteliğe sahiptir.
Uygulama: Bir kararın etkili olabilmesi bir eylemle sonuçlanması ile olanaklıdır. Özünde eylem
odaklı bir süreç olan karar süreci, uygulama aşaması ile son bulmaktadır. Bu aşamada sürecin başarısı
açısından, alınan tüm kararların ilgili taraflara bildirilmesine ve gerekli denetimlerin gerçekleştirilmesine
özen gösterilmesi gerekmektedir.
http://coop.bahcesehir.edu.tr/coopFiles/File/ebook5.pdf
Rekreasyon alanında görev yapan bir liderin karar alma sürecini
tartışınız.
KARAR ALMA MODELLERİ
Rekreasyonel liderlikte maliyet- fayda temelli üç karar verme modelinden söz edilmektedir. Karar
vermede analitik model, karar vermek için analitik yöntemlerin kullanıldığı ve en etkili basit karar
vermeyi ifade eden doğrusal bir modeldir. Doğal karar verme ve yaratıcı karar verme modelleri ise
karışık ve farklı değişkenlerin olduğu durumlarda etkili karar vermeye yardımcı olan doğrusal olmayan
modellerdir (Martin ve ark., 2006). Bu modeller aşağıdaki bölümlerde geniş bir biçimde incelenmiştir.
Analitik Karar Verme Modeli
Alan yazın incelendiğinde karar verme modelleri ile ilgili çok fazla yayın olduğunu görmek mümkündür.
Bu modellerin büyük bir çoğunluğu doğrusal, analitik modellerdir. Bu modellerin çoğu şu aşağıdaki
adımların hepsini ya da bir kısmını içermektedirler (Martin ve ark., 2006):
•
Problemin tanımlanması
•
Problem ile ilgili bilginin toplanması
•
Önceliklerin dikkate alınması
•
Seçeneklerin dikkate alınması
•
Çözümlerin listelenmesi
•
Çözümlerin ve sonuçlarının değerlendirilmesi
•
Bir karar vermek
•
Yeniden değerlendirme
145
Bu adımları örnek bir senaryo üzerinden incelersek, bir gezi grubunun anakaradan bir adaya seyahat
etmek istediğini varsayalım. Grup gece yarısı havanın puslu olacağına dair bir hava raporu alır. Grup
üyelerinden bazıları anakaraya dönmek için feribotu yakalamak zorundadırlar, çünkü üyelerin uçuşu
bulunmaktadır. Grubun adada kalmak ya da adadan ayrılmak konusunda bir karar vermesi gerekmektedir.
Bu senaryoda analitik yöntemin uygulaması karar verme sürecinde, uygun bilgilere ulaşılmasını
sağlayacaktır (Martin ve ark., 2006).
•
Problemin tanımlanması: Grup üyelerinin bazılarının anakaraya dönmeye ihtiyacı bulunmaktadır
ve sis nedeniyle adada sıkışıp kalma olasılıkları bulunmaktadır.
•
Problem ile ilgili bilginin toplanması: Potansiyel olarak sis bulunmaktadır, birden fazla sayıdaki
üyenin uçağı yakalamaya ihtiyacı vardır, grubun fiziksel olarak bir problemi bulunmamaktadır
ve grup karanlıkta kürek çekebilir.
•
Önceliklerin dikkate alınması: Katılımcılar kendilerini ve grubu herhangi bir tür tehlike altına
atmak istememektedirler. Üyeler ısrarlı bir şekilde ilerleyen günlerde evlerinde olmak
istediklerini bildirmektedirler.
•
Seçeneklerin dikkate alınması: Adada kalmak ve sis riskini almak. Bir sonraki gün siste kürek
çekmek.
•
Çözümlerin listelenmesi: En iyi iki çözüm adada kalmak ya da gece kürek çekmek.
•
Çözümlerin ve sonuçlarının değerlendirilmesi: Temel sonuçlardan biri adada kalmak
muhtemelen grubun sisli bir ortamda kalmasına neden olacaktır. Diğer bir sonuç olan gece kürek
çekmek bot trafiği nedeniyle tehlikeli olacaktır.
•
Bir karar vermek: Grubun gece kürek çekmesine karar veriliyor.
•
Yeniden değerlendirme: Liderler grubu düzenli olarak kontrol ederler ve grup karşıya 30 dakika
içerisinde kolayca geçer. Grup 15 dakika sonra kamp yeri bulur ve karanlıkta uygun bir kamp
yeri hazırlanır.
Yapılandırılmış bu doğrusal model bir gruba karar verme sürecinde yardımcı olabilecek kullanışlı bir
çatı oluşturmaktadır. Bu model, basit kararların sonuçlarının değerlendirilmesine izin veren en kullanışlı
modellerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu doğrusal doğal model karar vermede deneyimi olmayan
bireyler için bir çatı görevi görebilir. Ayrıca bu model deneyimli ancak karar verme sürecinde bir
kılavuza ihtiyacı olan liderlere kontrol listesi hizmeti de vermektedir (Martin ve ark., 2006).
Doğal Karar Verme Modeli
Deneyimli çoğu rekreasyon lideri karar verme sürecinde, sistematik düşünceye, sağduyularına,
sezgilerine ve yargılarına güvenir. Kosseff (2003) süreç olarak doğal karar vermeye atıfta bulunmuş,
analitik karar verme modelinin teyit etmeye daha elverişli olduğunu ileri sürmüştür. Rekreasyon liderleri
genellikle hızlı karar vermeleri ile anılmaktadırlar. Bunun nedeni, sıklıkla rekreasyon liderinin ihtiyaç
duyulandan daha hızlı karar verebiliyor olmalarıdır. Karar verme sürecinde ilk adım durma ile başlar. Bir
başka deyişle en iyi başlangıcın hareket etmemek olduğu ifade edilmektedir. Bu size durumun önemini
anlamanızda yardımcı olacaktır (Martin ve ark., 2006).
Doğal karar alma modeli doğrusal bir karar alma süreci değildir. Bu model sistematik düşünme,
dinleme, bilgiyi uygulamaya dökebilme, sağduyu ve sezgisel becerilere dayanır. Bununla birlikte bu
model geçmişteki deneyimleri yansıtabilmek ve onları yeni durumlar karşısında uygulayabilmeyi
içermektedir (Martin ve ark., 2006).
Örneğin, oryantiring teknikleri hakkında teorik olarak uzmanlaşmış ancak, henüz bu konuda
deneyimi olmayan bir rekreasyon lideri olduğunuzu ele alalım. Bu durumda harita okuma becerilerinizi
ve oryantiring bilgilerinizi kombine etmeye ihtiyaç duymaktasınız. Yeni elde ettiğiniz bilgileri
uygulayarak ve oryantiring bilgilerinizi, pusulanızı kullanarak çalılık alana doğru kısa bir yürüyüş
yapmayı tercih ediyorsunuz. Sorumluluk alarak haritayı katlayarak çantanıza koyuyorsunuz. Çalılıklara
doğru gerçekleştirdiğiniz bu yürüyüşte eğer her şey doğru giderse eski kamp alanına ulaşacağınızı
biliyorsunuz. Ancak bir saat geçtikten sonra hala kamp yerine yaklaşık bir kilometrelik bir mesafe
olduğunu anlıyorsunuz. Neyin yanlış gittiğini anlamak için haritanızı çıkardığınızda alçak ağaç dalları ve
bataklık alanda çok yavaş yürümek zorunda kaldığınızı fark ediyorsunuz. Şimdi oryantiring yaparken
146
harita ve pusula kullanmanın neden ve nasıl bu kadar önemli olduğu daha iyi anlıyorsunuz. Harita okuma
becerileriniz ve bilgileriniz rotanız boyunca sizi durdurabilirken, seyahatlerinizde notlar almak
deneyimlerinizi arttıracaktır. Daha fazla deneyim kazandığınızda, karar verme yeteneğiniz de gelişecektir
(Martin ve ark., 2006).
Yaratıcı Karar Verme Modeli
Yaratıcı karar verme modeli doğrusal olmayan bir model olmakla birlikte, yapı seviyesi ve yaklaşım
değişken durumlara bağlı olacaktır. Bu model tümevarımcı ve tümdengelimci düşünce yapılarını kullanır.
Yaratıcı düşünme modeli model tanıma, yansıtıcı düşünme, simülasyon ve genişletilmiş beyin fırtınası
başlıkları adı altında incelenebilir (Martin ve ark., 2006).
Model tanıma: Model tanıma altı duyunun gelişmiş bir türünü içermektedir. Eğer çok fazla sayıda
vahşi yaşam alanı gezisine liderlik yaparsanız doğru modeli tanımaya başlayacaksınızdır. Bu model hava
durumu tahmini, katılımcıların davranışları, grubun bir günde ortalama kürek çekebileceği mesafeyi, 10
kişilik bir grup için yeterli olacak yiyecek miktarını içermektedir. Deneyiminiz daha fazla arttıkça bu
modellerin en iyisini tanımaya başlayacaksınız. Bu süreç aynı zamanda tümevarımcı düşünce olarak da
isimlendirilmektedir. Tümevarımcı düşünmede özel deneyimlerden geliştirilmiş genel kavramlar
kullanılmaktadır (Martin ve ark., 2006).
Yansıtıcı Düşünme: yansıtıcı düşünme hangi yolu seçeceğimize yardımcı olacak gerçekleri
keşfetmemizi amaçlamaktadır. Yansıtıcı düşünme durum belirsiz olduğunda, iki seçenek ile
karşılaştığımızda, alternatifler ulaşılabilir olduğunda çalışmaktadır. Kesinliğin olmadığı, bilgilerin yanlış
olduğu durumlarda belirsizliğin ortadan kaldırılmasında genel konular hakkındaki hafızanıza güvenmek
zorunda kalırız. Bu model tümdengelimci bir düşünce sürecidir (Martin ve ark., 2006).
Simülasyon: zaman değişkeninin izin verdiği durumlarda, simülasyon karar verme sürecinde değerli
bir teknik olarak değerlendirilmektedir. Simülasyon, kararların çıktılarının ve her bir kararın adım adım
incelenmesini kapsar. Liderlik ettiğiniz grubunuz ile birlikte bir dağ gezisi gerçekleştirdiğinizi hayal
edelim. Yazın ilk günleri olması nedeniyle karşınıza çok hızlı akan ve derinliği fazla olan bir nehir olsun.
Ana kampınıza doğru devam ettiğinizden nehir geçişini hızlı bir şekilde yapmak istiyorsunuz. Nehir
üzerinde geçiş için ıslak bir kütük bulunmakta ve pek çok öğrenciniz bu kütüğü kullanarak geçiş yapacak.
Eğer sadece kendiniz olsanız karşıya yürüyerek geçmek ile ilgili bir tereddüttünüz olmaz. Ancak sekiz
öğrenciden oluşan bir gruptan sorumlusunuz ve bunları bazıları diğerlerine göre daha çevik. Grubun öğle
yemeği için mola vermesine karar veriyorsunuz ve grup yemek yerken siz nehir kenarı gidiyorsunuz.
Aşağı ve yukarı akıntıları inceliyor ve tehlikeli olacak durumları zihinsel olarak test ediyorsunuz. Sizin
zihinsel olarak simülasyon yapabilme yeteneğiniz sayesinde tüm grup güvenli bir şekilde geçiş
yapabiliyor (Martin ve ark., 2006).
Genişletilmiş beyin fırtınası: yaratıcı karar verme genişletilmiş beyin fırtınası tekniği de içermektedir.
Bireyler zor bir karar almaları gereken durumlarda tüm fikirlerin yer aldığı bir listeye ulaşabilirler ise bu
konuda vakit harcama konusunda tereddüt göstermemektedirler. Bu süreç lidere alışılmadık durumları
tam olarak değerlendirebilme fırsatı sağlar. Lider alışıldık durumlardan alışılmadık durumlara geçişi
sağlayacak 360 derecelik vizyona sahip olabilme kabiliyetlerini geliştirebilmelidirler (Martin ve ark.,
2006).
Karar alma modelleri nelerdir? Bu modelllerin her birini açıklayınız.
147
Özet
İçinde bulunduğumuz çağda insanlar boş
zamanlarında içinde bulundukları mekânlardan
uzaklaşmak, dinlenmek, hava değişimi, gezmek –
görmek, sağlık, beraber olmak, heyecan duymak,
farklı yaşantılar elde etmek gibi değişik amaçlar
ile yaşam alanları içinde ya da dışında, açık ya da
kapalı alanlarda, aktif ya da pasif, şehir
merkezinde ya da kırsal alanda çeşitli etkinliklere
katılmaktadırlar. İnsanlar, boş zamanlarında
katıldıkları bu etkinliklerde bir liderin yol
göstericiliğine ya da danışmanlığına ihtiyaç
duymaktadırlar.
arttırabilirler. Karar alma sürecinde karşılaşılan
sorunlara çözüm bulmak amacı ile mantıklı bir
karar
alma
süreci
parçalara
ayrılarak
incelenebilmektedir. Luecke, beş adımlı karar
alma süreci şu şeklide incelenmiştir; 1. Sizi
başarıya götürecek sağlıklı bir ortam hazırlayın.
2. Konunun çerçevesini çizin. 3. Seçenekler
yaratın. 4. Seçenekleri değerlendirin. 5. Size en
iyi görünen seçeneği seçin.
Rekreasyonel liderlikte maliyet-fayda temelli üç
karar
verme
modelinden
söz
edildiği
görülmektedir. Karar vermede analitik model,
karar vermek için analitik yöntemlerin
kullanıldığı ve en etkili basit karar vermeyi ifade
eden doğrusal bir modeldir. Doğal karar verme
ve yaratıcı karar verme modelleri ise karışık ve
farklı değişkenlerin olduğu durumlarda etkili
karar vermeye yardımcı olan doğrusal olmayan
modellerdir. Bu ünitede bu modeller ayrıntılı bir
biçimde incelenmiştir.
Çağımızda boş zamanı artan insanın, rekreatif
etkinlikler
içerisinde
kendi
taleplerini
karşılayabilecek profesyonel bir lidere duydukları
talepte de bir artış gözlenmektedir. Lider;
başkalarını
etkileyebilen,
nereye,
nasıl
gidileceğini gösteren, hedef ve görev koyan, yol
gösteren
kişi
olarak
tanımlanmaktadır.
Rekreasyon alanında lider, bireylerin katıldıkları
rekreatif etkinliklerde onlara yol gösteren,
etkileyen,
hedef
koyan
kişiler
olarak
tanımlanabilmektedir.
Rekreasyon liderlerinin değişik pozisyonlar
içerisinde
değişik
fonksiyonlarda
görev
yapabildikleri
ifade
edilmektedir.
Kuzey
Amerika’da
rekreasyon
liderleri
yerel
yönetimlerde, eyalet ilçe ve federal yönetimlerde,
gönüllü örgütlerde ve ticari örgütlerde görev
yapmaktadırlar. Farklı pozisyonlarda liderlik
görevi üstlenmiş olan bu bireyler, liderlik ettikleri
gruba, topluma, kendi mesleklerine, kendilerine
ve bağlı bulundukları kurumlara karşı farklı
sorumlulukları
bulunmaktadır.
Rekreasyon
alanında görev yapan bu liderler bu
sorumluluklarını yerine getirilerken, içinde
bulunulan durumun özelliklerine, grup üyelerinin
ve liderin kendisinin kişilik yapısına göre farklı
biçimlerde liderlik rolü oynanabilir. Rekreasyon
aktivitelerinde liderlik rolünü üstlenen kişiler,
uygun olan rolü seçebilmeleri için bu
farklılaşmayı bilmelerinde yarar vardır.
Her alanda olduğu gibi rekreasyon alanında görev
yapan liderden beklenen en önemli özelliklerden
biri de karar verme yeteneğidir. Bu ünitede
rekreasyon lideri olarak görev yapan bireylerin
karar verme becerileri ve karar verme ile ilgili
süreç incelenmiştir. Tüm liderler her zaman en
doğru kararı veremeyebilirler, ancak uygun karar
verme
stratejileri
hakkındaki
bilgilerini
kullanarak doğru karar verme olasılıklarını
148
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden seçeneklerden hangisi etkili
grup liderlerinin özelliklerinden biri değildir?
6. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi rekreasyon
liderinin topluma karşı sorumluluklarından
biridir?
a. Liderlik ettikleri insanlara yön ve anlam
kazandırmak.
a. İnsanlara saygı duyar ve tarafsızlıkla hizmet
eder.
b. Güven sağlamak.
b. Güvenilir bir bireydir ve sır saklamayı bilir.
c. Grup ile ilgili kararları tek başına almak.
c. Grubun üyelerine her konuda yardım eder.
d. Eylemleri onaylamak ve risk almak.
e. Umut verici olmak.
d. Görev aldığı kuruma, topluma ve ülkesine bağlıdır.
2. Aşağıdakilerden seçeneklerden hangisi özellikler yaklaşımında incelenen lider özelliklerden
biri değildir?
e. Rekreasyon lideri, sürekli bir yenilik ve değişim içinde olur.
7. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi karar alma
sürecinin adımlarından biri değildir?
a. Demokratik davranışlar sergilemek
b. Boy
a. Sizi başarıya götürecek sağlıklı bir ortam hazırlayın.
c. Kilo
b. Konunun çerçevesini çizin.
d. Güvenilir olmak
c. Seçenekleri değerlendirin.
e. Güven verme
d. Size en iyi görünen seçeneği seçin.
3. Durumsal Yaklaşıma göre aşağıdakilerden
seçeneklerden hangisi liderin davranışlarını
etkileyen faktörlerden biri değildir?
e. Tek bir seçenek üzerinde odaklanın.
8. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi analitik karar
verme modelinde takip edilen adımlardan biri
değildir?
a. Meslektaşlarının özellikleri ve beklentileri
b. Liderin kişisel ve fiziksel özellikleri
a. Problemin tanımlanması
c. Üstlerin beklentileri ve davranışları
b. Problem ile ilgili bilginin toplanması
d. Gerçekleştirilecek amacın niteliği
c. Seçeneklerin dikkate alınmaması
e. Örgütsel iklim ve politikalar
d. Önceliklerin dikkate alınması
4. 1950-1970’li yıllar arasında liderlik ile ilgili
gerçekleştirilen çalışmalara genel olarak ne ad
verilmiştir?
e. Çözümlerin listelenmesi
a. Özellikler Yaklaşımı
9. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi doğal karar
alma modelinde rekreasyon liderinin sahip olması
gereken becerilerden biri değildir?
b. Durumsal Yaklaşım
a. Dinleme,
c. Karizmatik Liderlik Yaklaşımı
b. Acele karar verme
d. Dönüşümcü Liderlik Yaklaşımı
c. Bilgiyi uygulamaya dökebilme
e. Davranışçı Yaklaşım
d. Sistematik düşünme
5. 1900-1950’li yıllar arasında liderlik ile ilgili
gerçekleştirilen çalışmalara genel olarak ne ad
verilmiştir?
e. Sağduyu
a. Özellikler Yaklaşımı
10. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi yaratıcı
düşünme modeli içerisinde incelenen başlıklardan
biri değildir?
b. Durumsal Yaklaşım
a. Model tanıma
c. Karizmatik Liderlik Yaklaşımı
b. Yansıtıcı düşünme
d. Çağdaş Liderlik Yaklaşımları
c. Sistematik düşünme
d. Simülasyon
e. Davranışçı Yaklaşım
e. Genişletilmiş beyin fırtınası
149
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
1. c Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Kavramının
İncelenmesi” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
Lider; bir grup insanı belirli amaçlar etrafında
toplayabilen, bu amaçlara ulaşmak için onları
etkileme, harekete geçirme yetenek ve bilgilerine
sahip kişidir. Lider; başkalarını etkileyebilen,
nereye, nasıl gidileceğini gösteren, hedef ve
misyon koyan, yol gösteren kişidir.
2. a Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Yaklaşımları”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
3. b Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Yaklaşımları”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Liderlik üzerine gerçekleştirilen çalışmalarda
liderlik, aşağıdaki gibi farklı biçimlerde
tanımlamıştır. Bu çalışmalarda liderlik;
4. e Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Yaklaşımları”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
• Yaratıcı ve yönlendirici moral güç,
5. a Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Yaklaşımları”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
• Çalışanları ikna ederek, davranışlarını
istendik biçime getirme süreci,
6. d Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyonda Liderlik”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
• İki ya da daha fazla birey arasındaki ilişkiyi
etkileme özelliğinin varlığı,
7. e Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Liderlikte
Karar Verme” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
• Grup üyelerinin çalışmalarını yönetme ve
koordine etme,
8. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Liderlikte
Karar Verme” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
• Takipçileri dönüştürmek, hedefleri başaracak
bir vizyon yaratmak ve takipçilere hedeflere
ulaşacak açık bir yol belirleme,
9. b Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Liderlikte
Karar Verme” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
• Örgütlenen grubu
etkileme süreci,
hedeflere
ulaşmada
• Ekibi etkili kılmak için durumlar yaratma
10. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Liderlikte
Karar Verme” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
• Arzu edilir fırsatlar yaratan kaynaklara
odaklanma eylemleri olarak tanımlanmıştır.
Sıra Sizde 2
Liderlik ile ilgili gerçekleştirilen araştırmalar üç
grupta toplanabilir. Bu araştırmalarda; liderin
kişilik ve davranış özellikleri, lider ve takipçileri
arasındaki ilişkileri biçimlendiren durumlar ve
liderlerin takipçileri tarafından algılanma
süreçlerinin incelendiği ifade edilmektedir.
1980’lerde ortaya çıkan ve “Çağdaş Liderlik
Yaklaşımları” olarak adlandırılan dönemde ise;
“karizmatik” (Conger ve Kanungo, House)
“dönüşümsel” (Bass ve Avolio) ve klasik ilişkiler
yerine liderin bir patrondan çok bir eğitici, bir
antrenör gibi davrandığı “Antrenör (Coaching)”
liderler
ile
ilgili
araştırmalar
yapıldığı
görülmektedir
150
Sıra Sizde 3
Yararlanılan Kaynaklar
Luecke beş adımlı karar alma sürecini şu şeklide
incelenmiştir; Sizi başarıya götürecek sağlıklı bir
ortam hazırlayın. Konunun çerçevesini çizin.
Seçenekler yaratın. Seçenekleri değerlendirin.
Bolat, T., Seymen, O. A., Bolat, O. A. ve Erdem,
B. (2008). Yönetim ve Organizasyon, Detay
Yayıncılık, Ankara.
Can, H. (1999). Organizasyon ve Yönetim, 5.
Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara.
Size en iyi görünen seçeneği seçin.
Can, H., Ayhan, Y. ve Tuncer D. Y. (2004).
Genel İşletmecilik Bilgileri, 15. Baskı, Siyasal
Kitabevi, Ankara.
Gürüz ve Gürel (2006) karar vermenin belirli bir
zaman kesitinde ya da belirli bir anda gerçekleşen
statik bir işlem olmadığını ifade etmektedirler.
Zaman boyutundan hareket ederek karar vermeyi
çeşitli aşamalardan oluşan bir süreç olarak
tanımlamak mümkündür. Bu bağlamda karar
verme sorunun farkına varma, sorunu saptama ve
tanımlama, en uygun seçeneği seçme, uygulama
olmak üzere beş aşamadan oluşmaktadır.
Ceylan, C. (2002). Yönetsel ve Organizasyonel
Açıdan Koçluk Yaklaşımı ve Bir Uygulama,
Yayımlanmamış Doktora Tezi, İşletme Ana
Bilim Dalı, Uludağ Üniversitesi.
Chelladurai, P. (1999). Human Resource
Management in Sport and Recreation, Human
Kinetics.
Sıra Sizde 4
Donuk, B. (2007).
Neşriyat, İstanbul.
Rekreasyonel liderlikte maliyet- fayda temelli üç
karar verme modelinden söz edilmektedir. Karar
vermede analitik model, karar vermek için
analitik yöntemlerin kullanıldığı ve en etkili basit
karar vermeyi ifade eden doğrusal bir modeldir.
Doğal karar verme ve yaratıcı karar verme
modelleri ise karışık ve farklı değişkenlerin
olduğu durumlarda etkili karar vermeye yardımcı
olan doğrusal olmayan modellerdir.
Liderlik ve Spor, Ötüken
Durukan, E., Can, S. ve Gök. A. (2007). Bir
Rekreasyon
Faaliyeti
Olarak
Üniversitelerarası Müsabakalara Katılan
Sporcu Öğrencilerin Liderlik Davranışlarının
(Anlayış
Gösterme
Boyutunda)
Karşılaştırılması, Spor Yönetimi ve Bilgi
Teknolojileri Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2., 23-30.
Eren, E. (1991). Yönetim ve Organizasyon,
İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul.
Eren, E. (2005). Stratejik Yönetim ve İşletme
Politikası, 7. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım
A.Ş., İstanbul.
Eren, E. (2007). Örgütsel Davranış ve Yönetim
Psikolojisi, 10. Basım, Beta Basım Yayım
Dağıtım A.Ş., İstanbul.
Ergun, T. (1981). Türk Kamu Yönetiminde
Önderlik Davranışı, TODAİE, Yayını, Ankara.
Fiedler, F. E. (1967). A Theory of Leadership
Effectiveness, McGraw Hill, New York.
Dunham, R. B. ve Pierce, J. L. (1989).
Management, Scott, Foresman and Company,
Illinois.
Güney, S. (2001). Yönetim ve Organizasyon,
Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Gürüz, D. ve Gürel, E. (2006). Yönetim ve
Organizasyon: Bireyden Örgüte, Fikirden
Eyleme, Nobel, Ankara.
Hacıoğlu, N., Gökdeniz, A. ve Dinç, Y. (2003).
Edit: Gökdeniz, A. Boş Zaman ve Rekreasyon
151
Yönetimi: Örnek Animasyon Uygulamaları,
Detay Yayıncılık, Ankara.
Sadler, P. (1997). Leadership, Coopers and
Lybrand, London.
Horn, T. S. (1992). Advance In Sport
Psychology, Human Kinetics Champaign.
Soylu, Y., Tabak, A. ve Polat, M. (2007).
Ankara ilinde savunma sanayinde çalışan orta
kademe yöneticilerin liderlik bileşenlerini
algılamaları, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3,
(5), 179-191.
Hughes, R. L., Ginnet, B. C. ve Curphy, G. J.
(2002). Leadership: Enhancing The Lessons of
Experience, McGraw-Hill Irwin Companies,
Boston.
Şimşek, M. Ş., Akgemci, T. ve Çelik, A. (2001).
Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde
Davranış, Nobel Yayınevi, Ankara; Aktaran;
Donuk, B. (2007). Liderlik ve Spor, Ötüken
Neşriyat, İstanbul.
Hung, H. C. (2008). A Study of Coaches’
Leadership Behavioral Styles And Their
Influence Upon Team Cohesion of College
Voleyball Teams In Taiwan, Doctorate Thesis,
United State Sport Academy, Alabama, A.B.D.
Tabak. A. (2009). Spor Yönetimi, Basım, H.N.
ve Argan, M. (Edit.). Detay Yayıncılık, Ankara.
Ivancevich, J. M. And Matteson, M. T. (2002).
Organizational Behavior and Management,
McGraw-Hill Irwin Companies, Boston.
Thompson, B. (1998). Yeni Yöneticinin El
Kitabı 1: Yönetimin Fonksiyonları, Hayat
Yayıncılık, İstanbul.
Karaküçük, S. (1995). Rekreasyon Boş
Zamanları Değerlendirme: Kavram, Kapsam
ve Bir Araştırma, Ankara
Tiryaki Ş. (2000). Spor Psikolojisi: Kavramlar,
Kuramlar ve Uygulama, Eylül Kitap ve
Yayınevi.
Kılbaş, Ş. (2001). Rekreasyon – Boş Zamanları
Değerlendirme, Anaca Yayınları, Adana.
Uygur, A. ve Göral, R. (2005), Yönetim ve
Organizasyon, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım,
Ankara.
Koçel, T. (2003). İşletme Yöneticiliği: Yönetim
ve Organizasyon Organizasyonlarda Davranış
Klasik-Modern-Çağdaş
ve
Güncel
Yaklaşımlar, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.,
İstanbul.
Wildman J. C. (2006). The Athlete Leader
Role: Interaction of Gender, Sport Type And
Coaching Style, Doctorate Thesis, University of
North Texas, A.B.D.
Koçel, T. (2005). İşletme Yöneticiliği: Yönetim
ve Organizasyon Organizasyonlarda Davranış
Klasik-Modern-Çağdaş
ve
Güncel
Yaklaşımlar, Arıkan Basım Yayım Dağıtım
LTD. ŞTİ., İstanbul.
Http-1
Liderlik
ve
Yöneticilik,
http://www.makalem.com/, 28.01.2003.
Kosef, A. (2003). Appalachian Mountain Club
(AMC) Guide to Outdoor Leadership, AMC
Books, Boston.
Luecke, R. (2008). Karar Almak, Çev: Özer, A.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Martin, B, Cashel, C., Wagstaff, M. ve Breunig,
M. (2006). Outdoor Leadership: Theory and
Practice, Human Kinetics, Leeds.
Mucuk, İ. (2001). Modern İşletmecilik, 13.
Basım, Türkmen Kitabevi, İstanbul.
Özkalp, E. ve Kırel, Ç. (2001). Örgütsel
Davranış, T.C. Anadolu Üniversitesi Eğitim,
Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı,
Yayın No: 149, Eskişehir.
Russell, R.V. (2001). Leadership In Recreation,
Second. Edition, Mc Graw Hill, Boston
152
7
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Rekreasyonun toplumsal boyutunu açıklayabilecek
Rekreasyon eğitiminin amacını tanımlayabilecek,
Rekreasyon program modellerini sıralayabilecek,
Genel rekreasyon etkinlik programı hazırlayabilecek,
Birim rekreasyon etkinlik programı hazırlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Rekreasyon
Rekreasyon Modelleri
Hedef
Program
Değerlendirme
İçindekiler
Giriş
Rekreasyonun toplumsal boyutları
Toplumlarda rekreasyonun önemi ve duyulan ihtiyacın nedenleri
Tarihte rekreasyon eğitimi örgütlenmesi
Rekreasyon eğitiminin amacı
Eğitimde rekreasyon programları
Rekreasyonda program felsefeleri
Rekreasyonda program modelleri
Rekreasyonda programlama süreci
154
Rekreasyon Yönetiminin
Eğitimi
GİRİŞ
Eğitim etkinlikleri gibi rekreatif etkinliklerin de tarih boyunca toplumlar tarafından vazgeçilemeyen
unsurlardan biri olduğu ve ilk çağlardan beri süre geldiği bilinmektedir. İlk insanın varoluşundan
günümüze kadar gelen krolonojik süreç içerisinde insanlar sürekli olarak hayatta kalabilme, birbirleriyle
yakınlaşma, iletişim kurma, sevinç ve üzüntülerini paylaşma ihtiyacı nedeniyle sürekli olarak bir araya
gelmişler, halkın birbiriyle kaynaşmasını, otoritelerini, barış sürecini devam ettirmek için birçok oyun ve
törensel etkinlikler düzenlemişlerdir.
REKREASYONUN TOPLUMSAL BOYUTLARI
Dünya ülkelerindeki modernleşme ve kentleşme süreci, toplumsal değişmeyi de beraberinde getirmiştir.
Toplumsal değişme karşısında ya da değişen çevre karşısında yeni koşullara uyum sağlamaya çalışmak
birey açısından psikolojik ve biyolojik uyum sorunlarını beraberinde getirmektedir. Bu sürecin
kazandırılmasında rekreasyon etkinlikleri etkili bir eğitim aracı olarak kullanılabilir. Bu açıdan
bakıldığında boş zaman etkinlikleri ile yeni kuşağın olumsuz eğilimler geliştirmeleri, kötü alışkanlıklar
edinmeleri, temelde var olan ekonomik, toplumsal, kültürel sorunları daha da yoğun bir şekilde
hissetmeleri, karamsarlığa sürüklenmeleri büyük ölçüde engellenebilecektir. Toplumun temel kültür
yapısı rekreasyon etkinlikleri üzerinde etkili olmaktadır. Rekreasyon etkinlikleri daha çok yöresel
etkinliklerdir. Ancak son yıllarda modern ulaşım ve iletişim teknolojileri sayesinde tüm Dünyada kültürel
engeller büyük ölçüde kaldırılmış, daha ortak ve ulaşılabilir kültürel yaklaşımlar benimsenmiştir.
REKREASYONUN ÖNEMİ VE DUYULAN İHTİYACIN NEDENLERİ
Boş zaman ciddi ve önemli ya da zorunlu işler arasındaki artık bir zaman boşluğu olup, rekreasyon ise bu
boşlukta yapılan etkinlikleri kapsamaktadır. Artan zamanın iyi değerlendirilmesi toplumsal kalkınmayı
sağlayacakken etkili değerlendirilememesi toplumsal yaşamda istenmeyen davranışların yaygınlaşmasına
neden olabilecektir.
Rekreasyonun önemi, hem toplumsal değerlerin farkına varılmasını sağlayan bir eğitim işlevi taşıması
hem de toplumsal kalkınmaya ve yaşam kalitesinin artmasına vereceği katkıdan kaynaklanmaktadır. Bir
başka açıdan ise rekreasyon; günümüz insanının önemli bir sağlık riski sayılan “hareketsizliğin” spor ve
açık alan etkinlikleri ile önlenmesi, her yaştaki insanın bedensel, zihinsel ve sosyal gelişimine katkısı;
aile, bölge ve ülke ekonomisine katkısı, turizm ve spor etkinlikleri ile ülkelerin tanıtımı ve ulusal gelir
sağlama katkısı bakımından önemli bir yere sahiptir.
Rekreasyon etkinliklerine duyulan ihtiyaç, kişisel ve toplumsal olarak sağladığı faydalardan ileri
gelmektedir. Kişisel yönden; fiziki sağlık gelişiminin yaratılması, ruh sağlığı kazandırılması, insanı
sosyalleştirmesi, yaratıcılık, kişisel becerilerin geliştirmesi, çalışma başarısı ve iş verimine etkisi,
ekonomik hareketlilik, insanı mutlu etmesidir. Toplumsal yönden ise; toplumsal dayanışma ve
bütünleşmeyi sağlaması, toplum sağlığı bilinci kazandırma ile demokratik toplum yaratılması,
rekreasyona duyulan ihtiyacın nedenlerinden bazılarını oluşturmaktadır (Karaküçük, 1999). Ayrıca
ülkelerde bireylerin haftalık çalışma saatlerinin azalması, uzun tatil olanakları, yüksek gelir, nüfusların
artması, üretilen binek araç sayısının artması, endüstrileşme ve kentleşme gibi etmenler rekreasyon
etkinliklerine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır (Bannister, 1972).
155
Rekreasyon etkinliklerine duyulan ihtiyacın nedenleri neler olabilir?
TARİHTE REKREASYON EĞİTİMİ ÖRGÜTLENMESİ
Rekreasyon alanında ilk açık alan rekreasyon eğitim örgütlenmesi, Alman Jimnastiği’nin en önemli
isimlerinden birisi Friedrich Ludwing John tarafından, Alman gençlerinin ve halkının vücutlarını daha
dirençli hale getirmek, vatanseverlik ve yurttaşlık duygularını pekiştirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
XIX. yüzyılın başlangıcında İsveç’te Ling tarafından fizyolojik ilkelere dayandırılan ve vücut
hareketlerinden oluşan yeni bir sistem ortaya atılmıştır. İsveç Jimnastiğinde her hareket, vücut üzerinde
fizyolojik bir etki yaratır yaklaşımı doğrultusunda açık alanlarda ve eğitim kurumlarında uygulanmıştır.
İngiltere’de ise o yıllarda rekreatif etkinlikler üniversitelerde açık kampüs etkinlikleri, nehirde ve göl de
kano ve kürek yarışları şeklinde yapılanmıştır. Amerika’da rekreasyon 1918’de en önemli eğitim aracı
olarak kabul edilmiş ve 1930’lu yıllarda ise; kişilik gelişimi ve toplumsal değişmenin aracı olarak bu
alanda gençlik örgütleri kurulmuştur.
Sizce rekreasyon eğitiminin Amerika’da yaygınlaşmasının nedeni ne
olabilir?
REKREASYON EĞİTİMİNİN AMACI
Rekreasyon etkinlikleri ile toplumda yaşamın niteliği gelişmekte, yaşam daha yaratıcı, mutlu ve zengin
duruma gelmektedir. Dinlenme, eğlenme ve zevk alma gibi insan yaşamında önemli olan boş zaman
etkinliklerinin içeriğini; genellikle bilgilenme, sanat etkinlikleri ve ilgilere dönük davranışlar
oluşturmaktadır (Köktaş, 2004). Buradan bakıldığında rekreasyon eğitiminin amacı, farklılaşmış değerleri
ve becerileri olan bir toplum yetiştirmek için kişiyi kapsamlı deneyimlerden geçirmek şeklinde
tanımlanabilir.
REKREASYON EĞİTİMİ PROGRAMLARI
Rekreasyon eğitimi ve genel eğitim arasında yadsınmayacak ölçüde ortaklıklar söz konusudur. Özellikle
çevre, toplum, sağlık, yurttaşlık eğitimleri bu kavramları ortak kılan en önemli yapı taşlarıdır. Rekreasyon
programları; bireylerin çevreye, topluma ve dünya’ya daha uyumlu olabilmeleri, diğer toplumlarla
sağlıklı ilişkiler kurabilmeleri, ortak üretimi gerçekleştirebilmeleri için genel eğitim programlarının
içerisinde yer almaktadır. Rekreasyon programları, ayrıca kamu ve özel sektörlerde, iş dışı zamanın
nitelikli bir biçimde değerlendirilmesi amacıyla düzenlenen eğitim programlarının etkisini de
artırmaktadır. Bu sayede birçok sektörde çalışanların sosyal iletişiminin arttığı, memnuniyetin yükseldiği
ve bu yolla iş kapasitelerinin arttığı ifade edilmektedir. Örneğin; Anadolu Üniversitesi, Eti, Arçelik,
Sarar, Tei, Tusaş gibi kamu ve özel sektörün lider firmalarının her yıl düzenli olarak kurumsal yapıları
içinde ve diğer kurumlarla birlikte rekreasyon etkinlikleri hazırladıkları ve uyguladıkları bilinmektedir.
Serbest zamanlarda yapılan birçok etkinlikler ise organize edilmeden, planlamadan kişinin kendi
kararıyla oluşturduğu etkinliklerdir. Kitap okumak, TV seyretmek, müzik dinlemek, piknik yapmak, ve
bahçe işleriyle uğraşmak gibi. Bireyin bağımsız olarak oluşturduğu etkinlikler olarak tanımlansa da,
serbest zaman programlanabilir (Mills, 1991).
REKREASYON EĞİTİMİNDE PROGRAM FELSEFELERİ
Rekreasyon programı, planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarını içeren bir organizasyondur. Bu
program kişinin sosyal taleplerinin dışında felsefi boyutunu da göz önüne alır. Felsefe kavramı burada
kişinin davranışlarına rehber olan değerler ve inançlar bütünüdür. Bu felsefi yaklaşımlar;
İdealizm; idealizm felsefesine uygun hazırlanan etkinlik programlarının hedef kitleye dürüstlük,
cesaret, yaratıcılık ve sportmenlik değerlerini geliştirecek biçimde sunulması gereklidir.
156
Realizm; Realistler rekreatif ve spor e#itimini okul programlarının bir parçası ve bunları bireylerin
ya!ayacakları dünya’ya uyum sa#lamalarına yardımcı olan parçalar olarak kabul ederler.
Pragmatizm (Yararcılık); Pragmatist programcı çe!itli programları benimser. Yaratıcı etkinlikler
(dans, jimnastik) ve açık alan ya!antıları (kampçılık, da#cılık v.b) bir hayli de#erlidir.
Natüralizm; Natüralistler etkinli#i bireyde katılım yoluyla ta!ınan belirli kapasitelerin geli!imi olarak
görürler. Çok çe!itli etkinliklerle bireyin çevresine uyum sa#lanması amaçlanır.
Existentializm (Varolu!culuk); Programcı mü!terilerine seçme özgürlü#ünü verir. E#er programcı
varolu!çulu#un temel özelli#i olan seçme özgürlü#ünü verirse mü!teri bunu nasıl uygulayacaktır?
Mü!teri etkinli#i seçerken tamamıyla özgür bırakılırsa gerçekten o etkinli#i yapabilecek midir?
(Lumpkin, 1990).
Felsefi yakla!ımlar kendi yakla!ım açılarıyla rekreasyonel etkinlik programlarına rehberlik etmekte,
etkili program modelleri olu!turulmasında yön göstermektedir
REKREASYON E$!T!M! PROGRAM MODELLER!
Günümüzde rekreasyonel etkinliklerinin programlanmasında öncelikle belli bir felsefi yakla!ımın ve bu
yakla!ıma uygun program modelinin benimsenmesi gerekmektedir. Seçilen program modeli sektörün
ihtiyaçlarına uygun olması gerekmektedir. Program modeli bir programın genel yapısını olu!turur.
Programlar uygulanmak istenen felsefi yakla!ımlara göre farklılık gösterir.
"ekil: 7.1: Program Modellerinin Süreci
Kaynak: (Russel ve Lynn, 2007)
Sosyal Savunma Modeli
Sosyal Savunma Modeli; rekreasyon programlarını bir amacı, bir dü!ünceyi ya da bir politikayı
destekleyen bir araç olarak görür. (Russell ve Lynn, 2007).
Sosyal Planlama Modeli
Sosyal Planlama Modeli; toplumların güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek onların ya!am kalitesini
arttırmaya yönelik çözümler bulmaya odaklanır. "htiyaçlar belirlenir ve bu ihtiyaçlara göre program
geli!tirilir (Russell ve Lynn, 2007).
Pazarlama Modeli
Pazarlama Modeli; bireylere istediklerini vermeye odaklanmı!tır. Mü!teri odaklı programları içerir.
Mü!teri ilgilerini de#erlendiren, etkinliklerini planlayan, liderlik yapan, mü!teriye uygun materyali i!e
ko!an, tesisleri sürekli hazır tutan ve bireysel de#erlendirme yapabilen bir anlayı! benimsenir.
Toplum Kalkınma Modeli
Toplum Kalkınma Modeli; bireylerin kendi serbest zaman programlarını olu!turdukları bir taban
örgütlenmesidir. Bireylerin kendi kararlarıyla olu!turdu#u etkinlikleri kapsamaktadır. Örne#in; kitap
okumak, TV seyretmek, müzik dinlemek, bisiklete binmek, da# yürüyü!ü yapmak, sinemaya gitmek v.b
157
!
!
REKREASYON EĞİTİMİNİ PROGRAMLAMA SÜRECİ
Rekreasyonel etkinliklerin bireylerde gelişim sağlaması eğitim programları ile olanaklıdır. Etkinlik
programlanırken öncelikle ihtiyaç analizi yapılmalı ve uygulandıktan sonra değerlendirme süreçleri
sonrasında elde edilen değerlerle önceden belirlenen ölçütler arasında bir fark oluşmuş ise
geliştirilmelidir. Bu durum, program geliştirmeye gerek duyulması, gelişmesi istenen boyutları, program
geliştirme yolları, program geliştirmenin düzenlenmesi ve insan gücü planlamasını gerektirir (Demirhan,
2006). Tüm rekreatif etkinlik programları üç aşamayı gerektirir. Bunlar; hazırlık, uygulama ve
değerlendirme aşamalarıdır.
Program Hazırlık Aşaması
Hazırlık aşamasında ilk ihtiyaç duyulacak şey organizasyonu ve hedef kitleyi tanımaktır. Planlı bir
rekreasyonel etkinlik, müşteri ve katılımcı odaklıdır. Ancak toplumun doğasını ve ihtiyaçlarını da iyi
analiz etmek gerekmektedir. Örneğin; Kamu sektöründe, özel sektörde ve reklam sektöründe gelecek için
neler planlanıyor? Toplumda liderlerin ve çalışanların fikirleri neler? Bu soruları cevaplamak için çevre
ile iletişim kurulmalı, ekonomik, demografik bilgiler toplanmalı ve değerlendirmeler yapılmalıdır. Ayrıca
şu anki katılımcılar kimler? Potansiyel katılımcılar kimler olabilir? Bunlar daha önce her hangi bir
rekreatif programa neden katılmadılar? Hiç hizmet verilmeyen müşteriler kimler? Bu sorular ve tahmini
cevapları ihtiyaç analizi için çok önemlidir.
Hedeflerin Belirlenmesi
Hedef, birey açısından bakıldığında yetiştirdiğimiz bireyde bulunmasını uygun gördüğümüz, eğitim
yoluyla kazandırılabilir nitelikteki istendik özelliklerdir (Ertürk, 1979). Bu özellikler, bilgiler, yetenekler,
beceriler, tutumlar, ilgiler, alışkanlıklar v.b olabilir. Bir ülkedeki bireylerin yaşam görüşleri, inançları,
değerleri ve istemleri tasarlanacak programın hedeflerine ister istemez yansıyacaktır. Hedeflerin
belirlenmesinde neler tanımlanmalı? Programın istenen çıktıları nelerdir? Programcı; hazırlık aşamasında
hedeflerin belirlenmesinden sonra programın gerekçesini, yararlarını, tahmini maliyetini, süresini, insan
gücünü ve tesis ihtiyaçlarını gerçekçi olarak ortaya koymalıdır.
Hedeflerin belirlenmesine geçmeden önce, hedef türlerini tanımlamak gereklidir. Hedefler, uzak,
genel ve özel olmak üzere üç gruba ayrılır.
Uzak hedefler; Politik felsefeyi yansıtarak yol gösterme işlevi görür.
Genel hedefler; Uzak hedeflerin gerçekleşmesinde rol oynayacak kurumların hedefleridir.
Özel hedefler; Bireylerin sağlıklı olmaları için kazandırılması uygun görülen özelliklerdir.
Gözlenebilir ve ölçülebilir özelliktedir ve genel hedeflerin içerisinden çıkarılır ve bunlar kesinleşen
öğretim hedefleridir.
Hedef türleri arasındaki farkları ifade ediniz.
Programcılar, hazırladıkları organizasyonun yürütülebilmesi için bireylerin ve toplumun dikkatini
çekecek, katılımcılarda gelişim sağlamaya yardımcı olabilecek hedefleri belirlerken, organizasyonun
devamlılığını sağlayacak işletim ile ilgili hedefleri de önceden belirlemesi gerekmektedir.
İşletim için iki tür hedeften söz edilebilir;
•
Dış hedefler, programcı ve organizasyonun bireysel katılımcıları ya da toplumun bütününü
kazanmaya dönük ortaya koyduğu hedefleri içerir
•
İç hedefler, işletimle ilgili işler; paranın ödenebilmesi, devamlılık, üyelik ve buna benzer
hedefler.
Hedefleri ortaya koyarken şu üç önemli nokta göz önünde tutulmalıdır (Weiss, 1972).
158
Uygulanabilirlik; Hedefler zaman, bütçe, insan gücü ve diğer kaynaklar açısından uygulanabilir
olmalıdır.
Önem derecesi; Programcılar hedefleri ortaya koyarken bireysel ve toplumsal yönden önem
derecelerine de dikkat etmelidirler.
Uyuşmazlık; Hedefler arasında zaman zaman uyuşmazlık söz konusu olabilir. Örneğin; bir şirketin
harcamaları kontrol altında tutma hedefiyle, 50. yılını kutlama hedefi için yüklü bir harcama yapma isteği
arasındaki uyuşmazlık gibi.
Hedeflerin Hazırlanması
Temel olarak iki tür program hedefi vardır.
•
Uygulama; programın uygulanabilmesini sağlamaya dönük ana hedefler
•
Çıktı; programın uygulanmasından sonra elde edilecek hedef sonuçları
Uygulama ve çıktı hedefleri aşağıdaki dört özelliğe sahip olmalıdır;
Gözlenebilirlik. Hedefler yazılırken olanak olduğunca gözlenebilir ifadeler kullanılmalıdır. Örneğin;
hedefler gösterme, ayırt etme ve uygulama gibi fiiller ile bitirilmelidir.
Ölçülebilirlik. Eylemin ölçülebilir olması önemlidir. Örneğin; katılımcılardan önceden belirlenen
figürleri kullanarak dans etmeleri istendiğinde, gerçekleştirilen dans figürleri uzmanlar tarafından
gözlemlenebilir ve dolayısıyla ölçülebilir.
Değerlendirme Ölçütleri. Hedefler için önceden belirlenen bilimsel bir ölçüt olursa, program sonunda
elde edilen sonucun bir başarı olup olmadığı tartışılabilir. Örneğin; bir fitness çalışma grubuna önceden
program sonunda %5’lik dilim içinde kalp atım sayısında düşüş yaşanacaktır ölçütü konulmuş, sonrasında
genel olarak dakikadaki kalp atımı sayısında % 1, 2’lik bir düşüş kaydedilmiş ise bu programın çok
başarılı olduğu söylenemez. (Russell, R. ve Lynn, J. 2007).
Katılımcılar. Programdan yararlanacak hedef kitle özellikleri önceden net bir şekilde belirtilmeli,
duruma göre öntest ya da bilgi formu ile katılımcıların bilgilerine ulaşılmalıdır.
Program hedeflerinin en önemli özelliği değerlendirme ölçütüdür.
Değerlendirme ölçütü program başlamadan önce katılımcılara bildirilmelidir. Elde edilen
performans önceden verilen değerlendirme ölçütlerine uygun değil ise, programın
başarılı olmadığı söylenebilir.
İçeriğin Tasarlanması
Farklı etkinliklerden hangileri hedefleri karşılayacağının belirlenmesi için içeriğin tasarlanması gereklidir.
Etkili rekreasyon etkinliği gerçekleştirme, etkili bir tasarım sürecinden geçer. Tasarım etkinliği
geliştirmeyi ve müşterilerin sürece etkili katılımlarını da sağlar. Tasarım gerçekleştiren programcıların
aşağıdaki bazı sorulara yanıt bulması gerekmektedir.
•
Program politikaları belirlendi mi?
Program politikaları, hizmet kalitesi ve çalışanların etkililiği için olmalıdır. Bu politikalar programın
iskeleti gibidir. Bu politikaları oluştururken bazı değişkenleri göz önüne almak gerekir.
Kontrol edilemeyen değişkenler; hava durumu, müşterinin durumu, önyargılar ve programın dışındaki
insanların eylemleri gibi.
Etkilenebilir değişkenler; çalışan motivasyonu, müşteri tipleri ve sayısı, etkinlik alanındaki
oluşabilecek kazalar gibi.
Kontrol edilebilen değişkenler; çalışanların düzeyi, eğitimi, malzeme kalitesi, kayıt sisteminin
etkililiği ve yiyeceklerin test edilmesi.
159
•
Etkinlikte kullanılacak hedef ve kazanım ifadeleri oluşturuldu mu?
Rekreasyon etkinlik programı taslağı içerisinde öncelikle, yer alması düşünülen hedef ve kazanım
ifadelerinin belirlenmesi ve insan nitelikleri açısından sıralanıp gruplandırılması gerekmektedir.
•
Etkinlikte kullanılacak içerik yapısı oluşturuldu mu?
Rekreasyon etkinlik programı taslağı içerisinde yer alması düşünülen hedef ve kazanımları bilgi,
beceri, tutum olarak davranışa dönüştürmeye yardımcı olacak içeriğinin belirtilmesi gerekmektedir.
•
Uygulama süresi ne kadar?
Program; müşterilerde fiziksel ve psikolojik tatminin ve gelişimin oluşturulmasına olanak sağlayan bir
süre içermelidir.
•
Hedefler nasıl ölçülecek?
Hedeflerin davranışa dönüşüp dönüşmediğini ortaya koyabilmek için önceden ölçütlerin ve
değerlendirme süreçlerinin belirlenmesi gereklidir.
•
Mevcut kaynaklar (tesis, organizasyon, v.b) nelerdir?
Mevcut olanakların (tesis, araç-gereç, v.b) önceden gözden geçirilmesi ve belirlenmesi gereklidir.
Burada en önemli iş, etkinliklerin doğru tesislerde uygulanmasını tasarlamaktır.
•
Programın tanıtılması nasıl gerçekleştirilecektir?
Program tasarlamanın en can alıcı noktalarından biri de reklamlar, ilanlar, promosyonlar gibi iletişim
araçlarıyla bir şekilde programın etkili tanıtımıdır. Bu durum etkili bir sloganın bulunması ve program
çizelgelerinin oluşturulmasıyla ilişkilidir.
Bunun için aşağıda belirtilen adımlar dikkatli şekilde izlenmelidir.
Program felsefesini geliştirme
•
Fiziksel uygunluğu bireysel olarak sürdürebilme ve hareket yeterliliğini çoğaltma
•
Kapsamı oluşturma
•
Program müşteri merkezli olmalı, müşterilerin özellikleri temeline dayanmalı ve gereksinimleri
karşılamalı
•
Bireysel farklılıklar doğrultusunda etkinlik çeşitlendirilmeli
•
Bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişim birlikte değerlendirilmeli
•
Çıktılar müşterilerin gereksinimlerine uygun olmalı
•
Müşteriler günlük yaşamlarında kullanabilecekleri, yaşamlarını kolaylaştırmada gerekli
olabilecek beceri içerikleriyle tanıştırılmalı
Müşterilerin gereksinimleri
•
Başarı ve hareket etme/ Yarışma ve işbirliği
•
Toplumsal yeterlilik ve akran kabulü
•
Çekicilik ve fiziksel uygunluk
•
Macera
•
Dans ve ritimle kendini ifade etme/Yaratıcılık
Müşteri özellikleri ve ilgileri
•
Bilişsel, Duyuşsal, Psikomotor
160
Programı tasarlama sırasında yukarıda belirtilen her aşama için ayrıntılar belirlendikten sonra örnek
olarak aşağıda yaz döneminde yetişkinlere yönelik 2 grupta temel düzeyde 5 haftalık 10 saat Tenis, 7.5
saat Oryantiring ve 5 saatlik Latin Dans etkinliklerinin yer aldığı bir program taslağı oluşturulmuştur.
Tablo 7.1: Rekreasyon Etkinlik Tablosu
GRUP 1
09:00 – 10:00
Pazartesi
Salı
Tenis
Latin
Dansları
10:30 – 12:00
Çarşamba
Cuma
Oryantiring
17:00– 18:00
GRUP 2
Perşembe
Tenis
10:00 – 11:30
Oryantiring
09:00 –10:00
Tenis
18:30– 19:30
Latin
Dansları
Tenis
Yaz döneminde yetişkinlere yönelik tasarlanan genel etkinlik tablosunda yer alan Tenis etkinliğiyle
ilgili tasarlanan 10 saatlik paket program içeriği aşağıda sunulmuştur.
Etkinlik süreci içerisinde kullanılacak yöntemlere ilişkin uygulamalar ve etkinlik sonundaki
değerlendirme süreçlerinde kullanılmak üzere gözlem kartları ve diğer ölçme araçları önceden
hazırlanmalıdır.
161
Tablo 7.2: Rekreasyon Etkinliği İçin Paket Tenis Programı
KONU: TENİS
HEDEF: Teniste Temel Bilgi ve Teknikleri Uygulayabilecek
HEDEF KİTLE: Yetişkinler Karma
ETKİNLİK YERİ: Anadolu Üniversitesi Kortları
ÖĞRETİM MATERYALİ: Eğitim Cd’si Çalışma Yaprağı, Ölçüt Tablosu, Gözlem Kartı,
Kort, Tenis Filesi, Tenis Raketi, Duvar, Tenis Topları.
SÜRE: 10 Ders Saati
ETKİNLİK DÖNEMİ: Yaz Dönemi(Temmuz-Ağustos)
KONULAR
I. TENİS
MATERYALL
ERİ,
ALAN
VE
KURAL
BİLGİSİ
II. TEMEL TENİS
TEKNİKLERİ
KONULARIN AÇILIMI
DERS SAATİ
a.
TENİS MATERYALLERİ BİLGİSİ
15 DAKİKA
b.
TENİS KURAL BİLGİSİ
1.5 SAAT
c.
TENİS SAHA ÖLÇÜSÜ BİLGİSİ
15 DAKİKA
a.
RAKET
TUTMA
VE
RAKETİN
FARKLI
YÖNLERİ
İLE
TOP
SEKTİRME ÇEŞİTLERİ
1.
Teniste temel duruş pozisyonu
ve raket tutuş şekilleri
30 DAKİKA
2.
Teniste forehand ve backhand
top sektirme ile birlikte denge ve
koordinasyonu sağlama
30 DAKİKA
b.
FOREHAND DÜZ VURUŞ
c.
BACKHAND DÜZ VURUŞ
1.5 SAAT
d.
FOREHAND SMAÇ
1.5 SAAT
e.
SERVİS
2 SAAT
2 SAAT
Spor eğitimi programlarıyla
www.meb.gov.tr adresini ziyaret edebilirsiniz.
162
ilgili
daha
detaylı
bilgi
için
Tablo 7.3: Paket Tenis Programı "çeri!i
KONU: TEMEL TEN"S B"LG"S"
KAZANIMLAR
Bu ünitenin
sonunda
katılımcı;
1. Tenis için gerekli
olan materyallerin
kullanım #ekillerini
tanır.
ETK"NL"K ÖRNEKLER"
“TEN!SE MERHABA!”
Topun çapı 6.35 cm. ila 6.67 cm. arasında ve
a!ırlı!ı da 56.7 gr. ila 58.5 gr. arasında
olmalıdır.
Raketin uzunlu!u, sap kısmı dahil 81.28 cm.
den fazla olmamalı, geni#li!i de 31.75 cm.
den fazla olmamalıdır.
A!ın yüksekli!i, orta noktasında 0.91 m.
AÇIKLAMALAR
[!]Bu konuların
i%leni%inde verilecek
beceriler:
Ara#tırma, bilgi
teknolojileri kullanma,
ele#tirel dü#ünme,
Türkçeyi do!ru, güzel
ve etkili kullanma
becerisi.
olmalıdır. A!ın üst kısmında 5 cm.den dar
ve 6.3 cm.den geni" olmamak "artıyla
tamamen beyaz renkli bir bant bir ba"tan
di!erine a!ın üst kısmına geçirilir.
[!]Bu konuların
i%leni%inde verilecek
de#erler:
2. Tenisle ilgili
oyun
kurallarını
irdeler.
3. Tenis sahasını
#ekille gösterir.
Çalı#kanlık, bilimsellik,
dayanı#ma, saygı,
sorumluluk, i# birli!i,
ele#tirilere açıklık,
“ TEN!S! KURALLARIYLA OYNAMAYA
VAR MISIN?”
Tenis maçı CD’si ve slayt gösterisi izlettirilir.
Katılımcılardan izleme sürecinde hakemlerin
maçı yönetirken ne tür kararlar verdikleri
saptanır. Çeli#kili olan kararlar tespit edilip
tekrar o bölümler CD’den izlettirilir.
“KORTUNU TANIMAYA VAR MISIN?”
Katılımcılara tenis kortu özellikleri slayt
gösterisi olarak izlettirilir. Tenis sahasının
özellikleri irdelenir. Gerçek tenis kortu
gösterilerek katılımcılarda saha hakkındaki
bilgiler somutla"tırılır.
163
!
!
Bu konuda sözlü
sunum ve gözlem kartı
kullanılarak
de!erlendirme
yapılabilir.
Tablo 7.4: Paket Tenis Programı "çeri!i
KAZANIMLAR
ETK!NL!K ÖRNEKLER!
Bu
ünitenin
sonunda
katılımcı;
“DURU" VE RAKET
SORUMLUSUN!”
4. Teniste temel
duru#
pozisyonunu ve
raketin tutu#unu
do!ru
formda
yapar.
AÇIKLAMALAR
TUTU"UNDAN
[!]Bu konuların i%leni%inde
verilecek beceriler:
Katılımcılara teniste temel duru# pozisyonu
ve raket tutu#u ile ilgili ö!retim cd si
izlettirilir.
"zledikleri
ö!retim
cd’sini
yorumlamaları istenir.
Ara#tırma, problem çözme,
ele#tirel
dü#ünme,
manipülatif, lokomotor ve nonlokomotor beceri.
Daha sonra tenis maçından örnek bir bölüm
izlettirilerek de!i#ik pozisyonlarda temel
duru# pozisyonunu, raket tutma tekni!ini
topun geli# açısı ve yüksekli!ine göre duru#
ve tutu# pozisyonlarını saptamaları istenir.
[!]Bu konuların i%leni%inde
verilecek de#erler:
Yeterli bilgi edinildikten sonra ilk olarak
teniste temel duru# pozisyonu ve raket tutma
ile ilgili bacakların, gövdenin, parmakların ve
bile!in do!ru uygulaması istenir.
Daha sonra tutu# ile birlikte vücut ve adım
pozisyonunu birlikte yapmaları istenir.
Yapılan bu uygulamalarda katılımcıların
do!ru uygulamaları gerçekle#tirebilmeleri
için çalı#ma yapra!ı da!ıtılır.
164
!
!
Çalı#kanlık,
dayanı#ma,
saygı, sorumluluk, i#birli!i,
güvenlik.
" Di!er sporlardaki temel
duru#
pozisyonları
ile
ili#kilendirilebilir.
Bu konuda
kullanılarak
yapılabilir.
gözlem kartı
de!erlendirme
Tablo 7.5: Paket Tenis Programı İçeriği
KAZANIMLAR
ETKİNLİK ÖRNEKLERİ
AÇIKLAMALAR
Bu ünitenin sonunda
katılımcı;
“TENİS DENİNCE AKLA
ÖNCE
TOP
SEKTİRME
GELİR”
[!]Bu konuların işlenişinde verilecek
beceriler:
5. Teniste forehand,
backhand
top
sektirmede
vücudun
denge ve koordinasyonunu sağlar.
Katılımcılara önce raket ile
forhand ve backhand top
sektirme, vücudun dengesinin ve koordinasyonunun
sağlanması gösterilir.
Daha sonra raket ile forhand
ve backhand top sektirmeleri,
bunu yaparken de vücudun
denge ve koordinasyonunun
sağlanması istenir.
Bilgi teknolojileri kullanma, problem
çözme, yaratıcı düşünme, manipülatif,
lokomotor ve non- lokomotor beceri.
[!]Bu konuların işlenişinde verilecek
değerler:
Çalışkanlık, dayanışma, sorumluluk.
İşbirliği, yardımlaşma, güvenlik, materyalleri koruma, sabır.
Masa tenisindeki forehand
backhand top sektirme konusu
ilişkilendirilebilir.
Etkinliğin sonunda da raket
ile duvarda top sektirmeleri
istenir.
Yapılan bu uygulamalarda
katılımcılara
gözlem
yapabilmeleri için gözlem
kartı dağıtılır, birbirlerine
dönüt vermeleri sağlanır.
165
Bu konuda gözlem kartı, kullanılabilir.
ve
ile
Tablo 7.6: Paket Tenis Programı "çeri!i
KAZANIMLAR
ETK!NL!K ÖRNEKLER!
Bu ünitenin
sonunda
katılımcı;
“ETK!L!
FOREHAND
YEN!LMEZ OL!”
6. Forehand
düz vuru#taki
dikkat etmesi
gereken
noktaları analiz
eder.
7. Forehand
düz vuru#ta kol,
vücut ve raket
pozisyonunu
yapar.
AÇIKLAMALAR
VUR
Katılımcılara teniste forehand düz
vuru#u ile ilgili ö!retim cd si izlettirilir.
Forehand vuru#unda topun geli#
açısına göre vuru# sırasındaki vücut
pozisyonlarını analiz etmeleri istenir.
Öncelikle duvarda i#aretlenmi# alana
do!ru forehand vuru#u çalı#maları
istenir.
Sonra kar#ılıklı olarak fileye geçerler.
Bir taraf topu eliyle kar#ısındakine
atarken kar#ıdaki tarafın da topla raketi
bulu#turup arkada#ına yönlendirmesi
istenir.
Daha sonra e#li #ekilde
kar#ılıklı olarak forehand
yapmaları istenir.
[!]Bu
konuların
verilecek beceriler:
i%leni%inde
teknolojileri
kullanma,
Bilgi
problem
çözme,
ele#tirel
dü#ünme,
yaratıcı dü#ünme,
manipülatif, lokomotor ve nonlokomotor beceri.
[!]Bu
konuların
verilecek de#erler:
Çalı#kanlık,
sorumluluk.
i%leni%inde
dayanı#ma,
saygı,
"#birli!i, yardımla#ma, güvenlik,
materyalleri koruma, sabır.
raketle
vuru#u
En sonunda ise kortta iki yarı sahaya
geçmeleri ve file üzerinden forehand
vuru#u kar#ılıklı yapmaları istenir.
" Masa Tenisinde forehand vuru#
tekni!i ile ili#kilendirilebilir.
Yapılan
bu
uygulamalarda
katılımcıların birbirlerini gözlemeleri
için ölçüt tablosu ve gözlem kartı
da!ıtılır. Böylece dönüt ve kayıt
yapmaları sa!lanır.
Bu konuda ölçüt tablosu
gözlem kartı kullanılabilir.
166
!
!
ve
Tablo 7.7: Teniste Forehand Vuruş İçin Ölçüt Tablosu
TARİH
YAŞ
Yetişkinler karma
KONU
Teniste forehand vuruş
İSİMLER
Uygulayıcı:
ÖLÇÜTLER
ŞEKİL
1.UYG
Baş ZİV
Ayaklar
omuz
genişliğinde
açılır dizler hafif
bükülür
ve
gövde hafif öne
eğilir.
DÖNÜT
Gövdeni öne eğ!
Raketi
geriye
çekerken
aynı
zamanda raket
çevrilir, destek
ayağı öne alınır
top
kalça
hizasında
yakalanır
ve
topu taşıyarak
topa
vuruş
yapılır.
Raketi çevirirken destek
ayağını
öne
almayı
unutma!
Gövde
fileye
paralel konuma
getirilir ve raket
omuz hizasına
kadar savrulur.
Hareketi sürdür!
Raketi omuz hizasına
kadar savur!
167
Gözlemci:
2.UYG
Baş ZİV
Tablo 7.8: Paket Tenis Programı "çeri!i
KAZANIMLAR
Bu ünitenin sonunda
katılımcı;
8.
Backhand
vuru#unda vücut, kol ve
raket
pozisyonlarını
yapar.
ETK!NL!K ÖRNEKLER!
“BACKHAND
AYRICALIKTIR”
VURU"
AÇIKLAMALAR
B!R
Katılımcılara teniste backhand
vuru#u ile ilgili ö!retim CD’ si
izlettirilir. Omuz ba#ının fileye
dönük ve dik olması gerekti!i,
raketin
iki
elle
tutulması
gerekti!inin altı çizilir.
[!]Bu konuların i%leni%inde
verilecek beceriler:
Problem
dü#ünme,
lokomotor
beceri.
çözme,
yaratıcı
manipülatif,
ve non-lokomotor
Öncelikle duvarda i#aretlenmi#
alana do!ru backhand vuru#u
çalı#maları istenir.
Sonra kar#ılıklı olarak fileye
geçerler. Bir taraf topu eliyle
kar#ısındakine atarken kar#ıdaki
tarafın da topla raketi bulu#turup
arkada#ına yönlendirmesi istenir.
Daha sonra e#li #ekilde raketle
kar#ılıklı olarak backhand vuru#u
yapmaları istenir.
[!]Bu konuların i%leni%inde
verilecek de#erler:
Dayanı#ma, saygı, sorumluluk.
"#birli!i, güvenlik, materyalleri
koruma, sabır.
En sonunda ise, kortta iki yarı
sahaya
geçmeleri
ve
file
üzerinden
backhand
vuru#u
kar#ılıklı yapmaları istenir.
Bu konuda
kullanılarak
yapılabilir.
Yapılan
bu
uygulamalarda
katılımcılara
çalı#ma
kâ!ıdı
da!ıtılır, böylece do!ru uygulama
yapmaları sa!lanır.
168
!
!
gözlem kartı
de!erlendirme
Tablo 7.9: Teniste Backhand vuruş İçin Çalışma Kâğıdı
YAŞ
KONU
TARİH
Yetişkinler karma
Teniste Backhand vuruş
ÖLÇÜTLER
ŞEKİL
DÖNÜT
Ayaklar hafif açılır, dizler
hafif bükülür ve gövde
öne
eğilir.
Raket
backhand
tarafına
çevrilirken geriye alınır ve
iki elle tutulur.
Gövdeni eğmelisin.
Raketi iki elle tut!
Raketi backhand tarafına
çekerken raket çevrilir.
Destek ayağı öne alınır.
Topu taşıyarak vuruş
yapılır.
Raketi
backhand
tarafına
çevirirken
destek ayağını öne al.
Gövde
fileye
paralel
konuma getirilir ve raket
omuz hizasına kadar
savrulur.
Raketi omuz hizana
kadar savur.
169
Tablo 7.10: Paket Tenis Programı İçeriği
KAZANIMLAR
ETKİNLİK ÖRNEKLERİ
AÇIKLAMALAR
Bu ünitenin
sonunda
katılımcı;
“FOREHAND SMAÇ İLE UÇMAYA
HAZIR MISIN?”
[!]Bu
konuların
işlenişinde
verilecek beceriler:
Katılımcılara teniste forehand smaç
vuruşu ile ilgili öğretim cd si
izlettirilir.
Daha
sonra
tenis
maçından
örnek
bir
bölüm
izlettirilerek topun geliş açısı ve
zamanlamasına
göre
vuruş
sırasındaki vücut pozisyonlarını
saptamaları istenir.
Problem
çözme,
yaratıcı
düşünme, manipülatif, lokomotor
ve non-lokomotor beceri.
9. Forehand smaç
vuruşunda vücut,
kol
ve
raket
pozisyonunu
yapar.
Vuruş hareketi gerçekleştirilmeden
önce ilk olarak hareketin topsuz
olarak gösterilmesi sağlanır.
[!]Bu
konuların
verilecek değerler:
işlenişinde
Dayanışma, sorumluluk.
İşbirliği, yardımlaşma, güvenlik,
ders materyallerini koruma, sabır.
İkinci olarak duvarla aralarında olan
mesafenin 3/2 sine topu yere
vurdurarak
duvara
sektirmeleri
istenir.
Üçüncü olarak karşılıklı filenin
karşısına geçilir. Bir tarafın topu
eliyle karşıya ve yükseğe doğru
atması, diğer tarafın da vuruşu
gerçekleştirmesi istenir.
Badminton da yer alan
forehand
smaç
konusu
ile
ilişkilendirilebilir.
Dördüncü
aşamada
ise
aynı
hareketin karşılıklı olarak raketle
yapılması istenir.
Yapılan
bu
uygulamalarda
katılımcıların birbirlerini gözlemeleri
için ölçüt tablosu ve çalışma
yaprakları
dağıtılır.
Böylece
birbirlerinin
performansını
kayıt
yaparak dönüt sağlanır.
170
Bu konuda çalışma yaprağı ve
gözlem
kartı
kullanılarak
değerlendirme yapılabilir.
Tablo 7.11: Paket Tenis Programı İçeriği
KAZANIMLAR
ETKİNLİK ÖRNEKLERİ
AÇIKLAMALAR
sonunda
“BAŞARMAK İSTİYORSAN ETKİLİ
SERVİS KULLANMALISIN!”
10. Servis atışında kol,
vücut
ve
raket
pozisyonunu
doğru
formda yapar.
Katılımcılara teniste servis atışıyla ile
ilgili öğretim cd si ayrıca bir model
tarafından servis atışı ve karşılanması
gösterilir.
[!]Bu konuların
işlenişinde verilecek
beceriler:
Bu ünitenin
katılımcı;
Daha
sonra
katılımcılara
tenis
maçından örnek bir bölüm izlettirilerek
servis atışında topun açısına göre
vuruş
sırasındaki
ve
servis
karşılamadaki vücut pozisyonlarını
saptamaları istenir.
İlk olarak sağ elini kullananlar için sol
ayaklarının önde olması istenir. Raket
sapının uç kısmı sol ayağın hizasında
yerleşmesi istenir.
Araştırma, sorgulama,
yaratıcı düşünme,
manipülatif, lokomotor,
non- lokomotor beceriler.
[!]Bu konuların
işlenişinde verilecek
değerler:
Sorumluluk.
İkinci olarak topu yukarıya atıp topun
raketin ortasına düşmesi istenir.
11. Servis karşılamada
kol,
vücut
ve
raket
pozisyonunu
doğru
formda yapar.
Üçüncü olarak aynı hareket topa vuruş
hareketiyle gerçekleştirilir. En sonra
atılması istenir.
Servis karşılamada ise, temel duruşu
gösterildiği biçimde yapmaları istenir.
Her iki bacağın birbirine paralel,
raketin iki elle de tutulmuş olması
istenir. Topun atıldığı bölge hangisi
ise, o bölgeye doğru raketle birlikte kol
açılmalı
ve
top
karşılama
sağlanmalıdır.
Yapılan
bu
uygulamalarda
katılımcıların birbirlerini gözlemeleri
için ölçüt tablosu ve gözlem kartı
dağıtılır. Böylece dönüt vererek kayıt
yapmaları sağlanır.
Bu konuda gözlem kartı
kullanılarak değerlendirme
yapılabilir.
Uygulama
Hazırlama aşamasında belirtilen her şey bu aşamada uygulanmaya başlar. Programcı rekreasyon
programında yer alan tüm detayları uygularken sıralamaya göre hareket etmelidir. Uygulama; program
politikalarının geliştirilmesini, tesislerin seçilmesini, etkinlik saatlerinin düzenlenmesini ve programın
adını, sloganını konmasını ve tanıtılmasını gerektiren bir süreçtir.
Programcılar, düzgün gitmesi istedikleri bir program süreci için programı gözlemek zorundadırlar.
Programı gözleme, kayıt ve rezervasyon stratejilerini de anlamayı gerektirir. Çünkü birçok etkinlik
171
öncesinde kayıt, ödeme gibi i"lerin yapılması gerekmektedir. Program uygulama a"aması ayrıca dikkatli
bir risk yönetimini de gerektirir. Grup kontrolü, güvenlik, risk yönetiminin kapsadı!ı konulardır.
Programcılar ayrıca teknolojiyi kullanarak envanterleri, tesis rezervasyon kayıtlarını, personel performans
dosyalarını, program bilgilerini, finans kayıtlarını, kaza ve olay kayıtlarını tutmalı ve yorumlamalıdırlar.
Tesis kullanımı ve Koordinasyon
Hangi tesis ya da tesislerin kullanılaca!ına karar vermek de programın uygulama a"amasında önemli yer
tutmaktadır. Rekreasyon programları için tesise karar verilirken "unlar göz önünde bulundurulmalıdır:
•
Tesislerin herkese e"it biçimde hizmet vermesi:
•
Tesislerin etkili kullanılması: Program çizelgesi ne kadar iyi hazırlanırsa katılımcıların da
programdan maksimum düzeyde yararlanmaları sa!lanır.
•
Di!er kurumlarla koordine olma: Kamuya ait tesislerin özel kurumlar tarafından kullanılmasını
sa!lamak (Eti "irketinin A.Ü.BESYO spor alanlarını kullanması gibi).
•
Çevreyi koruma: Tüm programlarda çevreye zarar veren, kirlili!e yol açan uygulamalardan uzak
durulması gerekir (kamp yapılan alanın kirlenmesine yol açabilecek, bitki örtüsüne zarar
verebilecek çöpleri etrafta bırakma, mangal yakma, v.b faaliyetlerin programda yer almaması).
•
Tesislerin bakımı: Tesis bakımı da planlı bir "ekilde olmalı.
Bazı özel "irketler ve kamu kurulu"ları, çalı"anlarının etkinlik yapabilmeleri için kortlar, havuzlar,
saunalar, kapalı alan oyun salonları, bisiklet yolları ve buna benzer donanımları sa!ladı!ı görülmektedir.
Programın Tanıtılması
Tanıtımın amacı; bilgilendirme, ikna etme, hatırlatma ve programın yararları hakkında insanlara bilgi
vermektir. Bu da reklam, ilan ve satı" promosyonlarıdır (kupon, ti"ört, e"antiyonlar vb.). bunun için do!ru
pazarlama stratejileri kullanılmalıdır. Bu da etkili bir slogan ve program çizelgesiyle olur.
"sim ve Slogan Olu!turma
#sim katılımcılara o program için çok iyi ipucunu vermelidir. Programın hem içeri!ini yansıtmalı, ayırt
edici olmalı, hatırlaması kolay olmalı, hem de benzer programlar için de kullanılabilmelidir.
Örnek olarak; birlikte kortlarda fırtına gibi esmeye, do!aya tam uyum sa!lamaya ve Latin rüzgârlarında
dans etmeye var mısınız? sloganı kullanılabilir.
Program Çizelgesi
Programlar yıllık, mevsimlik, haftalık ve günlük çizelgeler olarak yapılabilir. Çizelgede ba"vuru "artları,
programın süresi, haftanın günleri ve saatler belirtilmelidir.
A"a!ıda öncelikle örnek olarak ba"vuru "artları, dönemlik ve günlük etkinlik program örnekleri
verilmi"tir.
Rekreasyon Etkinli!i Programına Ba"vuru $artları:
Rekreasyon Etkinli!i Programına katılacak kadın ve erkek adayların ya"ları 40-45 ya" aralı!ında
olması gerekir.
Programlara kayıt esnasında bir sa!lık kurulu"undan “Rekreasyon Etkinli"i Programlarına
Katılmasında Sa"lık Yönünden Bir Sakınca Yoktur” ibareli hekim raporu getirilmesi zorunludur.
Getirmeyenlerin ba"vurusu kesinlikle kabul edilmeyecektir.
Yıllık ve dönemlik çizelgeler içinde birden fazla yer alan etkinlikler ayrıca aylık, haftalık ve günlük
olarak gösterilmelidir.
172
!
!
Tablo 7.12: Dönemlik Rekreasyon Etkinlik Programı Çizelgesi
ETKİNLİKLER
Tenis
Orienteering
Latin Dansları
TEMMUZ
TEMMUZ
TEMMUZ
TEMMUZ
AĞUSTOS
…/…/2012
…/…/2012
…/…/2012
…/…/2012
…/…/2012
1.Hafta
2. Hafta
3. Hafta
4. Hafta
5. Hafta
Etkinlik
Sorumlusu
Etkinlik
Sorumlusu
Etkinlik
sorumlusu
Etkinlik
Sorumlusu
Etkinlik
Sorumlusu
………
………
………
………
………
……….
……….
……….
……….
……….
………
………
………
………
………
……….
……….
……….
……….
……….
………
………
………
………
………
……….
……….
……….
……….
……….
Dönemlik çizelgeler hazırlanırken dinlenme, etkinlik araları iyi düşünülmeli ve uygun saatler
verilmelidir. Örneğin; yetişkin karma grubun dış ortamdaki etkinlik saatleri, yaz aylarında güneşin etkili
olduğu saatler düşünülerek belirlenmiştir. Başarılı bir program çizelgesinin sırrı, katılımcıların hem
ihtiyaçlarını karşılaması hem de onlara kolaylık sağlayacak ortamları sunabilmesidir.
Programda belirtilen paket tenis programında yer alan backhand vuruş konusu ile ilgili günlük
program örneği aşağıda ayrıntılı biçimde verilmiştir.
KONU: Teniste Backhand Vuruş
GRUP: Yetişkin Karma/10
SÜRE: 60Dk (30+30)
TEMEL BECERİLER: Alıştırma becerisi, çabuk karar verme, yaratıcı düşünme.
ÖĞRETİM MATERYALLERİ: Tenis sahası, duvar, tenis raketleri, tenis topları,
ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ VE TEKNİKLERİ: Komut yöntemi, Alıştırma yöntemi, gözlem tekniği.
HAZIRLIK EVRESİ
Teniste backhand vuruş ile ilgili her bir öğretim aşaması için süre, içerik ve öğretim materyalleri
belirlenir. Değerlendirme ölçütleri ve kartları hazırlanır.
173
G"R"$ EVRES": (15 dk)
HEDEF: Teniste backhand vuru" için vücudunu hazırlayabilecek
KAZANIMLAR:
• Teniste backhand vuru" için gerekli olan ısınma hareketlerini bilir.
• Teniste yapılan ısınma hareketlerinin önemini kabul eder.
• Teniste backhand vuru" için gerekli olan ısınma hareketlerini yapar.
HEDEF : Teniste backhand raket tutu"unu sergileyebilecek.
KAZANIMLAR:
Teniste backhand raket tutu"unu bilir.
Teniste backhand raket tutu"unun vuru" için ne kadar önemli oldu!unun farkına
varır.
Teniste backhand tutu"u parmak ve avuç hareketini raketin sap bölümünde
uygular.
•
•
•
•
!!!!Isınma, Stretching (10 dk)
E!itimci katılımcıları derin kolda iki"erli sıraya geçirir. Daha sonra her katılımcıya 2 tenis topu verir ve
hafif tempoda ko"arken serbest "ekilde topları yere vurdurup tutmalarını ister. Düdük sesiyle birlikte
katılımcılar ko"maya ba"lar. (6 dk) E!itimci katılımcılardan topları geri alır. Katılımcılardan yarım daire
"eklinde dizilmelerini ister ve gerekli olan stretching hareketlerini içlerinden birine yaptırır. (4 dk)
•
!
Backhand Tutu! Tekni"inin Anlatılması, Tekni"in Gösterilmesi(5 dk)
E!itimci backhand raket tutu" tekni!ini katılımcılara anlatır, onlardan do!ru "ekilde uygulamalarını ister.
(3 dk) Varsa düzeltme ve dönüt uygular. (2 dk)
ESAS EVRE: (40 dk)
!"!"#$%&!'()*+,(&*!%'%$!-./010!2(3*4!2()#!5#6%4#7%),#86%49!
!
HEDEF: Teniste backhand vuru! tekni"ini gerçekle!tirebilecek
KAZANIMLAR:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Teniste raketi çift elle tutması gerekti"ini ve vuru! tekni"ini bilir.
Teniste backhand vuru! tekni"ini gerçekle!tirmeye ilgi duyar.
Teniste ayakları omuz geni!li"inde açmayı ve dizlerini hafifçe bükmeyi yaparak
gösterir.
Teniste gövdeyi hafif öne e"meyi ve raketi vücudun önünde tutmayı yaparak gösterir.
Teniste raketi backhand tarafında geriye çekmeyi ve raket çeviri!ini yaparak gösterir.
Teniste vücudu döndürmeyi ve topu kalça hizasında yakalar.
Teniste topu ta!ıyarak vurur.
Teniste vuru!tan sonra gövdeyi paralel konuma getirerek raketi omuz hizasına kadar
savurur.
Backhand vuru! tekni"inin gerçekle!tirilmesi (15 dk)
E!itimci backhand vuru" tekni!ini göstererek anlatır ve katılımcılardan a"amaları birlikte uygulamalarını
ister. (2 dk) Ayaklar omuz geni"li!inde açık, dizler bükülü, raket ba"ı çene hizasında tutulur. Öncelikle
raket çift elle tutulurken raket backhand tarafına çevrilir. (3 dk) Gövde döndürülürken, raket kalça
hizasından arkaya do!ru çekmeye ba"lanır. Bu arada omuz ba"ını dik duruma getirmek için gövdeyle
birlikte hareketlendirilir. (2 dk) Raket kalçadan arkaya çekilir. (2 dk) Raketi geriye çekerken destek aya!ı
öne getirilir. Vücut a!ırlı!ı arka aya!ın üstündedir. (2 dk) Vücudun a!ırlı!ı arka ayaktan öndeki destek
aya!ına aktarılır. Bu arada vuru" için raket iyice geriye alınır. Vücudun a!ırlı!ı tamamen öndeki destek
aya!ındadır. (2 dk) Vuru" gerçekle"tirilir. Raket vuru"u takip eder ve omuza kadar getirilir. Raket
vuru"un savurma gücü ile omuza do!ru gelir. (2 dk)
174
!
!
!
HEDEF: Teniste duvardaki hedefe backhand vuru!u uygulayabilecek.
KAZANIMLAR:
•
•
•
•
•
Teniste raket, top ve hedef arasındaki ili!kiyi kafasında canlandırır.
Teniste hedef belirlemenin önemini kabul eder.
Teniste backhand vuru!ta raket ile topu hedefe do"ru yönlendirir.
Teniste belirlenen hedefe backhand vuru!u istenilen !ekilde yapar.
Duvardaki Hedefe Backhand Vuru! Uygulaması (10 Dk)
E!itimci katılımcılardan topları alıp duvarda çizilmi" olan hedeflerin kar"ısına geçmelerini ister.
Backhand vuru" tekni!i ile çizilmi" olan hedefleri vurmalarını ve duvardan gelen topla arka arkaya 5 kez
backhand vuru" yapmalarını ister. (10 dk)
HEDEF:!Teniste kar!ıdan gelen topa pozisyon alıp backhand vuru!u uygulayabilecek#
KAZANIMLAR:
•
•
•
•
•
•
•
Teniste topa odaklanması gerekti"ini bilir.
Teniste topla e! zamanlı hareket etmenin önemini kabul eder.
Teniste kar!ıdan atılan topa göre raketi backhand tarafına çevirmeyi yaparak gösterir.
Teniste kar!ıdan gelen topa göre kendi hareket hızını ayarlar.
Teniste vücudunun a"ırlı"ını destek aya"ına aktararak raketi topla bulu!turur.
Kar!ıdan gelen topa pozisyon alıp backhand vuru!u uygular.
Kar!ıdan Atılan Topa Backhand Vuru! Çalı!ması (15 Dk)
E!itimci katılımcılara yapacakları çalı"mayı anlatır. (2 dk) E!itimci topu atmaya hazırlanırken, ayaklar
omuz geni"li!inde açık, dizler bükülü, raket ba"ı çene hizasında tutulur. Raket çift elle tutulurken çevrilir.
Top kar"ıdan gelirken topu görür görmez çift elle tutulan raket açılmaya ba"lar. (2 dk) Top yere do!ru
dü"erken, gövde döndürülür ve raket kalça hizasında arkaya çekilmeye ba"lanır. Bu arada omuz ba"ını
fileye dik duruma getirmek için gövdeyle birlikte hareketlenilir. (2 dk) Vuru" için destek aya!ı öne
getirilir. Tüm dikkat yerden sekip gelen toptadır. Vücut a!ırlı!ı arka aya!ın üstündedir. (2 dk) Raket iyice
geride vuru" için kuvvet alınmı" beklerken, destek aya!ı öne alınır. Vücudun a!ırlı!ı arka ayaktan öne
aktarılır. Daha sonra raket topa do!ru çekilmeye ba"lar. (3 dk) Vuru" gerçekle"tirilir. Vücudun a!ırlı!ı
tamamen öndeki destek aya!ındadır. Omuzlar fileye paralel durumdadır. Raket vuru" yapıldıktan sonra
topu takip eder. Raket topa vuru" anındaki savurma gücüyle omuza kadar çıkar. Vuru"tan sonra arkadaki
ayak, savurma gücüyle öne do!ru hareket eder. (4 dk)
175
!
!
B"T"R"$ (DE#ERLEND"RME) EVRES" (5 Dk)
Her etkinlik sonrasında o etkinlikte ö!renme ve ö!retmenin etkilili!ini belirlemek amacı ile yapılan
sistematik süreçtir. Bu süreçte gözlem kartı, kontrol listesi, öz de!erlendirme formu, soru-cevap kartı,
grup de!erlendirme gibi farklı ölçekler kullanılabilir. Bitiri" evresinde a"a!ıda örnek olarak verilen
gözlem kartı kullanılarak de!erlendirme yapılmı"tır.
Tablo 7.13: Backhand Vuru# "çin Gözlem Kartı
GÖZLEM KARTI
KONU: TEN#STE BACKHAND VURU$
GÖZLEM YAPACAK/ YAPILACAK K#$#:
GÖZLEM TAR#H#/ETK#NL#K NO:
GÖZLENEN
KISMEN
KAZANIMLAR
YAPIYOR
YAPIYOR
ÇOK #Y#
YAPIYOR
Bekleme pozisyonu
do!ru mu?
Raketi backhand
tarafında geriye
alırken raketi
çeviriyor mu?
Destek aya!ını öne
alıyor mu?
Kol savuru"unu
yapabiliyor mu?
De#erlendirme
De!erlendirme a"aması bir sonraki süreçte katılımcıların di!er etkinliklerinin planlamasını
"ekillendirece!i için önemlidir. Etkinlik sonunda yapılacak ölçme-de!erlendirmeler daha gerçekçi,
bireysel geli"im sa!lamaya yardımcı olan hedeflerle örtü"ebilen ve katılımcının gerçek performansını
ortaya koyabilir nitelikte olmalıdır. Sadece ö!renme ürünü de!il, ö!renme sürecini de
de!erlendirilmelidir. Ayrıca ölçme-de!erlendirme süreçleri birçok açıdan katılımcının ö!renme
konusunda sorumluluk sahibi olmasını ve ö!renme sonuçlarıyla gurur duymasını sa!lamalıdır. Bu süreçte
de!erlendirme ölçekleri hazırlanırken amaç, her katılımcıyı örnekteki performansa bire bir zorlamak
il, tam aksine onların özgün dü"ünce üretme, yeteneklerini bastırmadan ö!renme
ö
de!il,
ve ö!retme
amaçlarına uygun süreçleri uygulayarak kendilerini en iyi "ekilde ifade etmelerine, bo" zamanlarını aktif,
verimli geçirmelerine zemin hazırlamaktır.
Ölçme-de#erlendirme süreçleri program katılımcılarına ne tür katkılar
sa#lamalıdır?
Rekreatif etkinliklerde katılımcıların e!itim süreçlerini verimli geçirip geçirmediklerini, elde etmi"
oldukları performansın sonucunu ortaya koymaya ili"kin farklı birkaç ölçme-de!erlendirme örne!i
a"a!ıda sunulmu"tur.
Öz De"erlendirme;
Belli bir konuda katılımcıların kendi kendisini de!erlendirmesine öz de!erlendirme denir. Öz
de!erlendirme, katılımcıların kendi yeteneklerini kendilerinin ke"fetmelerine yardımcı bir de!erlendirme
yakla"ımıdır. Öz de!erlendirme, katılımcıların kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarına yardım eder.
176
!
!
Performansının düzeyi hakkında karar vermek için kişisel ya da kişiler arası kriter koymada katılımcıların
fırsatlar sunar. Kendini değerlendirmeyle katılımcıların motivasyonunun yükselmesine fırsat verir.
Katılımcıların değişik durumlarda davranışlarını kontrol altına almalarını sağlar.
Tablo 7.14: Grup İlişkilerine Dönük Öz Değerlendirme Tablosu
Katılımcının Adı ve Soyadı:
DERECELER
KATILIMCI DAVRANIŞLARI
Her
zaman
Bazen
Hiçbir zaman
1. Eğitimcinin anlattıklarını ve önerilerini dinledim.
2. Yönergeyi izledim
3. Arkadaşlarımı incitmeden teşvik ettim.
4. Anlamadığım yerlerde sorular sordum.
5. Grup arkadaşlarıma çalışmalarında destek oldum.
6. Çalışmalarım sırasında zamanımı akıllıca kullandım
7. Çalışmalarım sırasında değişik materyaller kullandım.
Tablo 7.15: Öz Değerlendirme Tablosu
Katılımcının Adı ve Soyadı:
1.
Bu çalışmada neler yaptım?
........................................................................................................................................
2. Bu çalışmadan neler öğrendim?
........................................................................................................................................
3. Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler?
........................................................................................................................................
4. Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler?
........................................................................................................................................
5. Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?
........................................................................................................................................
6. Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım:
........................................................................................................................................
Kontrol Listeleri;
Gözlenen performansın ya da ürünün belirlenen performans ölçütlerine ne derece uyumlu olduğu, kontrol
listeleri kullanılarak belirlenebilir. Kontrol listeleri, katılımcılarda beklenen davranışın özelliklerine
ilişkin detaylı bilgileri içeren ve katılımcı performansının eksik noktalarını belirleme amacıyla kullanılan
araçlardır. Kontrol listelerinde var veya yok, evet veya hayır seklinde puanlanabilen bir dizi davranış,
özellik veya nitelik bulunur. Kontrol listeleri, genellikle daha küçük parçalara ayrılabilen ve karmaşık
davranışları belirlemek için uygundur.
Grup Değerlendirme;
Katılımcıların, arkadaşlarının ortaya koydukları performansları değerlendirmesidir. Katılımcılar
arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken kendilerine yönelik eleştirel
düşünme becerileri de gelişir. Grup değerlendirmede, katılımcıların yanlı davranışlarını önlemek için
ölçütlerin önceden belirlenmesi gerekebilir.
177
Tablo 7.16: Grup Değerlendirme Tablosu
Puanlama Anahtarı: 5= Çok iyi/ 4=İyi/ 3= Orta/ 2= Geçer/ 1= Zamana İhtiyacı Var
Toplam Puan
Zamanı verimli
kullanma
Görev almaya
istekli oluş
Farklı görüşlere
saygı duyma
Görüşlerini
gerekçelendirme
Tartışmalara
katılma
Grup
arkadaşlarını
destekleme
Sorumlulukları
paylaşma
Başkalarını
dinleme
Çalışmaya hazır
oluş
Katılımcı
Adı:
Soyadı:
Yukarıda verilen bizzat etkinlik sonrasında uygulanabilen değerlendirme araçlarından başka, etkinlik
programının genel başarısını ölçebilecek farklı standart ölçüm programları da kullanılabilir. Ayrıca
program çıktılarının değerlendirilmesinde sistematik adımlar takip edilebilir. Bunlar değerlendirme taslak
kararları, örneklemler, veri toplama araçları, veri analizleri ve tavsiyelerdir.
178
Özet
Günümüzde
rekreasyonel
etkinliklerin
programlanmasında öncelikle belli bir felsefi
yaklaşımın ve bu yaklaşıma uygun program
modelinin benimsenmesi gerekmektedir.
Dünya ülkelerindeki modernleşme ve kentleşme
süreci, toplumsal değişmeyi de beraberinde
getirmiştir. Toplumsal değişme karşısında ya da
değişen çevre karşısında yeni koşullara uyum
sağlamaya çalışmak birey açısından psikolojik ve
biyolojik
uyum
sorunlarını
beraberinde
getirmektedir. Bu sürecin kazandırılmasında
rekreasyon etkinlikleri etkili bir eğitim aracı
olarak kullanılabilir. Bu açıdan bakıldığında
rekreasyon etkinlikleri ile yeni kuşağın olumsuz
eğilimler geliştirmeleri, kötü alışkanlıklar
edinmeleri, temelde var olan ekonomik,
toplumsal, kültürel sorunları daha da yoğun bir
şekilde hissetmeleri, karamsarlığa sürüklenmeleri
büyük ölçüde engellenebilecektir.
Etkinlik programlanırken öncelikle ihtiyaç analizi
yapılmalı ve uygulandıktan sonra değerlendirme
süreçleri sonrasında elde edilen değerlerle
önceden belirlenen ölçütler arasında bir fark
oluşmuş ise geliştirilmelidir. Tüm rekreatif
etkinlik programları üç aşamayı gerektirir.
Bunlar; hazırlık, uygulama ve değerlendirme
aşamalarıdır.
Hazırlık aşamasında ilk ihtiyaç duyulacak şey
organizasyonu ve hedef kitleyi tanımaktır. Daha
sonra hedeflerin belirlenmesi, uygulama ve çıktı
hedeflerinin hazırlanması, içeriğin tasarlanması
izler.
Rekreasyonun önemi, hem toplumsal değerlerin
farkına varılmasını sağlayan bir eğitim işlevi
taşıması hem de toplumsal kalkınmaya ve yaşam
kalitesinin
artmasına
vereceği
katkıdan
kaynaklanmaktadır.
Uygulama aşaması program politikalarının
geliştirilmesini, tesislerin seçilmesini, etkinlik
saatlerinin düzenlenmesini ve programın adını,
sloganını konmasını ve tanıtılmasını gerektiren
bir süreçtir.
Rekreasyon eğitimi ve genel eğitim arasında
yadsınmayacak ölçüde ortaklıklar söz konusudur.
Özellikle çevre, sağlık, yurttaşlık eğitimleri bu
kavramları ortak kılan en önemli yapı taşlarıdır.
Rekreasyon programları; bireylerin çevreye,
topluma ve dünya’ya daha uyumlu olabilmeleri,
diğer toplumlarla sağlıklı ilişkiler kurabilmeleri,
ortak üretimi gerçekleştirebilmeleri için genel
eğitim programlarının içerisinde yer almaktadır.
Değerlendirme aşaması bir sonraki süreçte
katılımcıların diğer etkinliklerinin planlamasını
şekillendireceği için önemlidir. Etkinlik sonunda
yapılacak ölçme-değerlendirmeler daha gerçekçi,
hedeflerle örtüşebilen ve katılımcının gerçek
performansını ortaya koyabilir nitelikte olmalıdır.
179
Kendimizi Sınayalım
1. Rekreasyonun önemine aşağıdaki özelliklerden
hangisi etkide bulunmaz?
6. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon program
felsefelerinden biri değildir?
a. Diğer toplumlarla birlikte ortak hareketi
sağlama
a. İdealizm
b. Realizm
b. Toplumsal kalkınmaya katkı sunması
c. Pragmatizm
c. Yaşam kalitesini arttırması
d. Existentializm
d. Toplumsal değerlerin farkına varılmasını
sağlama
e. Daimizim
e. Eğitim işlevi taşıması
7. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon program
modellerinden biri değildir?
2. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyonun bireye
sağladığı yararlardan biri değildir?
a. Sosyal planlama modeli
b. Sosyal savunma modeli
a. Ruh sağlığı kazandırılması
c. Toplum kalkınma modeli
b. Yaratıcılık kazandırılması
d. Sosyal eğitim modeli
c. Kişisel beceri ve yeteneğini geliştirmesi
e. Pazarlama modeli
d. Statü kazandırması
8. Aşağıdakilerden hangisi uygulama ve çıktı
hedeflerinin dört özelliğinden biri değildir?
e. Mutlu etmesi
3. “Farklılaşmış değerleri ve becerileri olan bir
toplum yetiştirmek için kişiyi kapsamlı
deneyimlerden geçirmek” ifadesi rekreasyon
eğitiminin hangi niteliğini vurgulamaktadır?
a. Gerçekleştirilebilirlik
a. İşlevini
d. Katılımcılar
b. Amacını
e. Ölçülebilirlik
c. Önemini
9. Aşağıdakilerden hangisi programcı tasarımını
gerçekleştiren programcıların yanıt bulması
gereken sorulardan biri değildir?
b. Gözlenebilirlik
c. Değerlendirme ölçütleri
d. Programını
e. Düşüncesini
a. Uygulama süresi ne kadar?
4. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon eğitimi ve
genel eğitim arasındaki ortak özelliklerden biri
değildir?
b. Programın tanıtılması nasıl gerçekleşecektir?
c. Program hedefleri nasıl ölçülecek?
a. Çevre eğitimleri
d. Katılımcıdan ne kadar ücret alınacaktır?
b. Toplum eğitimleri
e. Tesis durumu nedir?
c. Sağlık eğitimleri
10. Aşağıdakilerden
hangisi
Rekreasyon
programının uygulanmasında tesise karar
verilirken dikkat edilmesi gereken bir nokta
değildir?
d. Yurttaşlık eğitimleri
e. Spor eğitimleri
a. Tesislerin herkese eşit biçimde hizmet vermesi
5. Aşağıdakilerden hangisi rekreasyon etkinliği
değildir?
b. Tesislerin etkili kullanılması
a. Kitap okumak
c. Diğer kurumlarla koordine olma
b. Tv seyretmek
d. Çevreyi koruma
c. Uyku uyumak
e. Tesis görevlilerinin görev ve sorumluluklarının belirlenmesi
d. Piknik yapmak
e. Müzik dinlemek
180
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
1. a Yanıtınız yanlış ise “rekreasyonun önemi ve
duyulan ihtiyacın nedenleri” başlıklı konuyu
gözden geçiriniz.
Kişisel yönden; fiziki sağlık gelişiminin
yaratılması, ruh sağlığı kazandırılması, insanı
sosyalleştirmesi, yaratıcılık, kişisel beceri ve
yeteneğini geliştirmesi, çalışma başarısı ve iş
verimine etkisi, ekonomik hareketlilik, insanı
mutlu etmesidir. Toplumsal yönden ise;
toplumsal dayanışma ve bütünleşmeyi sağlaması
ve demokratik toplum yaratılmasıdır.
2. d Yanıtınız yanlış ise “rekreasyonun önemi ve
duyulan ihtiyacın nedenleri” başlıklı konuyu
gözden geçiriniz.
3. b Yanıtınız yanlış ise “rekreasyon eğitiminin
amacı” başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 2
4. e Yanıtınız yanlış ise “rekreasyon eğitimi
programları” başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
Amerika’da rekreasyon 1918’de en önemli eğitim
aracı ve 1930’lu yıllarda ise; kişilik gelişimi ve
toplumsal değişmenin aracı olarak kabul
edilmiştir.
5. c Yanıtınız yanlış ise “rekreasyon eğitimi
programları” başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
6. e Yanıtınız yanlış ise “rekreasyon program
felsefeleri” başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 3
7. d Yanıtınız yanlış ise “rekreasyon program
modelleri” başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
Hedeflerin belirlenmesi için hedef türlerini
tanımak gerekir. Hedefler genel, uzak ve özel
olmak üzere üç gruba ayrılır.
8. aYanıtınız yanlış ise “hedeflerin hazırlanması”
başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
Uzak hedefler; Politik felsefeyi yansıtır.
Genel hedefler; Uzak hedeflerin gerçekleşmesini
sağlayacak kurumların hedefidir.
9. d Yanıtınız yanlış ise “içeriğin hazırlanması”
başlıklı konuyu gözden geçiriniz.
Özel hedefler; Bireylerin sağlıklı olmaları için
kazandırılması uygun görülen özelliklerdir.
10. e Yanıtınız yanlış ise “uygulama” başlıklı
konuyu gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 4
Her katılımcıyı örnekteki performansa bire bir
zorlamak değil, tam aksine onların özgün
düşünce üretme, yeteneklerini bastırmadan
öğrenme ve öğretme amaçlarına uygun süreçleri
uygulayarak kendilerini en iyi şekilde ifade
etmelerine, boş zamanlarını aktif, verimli
geçirmelerine zemin hazırlamaktır.
181
Yararlanılan Kaynaklar
Yararlanılan İnternet Kaynakları
www.topandsports.com
www.meb.gov.tr
Bannister, R. (1972). Sport, Physical
Recreation and the National Health. British
Medical Journal, Sport Council, London.
Demirhan, G. (2006). Spor Eğitiminin
Temelleri. Spor Yayınevi-Bağırgan Yayınevi,
Ankara.
Doğan, Y. (2002). Çağlar Boyu Türklerde
Spor. Telebasım Yayıncılık-Reklamcılık Ltd.Şti,
İstanbul.
Ertürk,
S.(1979).
Eğitimde
Program
Geliştirme. Yelkentepe Yayınları, Ankara.
Köktaş, Ş. (2004). Rekreasyon “Boş Zamanı
Değerlendirme”. Nobel Yayınları, geliştirilmiş
3. Baskı, Ankara.
Lumpkin, A. (1990). Physical Education and
Sport. A Contemporary I ntroducation. Times
Mirror/Mosby College Publishing St. Louis,
Toronto, Baston, Los Altos.
MEB, OÖGM. (2008). Temel Spor Eğitimi
Dersi Öğretim Programı. Devlet Kitapları
Müdürlüğü, 2008.
Mills, P. (1992). Qulity in the Leisure Industry,
“Leiseure Centres” Longman Group UK
Limited, London.
Russell, R.;Lynn, J. (2007). Leisure Program
Planning and Delivery. Human Kinetics. USA.
Karaküçük, S. (1999). Rekreasyon, Boş
Zamanları
Değerlendirme,
Bağırgan
Yayınevi, 3. Bası, Ankara.
Varış, F. (1988). Eğitimde Program Geliştirme.
“Teori ve Teknikler”. Ankara Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara.
182
8
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Proje yönetiminin tarihsel gelişimini açıklayabilecek,
Rekreatif projeyi tanımlayabilecek,
Rekreatif proje yönetimini oluşturan aşamaları açıklayabilecek,
Proje yönetiminde var olan ögeleri (proje yaşam döngüsü, proje yönetiminde 7-S, proje
tanımlama dokümanı vb.) rekreatif proje yönetimi ile ilişkilendirebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Proje
Proje yaşam döngüsü
Proje yönetimi
Proje fazları
Rekreatif proje
İş kırılım yapısı
Rekreatif proje yönetimi
Proje tanımlama dökümanı
Rekreatif proje yöneticisi
İçindekiler
Giriş
Rekreatif proje
Rekreatif proje yönetimi
Rekreatif proje yönetimini anlamak
184
Rekreasyonda
Proje Yönetimi
GİRİŞ
Yüzyıllardır insanoğlunun karmaşık ve zor görevlerin üstesinden gelebilmek için birbiriyle yakın işbirliği
içinde olan takımlar oluşturduğu bilinmektedir. Bunun en güzel kanıtı ise Piramitler’dir. Piramit’ler
bilinen en eski Proje Yönetimi uygulaması olarak kabul edilmektedir (Gollubits, 2008). 2. Dünya
Savaşı’ndan sonra karmaşık problemleri çözmek için yaratıcı ve yenilikçi çözümlerin bulunmasına
yardımcı olacak yeni metotlar kullanılmaya başlanmıştır. Proje yönetimi, 1950’lerden beri profesyonel bir
meslek olarak varlığını sürdürmektedir. 2. Dünya Savaş’ı esnasında büyük ölçekli proje yönetiminin
araştırılmasına Amerika Birleşik Devletleri Ordusu ve Uluslararası Havacılık Organizasyonu öncülük
etmiştir (Bartsch ve Klee, 2001).
2. Dünya savaşını takiben proje yönetiminin gerçek yararları tanınmış ve proje yönetimi kavramları
endüstride kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum endüstri içersinde proje yönetimi disiplininin araştırılma
motivasyonunu artırmıştır. Amerika’daki girşimlerden sonra proje yönetimi kavramları Avrupa’ya da
uyarlanmıştır. 1970’lerde Batı Avrupa’da proje yönetimi ve Network Planlama Tekniklerinin önemi aynı
şekilde anlaşılmıştır. Etkili metotların ve araçların gelişmesi önemli bir zaman dilimine mal olmuş ve
1990’ların başına kadar ticari olarak hazır bir konuma gelememiştir. Ancak, günümüzde proje yönetimi
sadece iş odaklı görevler olarak değil aynı zamanda teknik, iş, hukuki ya da sosyo psikolojik karaktere
sahip olan süreçlerin bir kurgusu olarak algılanmaktadır.
1990’ların başında varolan soğuk savaş geriminin rahatlaması, Avrupa’nın tek pazar ekonomisini
geliştirmiştir. Bu durum, küresel pazarın ve proje yönetimi uygulamalarına sahip olan girişimcilerin
gelişmesine yol açmıştır. Gelişen küreselleşme;
•
Uluslararası proje yönetiminin önemini artırmış,
•
Daha büyük ve çok kültürlü takımları oluşturmuş,
•
Özel iş birliği ve girişimlerin oluşmasından dolayı organizasyonel yapıları değiştirmiş,
•
Küresel pazar eğilimlerinin araştırılmasını detaylandırmıştır.
Dünyanın odak noktasında yükselen bazı şirketler için rekabet yoğunlaşmıştır. Bu durum, etkili bir
proje yönetimi (risk analizi ve risk yönetimine daha fazla önem verilmesi, proje hedefi, etkililiği ve
verimlilik üzerinde oluşan dikkat) için daha büyük bir talebin doğmasına sebep olmuştur. 1990’ların
ortasından itibaren internet bilgi transferinde baskın duruma gelerek proje yönetimini güçlü bir şekilde
etkilemiştir. Bu durum;
•
Grup çalışmalarına yardım için yeni kavramların oluşmasına,
•
Sosyal farkındalığın yeni odaklarına ve
•
Bilgisayar ağlarının kullanımına yol açmıştır.
2000’li yıllarla birlikte daha fazla insanın karşılıklı online ilişki içinde olması dayanışma ve
bağımsızlık kapasitesini artırmıştır. Yarışma ve işbirliği bu yeni çalışma kültürünü geliştirmiş ve 21. yüz
yıldaki eğilimi akıl birliğine dönüştürmüştür. Akılcı takımlar daha büyük akılcı ağ organizasyonlarının
185
hücreleridir. 21. yüz yılda özel projeler üzerinde uzmanlaşan özel takımlar proje yönetiminin yaklaşımını
oluşturmuştur (Lipnack ve Stamps, 2000). Günümüzde proje yöneticilerine destek sağlayan, eğiten,
sertifikalandıran ve proje yönetimi kavramlarını daha da geliştiren dünya çapında iki proje yönetimi
topluluğu vardır. Avrupa’da IPMA (International Project Management Association) ve Amerika’da PMI
(Project Management Institute)’dır. IPMA 1965’de Zürih’te kurulmuş ve yaklaşık 40 ulusal organizasyon
üyesine sahiptir. Almanya’da IPMA 1979’da kurulan GPM (Geselleschaft für Projektmanagement)
tarafından temsil edilmektedir. IPMA, uluslararası proje yönetimi standartlarını ICB (International
Competence Basaline)’ni yayınlamaktadır. ICB bir kaç ulusun özel kültürel gereksinimlerini içeren
Avrupa ulusal standartlarının temelidir. Amerika’da PMI, IPMA’dan bağımsız bir şekilde 1969’da
kurulmuştur. PMI sertifikalar için bir temel olan PMBOK (Project Management of Knowledge)
standartlarını yayınlamaktadır.
Proje yönetimi ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye www.ipma.ch isimli
internet adresinden ulaşabilirsiniz.
REKREATİF PROJE
Rekreatif proje tanımlamasını yapmadan önce projenin genel bir tanımının verilmesi ve projede olması
gereken özelliklerin ifade edilmesi daha doğru olacaktır. Bu sayede rekreatif proje tanımının daha
anlaşılabilir olması sağlanabilir. Proje, belirli bir başlangıç ve bitiş noktası olan, amacı, kapsamı, bütçesi
açıkça tanımlanmış ve bir defaya mahsus gerçekleştirilen aktiviteler bütünüdür (Tekir, 2006).
Ancak projenin aşağıdaki faktörlerden en az birini sağlaması gerekmektedir;
•
Değişiklik yaratmalı
•
Stratejik planları hayata geçirmeye yönelik olmalı
•
Taraflar arasında sözleşmelerle mutabakat sağlanmalı
•
Belli başlı problemlerin çözümünde etkili olmalı
Her projede mutlaka;
•
Faaliyetler
•
Kaynaklar ve
•
Kısıtlar olarak belirlenmiş üç faktör mevcuttur.
Her proje bir diğerinden yönetimsel anlamda farklılık göstermektedir. Çünkü her projenin hedefleri,
öncelikleri, maliyet veya zaman kısıtları birbirinden farklıdır. Projelerin birbirinden farklı olması esasının
yanında her proje için bir takım ortak özellikler bulunmaktadır. Bunlar;
Amaç: Her proje bir ihtiyaç ve gereksinimi karşılamak amacıyla ortaya çıkar
Zaman Programı: Projenin başlaması ve bitmesi gereken belli zaman aralıkları vardır.
Karmaşıklık: Proje ürününün gerektirdiği teknoloji projenin karmaşıklaşmasında etkili olabilir.
İşlerin Büyüklüğü ve Doğası: Projeler belirli aşamalar takip edilerek tamamlanabilir. Bu aşamaların
büyüklüğü ve detayı proje planlamasını ve kontrol sürecini doğrudan etkileyecektir.
Kaynaklar: Projede ihtiyaç duyulan kaynakların organize edilmesi ve koordinasyonu, projenin
başarısında çok önemlidir.
Organizasyonel Yapı: Projelerin yönetilmesinde proje takımı içindeki kaynakların, yetki ve
sorumlulukların baştan tanımlanması hem iletişimi kolaylaştıracak, hem de kaynakların faaliyete
kolayca atanmasını sağlayacaktır.
186
Bilgi ve Kontrol Sistemleri: Projelerde planlamanın en önemli amacıdır. Kontrolü zamanında ve doğru
bir şekilde gerçekleştirebilecek bilgi akışı sistemleri gerekir (Tekir, 2006).
Her projede var olması gereken ortak özellikler nelerdir?
Proje tanımını ve her projede olması gereken özellikleri belirttikten sonra rekreatif proje tanımı şu
şekilde ifade edilebilir. Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisinde var olan hizmet sektörlerinde
gerçekleştirilen rekreatif etkinlik ürünlerinin müşteriye temin edilebilmesi için bir defaya mahsus, başı ve
sonu belli olan, amacı, kapsamı ve bütçesi tanımlanmış olan aktiviteler bütününe rekreatif proje denir.
REKREATİF PROJE YÖNETİMİ
Proje yönetimi yaklaşımı nispeten modern sayılmaktadır. Proje yönetimi, yönetimin yeniden
yapılandırılmış bir metodu, özel yönetim tekniklerinin adaptasyonu, daha iyi kontrolün elde edilmesi ve
mevcut kaynakların kullanımı ile karakterize edilmektedir. Otuz yıl önce proje yönetimi Birleşik
Devletlerin savunma sanayicileri ve yapı şirketleri ile sınırlandırılmıştı. Günümüzde ise, proje
yönetiminin arkasındaki içerik savunma, inşaat, ilaç sanayi, kimya sanayi, bankacılık, hastaneler,
muhasebe, reklam, kanun, ulusal ve bölgesel yönetim ve Birleşik Devletler gibi farklı endüstriler ve
organizasyonlarda uygulanmaktadır. Günümüzde proje yönetim sürecinin gelişimi, organizasyonun
stratejik planına yönelik tüm proje çabalarına ve hem proje yönetim araçları/teknikleri hem de projenin
tamamlanması için insanlar arası ilişkilerin organize edilmesi üzerine odaklanmıştır. Bu bağlamda proje
yönetimi, belli bir hedefi gerçekleştirmek için insanların, kaynakların ve zamanın birbiriyle uyumlu ve
verimli kullanılması ile ilgili bir bilim olarak tanımlanmaktadır. Proje yönetimi bilimi şu konuları kapsar.
Başlama: Projenin doğasının ve kapsamının belirlenmesi ile ilgili olan süreçtir.
Planlama: Bireysel faaliyetleri ve gerekli kaynakları belirlemek de dâhil projenin tamamlanması için
yapılması gereken işleri anlama ve daha sonra proje planlama diyagramı (ya da ağı) gibi grafiksel
gösterimler yoluyla mantıksal bir düzen içerisinde yapılacak olan faaliyetlerin planını geliştirmektir.
Programlama: Çalışma faaliyetlerinin ne zaman bitmesi gerektiğini onaylamaktır. Bu bölüm proje
için, başlayacak ve bitecek olan her bir faaliyet için uygun görülen zaman dilimini detaylı olarak ifade
etmektedir.
Kontrol Etme: Proje hayata geçtiğinde projenin ilerleyişini izleme, performansını analiz etme ve daha
sonra sorunların çözümünü bulmaktır. Bu aynı zamanda durum raporlarını da kapsamaktadır (Doğan
ve Güler, 2006).
Kapatma: Projenin resmi olarak kapatılmasıdır. İdari aktivite dosyalarının arşivlenmesini ve proje
esnasında öğrenilen derslerin yazılı hale getirilmesini içermektedir.
Proje yönetimi, proje gerekliliklerini karşılayacak proje aktiviteleri için bilginin, becerilerin, araçların
ve tekniklerin uygulanmasıdır. Proje yönetimi, proje yönetim sürecini oluşturan başlama, planlama,
programlama, kontrol etme, kapatma etkinliklerinin uygulanması ve entegrasyonu ile başarılır. Proje
yönetimi;
•
Gereksinimlerin tanımlaması,
•
Açık ve başarılabilir amaçların oluşturulması,
•
Kalite, kapsam, zaman ve maliyet için rekabet taleplerinin dengelenmesi ve
•
Çeşitli paydaşların beklentilerine ve farklı ilgi alanlarına yönelik yaklaşımların özelliklere ve
planlara adapte edilmesidir (PMI, 2004).
Proje yönetimi bilimini oluşturan aşamalar nelerdir?
187
Proje yönetimi bilimini oluşturan unsurları ve genel proje yönetimi tanımını verdikten sonra
rekreasyonda proje yönetimini, boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından ürün olarak sunulan
rekreatif proje aktivitelerinin performans, maliyet, zaman ve kapsam hedeflerine ulaşması için var olan
kaynakların en verimli şekilde planlanması, organize edilmesi, yöneltilmesi ve kontrol edilmesi süreci
olarak tanımlamak mümkün olabilir. Proje yönetiminde başarı kriterleri olarak gösterilen maliyet, kalite,
zaman ve kapsam rekreatif proje aktiviteleri için de geçerlidir. Projenin sunulduğu müşteriler ve üst
yönetim, projenin hem ucuz, hem kaliteli, hem kısa zamanda hem de geniş kapsamlı olmasını ister.
Dolayısıyla rekreasyon projelerinin oluşturulmasında birbirine bağlı olan bu dört değişken dikkate
alınması gereken en önemli unsurlardır.
Günümüz dünyasında boş zaman ve rekreasyon endüstrisindeki gelişme, endüstri içerisinde bulunan
boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin de kurumsal anlamda gelişmesine sebep olmaktadır. Bu
bağlamda, boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisinde rol oynayan boş zaman ve rekreasyon
işletmelerinin kurumsallaşabilmesi ve iş üretebilmesi adına proje yönetimi yapısını içerisinde
barındırması gerekmektedir. Çünkü, boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisindeki sektörlerin hizmet
potansiyelinin artırılmasında rol oynayan boş zaman ve rekreasyon işletmeleri, ürünlerinin daha elle
tutulabilir olmasını, daha rekabet edebilir hale gelmesini ve kurumsal işletmelerle daha uyumlu bir iş
teklifi sunabilmesi adına proje yönetiminden yararlanması önem arz etmektedir.
Rekreatif Proje Yönetiminde “Başlama”
Rekreatif bir projenin ilk aşaması başlamadır. Bu aşamada rekreatif projenin doğası ve kapsamı
belirlenmektedir. Eğer bu aşama iyi bir şekilde belirlenmezse rekreatif projedeki iş ihtiyaçlarının
karşılanmasında projenin başarılı olması pek muhtemel değildir. Burada gerekli olan proje kontrolü yani
iş ortamını anlamak ve gerekli olan tüm kontrollerin proje içine dâhil olduğundan emin olmaktır.
Rekreatif projedeki herhangi bir eksiklik rapor edilmeli ve o eksikliğin giderilebilmesi için bir çözün
önerisinin getirilmesi gereklidir. Rekreatif bir projenin başlama aşaması şu başlıkları içerir;
•
Ölçülebilir amaçlarda gerekli olan iş ihtiyaçlarını analiz etme
•
Cari işlemlerin gözden geçirilmesi
•
Bütçeyi içeren maliyet ve yararların finansal analizi
•
Kullanıcıları ve projenin destek personelini içeren paydaşlar analizinin yapılması
•
Maliyet, çıktılar, görevler ve zamanlamayı içeren proje tüzüğünün oluşturulması (Nathan ve
Jones, 2003).
Rekreatif Proje Yönetiminde “Planlama”
Rekreatif proje yönetiminin planlanmasında ana amaç, yeterli düzeyde gerekli olan iş gücünü tahmin
etmek ve projenin yürütülme esnasındaki riskleri etkili bir şekilde yönetmek için zamanı, maliyeti ve
kaynakları planlamaktır. Proje yönetimi içerisindeki planlama aşamasını oluşturan etkinlikler rekreatif bir
projenin planlanması için de geçerlidir. Boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin herhangi bir proje
önerisini ilerletmeye karar veren bir organizasyonun görevlendirmiş olduğu proje yöneticisi, başlamış
olduğu projeyi tamamlamak zorundadır. Rekreatif proje yöneticisi projeyi tamamlayabilmek için proje
planını içeren bir taslak oluşturmalıdır. Taslakta ilk olarak ifade edilmesi gereken proje yöneticisinin
rolleri, yönetici sorumlulukları, proje takımı, amaçları ve kısıtları içinde barındıran proje tüzüğünün
oluşumudur. İkincisi, iş paketleri ya da özel görevlerin tanımlanması, her bir görev için sorumlu kişinin
belirlenmesi, süreler ve bitiş tarihlerinin belirlenmesi ve görevler için başlıca maliyetlerin tahminini
içeren iş kırılım yapısının meydana getirilmesidir. Üçüncüsü, projenin organizasyonel misyona yönelik
uyumluluğunun belirtilmesi, raporlama periyodlarının sağlanması ve raporlaştırmanın kilometre taşlarını
tanımlamayı içeren organizasyon planını oluşturmaktır (Klastorin, 2004). Rekreatif bir projenin
planlanmasını oluşturan süreç şu şekilde ifade edilebilir.
•
Planın nasıl yapılacağının belirlenmesi (detaylandırma düzeyi)
•
Kapsam ifadesinin geliştirilmesi
188
•
Planlama takımının seçimi
•
Çıktıların tanımlanması ve iş kırılım yapısının oluşturulması
•
Çıktıları tamamlamak için gerekli olan aktiviteleri tanımlamak ve mantıklı bir sıralama
içerisinde aktivite ağının oluşturulması
•
Aktiviteler için gerekli olan kaynakların tahminlenmesi
•
Aktiviteler için zaman ve maliyetin tahminlenmesi
•
Programın geliştirilmesi
•
Bütçenin geliştirilmesi
•
Risk planının oluşturulması
•
İşe başlamak için onayın alınması (Kerzner, 2003)’den uyarlanmıştır.
Rekreatif bir projede ihtiyaç duyulması halinde planlama sürecine kapsam yönetimi, iletişim ve proje
için satın alınacak olan şeyin tanımlanması gibi uygulamalar da eklenebilir. Rekreatif projelerin
planlanmasında stratejik davranmak önemlidir. Bu bağlamda, rekreatif projelerin stratejisi, stratejik
planlaması ve strateji dizaynı ve uygulaması önem kazanmaktadır. Rekreatif projenin stratejisi, kısa
dönemli hareket planları, politikalar, prosedürler, kaynak tahsisi yönetimi ve programları içermektedir.
Rekreatif projelerin stratejik planlaması misyon, amaçlar, hedefler ve organizasyonun gelecekte ulaşmak
istediği yer ile ilgili durumun kurgulanmasıdır. Stratejik dizayn ve uygulama ise organizasyonun kaynak
kullanımının planlanarak gelecekte olmak istenilen yere nasıl ulaşılacağının belirlenmesidir. Rekreatif
projenin stratejisi bu şekilde oluşturulduktan sonra projenin bir diğer aşaması olan programlama
aşamasına geçilebilir.
Proje yönetimindeki planlama aşaması ile ilgili daha fazla bilgiye
www.pmi.org isimli internet adresinden ulaşabilirsiniz.
Rekreatif Proje Yönetiminde “Programlama”
Proje planlamasının anahtar çıktısı, projeyle ilişkisi olan tüm gerekli faaliyetlerin zaman grafiği ile
gösterildiği ileri proje programlaması ya da zamanlamasıdır (Cleland ve Ireland, 2002). Genel proje
yönetiminde olduğu gibi rekreatif bir projede de aynı durum geçerlidir. Projenin programlaması, projenin
zaman parametrelerinin ortaya koyulması ve proje süresince tüm proje takımının ve sarf edilen çabaların
koordinasyonunda proje yöneticilerine yardımcı olmaktır. Programlama proje kontrol sisteminin etkili bir
parçası olduğundan bu etkinliğe sahip olabilmesi için bir takım özelliklere sahip olması gerekmektedir
(Doğan ve Güler, 2006). Rekreatif bir projede programlamanın önemli noktaları şu şekilde ifade
edilebilir;
•
Rekreatif projede programlama proje takımının anlayabileceği şekilde dizayn edilmeli
•
Rekreatif projede oluşturulan programlama kritik işleri ve görevleri tanımlama ve önem verme
yeteneğini sergilemeli
•
Rekreatif projedeki programlama, ihtiyaç duyulan yenilemeler ve uyarlamalar yapılmış ve
uygulamada esneklik göstermeli
•
Rekreatif projede programlama gerekli ayrıntıları, proje kaynaklarının kullanımının yönetilmesi
ve değerlendirilmesinde belirleyici olmalı
•
Rekreatif projede programlama doğru zamana dayandırılarak, kaynakların uygunluğu tahmin
edilmeli
•
Rekreatif projede oluşturulan programlama ortak kaynakları paylaşan diğer işletme planlarıyla
uyumluluk göstermeli (Cleland ve Ireland, 2002).
Tüm programlama tekniklerinin temel amacı faaliyet ağını meydana getirmek ve projedeki görevler
arasındaki ardışık ilişkileri gösteren grafikleri ortaya çıkarmaktır. Birbirinin önünde, arkasında ya da
önem sırasına göre yer almak zorunda olan görevlerin tanımları açık bir şekilde verilmelidir. Böylece
189
oluşturulan ağ, projenin planlanması ve kontrolü için güçlü bir araç olarak ortaya çıkacaktır (Meredith ve
Mantel, 2000). Projenin programlama aşamasında oluşturulan ağın yararları şunlardır;
•
Projenin planlaması, programlanması, izlenmesi ve kontrolü için sağlam bir çatı oluşturur.
•
Projedeki tüm görevlerin, iş yüklerinin ve çalışma elemanlarının birbiri ile olan bağlılığını
gösterir.
•
Projeyi gerçekleştiren işletmenin bölümleri ve fonksiyonları arasında uygun iletişimin
sağlanmasına destek olur.
•
Projede arzu edilen proje tamamlama süresini belirler, kritik uygulamaları tanımlar.
•
Aksaklık oluşturan ya da ağır yürüyen faaliyetleri tanımlayarak önemli zamanlarda oluşabilecek
zararları önler.
•
Projedeki görevlerin ne zaman başlayabileceğini veya ne zaman başlaması gerektiğini belirtir.
•
Kaynak ya da zaman çatışmasına karışmadan koordine edilebilen görevleri gösterir.
•
Yürütülebilen ya da yürütülmesi gereken görevleri ve buna paralel olarak belirlenmiş olan proje
tamamlama süresinin başarısını ortaya koyar.
•
Açıkça tanımlanan iş bağlantıları ile bazı kişisel çatışmaları önler (Meredith ve Mantel, 2000).
Rekreatif proje yönetiminde programlamanın önemini açıklayınız?
Rekreatif Proje Yönetiminde “Kontrol”
Rekreatif proje yönetimde kontrol aşaması, projenin uygulanmasında oluşan ya da oluşabilecek sorunların
zamanında fark edilerek düzeltici tedbirlerin alınması ve uygulamaların kontrol edilmesi amacıyla
oluşturulan eylemlerin toplamıdır. Rekreatif projedeki kontrol aşamasının en önemli faydalarından biri
proje performansının izlenmesi ve ölçülmesi sayesinde proje yönetim planı ve planın uygulanması
arasındaki farklılıkların belirlenmesidir. Rekreatif projede kontrol aşaması şu süreçleri içerir;
•
Rekreatif proje aktivitelerinin ne ölçüde tamamlandığını ölçmek.
•
Rekreatif projedeki maliyet, kapsam, performans vb. proje değişkenlerini izleyip proje yönetim
planı ile karşılaştırmak.
•
Sorun ve risklere yönelik düzeltici eylemleri belirlemek.
Çok aşamalı olan rekreatif projelerde kontrol süreci, projeyi, proje planı ile uyumlu hale getirebilmek
amacıyla düzeltici ve önleyici faaliyetlerin uygulanması için proje aşamaları arasında geri bildirim sağlar.
Projenin gelişiminin korunması devam eden bir süreçtir ve şunları içermektedir;
•
Son kullanıcı desteğinin devamlılığı
•
Hataların devamlı düzeltilmesi
•
Kullanılan yazılımların güncellenmesi
Rekreatif projedeki yetkililer, etkinliklerden yararlanacak olan kullanıcıların sorunlarının nasıl etkili
ve çabuk bir şekilde çözülebileceğine dikkat etmelidir. Herhangi bir rekreatif projenin kapsamı
değişebilir. Değişim rekreatif projenin gerçekleştirilme aşamasında normal ve beklenen bir durum olarak
görülmelidir. Değişiklikler üçüncü şahıslardan, yüklenici firmalardan, son kullanıcılardan, maddi
durumdan, saha koşullarından ya da rekreatif projeyi geliştiren boş zaman ve rekreasyon işletmesi
tarafından kaynaklanabilir. Rekreatif bir projede etkili kontrol sisteminin oluşturulması için sorulması
gereken üç soru bulunmaktadır (Klastorin, 2004).
1.
Rekreatif bir projenin değerlendirmesi nasıl yapılmalıdır?
2.
Değerlendirmeler ne sıklıkta yapılmalıdır?
3.
Ne tür performans ölçümleri kullanılmalıdır?
190
Rekreatif bir proje de#erlendirilmesinin nasıl yapılaca#ı proje takımı tarafından belirlenmelidir.
Rekreatif projede yapılan etkinlik türüne göre ölçüm metotları geli!tirilmelidir. Örne#in bir alı! veri!
merkezinde on be! gün sürecek olan bir ürün promosyonu etkinli#inin oldu#unu dü!ünelim. Ürünün
mü!terilere rekreatif bir etkinlik ile tanıtılması esnasında etkinli#i uygulayan rekreasyon uzmanlarının
vermi! oldu#u hizmetin kalitesi belirlenmek istenilsin. Bu durumda hizmet kalitesi ölçekleri, rekreasyon
uzmanlarının vermi! oldu#u hizmet kalitesinin belirlenmesinde ve de#erlendirilmesinde önemli bir araç
olarak kullanılabilir.
Rekreatif bir projede de#erlendirme ölçümlerinin sıklı#ı yapılan etkinli#in süresi ile ili!kilidir. Uzun
sürecek olan bir etkinlikte de#erlendirme sıklı#ının arttırılması önemlidir. Uzun süren etkinliklerde
rekreasyon uzmanları tarafından yapılan i!lerin rutinle!mesi söz konusu olabilir. Bu durumda yapılan
i!lerin geli!i güzel hale gelmesini önlemek için kontrolü sa#layacak olan mekanizmaların devreye
sokulma sıklı#ı arttırılmalıdır.
Uygun performans ölçümleri konusuna ili!kin rekreatif proje yürütücüleri !u sorulara yanıt aramalıdır.
Hangi bilgiler toplanmalıdır? Bu bilgiler nasıl toplanmalıdır? Bu bilgiler hangi kaynaklardan elde
edilmelidir? Bu bilgiler hangi sıklıkta toplanmalıdır? Toplanan veriler nasıl analiz edilmelidir? Belirtilen
soruların cevapları bulundu#unda uygun performans ölçümü sa#lanabilir.
Rekreatif proje yönetiminde proje takımı tarafından yapılan kontrol
amaçlı de$erlendirmelerin sıklı$ı önemlidir. Rekreatif etkinliklerde genellikle fiziksel bir
#ekilde yarar sa$lanırken, buna ba$lı olarak yapılan etkinliklerin tekrar sayısının artması
da söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla, yapılan etkinliklerde tekrar sayısının artması ve
dikkatsizlik, geli#i güzel uygulamaların ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bu sebepten
dolayı mü#teri memnuniyetinin sa$laması ve etkinlik içerisinde herhangi bir aksaklı$ın
ya#anmaması için kontrol amaçlı de$erlendirme sıklı$ı, etkinli$in süresine göre
artırılmalıdır.
Rekreatif Proje Yönetiminde “Kapatma”
Rekreatif bir projenin kapatma a!aması projenin resmi olarak kapatılmasıdır. Bu a!amada en önemli
konulardan biri proje süresince elde edilen deneyimlerden çıkarılan derslerin belgeler haline getirilerek
ar!ivlenmesidir. Bunun sebebi bir sonraki rekreatif projede olu!abilecek aksaklıklara ya da eksikliklere
önceden önlem alabilme !ansını elde etmektir. Böylece bo! zaman ve rekreasyon i!letmeleri tarafından
üretilen rekreatif projelerin daha ba!arılı hale getirilebilmesi ve sürdürülebilmesi sa#lanabilir. Rekreatif
bir projenin kapatma a!aması !unları içerir.
•
Projenin kapatılması: Rekreatif projeyi ya da rekreatif projenin bir a!amasını resmi bir !ekilde
kapatmak için süreç içerisindeki tüm aktivitelerin sonlandırılmasıdır.
•
Sözle!menin kapatılması: Proje ya da proje a!amasında uygulanabilir her bir sözle!menin (açılan
her bir maddenin çözümünü içeren) sonlandırılması ve ar!ivlenmesidir.
Proje yönetiminde kapatma a#aması ile ilgili daha fazla bilgiye
Kerzner, K. (2003). “Project Management: A Systems Approach to Planning, Scheduling,
and Controlling” (8th Ed.) Wiley. isimli kitaptan ula#abilirsiniz.
REKREAT!F PROJE YÖNET!M!N! ANLAMAK
Rekreasyonda proje yönetimini anlayabilmek için rekreatif anlamda bir i! tanımının verilmesi
gerekmektedir. Rekreatif proje i!i bo! zaman ve rekreasyon i!letmeleri tarafından sunulan ya da kamu
/özel sektörün ihtiyacı do#rultusunda ortaya çıkan rekreatif etkinliklerin bo! zaman ve rekreasyon
i!letmeleri tarafından yürütülmesi i!idir. "fade edilen bu rekreatif proje i!i bir dizi aktiviteler ve görevler
bütünüdür. Bu aktiviteler ve görevler;
191
!
!
•
Rekreatif projelerin bazı özelliklerle tamamlanabilecek özel amaca sahip olması
•
Rekreatif projelerin başlangıcı ve aktivite tarihlerinin tanımlanması
•
Rekreatif projenin finansal sınırlarının olması
•
Rekreatif projelerin çok işlevsellik özelliğini sergilemesidir.
Rekreasyonda proje yönetimi aynı zamanda proje planına ve proje kontrolünü içermelidir.
1.
2.
Proje planlama
•
Rekreatif projedeki iş gereksinimlerinin tanımlanması
•
Rekreatif projenin kalitesi ve iş kalitesinin tanımlanması
•
Rekreatif projede ihtiyaç duyulan kaynakların tanımlanması
Proje kontrolü
•
Rekreatif projedeki ilerlemenin takibi
•
Rekreatif projede gerçek ve tahmin edilen çıktıların karşılaştırılması
•
Rekreatif projenin etki analizi
•
Rekreatif projede gerektiğinde ayarlama yapılabilmesinin sağlanması
Başarılı bir rekreatif proje yönetimi ancak, proje amaçlarının başarıldığı zaman tanımlanabilir.
•
Rekreatif proje zamanında bittiğinde
•
Rekreatif projenin maliyet sınırı aşılmadığında
•
Rekreatif projenin arzu edilen performans/teknoloji düzeyini sergilediğinde
•
Rekreatif projede tahsis edilen kaynaklardan etkili ve verimli bir şekilde yararlanıldığında
•
Rekreatif projenin müşteri tarafından kabul edildiğinde proje yönetiminin başarısı tanımlanabilir.
Rekreatif proje yönetiminin potansiyel yararları vardır. Bunlar;
•
Rekreatif projedeki tüm aktivitelerde personel devrinin dikkate alınmadan fonksiyonel
sorumlulukların tanımını sağlar.
•
Rekreatif projede sürekli raporlama ihtiyacının en aza indirger.
•
Rekreatif projede zamanlama için aktivitelerin zaman sınırlarını tanımlar.
•
Rekreatif projede yapılan planlamaya karşın başarılanın ölçümünü belirler.
•
Rekreatif projede doğru önlemin ve takibinin sağlanabilmesi için problemlerin erken teşhisini
sağlar.
•
Rekreatif projede geleceğin planlanması için geliştirilmiş tahmin yeteneğini sergiler.
•
Rekreatif projedeki hedeflerin yerine getirilemeyeceğinin ya da aşacağının bilinmesini sağlar.
Rekreatif projelerin yararları engellerin üstesinden gelmeden elde edilemez. Bu engeller;
•
Rekreatif projenin karmaşıklığı
•
Rekreatif projenin sunulduğu müşterinin özel istekleri ve kapsam değişiklikleri
•
Rekreatif projede yeniden organizasyonel yapılanma
•
Rekreatif projedeki riskler
•
Rekreatif projede ileri planlama ve fiyatlandırmadır.
Daha başarılı bir rekreasyon işletmesinin yönetimi için proje yönetimi gereklidir. Çünkü proje
yönetimi kurumsal ve işlevseldir. Kurumsal yönetim; yapısal yönetim görevlerini, işlevsel yönetim ise
192
yöneticilik ve yönetim görevlerini (planlama, organize etme, uygulama, kontrol, de#erlendirme)
kapsamaktadır (Albayrak, 2005).
Proje yönetimini daha iyi anla#ılmasını sa$layacak ayrıntılı bilgiye
www.projectmanagement.com isimli internet adresinden ula#abilirsiniz.
Rekreatif Projenin Yönetim Süreci
Proje yönetiminde i! sürecinin amacı projenin profesyonel yönetimidir. Proje yönetiminde göz önüne
alınan amaçlar projenin amaçları, projenin kapsamı, projenin programı, projenin kaynakları, projenin
maliyeti, projenin gelirleri, projenin riskleri, projenin organizasyonu, projenin kültürü ve projenin
!artlarıdır. Proje yönetim süreci, amaçları ve zaman sınırlaması olan bir yakla!ımdır. Proje yönetim
sürecinin zaman açısından !artları, projenin tahsisi ve yatırım kontrol sürecidir. "çerik açısından bu süreç
i! süreciyle ili!kili olan !artlardır. "! süreciyle ba#ıntılı olan !artlar ise projenin tipiyle ili!kilidir (Cleland
ve Gareis, 2006).
Proje yönetim sürecinin profesyonel bir !ekilde yürütülebilmesi için yönetimin temel fonksiyonlarını
uygulamaya konulması gerekir. Proje yönetim süreci, klasik yönetim sürecini olu!turan planlama,
organizasyon, motivasyon, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlarını içermektedir. Rekreatif proje
yönetiminde de aynı yakla!ımı gütmek yerinde olacaktır. Rekreatif bir projenin hedef ve amaçlarına
ula!ılabilmesi için projenin yürütülmesinde yönetimin bu fonksiyonlarının i!lev görmesi kuvvetle
muhtemeldir. Proje takımının önüne daima yeni taleplerin konması ve proje yöneticilerinin bu talepleri
koordineli bir !ekilde uygulayabilmesi planlama, organizasyon, motivasyon, koordinasyon ve kontrol
fonksiyonları yardımıyla olabilmektedir. Dolayısıyla, rekreatif bir projede kar!ıla!ılan taleplerin,
sorunların ya da uyumsuzlukların giderilmesinde planlama, organizasyon, motivasyon, koordinasyon ve
kontrol mekanizmalarından yararlanılması gerekmektedir. Rekreatif proje yönetimi, yönetim ve proje
yönetiminde oldu#u gibi devam eden bir süreçtir. Projenin gerçekle!tirilmesinden önce bir ki!i ortaya
çıkan yeni ihtiyaçları tatmin etmek, problemleri çözmek ve fırsatlardan yararlanmak zorundadır.
Uygulamada bu ki!i proje yöneticisidir. Proje yöneticisi, yaygın ve geni! olan problemler ve fırsatlar
a#ından olu!an karma!ık yuma#ı yönetmeyi ö#renmelidir.
Rekreatif projede yönetim sürecini açıklayınız?
Büyük bir proje yönetiminin ba!arılı bir !ekilde planlanması ve icra edilmesi için uygulanan tüm
aksiyonlar, anla!ılması zor olan karma!ık bir durumdur. Bu yüzden projeler belirli parçalara bölünerek
her bir parçanın tam anlamıyla öneminin ve proje !emasındaki yerinin tam olarak belirlemesi gereklidir.
Projenin evrimi, geli!imi ve azalmasıyla devam eden proje fazları aktivitelerin mantıklı bir akı!ını
sa#layan i! paketlerine bakılmak zorunda bırakır. Bu anlamda, proje ya!am döngüsünün bir modelini
kullanmak projenin toplam geni!li#ini ve uzun ömürlü olmasını anlayabilmek ve tanımlayabilmek adına
yararlı olabilir. Proje yönetim süreci ile ilgili ifade edilen tüm özelliklerden sonra rekreatif bir projenin
yönetim süreci Tablo 8.1’de oldu#u gibi somutla!tırabilir.
Proje yönetimi sürecine yönelik daha ayrıntılı bilgiye PMI (The Project
Management Instute), (2004). “A Guide to The Project Management Body of Knowledge”.
The Project Management Instute, Newtown Square, Pennsylvania, isimli kitaptan
ula#abilirsiniz.
193
!
!
Tablo 8.1: Rekreatif Proje Yönetimi Süreci
Planlama (Amacımız nedir ve neden?)
Rekreatif projenin amaçlarını, hedeflerini ve stratejilerini geliştirmek
Rekreatif projenin iş kırılım (karmaşıklığı azaltmak ve düşünceyi projenin geneli içindeki alt
aşamalara odaklayarak aktiviteyi tanımlamak) yapısını geliştirmek
Rekreatif proje aktivitelerinin ve kilometre taşlarının mantıklı ilişkilerinin kurulması için öncelik
diyagramlarının geliştirilmesi
Zaman öncelikli diyagramlara dayalı olan zaman tabanlı proje programının geliştirilmesi
Rekreatif projenin kaynak desteğinin planlanması
Organizasyon (İlişkiler nedir ve neden?)
Rekreatif proje takımı için organizasyonel yapının kurulması
Rekreatif proje takımı üyelerinin projedeki rollerinin ve atamalarının tanımlanması
Rekreatif proje yönetimi politikalarının, prosedürlerinin ve tekniklerinin tanımlanması
Rekreatif proje yönetimi tüzüğünün ve diğer delegasyon enstrümanlarının hazırlanması
Rekreatif proje takımının yetki, mesuliyet ve sorumluluk standartlarının oluşturulması
Motivasyon (İnsanların en iyi işi yapmasını sağlayacak motivasyon nedir?)
Rekreatif proje takımı üyelerinin ihtiyaçlarının belirlenmesi
Rekreatif projede görev alan insanların en iyi işi yapmaları için motive eden faktörleri belirlemek
Rekreatif projede görev alan insanların için gerek duyulduğunda uygun danışman ve mentorün
sağlanması
Rekreatif proje takımı üyeleri için ödül programının oluşturulması
Rekreatif projenin gerçekleştirilmesinde motivasyon artırıcı çalışmaların uygulamaya konulması
Koordinasyon (Kim, neye, ne zaman karar verir?)
Rekreatif proje kaynaklarının tahsisi için karar verme yetkisinin sınırları çizilmeli
Rekreatif projedeki liderlik sitilinin geliştirilmesi
Rekreatif projede görev personelin insan ilişkilerinin kuvvetlendirilmesi
Rekreatif proje takımının yönetiminde, katılımcı yönetim tekniklerinin artırılması için planların
hazırlanması
Rekreatif proje takımının karar verme teknikleri için fikir birliğinin geliştirilmesi
Kontrol (Kim sonuçları değerlendiriyor? Standartlar nelerdir?)
Rekreatif proje için teknik performans standartları, program ve maliyet oluşturulmalı
Rekreatif projenin ilerleyişini değerlendirmek için planların oluşturulması
Rekreatif proje için bir proje yönetimi bilgi sisteminin kurulması
Rekreatif projenin yeniden gözde geçirilmesini sağlayacak stratejilerin hazırlanması
Rekreatif projenin ilerleyişinin değerlendirilmesi
Kaynak: Cleland ve Gareis, (2006)’dan uyarlanmıştır.
Proje Yaşam Döngüsü
Proje yaşam döngüsü, genellikle sıralı ve bazen iç içe geçen proje fazları grubudur. Bu fazların adları ve
sayıları; yönetim kadrosu, projeye dahil olan organizasyon ya da organizasyonların kontrol
gereksinimleri, projenin doğası ve projenin uygulama alanı tarafından belirlenir. Bir yaşam döngüsü bir
194
metodolojiyle belgelenebilir. Proje ya!am döngüsü, organizasyonun, sektörün ya da kullanılan
teknolojinin kendine özgü özellikleriyle belirlenebilir ya da !ekillenebilir. Her projenin kesin bir
ba!langıcı ve biti!i olmamakla birlikte, ya!am döngüsünde belli a!amalarda ortaya çıkan teslimatlar ve
aktiviteler projeden projeye büyük de#i!iklikler göstermektedir (PMI, 2000).
Ya!am döngüsü, projeyle ili!kili özel i!lerden ba#ımsız olarak, projenin yönetilmesine ili!kin temel
çerçeveyi sa#lar (PMI, 2009). Her program, proje ya da ürün bazı geli!im a!amalarına sahiptir. Bu
a!amaların açık bir !ekilde anla!ılabilmesi, arzu edilen amaçların ba!arılmasında kurumsal kaynakların
tümünün kontrolünü sa#layacak yöneticiler sayesinde olabilir. Proje yönetim biliminde geli!im a!amaları
ya!am döngüsü olarak adlandırılmaktadır. Ancak, ya!am döngüsü a!amalarının farkı ve terminolojisi
proje içerisinde görev alan bireylerin kar!ılıklı tartı!malarına ve kararlarına ba#lıdır. Bu yüzden, proje
ya!am döngüsüyle ilgili kesin bir a!ama sıralaması vardır diyebilmek çok zordur. Ancak, ya!am döngüsü
a!amalarıyla ilgili en azından kısmi bir uzla!ma bulunmaktadır (PMI, 2000). Bunlar;
•
Projeye ba!lamak
•
Organizasyon ve hazırlık i!leri
•
Proje i!lerini yerine getirmek
•
Projeyi kapatmaktır.
Grafik 8.1: Projenin Ya!am Döngüsü Boyunca Görülen Tipik Maliyet ve Personel Düzeyleri
Kaynak: PMI, (2009).
Projenin ayrıntılarına fazla hakim olmayan daha yüksek yönetim kademeleriyle ya da ba!ka
kurulu!larla ileti!ime girildi#inde, ço#u zaman bu genel ya!am döngüsü yapısına atıfta bulunulur. Bu
yüksek düzeyli bakı! açısı, do#aları gere#i birbirine benzemeyen projeleri bile kar!ıla!tırmak için ortak
bir referans çerçevesi sa#layabilir (PMI, 2009). Genel ya!am döngüsü yapısı, genel olarak !u özellikleri
sergiler:
•
Maliyet ve personel düzeyleri ba!langıçta dü!üktür, i!ler yerine getirilirken zirveye ula!ır ve
proje kapanı!ına yakla!ırken hızla dü!er. Grafik 8.1’deki kesikli çizgi bu tipik örüntüyü
gösteriyor.
•
Payda!ların etkileri, risk ve belirsizlik (Grafik 8.1’de görüldü#ü gibi), projenin ba!langıcından
en yüksek düzeydedir.
•
Maliyet üzerinde önemli ölçüde bir etki yaratmaksızın projenin ürününün nihai özelliklerini
etkileme becerisi, projenin ba!langıcında en yüksek düzeydedir ve proje ilerleyip tamamlanmaya
yakla!tıkça dü!er. Tablo 8.2’de de#i!iklikleri ve hataları düzeltme maliyetinin, genellikle proje
tamamlamaya yakla!tıkça önemli ölçüde yükseldi#ine yönelik görü!e yer veriliyor.
195
!
!
Grafik 8.2: Proje Süresine Ba"lı Olarak Etkilerin De"i!mesi
Kaynak: PMI, (2009).
Proje Ya#am Döngüsü A#amalarındaki Yönetimsel Uygulamalar
Proje ya!am döngüsü kavramsalla!tırma (entelektüel bir modelin formülasyonu), dizayn (yapılanmanın
gösterimi), geli!tirme (örnek etkinliklerin testi) ve projenin teknik performansını (çıktılar/etkinlikler)
uygulamaya koyan büyük adımlar serisini içermektedir. Bu büyük adımlar genellikle, i! paketleri olarak
adlandırılır ve projenin yönetilmesinde anahtar rol üstlenirler. Projeler, ya!am döngüsü boyunca her bir
safhada hareket halinde olan organizasyonlar gibidir. Projeler daima zamanında tamamlama umuduyla,
bütçeyi a!mama ve teknik performans amaçlarıyla tatmin eden bir !ekilde devam eder. Proje ya!am
döngüsü proje planlamasında göz önüne alınması gereken anahtar özelliklerden biridir. Proje ya!am
döngüsünün her bir a!aması için uygun i! paketleri bir kez tanımlanırken, proje planının geli!imine
yönelik önemli bir ba!langıç olu!turulmaktadır (PMI, 2004: Gray ve Larson, 2006). Her projede oldu#u
gibi rekreatif projede de proje ya!am döngüsü önem arz etmektedir. Proje ya!am döngüsünü olu!turan
dört a!amanın rekreatif bir projede nasıl uygulanaca#ı ise !u !ekilde ifade edilebilir.
Projeye ba!lamak: Rekreatif bir projeye ba!lama a!amasında yapılacak olan uygulamalar; proje
ihtiyaçlarının belirlenmesi, amaçların olu!turulması, istekli bir !ekilde i!leyecek organizasyon
kaynaklarının belirlenmesi, bir proje organizasyonu için organizasyon ihtiyacının satı!ı ve kilit görev
üstlenecek olan personelin atanması olarak ifade edilebilir.
Organizasyon ve hazırlık i!leri: Rekreatif bir projenin organizasyonu ve hazırlık i!leri ilgili
uygulamaları; proje organizasyon yakla!ımının tanımlanması, proje hedeflerinin belirlenmesi, proje
i!lerinin yerine getirildi#i a!ama için programın hazırlanması, rekreatif projede uygulanan görev ve
kaynakları ayırma ve tanımlama ve rekreatif proje takımının olu!turulması olarak sıralanabilir.
Proje i!lerini yerine getirmek: Rekreatif proje i!lerinin yerine getirilmesi a!amasındaki uygulamalar;
proje i!lerinin (etkinliklerin dizaynı, etkinlik alanının olu!turulması, etkinliklerin tüketiciye sunulması
vb.) uygulanmasıdır.
Projeyi kapatmak: Rekreatif projeyi kapatmak için yapılan uygulamalar; bo! zaman ve rekreasyon
i!letmelerinin di#er organizasyonlarına insan ya da insan olmayan kaynaklarının transferi, transfer ya da
taahhütleri tamamlamak, projeyi sonlandırmak ve personeli ödüllendirmek olarak açıklanabilir.
Her projede var olan ya!am döngüsü içerisinde yapılması ya da yerine getirilmesi gereken görevler
bulunmaktadır. Rekreatif bir projede, proje ya!am döngüsünün a!amalarında ba!arılan ya da yerine
getirilen görevleri açıklamaya çalı!alım;
Projeye ba!lamak
•
Öncelikle rekreatif projenin ihtiyaçları nelerdir bunların belirlenmesi.
•
Fizibilite çalı!malarının yapılması
•
Rekreatif proje ihtiyaçlarının temin edilmesinde alternatiflerin olu!turulması
•
Rekreatif proje önerisinin olu!turulması
•
Rekreatif proje için gerekli olan temel bütçe ve programın belirlenmesi.
•
Rekreatif projedeki görevlere uygun oldu#u dü!ünülen personelin proje takımına seçilmesi.
Organizasyon ve hazırlık i!leri
196
!
!
•
Rekreatif proje programına yönelik harekete geçilmesi.
•
Çıkabilecek sorunlara karşı davranış çalışmalarının ve analizlerin yapılması.
•
Rekreatif projenin dizayn sisteminin oluşturulması.
•
Rekreatif proje kapsamında kullanılacak etkinlik örneklerinin oluşturulması ve test edilmesi.
•
Analiz sonuçlarının değerlendirilmesi.
•
Rekreatif proje kapsamındaki etkinlikler için işverenden onayın alınması.
Proje işlerini yerine getirmek
•
Rekreatif projede kullanılması düşünülen araç ve gerecin temin edilmesi.
•
Rekreatif projede kullanılacak araç ve gerecin kurulması ve test edilmesi.
•
Rekreatif proje gereksinimlerine verilecek olan destek sisteminin geliştirilmesi.
•
Rekreatif projenin uygulanması için bir sistemin geliştirilmesi.
•
Rekreatif proje kapsamındaki tüm iş performanslarının doğru işleyip işlemediğinin
doğrulanması.
•
Rekreatif proje kapsamında gereken değişiklerin yapılması.
Projeyi kapatmak
•
Rekreatif projede görev alacak işlevsel personelin eğitilmesi
•
Rekreatif projede kullanılan araç gereç transferinin sağlanması
•
Rekreatif projede alınan sorumlulukların transferinin sağlanması
•
Rekreatif projede kullanılan kaynakların serbest bırakılması
•
Rekreatif proje takımı üyelerinin başka bir işe tekrar atanması.
Rekreatif Proje Yönetiminde 7-S
Organizasyonda amaçlanan hedefleri başarma konusunda organizasyon nasıl konumlandırılmalı ve süreç
nasıl analiz edilmelidir? Bu soru uzun yıllardır proje yönetimi alanında sorulmakta ve birkaç farklı cevabı
(yaklaşım) bulunmaktadır. Bu yaklaşımların bir kısmı iç faktörleri, diğer bir kısmı dış faktörleri geri
kalanı ise hem iç hem de dış faktörleri benimsemektedir. Ancak, günümüzde proje yönetimi çerçevesinin
oluşturulmasında en çok dikkat edilen konular, ihtiyaç olduğu düşünülen gündemdeki konuların kapsamlı
bir şekilde oluşturulmasını, anlaşılmasını, görevlerin sınıflandırılmasını ve rollerin karmaşıklığının
azaltılmasına yardımcı olan teorik bir çerçevenin oluşturulmasını kapsamaktadır. 7-S çok yaygın ve
değişik durumlara kullanılan bir çerçevedir. Örneğin, bir şirketin performansını artırmada, şirket içindeki
değişikliklerin olası etkilerinin incelenmesinde ve önerilen bir stratejinin nasıl en iyi şekilde
uygulanacağının belirlenmesinde etkin bir rol üstlenir. Tablo 8.2’de Proje Yönetiminde 7-S’i oluşturan
ögeleri görebilirsiniz.
197
Tablo 8.2: Proje Yönetiminde 7-S
Strateji
(Strategy)
Planlama
(Structure)
Sistem
(Systems)
Personel
(Staff)
Beceriler
(Skills)
Sitil/Kültür
Style/Culture)
Paydaşlar
(Stakeholders)
Strateji bir süreçtir. Projenin yüksek-düzeyli gereksinimleri ve bu gereksinimlerin
başarılmasını sağlar
Planlama, idare ve kontrol sınırları ile ilişkili olan düzenlemeler ve insan
kaynaklarıdır. Projenin gerçekleştirilmesinde kullanılacak olan organizasyonel
düzenlemeleri içerir.
Çalışma metodunun dizaynı, izlenmesi ve kontrolüdür
Proje üzerinde çalışacak kişilerin seçimi, işe alımı, yönetimi ve liderliği içerir
İdari ve teknik araçlar proje yöneticisi ve görevliler için elde mevcut olmalıdır
Çalışma takımı ya da organizasyon içinde çatışma sitili ve birbirleriyle ilişkilerin
altını çizer
Proje süreci ya da getirileri ile ilgilenen bireyleri ve grupları içerir.
Kaynak: Maylor (2003).
Genel proje yönetiminde ifade edilen 7-S rekreatif proje yönetimi içinde geçerlidir. Rekreatif proje
yönetiminde stratejinin bir çıktı ya da basit bir ifade olarak düşünülmesinden ziyade bir süreç olarak
algılanmalıdır. Strateji, aktivite düzeyinin detaylarından ziyade proje ilkelerinin bir açıklaması olarak
görülebilen amaçların yüksek düzeyde düşünülmesini içermektedir. Rekreatif projede başarı, projenin
tüm safhalarında verilen kararlar ile ilgili olan bilgileri ortaya koyan ve kılavuz özelliği sergileyen
rasyonel bir strateji süreciyle başlar. Rekreatif bir projede planlama, etkinliklerin oluşturulması ve
uygulanması aşamasında emir komuta zinciriyle ilişkili olan insan kaynaklarının düzenlemesi ile
ilişkilidir. Rekreatif bir projede sistemin oluşturulması, rekreatif etkinliğin düzenleneceği alandaki
çalışma metodunun dizayn edilmesi, izlenmesi ve kontrolü ile sağlanabilmektedir. Rekreatif bir projenin
uygulanmasında en önemli faktörlerin başında personel gelmektedir. Çünkü rekreatif etkinliklerin
topluma ulaştırılmasında ya da uygulatılmasında aracı olan ana faktör personeldir. Dolayısıyla, rekreatif
bir projenin içerisine dâhil edilecek olan kişilerin seçimi, işe alımı, yönetimi ve liderliği rekreatif projeler
için önemlidir. Rekreatif projelerin yürütülmesini sağlayan idari personelin ve personelin olmazsa olmaz
olan ihtiyaçlarının başında ise etkinliklerin başarılabilmesi ve personelin yönetilebilmesi için yeterli
beceriyi sağlayacak olan idari ve teknik aracın elde bulunuyor olmasıdır. Rekreatif projelerde insan
faktörünün ön planda olması hem idari personel ve personel arasında hem de personelin kendi arasında iyi
bir iletişimi gerektirmektedir. Rekreatif projede görev alan kişilerin birbirleriyle anlaşabilen bir kitle
özelliği sergilemesi rekreatif bir projenin topluma ulaştırılmasında kolaylık sağlamaktadır. Rekreatif
projede sitil/kültürün olması organizasyon içerisinde belirli bir çatışma stili ya da insan ilişkilerinin altını
çizerek projenin sorunsuz bir şekilde kapatılmasına yardımcı olmaktadır. Herhangi bir projede paydaşlar
olmazsa olmazların başında gelmektedir. Özellikle ticari anlamda kar amacı güden bir rekreatif projede
paydaşların rolleri önem arz etmektedir. Çünkü rekreatif projenin başarılabilmesi için görev alan
paydaşların rekreatif etkinliğin finanse edilmesinde, pazarlanmasında ve uygulanmasında önemli roller
üstlenmektedir.
Rekreatif Proje Yönetiminin Genel İlkeleri
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisindeki hizmet sektörlerine, boş zaman ve rekreasyon
işletmelerinin yeni ve alternatif rekreasyon etkinliklerini ürün olarak geliştirmesi ve sunabilmesi için
oluşturdukları projelerin yönetiminde belirli ilkelere uyması gerekmektedir. Bunlar;
•
Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından hazırlanan rekreatif projenin amacının
belirlenmesi
•
Boş zaman ve rekreasyon işletmesinin proje amacına varabilmesi için gerekli araçların seçilmesi
•
Boş zaman ve rekreasyon işletmesinin geliştirmiş olduğu projenin plan ve programına göre ifade
edilen amaçlara varılması için eldeki mevcut kaynakların akıllıca tahsis etmesi
•
Boş zaman ve rekreasyon işletmesinin ortaya koymuş olduğu projeyi başlangıcından sonuna
kadar bütün süreci kontrol etmesi olarak ifade edilebilir.
198
Rekreatif Projenin Başarısını Etkileyen Faktörler
1. Rekreatif proje amaçlarının ve kısıtlamaların açık ve net belirlenmiş olması:
Amaçlar;
•
Rekreatif proje amaçlarının anlaşılabilir olması
•
Rekreatif proje amaçları açık bir şekilde tanımlanmış olması
•
Rekreatif projede ifade edilen amaçlar ölçülebilir olmalı
•
Rekreatif proje etkinliklerin amaçları organizasyon amaçlarına uygun olmalı
•
Rekreatif proje amaçları zamanla sınırlı olmalı
•
Rekreatif proje amaçları önem sıralı olmalı
•
Rekreatif proje amaçlarına gerçekleştirilmesine engel teşkil edecek risk faktörleri tanımlanmalı
•
Rekreatif proje amaçları ulaşılabilir özellikler sergilemeli
Kısıtlar;
•
Rekreatif projede yetenekli kaynakların (daha kaliteli ve kolay ulaşılabilir) eksikliği
•
Rekreatif projede oluşturulan zaman aralıkları
•
Rekreatif projede yerleşim
•
Rekreatif projede teknoloji
•
Rekreatif projede kalite
•
Rekreatif projede para
•
Rekreatif projede zaman
•
Rekreatif projede insan olarak karşımıza çıkar.
2. Rekreatif projenin planlanması ve personel organizasyonunun sağlanması:
Planlar, detay aktiviteleri, sorumluluk tanımlarını, teslimatları bir arada göstermelidir. Plan
dahilindeki tahminlerin, varsayımların olabildiğince gerçeğe yakın olması gerekmektedir.
3. Kullanıcıların katılımı:
Projenin sonunda ortaya çıkacak ürün belirli aşamalarda son kullanıcıların onayına sunulmalıdır.
4. Proje kontrolü:
Projenin başarısı, proje ilerleyişinin objektif olarak değerlendirilmesiyle mümkündür.
5. Proje yöneticisinin etkinliği:
Proje yöneticisi zaman, maliyet, kalite ve kapsam faktörleri arasında ilerlemeyi sağlayarak, projenin
başarısında kilit rol oynar. Proje yöneticisin bu rolleri etkin bir biçimde gerçekleştirilebilmesi kendisine
verilen YETKİ ile doğruda ilişkilidir. Tekir, (2006)’dan uyarlanmıştır.
Rekreatif Proje Yöneticisi
Rekreatif projenin merkezi ve sürükleyici gücü olarak, rekreatif proje yöneticisi zaman, maliyet, kalite ve
kapsam faktörleri arasında ilerlemeyi sağlayarak, projenin başarısında kilit rol üstlenmektedir. Bu
bağlamda, rekreatif proje yöneticisinin bu rolleri etkin bir şekilde gerçekleştirebilmesi kendisine verilen
yetki ile doğrudan ilişkilidir. Rekreatif proje yöneticisi;
•
Rekreatif proje ürününün pazarlandığı işletme üst yönetimine ve katılımcılara karşı birincil
sorumlu kişidir.
•
Rekreatif proje ürününün maliyet ve süreç öngörülerinden sorumlu kişidir.
•
Rekreatif proje boyunca ihtiyaç duyulacak olan kaynakları belirleyen kişidir.
•
Rekreatif proje takımındaki çatışma ortamlarını ve stresi azaltmaktan sorumlu olan kişidir.
•
Rekreatif projedeki iletişim yapısının oluşturulmasını sağlayan kişidir. Tekir (2006)’dan
uyarlanmıştır.
199
Proje yöneticisinin görevi, çeşitli yönlerden herhangi bir işteki yönetici görevlerinden önemli düzeyde
farklılık göstermez. Her ikisi de insanlar ve kaynak aracılığıyla sonuç üretmekle yükümlüdür. Geleneksel
bir yönetici gibi proje yöneticisi de şu işleri yapmak zorundadır;
•
Rekreatif projeye uygun etkin katılımcıları görevlendirme,
•
Rekreatif proje etkinliklerine uygun çatıyı oluşturma,
•
Rekreatif projenin vizyonunu ortaya koyma,
•
Rekreatif proje etkinliklerinin koordinasyonunu sağlama,
•
Rekreatif projenin satıldığı müşteri (üst düzey yönetici/işletme sahibi) ve sponsorlarla
görüşmeleri yürütme,
•
Rekreatif projenin gerçekleştirilme aşamasında oluşan çatışmalara çözüm yolu bulma,
•
Rekreatif proje sürecindeki kilometre taşlarını belirlemek,
•
Rekreatif projede ortaya konan bütçeyi yönetme,
•
Rekreatif projede görev alan bireylerden maksimum verimi elde edilmesini sağlama,
•
Rekreatif proje işini rotasında tutma,
•
Rekreatif projenin amaçlarına, zamanında ve bütçe sınırları içinde ulaşmayı sağlamadır (Luecke,
2009).
Rekreatif proje yöneticisi işi bizzat yapan kişiler üzerinde doğrudan yetkiye sahip olmayabilir.
Örneğin, teknolojik yeni bir ürünü piyasaya çıkarmak isteyen büyük bir şirketin, dünya ya da ülke
çapında ürün tanıtımını rekreatif bir organizasyon zinciriyle yapmak istediğini düşünelim. Bu tanıtımın
gerçekleşmesi için oluşturulan organizasyonun projelendirilmesi ve uygulanması işi ise boş zaman ve
rekreasyon işletmelerinden birine verilmiş olsun. Proje yönetici olarak boş zaman ve rekreasyon
işletmesinin yöneticisi seçilmiş ancak, proje elemanları pazarlama, finans, müşteri hizmetleri ve diğer
birimlerden alınmış olabilir. Bu elemanlar proje yöneticisinin üzerlerinde doğrudan etkisinin bulunmadığı
veya elinde ücret artışı ve terfi gibi özendiriciler olmayan kişilerdir; bu yüzden, proje yöneticisi bu
insanların davranış ve performanslarını ancak sahip olduğu liderlik vasıflarıyla yönlendirebilir.
Rekreasyonda Proje Yönetimi İçin Genel Bir Model
Projelerin gerçekleştirilme aşamasında sıklıkla karşılaşın en önemli sorunların başında proje yönetimini
yeni deneyimleyecek olan proje yöneticilerinin proje takibini kolaylaştıracak bir modelin eksikliğidir. Boş
zaman ve rekreasyon alanında proje yönetiminin yeni yeni kullanılıyor olması rekreasyon uzmanlarının
proje yönetimindeki bilgi ve deneyim eksikliğini daha da ön plana çıkarmaktadır. Bu durumda rekreasyon
alanına özgü bir proje yönetimi modeli çıkarmak, alan içerisinde çalışacak olan rekreasyon uzmanları için
faydalı sağlayacaktır. Rekreatif bir projenin yönetimi için temel bir modelin oluşturulması, projenin
başlama aşamasında rekreatif proje yöneticisi ve proje takımı tarafından yapılmalıdır. Her rekreatif
projede, proje modeli geliştirilmelidir. Bu sayede, rekreatif proje modeli, projenin genel bir takibini
sağlarken rekreatif proje yöneticisinin de işini kolaylaştıracaktır.
200
!
"ekil 8.1: Rekreasyonda Proje Yönetimi Genel Modeli
Kaynak: Tekir (2006)’dan uyarlanmı!tır.
201
!
!
1.
Rekreatif etkinlik ihtiyacının ortaya çıkışı: Ticari anlamda, rekreatif bir ihtiyacın ortaya çıkması
üç şekilde olabilir. Birincisi, kamu kurumlarında ihtiyaç duyulan rekreatif etkinlikler. İkincisi,
özel sektörde ihtiyaç duyulan rekreatif etkinlikler. Üçüncüsü, boş zaman ve rekreasyon
işletmelerinin kendi sınırları içerisinde oluşturmuş olduğu rekreatif etkinlik alanına gelen
müşterilerin ihtiyaçları olabilir. Ticari anlamdaki bu rekreatif ihtiyaçlara şu şekilde örnekler
verilebilir. Belediyelerin sosyo-kültürel etkinlikleri için ihtiyaç duydukları rekreatif etkinliklerin
ve ekiplerin oluşturulmasında boş zaman ve rekreasyon işletmelerinden destek alması, özel
sektörde büyük çaplı fabrikaların çalışanlarına yılda birkaç kez oluşturmuş olduğu sosyo-kültürel
etkinliklerde ortaya çıkabilecek olan rekreatif etkinlik ihtiyacının boş zaman ve rekreasyon
işletmeleri tarafından giderilmesi örnek olarak verilebilir. Kamu ve özel sektörde verilen bu iki
örneğin dışında kamu ve özel sektör tarafından rekreatif bir ihtiyacın dile getirilmiyor olmasına
rağmen boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından rekreatif proje teklifleri bu tür kurumlara
sunulmalıdır. Çünkü, ülkemizde boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin ticari bir işletme olarak
yeni yeni tanınıyor olması bu tür tekliflerin boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından
verilmesini gerektirmektedir. Bu sayede boş zaman ve rekreasyon işletmeleri kamu ve özel
sektör karşısında tanınırlığını ve güvenirliğini artırarak endüstri içerisinde kendisine yer
bulabilmesini kolaylaşacaktır.
2.
Rekreatif etkinlik türü ihtiyacının tanımlanması: İhtiyaç duyulan rekreatif etkinlik, ister
kamudan ya da özel sektörden isterse de boş zaman ve rekreasyon işletmesi tarafından ortaya
çıkarılıyor olsun öncelikle, kamu ya da özel sektörde ihtiyaç duyulan rekreatif etkinliğin
kurumun yapısına ve yapmış olduğu sosyo-kültürel etkinliklerin doğasına zarar vermeyecek
şekilde tanımlanarak seçilmesi gerekmektedir.
3.
Alternatif proje stratejilerinin oluşturulması: Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından
sunulan ya da kamu ve özel sektör tarafından ihtiyaç duyulan rekreatif etkinliklerin
oluşturulmasında boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin bünyesinde bulunan beyin takımları
görev almalıdır. Bu beyin takımları hem ihtiyaç duyulan rekreatif etkinlik türünün
belirlenmesinde, tanımlanmasında, uygulanmasında ve sonuçlandırılmasında hem de alternatif
olabilecek rekreatif etkinlik türlerinin üretilmesinde görev üstlenmelidir.
4.
Seçilen her strateji için P (performans), M (maliyet), Z (Zaman), K (Kapsam) hedeflerinin
belirlenmesi, risklerin tanımlanması, projedeki önem seviyelerinin belirlenmesi: Boş zaman ve
rekreasyon işletmelerinin sundukları ya da aldıkları her bir rekreatif projenin
gerçekleştirilmesindeki en önemli aşamalardan biri budur. Yapılacak olan etkinliğin icra
edilmesinde kullanılacak olan her bir alternatif stratejinin performansı, etkinliğin maliyet
hesaplaması, etkinlikte harcanacak zamanın ve etkinlik kapsamının belirlenmesi proje beyin
takımı tarafından yapılmalıdır. Bunların yanı sıra, etkinliğin gerçekleştirilmesi aşamasında
doğabilecek aksiliklerin önceden belirlenmesi, gerekli önlemlerin alınması ve risklerin önem
sırasının belirlenmesi yine rekreatif projeyi oluşturan beyin takımının görevlerinden biridir.
5.
Tüm faktörlerin uygunluğu: Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından sunulan ya da alınan
rekreatif projeleri oluşturan faktörlerin (performans, maliyet, zaman, kapsam) uygunluğu proje
beyin takımı tarafından kontrol edilmelidir.
6.
Detaylı bir planın hazırlanması: Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından oluşturulan
rekreatif projenin amaçlarını, belirli bir sürede ve belirli bir bütçe çerçevesinde gerçekleştirmek
için kaynakları verimli bir biçimde tahsis edebilmek önemlidir. Bu anlamda, tüketim, yatırım,
tasarruf vb. ekonomik ve sosyal büyüklüklerdeki değişiklikleri, belirli öncelikler gözetilerek
hedefler doğrultusunda yönlendirme, koordine etme çabalarını ortaya koyan bir rekreatif proje
planının oluşturulması gereklidir.
7.
Planın uygunluğu: Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından sunulan ya da alınan rekreatif
projenin uygunluğu beyin takımları tarafından tartışılmalıdır.
8.
Proje planının onaylanması, proje dosyalarının açılması: Rekreatif projenin uygunluğunun
tartışıldığı ve karara bağlandığı birim proje beyin takımıdır. Proje beyin takımı hem boş zaman
ve rekreasyon işletmelerinin bünyesindeki hem de kamu ve özel sektörde proje kapsamında
görevlendirilmiş olan kişilerden oluşabilir. Oluşturulan her bir proje belirli kaynaklar (girdiler)
alır ve belirli bir gereksinimi karşılamaya yönelik mal ve hizmet (rekreatif etkinlik) üretir.
Projenin onaylanmasının (analizi) çıkış noktası, tüm kaynakların sınırlı, gereksinimlerin ise
sonsuz olmasıdır. Genel olarak proje onaylanması (analizi) bir proje tarafından tüketilen
202
girdilerin ve üretilen çıktıların belirlenmesi ve değerlendirilmesidir. Rekreatif proje planında
problem olduğu gözlenirse uygulanacak olan stratejinin uygunluğu gözden geçirilmelidir.
9.
Uygulamaya geçiş: Rekreatif bir proje hazırlanırken yapılan teknik ve maddi hatalar,
finansmanın sağlam bir kaynağa dayandırılmamış olması ve proje onaylanması aşamasında bu
eksikliklerin gözden kaçmış olması projenin uygulamasında sorunlar yaratabilir. Dahası,
projenin uygulandığı alanda ya da projede ana ve yardımcı hizmetlerin sağlanması açısından da
sorunlarla karşılaşılabilir. Ayrıca, projeyi uygulamakla sorumlu olan boş zaman ve rekreasyon
işletmeleri ve ana ve yardımcı hizmetleri sağlayacak olan kuruluşların kendi yapılarından ve
birbiri ile olan ilişkilerinden dolayı da sorunlar yaşanabilir. Uygulamaya koyulan rekreatif
projenin başarısı, projelerin daha önceki aşamalarda doğru olarak analiz edilmesi ve seçilmesine
bağlıdır. Projenin uygulanması aşamasında izlenecek yol;
•
Rekreatif proje ekibinin atanması
•
Rekreatif projeyi uygulama programının hazırlanması
•
Ödeneklerin iç kredi/dış kredilerle sağlaması
•
Rekreatif projenin uygulanacağı alanın tahsisinin sağlaması ve yerleşim planının
hazırlanması
•
Rekreatif proje ile ilgili yasal işlemlerin düzenlenmesi (teknik şartname, keşif, sözleşme
vb.)
•
Rekreatif projede kullanılabilecek teknoloji anlaşmasının (know-how (bir şeyi yapabilme
bilgisi), patent, lisans, vb.) yapılması.
•
Rekreatif proje kapsamında kullanılacak olan makine ve araç-gerecin sağlanması
•
Rekreatif projenin gerçekleştirileceği alandaki inşaat, montaj ve kontrol işlemlerinin
belirlenmesi
•
Rekreatif projenin pazarlanması ve satış işlemlerinin belirlenmesi
•
Rekreatif projenin denemeye ve işletmeye alma çalışmalarının tanımlanması olarak ifade
edilebilir.
1.
Sürecin kontrolü: Rekreatif projenin değişik yönetim düzeylerinde sürekli veya periyodik olarak
gerçekleştirilen bir etkinlik türüdür. Rekreatif projenin amaç ve hedeflerini gerçekleştirebilecek
nitelikte uygulanıp uygulanmadığının araştırılması, var olan sorunların ve sapmaların belirlemesi
işlemidir. Rekreatif projede ön görülen plan ve programların izlenmesi sırasında etkinliklerin
yürütüleceği, hangi nitelik ve ayrıntıda bilgi toplanacağı, hangi yöntemlerin kullanılacağı,
koordinasyon ve değerlendirmenin nasıl yapılacağı çok önemlidir (Albayrak, 2009). Rekreatif
projede sürecin kontrol altında olmadığı saptanırsa süreci kontrol altına alacak olan şu soruların
cevabı bulunmalıdır. Rekreatif etkinlik türü ihtiyacı doğru tanımlandı mı? Rekreatif proje için
oluşturulan strateji uygun mu? Rekreatif proje planı doğru mu? Bu soruların cevapları bulunarak
detaylı bir rekreatif proje planının hazırlanması aşamasına geri dönülmesi ve gerekli
düzeltmelerin yapılması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, soruların cevabı bulunduktan sonra
yapılan değerlendirmeye bağlı olarak amaçlar, politikalar, uygulama stratejileri ve projenin diğer
unsurları (yanlış yer seçimi, hatalı tasarım vb.) ile ilgili olarak yapılması gereken düzeltmeler
konusunda karar organları bilgilendirilir.
2.
Rekreatif proje işlerinin tamamlanması: Rekreatif projenin uygulanması sırasında
gerçekleştirilen değerlendirmede rekreatif proje etkinliğinin verimli ve etkili bir biçimde yapılıp
yapılmadığı, ulaşılmak istenen hedeflerin geçerliliğini sürdürüp sürdürmediği ve varsa aksamaya
neden olan sorunların olup olmadığı analiz edilerek, rekreatif proje kapsamında
gerçekleştirilecek olan işlerin sonuçlandırılmasıdır. Planlanan işlerin tamamlandığını
saptayabilmek için proje uygulamasıyla gerçekte ulaşılan sonuçların planlananlar ile
karşılaştırılması, alınan kararların ve gerçekleştirilen eylemlerin yararlı olup olmadığının ortaya
koyulması gerekir.
3.
Rekreatif proje hakkında öz eleştiri: Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından yapılan
proje uygulamasında ortaya çıkan eksikliklerin, proje işleri tamamlandıktan sonra tekrar proje
beyin takımı tarafından ortaya koyulması gerekir. Proje uygulaması boyunca yaşanan
eksikliklerin proje beyin takımı tarafından tekrar değerlendirilerek bir sonraki projeye
203
yansıtılmaması için gerekli önlemlerin alınması önemlidir. Bu sayede, projenin uygulanmasıyla
ulaşılan sonuçlar; verimlilik, ekonomiklik, üretim ve diğer etkiler açısından değerlendirilebilir.
Dahası, elde edilen bilgiler ışığında bir sonraki projenin gerçekleştirilmesinde değerli edinimler
sağlanabilir.
4.
Rekreatif projenin kapatılması: Boş zaman ve rekreasyon işletmeleri ve kamu ya da özel sektör
arasında icra edilen rekreatif proje uygulamasının sonlandırılması işlemidir. Bu işlemde,
projenin kamu kurumuna ya da özel sektördeki işletmeye kattığı değerin ne ölçüde yüksek
olduğunun belirlenmesi, projenin yürütülmesi esnasında yaşanan sorunların çözümünden hangi
yöntemlerin izlendiğinin hatırlanması ve raporlaştırılması sürecidir.
Rekreatif Proje Tanımlama Dokümanı
Rekreatif proje tanımlama dokümanı, rekreatif bir projenin yazılı hale getirilmesi ve projenin kontrolü
için oluşturulan bir araçtır. Bu doküman sayesinde proje hedefleri, kısıtları, varsayımları, riskleri vb.
tanımlanacaktır. Proje tanımlama dokümanının yayınlanmasıyla, projenin başlangıcı resmiyet kazanmakta
ve ilgili proje kaynaklarının yetki ve sorumlulukları tüm organizasyona duyurulmaktadır (Tekir, 2006).
Rekreatif proje tanımlama dokümanının başarısı hem rekreasyon işletmeleri hem de rekreatif projenin
sunulduğu işletmeler tarafından fikir birliğinin sağlanması ile gerçekleşmektedir. Rekreatif proje
tanımlama dokümanının içeriği, projenin sunulduğu işletmenin de fikirlerini yansıtmalıdır. Böylece
taraflar arasında ileride çıkabilecek çatışmaların önüne geçebilme şansı doğacaktır. Rekreasyon
işletmeleri tarafından hazırlanan rekreatif proje tanımlama dokümanının içeriği; projenin
gerçekleştirileceği alana, etkinlik türüne, hedef kitleye, bütçeye, amaca vb. değişkenlere göre değişkenlik
göstermektedir. Önemli olan rekreatif projenin fırsat ve olanaklarının doğru analiz edilerek ihtiyaca göre
rekreatif proje tanımlama dokümanının oluşturulmasıdır. Rekreatif proje tanımlama dokümanının
içeriğinde altı ana başlık bulunmaktadır.
1.
Arka plan: Rekreatif projenin tarihçesi yani projenin oluşturulma sebepleri ve neden ihtiyaç
duyulduğunun açıklandığı bölümdür.
2.
Amaçlar: Rekreatif proje ile elde edilmek istenen sonucun açık bir şekilde ifade edildiği
bölümdür. Ayrıca, bu bölümde rekreatif projenin bütçe, efor, zaman hedefleri, imaj vb. faktörleri
de belirtilmelidir. Rekreatif projenin amaçları belirlenirken SMART özelliğini sergilemesi
gereklidir.
• Specific – Belirgin
• Measurable – Ölçülebilir
• Achievible – Ulaşılabilir
• Realistic – Gerçekçi
• Time bounded – Zaman sınırlı
1.
Kapsam: Rekreatif projenin kapsamı oluşturulurken dikkat edilmesi gereken rekreatif etkinlik
türünün özelliklerine göre proje sınırlarının belirlenmesidir. Bu sayede projenin aşamaları
netleşmiş ve kullanılması gereken/gerekmeyen aşamalar ortaya çıkarılmış olur.
2.
Kısıtlar: Rekreatif projenin gerçekleştirilmesi için yararlanılan kaynakların kıtlığıdır. Zamanın
en önemli kısıtlı kaynak olmasının yanında rekreatif projede kullanılan bütçenin, insanın,
makinenin ve malzemenin kıtlığı da diğer önemli kısıtlardır.
3.
Kabuller (Varsayımlar): Rekreatif projenin gerçekleştirilmesi aşamasında oluşabilecek olan
değişikliklerin önceden tahminlemesidir. Etkinlik sayısı, yeni etkinlik türü ihtiyacı, müşteri
beklentileri, teknolojik gelişmeler, ekonomik gereksinimler, uzman personel ihtiyacı
parametrelerde oluşabilecek olan değişimler proje yöneticisi ve üst yönetim tarafından
tahminlenmeye çalışılmalıdır.
4.
Raporlama: Rekreatif projenin nasıl kontrol edileceğinin tanımlandığı bölümdür. Rekreatif
projede kontrol edilmek istenen kriterlerin belirlenmesi ve kontrol sonuçlarının kime, ne sıklıkta
ve hangi formatta raporlanacağı bu bölümde ele alınır.
204
Proje yönetiminde sürecini olu#turan a#amalarla ilgili daha fazla
bilgiye Cleland, d. I. ve Garais, R. (2006). “Global Project Management Handbook:
Planning, Organizing and Contolling International Projects”. Secon edition, Mc Graw Hill,
New York, isimli kitaptan ula#abilirsiniz.
Rekreatif Proje Tanımlama Dokümanı Örne!i
1.
Arka plan
a. Rekreatif proje ile ortaya konulmak istenen etkinli#in/ürünün/hizmetin tanıtılması
b. Rekreatif projenin ortaya çıkı! nedenleri
c. Rekreatif projenin ortaya çıkı!ında etkin rol oynayan kaynakların (kimler/nelerdir)
tanımlanması
2.
Amaçlar
a. Rekreatif projenin ön görülen ba!langıç ve biti! tarihlerinin belirlenmesi
b. Rekreatif proje için gerekli olan bütçenin belirlenmesi
c. Rekreatif projenin varsa di#er hedeflerinin tanımlanması
3.
Rekreatif projenin kapsamı
a. Rekreatif projeyi olu!turan ana a!amaların belirlenmesi
4.
Kısıtlar
a. Rekreatif projenin bütçe kısıtı
b. Rekreatif projenin süre kısıtı
c. Rekeratif projenin a!amalarına ait zaman kısıtları
d. Rekreatif projede ihtiyaç duyulan araç-gereç, malzeme ve personel tedarikçi kısıtları
e. Rekreatif projenin hizmet kapasitesi ile ilgili kısıtlar
f. Politik kısıtlar (belediye, valilik vb.)
5.
Kabuller (varsayımlar)
a. Rekreatif proje boyunca gerçekle!mesi beklenen de#i!kenler ve bu de#i!kenlerin
de#erlerine ait varsayımların belirlenmesi
6.
i.
Rekreatif etkinli#e yönelik talep tahmini
ii.
Rekreatif projenin maliyet artı! dönemlerinin ve oranlarının tahminlemesi
iii.
Rekreatif proje etkinli#inde kullanılan teknolojik araç-gerecin geli!mesine yönelik
tahminleme
iv.
Rekratif etkinli#in sunuldu#u pazara yönelik tahminleme
v.
Rekreatif projenin makro ekonomik göstergelerinin tahminlemesi
Ba!arı kriterleri
a.
Rekreatif proje tanımlama dokümanında bulunan kısıtlar ve kabuller altında belirlenen
hedeflere ula!madaki toleranslar
i.
Rekreatif projenin hedef süreden sapma toleransı
ii.
Rekreatf projenin hedef bütçeden sapma toleransı
iii.
Rekreatif projenin di#er hedeflerinden sapma toleransı
iv.
Rekreatif proje ürününün i!levinde kabul edilebilir de#i!iklikler
205
!
!
7.
8.
Riskler
a.
Rekreatif proje süresince karşılaşılabilecek riskler nelerdir?
b.
Risklerin etkileyebileceği süreçler nelerdir?
c.
Rekreatif projede oluşabilecek riskleri önleme planları nelerdir?
Teslimatlar
a.
Rekereatif proje ile iliği hazırlanması gereken rapor ve analiz sonuçlarının sıklığı ve içeriği
nedir ve kimlere iletilecektir?
b.
Rekreatif projenin başlatılması veya devam ettirilmesi için gereken izinler ve onaylar
nelerdir?
9.
Kaynaklar
a.
Rekreatif projede görev alacak kaynaklar veya departmanlar için görev atama matrisinin
oluşturulması
b.
Rekeratif projede gerekli, mevcut ve yedek tedarikçilerin tanımlanması
Kaynak: Tekir (2006)’dan uyarlanmıştır.
206
Özet
İnsanoğlu geçmişten bu yana, zor ve karmaşık
görevlerin üstesinde gelebilmek için yakın
ilişkiler kurarak takımlar oluşturmuştur. 2. Dünya
Savaşı’ndan sonra bu güç görevlerin üstesinden
gelebilmek için yaratıcı ve yenilikçi çözüm
önerilerinin bulunmasına yardımcı olabilen yeni
metotlar geliştirilmeye başlanmıştır. Avrupa’da
tek pazar ekonomisinin gelişmesi, küresel pazarın
ve proje yönetimi uygulamalarına sahip olan
girişimcilerin gelişmesine yol açmıştır. Gelişen
küreselleşme, uluslararası proje yönetiminin
önemini ön plana çıkarmış, daha büyük ve çok
kültürlü takımların oluşmasına sebep olmuş,
organizasyonel yapıların değişmesine yol açmış
ve küresel pazar eğilimlerinin araştırılmasını
detaylandırmıştır. Bu değişim sürecinden boş
zaman ve rekreasyon endüstrisi de nasibini
almaktadır. Özellikle 1980’li yıllardan sonra
ülkemizde de tanınmaya ve yaygınlaşmaya
başlayan boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinin
artık daha büyük endüstrilerde kullanılması,
rekreatif etkinliklerin daha kapsamlı bir şekilde
sunulmasını ve pazarlanmasını gerektirmektedir.
Bu anlamda, rekreatif etkinliklerin daha
profesyonel bir şekilde hazırlanması ve
sunulması için rekreatif etkinliklerin proje
yönetimi bilimi ile uyumlulaştırılmasını zorunlu
kılmaktadır.
yönetim bilimi fonksiyonlarından (Planlama,
organizasyon,
motivasyon,
koordinasyon,
kontrol) yararlanılması gerekmektedir.
Proje yönetiminin en önemli ögelerinden biri
proje yaşam döngüsüdür. Proje yaşam döngüsü
genellikle sıralı ve bazen iç içe geçen proje
fazları grubudur. Bu fazların adları ve sayıları;
yönetim kadrosu, projeye dâhil olan organizasyon
ya da organizasyonların kontrol gereksinimleri,
projenin doğası ve projenin uygulama alanı
tarafından belirlenmektedir. Görüldüğü gibi proje
yaşam
döngüsünün
aşamaları,
projenin
özelliklerinden dolayı farklılık göstermektedir.
Ancak yine de proje başlangıcı, organizasyon ve
hazırlık, çalışmanın yürütülmesi ve proje kapanışı
olarak sayılabilecek genel bir proje yaşam
döngüsü ifade edilebilir. Proje yönetiminde bir
başka önemli öge ise proje yönetiminde 7-S
çerçevesi yaklaşımıdır. Bu çerçeve, rekreatif
proje stratejisinin, planlamasının, sisteminin,
personelinin, becerilerinin, kültürünün ve
paydaşlarının belirlenmesinde çok önemlidir.
Rekreatif bir projenin başarısında proje yönetimi
işini iyi bilen bir boş zaman ve rekreasyon
uzmanının proje yöneticisi olarak görev alması
kuşkusuz projenin başarılmasında en önemli
unsurlardan birini teşkil etmektedir. Bu bağlamda
rekreatif bir projeyi yürütecek olan boş zaman ve
rekeasyon uzmanının taşıması gereken özellikler
bulunmaktadır. Boş zaman ve rekreasyon
uzmanı; ürünü pazarladığı işletme üst yönetimine
ve etkinlik katılımcılarına karşı birincil sorumlu
kişi olduğunu, projenin maliyet ve süreç
öngörülerinden sorumlu kişi olduğunu, proje
boyunca ihtiyaç duyulacak olan kaynakları
belirleyecek kişi olduğunu ve projede çatışma
ortamlarını ve stresi azaltmaktan sorumlu
olduğunu bilmelidir. Tüm bu özelliklerinin yanı
sıra geleneksel yönetici özelliklerinin hepsini de
sergilemesi gerekmektedir. Rekreatif proje
yönetiminde
proje
yöneticilerinin
işini
kolaylaştıracak olan en önemli ögelerin başında
proje yönetimi genel modeli ve rekreatif proje
tanımlama
dokümanıdır.
Rekreatif
proje
yöneticisinin bu iki dokümanı etkili bir şekilde
kullanması gerekir. Bu sayede proje kapsamında
gerçekleştirilen iş tanımlamalarını belirleyebilecek ve proje takibini kontrol altına
alabilecektir.
Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisinde
var olan hizmet sektörlerinde gerçekleştirilen
rekreatif etkinlik ürünlerinin müşteriye temin
edilebilmesi için bir defaya mahsus, başı ve sonu
belli olan, amacı, kapsamı ve bütçesi tanımlanmış
olan aktiviteler bütününe rekreatif proje olarak
ifade edebiliriz. Bu bağlamda, rekreatif proje
yönetimini ise, boş zaman ve rekreasyon
işletmeleri tarafından ürün olarak sunulan
rekreatif proje aktivitelerinin performans,
maliyet, zaman ve kapsam hedeflerine ulaşması
için var olan kaynakların en verimli şekilde
planlanması, organize edilmesi, yöneltilmesi ve
kontrol edilmesi süreci olarak tanımlamak
mümkün olabilir.
Rekreatif proje, tıpkı proje bilimi gibi başlama,
planlama, programlama, kontrol ve kapatma
aşamalarından oluşmaktadır. Rekreatif projede
önemli olan bu beş önemli fonksiyonun proje
yöneticisi ve proje takımı tarafından birbirine
uyumlu bir şekilde yönetilmesidir. Bu noktada
devreye yönetim bilimi girmektedir. Etkili bir
rekreatif proje yönetiminin oluşturulabilmesi için
207
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi, Avrupa’da tek pazar
ekonomisinin ve proje yönetimi uygulamalarına
sahip olan girişimcilerin gelişmesiyle birlikte
ortaya çıkan küreselleşmenin proje yönetimine
katkısıdır?
5. Aşağıdakilerden hangisi, projelerin ortak
özelliklerinden biri değildir?
a. Proje yönetiminin anlaşılabilir olmasını sağlamıştır.
c. Kaynaklar
b. Daha büyük ve çok kültürlü takımlar oluşmuştur.
e. Vizyon
a. Amaç
b. Zaman programı
d. Organizasyonel yapı
6. Ölçülebilir amaçlarda gerekli olan iş ihtiyacını
analiz etme, cari işlemlerin gözden geçirilmesi ve
bütçeyi içeren maliyet ve yararların finansal
analizinin yapıldığı rekreatif proje aşamasının adı
nedir?
c. Proje yönetimi küresel piyasaların dikkatini
çekmiştir.
d. Proje yönetiminde istihdamı artırmışıtr.
e. Büyük ölçekli projeleri ortaya çıkarmıştır.
2. Aşağıdakilerden hangisi internetin
yönetimine katkılarından biri değildir?
a. Motivasyon
proje
b. Başlama
a. Grup çalışmalarına yardım için yeni kavramları oluşturmuştur.
c. Koordinasyon
d. Planlama
b. Sosyal farkındalığın yeni odaklarını geliştirmiştir.
e. Programlama
c. Bilgisayar ağlarının kullanımını artırmıştır.
7. Aşağıdakilerden hangisi, proje yaşam döngüsü
aşamalarından biri değildir?
d. Proje yönetimi takımları içerisinde iletişimi
artırmıştır.
a. Projeye başlamak
e. Farklı birimlerin bir araya gelmesini sağlamıştır.
3. Aşağıdakilerden hangisi proje
bilimini oluşturan konulardan biridir?
b. Projeyi kapatmak
c. Proje takımının oluşturulması
yönetimi
d. Organizasyon ve hazırlık işleri
a. Bütçe
e. Proje işlerini yerine getirmek
b. Proje takımı
d. Kaynaklar
8. Aşağıdakilerden hangisi, çalışma metodunun
dizaynı, izlenmesi ve kontrolünü içeren proje
yönetiminin 7-S’inden birisidir?
e. Faaliyetler
a. Sistem
4. Aşağıdakilerden hangisi, kritik işler, görev
tanımlamaları, yenilemeler, uyarlamalar, proje
kaynak
kullanılmının
yönetilmesi
ve
değerlendirmesi gibi işlevleri içinde barındıran
proje yönetimi konusudur?
b. Personel
c. Planlama
c. Beceriler
d. Strateji
e. Planlama
a. Planlama
9. Aşağıdakilerden hangisi, rekreatif
yöneticisinin görevlerinden biri değildir?
b. Programlama
c. Başlama
a. Uygun etkin katılımcıları görevlendirme
d. Kontrol etme
b. Etkinliklere uygun çatıyı oluşturma
e. Motivasyon
c. Projenin vizyonunu ortaya koyma
d. Etkinliklerin koordinasyonunun sağlama
e. Proje için gerekli araçların seçimi
208
proje
10. Aşağıdakilerden hangisi, rekretif proje
modelinde olmaması gereken özelliklerden
birisidir?
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
a. Uzman personel ihtiyacının giderilmesi
Gerçekleştirilen her bir projenin faklı özellikleri
vardır. Bu farklılıklar özellikle yönetimsel
anlamda ortaya çıkmaktadır. Bunun sebebi, proje
hedeflerinin, önceliklerinin, maliyetlerinin veya
zaman kısıtlarının birbirinden farklı olmasıdır.
Ancak, her projenin birbirinden farklı olmasının
yanı sıra ortak noktalarının varlığı da söz
konusudur. Bu ortak notları amaç, zaman
programı, karmaşıklık, işlerin büyüklüğü ve
doğası, kaynaklar, organizasyonel yapı ve bilgi
ve kontrol sistemleri olarak sıralayabiliriz.
Sıra Sizde 1
b. Detaylı bir etkinilk planının hazırlanması
c. Rekreatif etkinlik ihtiyacının ortaya çıkması
d. Rekreatif etknilikleri uygulamaya gçiş
e. Proje hakkında öz eleştiri
Sıra Sizde 2
Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı
Günümüzde proje yönetimi sürecinin gelişimi,
hem organizasyonun stratejik planına uygun
proje çabalarını hem de proje yönetim
araçları/teknikleri ve insan ilişkilerinin organize
edilmesine odaklanmıştır. Ayrıca, yönetim
bilimini
oluşturan
ögelerden
oldukça
etkilenmektedir.
Proje yönetimi bilimi şu
konuları kapsamaktadır. Bunlar, başlama,
planlama, programlama, kontrol etme, kapatma
olarak ifade edilebilir.
1. b Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
2. d Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
3. c Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Proje
Yönetimi” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
4. b Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Proje
Yönetiminde Programlama” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 3
Rekreatif bir projenin etkili bir şekilde kontrol
edilebilmesinde en önemli araçlardan biri
programlama özelliğinin varlığıdır. Bu bağlamda,
programlamanın etkili bir şekilde işlerlik
kazanması için bir takım özellikler sergilemesi
gerekmektedir. Bunlar, programlamanın proje
takımının anlayabileceği şekilde dizayn edilmesi,
oluşturulan programlamanın kritik işleri ve
görevleri tanımlama ve önem verme yeteneğini
sergilemesi, programlamanın ihtiyaç duyulan
yenilemeleri ve uyarlamaları yansıtması ve
uygulamada
esneklik
gösterebilmesi,
programlamanın, gerekli ayrıntıları, proje kaynak
kullanımının yönetilmesi ve değerlendirilmesinde
belirleyici olması, programlamanın doğru zamana
dayandırılarak, kaynak uygunluğunu tahmin
edebilmesi, oluşturulan programlama ortak
kaynakları paylaşan diğer işletme planlarıyla
uyumluluk göstermesi olarak sıralanabilir.
5. e Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Proje” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
6. b Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Proje
Yönetiminde Başlama” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
7. c Yanıtınız yanlış ise “Proje Yaşam Döngüsü”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Proje
Yönetiminde 7-S” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
9. e Yanıtınız yanlış ise “Rekreatif Proje
Yöneticisi” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
10. a Yanıtınız yanlış ise “Rekreasyonda Proje
Yönetimi Genel Modeli” başlıklı konuyu yeniden
gözden geçiriniz.
209
Sıra Sizde 4
Yararlanılan Kaynaklar
Rekreatif bir projenin profesyonel bir şekilde
yönetilebilmesi
için
yönetim
biliminin
fonksiyonlarından yararlanılması gerekmektedir.
Dolayısıyla, yönetim biliminde var olan
planlama,
organizasyon,
motivasyon,
koordinasyon ve kontrol mekanizmalarının devre
sokulması gerekir. Rekreatif proje yönetimi,
yönetim ve proje yönetimi gibi devam eden bir
süreçtir. Bu anlamda, proje yöneticisine
ihtiyaçları tatmin etmek, problemleri çözmek ve
fırsatlardan
yararlanmak
gibi
önemli
sorumluluklar düşmektedir.
Gollubits, T. (2008). Project Management in
distributed Projects. VDM Verlag Dr. Müller
Aktiengeselleschaft & Co. Kg, dudweiller
Landstr. 125 a, 66123, Germany.
Bartcsh,
S.
And
Klee,
O.
(2001).
Projecttmanagement
Ausdem
InternetKonzepte und Lösungen für Virtuell Teams.
Carl Hanser Verlag München.
Lipnack, J. And Stamps, J. (2000). Virtual
Reams-People Working Across Boundaries
with
Technology,
Published
by
John
Wiley&Sons ınc.
Tekir,G.,(2006). Proje Yönetimi KavramlarıMetodolojisi ve Uygulamaları. Çağlayan
Kitabevi, İstanbul.
Albayrak, B. (2005). Proje Yönetimi. Nobel
Yayın Dağıtım, İstanbul.
PMI The Project Management Instute, (2004). A
Guide to The Prject Management Body of
Knowledge. The Project Management Instute,
Newtown Square, Pennsylvania.
Luecke, R. (2009). Proje yönetimi: zamanında
ve bütçeye uygun sonuçlar almak için gereken
temel beceriler. Çevirmen: Ümit Şensoy,
Türkiye İş Bankası Yayınları, Yaylacık
Matbaacılık, İstanbul.
PMI, Project Management Institute (2009). Proje
Yönetimi Bilgi Birikimi Kılavuzu. Proje
Yönetimi Mesleği, İlkeleri Teknikleri ve Rotası
Derneği, Karaca Ofset Matbaacılık, İstanbul.
Gray, F, C. ve Larson, E. W. (2006). Project
Management: The Managerial Process. 3.
Edition, Mc Graw Hill.
Albayrak, B. (2009). Proje yönetimi ve analizi.
Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul.
Maylor, H. (2003). Project Management. Third
edition, FT Prentice Hall, United Kingdom.
Cleland, d. I. ve Garais, R. (2006). Global
Project management handbook: Planning,
organizing and contolling international
projects. Secon edition, Mc Graw Hill, New
York.
Kerzner, K. (2003). Project Management: A
Systems Approach to Planning, Scheduling,
and Controlling (8th Ed. ed.). Wiley.
Klastorin, T. (2004). Project Management:
tools and Trade-Offs. International Edition,
Wiley, USA.
210
Doğan, İ, Ö, ve Güler, M. E. (2006). Proje
Yönetimi:
Araştırma
ve
Geliştirme
Projelerinin Başarısına Etki Eden Kritik
Faktörler. Barış Yayınları, İzmir.
Cleland, D. ve Ireland, L. R. (2002). Project
Management,
Strategic
Desicion
and
ımplementation. 4. Edition, mc graw hill,
Boston.
Meredith, J. R. And Mantel. S, J, (2000). Project
Management, A Managerial Approach. 4.
Edition , john Wiley & sons Inc. New York.
PMI The Project Management Instute, (2000). A
Guide to The Prject Management Body of
Knowledge. The Project Management Instute;
2000 ed Edition.
Nathan, P. Jones, G. E. (2003). PMP
Certification for Dummies. For Dummies. 15
Macrh.
211
