Bağışıklık sistemi nasıl çalışır?

On5yirmi5.com
Bağışıklık sistemi nasıl çalışır?
İnsanda bağışıklık sistemi, özellik ve görevleri nelerdir? Kaç çeşit bağışıklık sistemi
vardır?
Yayın Tarihi : 23 Ekim 2012 Salı (oluşturma : 10/8/2017)
Bağışıklık sistemi, bir canlıdaki hastalıklara karşı koruma yapan, patojenleri ve tümör hücrelerini
tanıyıp onları yok eden işleyişlerin toplamıdır. Sistem, canlı vücudunda geniş bir çeşitlilikte,
virüslerden parazitik solucanlara, vücuda giren veya vücutla temasta bulunan her yabancı maddeye
kadar tarama yapar ve onları, canlının sağlıklı vücut hücrelerinden ve dokularından ayırt eder.
Bağışıklık sistemi, çok benzer özellikteki maddeleri bile birbirinden ayırabilir, örneğin; bir amino asidi
farklı olan proteinleri bile birbirinden ayırabilecek özelliğe sahiptir. Bu ayrım, patojenlerin konak
canlıdaki savunma sistemine rağmen enfeksiyon yapmaları için yeni yollar bulmalarına, bazı
uyumlar sağlamalarına neden olacak kadar karmaşıktır. Bu mücadelede hayatta kalmak için
patojenleri tanıyan ve onları etkisizleştiren bazı mekanizmalar gelişmiştir. Doğadaki tüm canlılar
kendilerinden olmayan doku, hücre ve moleküllere karşı savunma sistemlerine sahiptirler. Hatta
bakteriler gibi basit tek hücreli canlılarda da onları viral enfeksiyonlara karşı koruyan enzim
sistemleri bulunur. Yüksek canlılardaysa çok daha karmaşık bir bağışıklık sistemi vardır.
Omurgalılarda bağışıklık sistemi özel işlevlere sahip çok sayıda farklı hücre ve molekül içermektedir.
Bağışıklık Sistemini Oluşturan Yapılar
Lenf bezleri: Geniz eti olarak da bilinen, yutağın üst kısmında, burun boşluğunun arka tarafında
bulunan lenfoid doku parçalarıdır. Bakteri ve virüs gibi enfektöz ajanları ve onların ürettiği
antikorları yakalarlar.
Bademcikler: Boğazda, lenfositlerin toplandığı ve dışarıya açılan bir açıklık olan ağızda ilk engeli
oluşturan küçük yapılardır. Lenf sıvısı, bademciklerin içerisinde bulunan lenf damarlarından boyun
ve çene altı düğümlerine doğru akar. Bu esnada lenf damarlarının duvarlarından lenfositler
salgılanır. Vücuda girebilen mikroplar, buradan salgılanan lenfositler tarafından temizlenirler.
Timus: Göğsün üst bölümünde, tiroid bezinin altında yer alan ve olgunlaşmamış lenfositlerin kemik
iliğinden çıkıp, olgunlaşma sürecine tabi tutuldukları vücut organdır.
Lenf düğümleri: Tüm vücuda yayılmış, B ve T hücrelerinin bulunduğu merkezlerdir. Vücutta koltuk
altı, kasık, çene altı, boyun, dirsek ve göğüs bölgelerinde bol bulunurlar.
Karaciğer: Özellikle fetüsde olmak üzere, immünolojik etkin hücreleri içerir; T-hücreleri ilk olarak
fetüs karaciğeri tarafından üretilirler.
Dalak: Karın boşluğunun sol üst tarafında bulunan ve eski kırmızı kan hücrelerinin yıkımından
sorumlu bir organdır. Tek çekirdekli fagositik sistemin merkezlerinden biridir. Enfeksiyonlarla
savaşmada yardımcı olur.
Peyer plakları: İnce bağırsağın ileum bölgesinde bulunan lenfoid dokuların yoğunlaştığı bölgelerdir.
Bağırsak lümenindeki patojenlerin kontrol altında tutulmalarını sağlar.
Kemik iliği: Bağışıklık sisteminin tüm hücrelerinin kökeni olan kök hücrelerin bulunduğu bir
merkezdir.
Lenf: Bağışıklık sisteminin hücre ve proteinlerini vücudun bir yerinden diğerine taşıyan, "akkan"
olarak da bilinen bir çeşit dolaşım sistemi sıvısıdır.
Vücudun hastalıklara karşı iki şekilde direnç gösterir.
1.Doğuştan Kazanılan Bağışıklık
İnsanın doğuştan bazı hastalıklara karşı dirençli olmasıdır, (zencilerin sarı hummaya doğuştan
bağışıktı olması)
2.Sonradan Kazanılan Bağışıklık
Sonradan bazı hastalıklara direnç kazanılmasıdır. Üç şekilde olur.
a) Hastalığı Geçirme
Bir hastalık geçirildiğinde o hastalığa karşı antikor oluşturulmuş olur. Aynı mikrop tekrar geldiğinde
hastalık oluşturamaz, (kabakulak, kızamık)b) Aşılanma
Vücuda sağlıklı zamanda ölü ya da zayıflatılmış hastalık etkeninin verilerek antikor oluşturulmasıdır.
Aynı mikrop geldiğinde hastalık oluşturamaz, (tetanoz asısı, kızamık aşısı
b) Serurn
asta vücuda hazır antikor verilmesidir, (kuduz serumu) Pasif bağışıklık yapar dolayısı ile verilen
antikor bitince bağışıklık biter.
3. Kan Pulcukları (Trombositi)
- Kırmızı kemik iliğinde yapılır.
-1 mm3 kanda 200 ile 300 bin tane bulunur.
- Görevi kanın damar dışında pıhtılaşmasını sağlar. Kanın damar içinde pıhtılaşması heparinle
engellenir.
Kanın Görevleri
- Taşıma (Oksijen, karbondioksit, besin, artık ve hormon)
- Düzenleme (Isı, pH ve osmotik basınç)
- Savunma (Akyuvar ve antikor)
Lenf Dolaşımı
- Lenf sıvısı, lenf kanalları, lenf düğümleri ve lenfositlerden oluşur. Lenf sıvısını pompalayan bir yapı
yoktur.
İnsanlarda iki ayrı lenf kanalı bulunur. Bunlar;
- Birincisi, bağırsaktan yağ asitleri ve gliserolü alır, vücudun sol tarafındaki lenf kanalları ile
birleşerek sol köprücük altı toplardamarına karışır. İzlediği yol: Lenf kılcalı - kilus borusu
-peke sarnıcı - göğüs lenf kanalı - sol köprücük altı toplardamarı - üst ana toplardamar - kalbin sağ
kulakçığı.
- İkincisi, vücudun sağ tarafındaki lenf kanalları ile birleşerek sağ köprücük altı toplardamarına
karışır. Üst ana toplardamarla kalbin sağ kulakçığına gelir.
- içinde alyuvarlar ve solunum pigmenti olmadığı için renksizdir.
- Doku sıvısının fazlasını tekrar dolaşım sistemine verir.
- Vücudu mikroplara karşı korur.
- Tek yönlü kapakçıkları vardır. Pıhtılaşma geç olur.
- Sindirimle oluşan;
- Yağ asitleri
- Gliserol,
- A , D, E ve K vitaminlerini taşır.
Bağışıklık sisteminin işleyişi
Canlı vücudu oldukça farklı moleküllerden, hücrelerden ve dokulardan oluşan birçok savunma
sistemi tarafından korunmaktadır. Canlıların bağışıklık sistemlerini uyaran ve canlı için kendindenolmayan tüm moleküllere "antijen" veya "immunojen" denir. Canlı koruyucu elemanlarıyla öncelikle
yapısına yabancı olan "antijen"lerin vücuda girmesini engeller. Bu koruma, tabaka tabaka arttırılmış
bir sistemdir, üyeleri; yüzey engelleri, doğuştan gelen ve edinilmiş bağışıklık sistemidir. İlk engel
olan deri, solunum ve sindirim sistemi gibi yüzey bariyerlerini herhangi bir antijen aşabilir ve
canlıyla dahil olursa, ikinci savunma sistemi hemen harekete geçer.
Yüzey bariyerlerini aşan bir madde karşısında, doğuştan gelen sistemin elemanlarından kemik iliği,
timus, lenf bezleri ve dalak gibi özelleşmiş merkezlerde yer alan fagositler, makrofajlar, lenfositler
gibi savunma hücreleri ve molekülleri devreye girerler. İlk aşamada, öncü hücreler olan fagositler ve
makrofajlar antijenleri yok etmeye çalışırlar. Kendinden-olmayan yapıların vücut tarafından bu
şekilde yok edilmeleri sürekli devam eden bir olaydır, vücudun açıklıklarından girebilen birçok
molekül bu şekilde yok edilir.
Bu ikinci koruma sistemi de başarılı olamazsa, edinilmiş bağışıklık sisteminin temel hücreleri olan B
ve T lenfositler devreye girerler. Böylece oldukça karmaşık olan bir zincir sistemi tetiklenir. Antijen
varlığını haber alan T hücreleri, diğer savunma hücrelerini bunlara bağlı gelişen birçok biyokimyasal
kaskadı tetiklerler.
T hücrelerinin alt gruplarından öldürücü T hücreleri antijenleri yok etmeye çalışırken, edinilmiş
sistemin bir diğer önemli hücreleri olan B hücreleri de "bağışıklığın akıllı molekülleri" olarak
adlandırılan "antikor"ları (immünglobülinler) sentezlemeye başlarlar. Glikoprotein yapılı bu
moleküller, anahtar-kilit uyumu şeklinde özgül antijenlere bağlanarak antijenleri ya etkisiz hale
getirirler ya da kompleman sistemi ve diğer savunma hücrelerini harekete geçirerek antijenlerin yok
edilmelerini sağlarlar.
Savunma sisteminde çok önemli bir rolü olan antikorlar, Y şeklindedir ve ağır zincir ve hafif zincir
olmak üzere 2 çift protein zincirinden yapılmışlardır. Ağır ve hafif zincirler üzerinde, değişken
(V/variable) ve sabit (C/constant) bölgeler bulunur. Değişken bölge, antijeni tanıyan kısmı
oluşturmak üzere özelleşmiştir ve bir çift halinde bulunur. Buradaki aminoasit dizilimlerindeki
farklılıklar, farklı antijen bağlanmasına yol açar.
Antikor molekülünde ağır ve hafif zincirler, farklı DNA bölümlerinden meydana gelmiş genler
tarafından kodlanır. Bu gen parçaları, her B hücresinde farklı olan zincirleri meydana getirecek
genleri yapmak üzere, yeniden düzenlenir. Gen parçalarının düzenlenmesi değişkendir ve bu
nedenle vücudun yapabildiği 100 milyon kadar farklı antikor, az sayıda gen parçası tarafından
oluşturulur. Yani bağışıklık sisteminin başarısının temeli, immünoglobulinin ağır ve hafif
zincirlerindeki değişken bölgelerin, çok çeşitli sayıda üretilebilmesidir. Bu çeşitliliğin üretimi, çoğul
genlerin varlığı, (vücut hücrelerini içeren) somatik mutasyonlar, somatik rekombinasyonlarla
(kromozomlar arası gen değiş-tokuşuyla) sağlanır, ki tüm bu olaylar B hücre gelişimi sırasında
ortaya konur. Böylece B hücreleri, vücuda giren antijenleri durduracak antikorları, antijenik
özelliklerine göre ayrı ayrı sentezler.
Enfeksiyonlara Karşı Savunma
Organizmaların bağışıklık sistemlerini uyaran ve organizma için yabancı olan tüm moleküllere
antijen (immunojen) denir. Antikor oluşturmayan maddeler antijen değildir. Antijenler hem antikor
oluşumuna sebep olur, hem de kendisine karşı oluşan antikorla, gerek vücut içerisinde, gerek vücut
dışarısında reaksiyona girerler.
Bir maddenin antijen olabilmesi için oldukça büyük bir molekül ağırlığına sahip olması, verildiği
organizma için yabancı olması ve organizmadan çabuk atılmaması gerekir. En iyi antijenler,
kompleks yapıya sahip olan maddelerdir. Örneğin; bakteriler, kan hücreleri gibi.
Antijenlerin çoğu, protein yapısında veya proteinle birleşmiş polisakkarit, ya da yağlardan oluşmuş
yapılar olabilir. Bağışıklık sistemi, antijen özelliği olan çok benzer özellikte maddeleri birbirinden
ayırabilir. Örneğin; bağışıklık sistemi, bir tane amino asidi farklı olan proteinleri bile birbirinden
ayırabilecek özelliğe sahiptir.
Bağışıklık sistemi, çeşitli enfeksiyon etkenlerine karşı yaptığı savunmayı antikor adı verilen özel bir
protein üreterek gerçekleştirir. Her antikor çeşidi, özel bir antijene karşı üretilir. Bu nedenle bir
antikor, kendisinin üretilmesine neden olan antijeni rahatça tanıyıp bulabilir.
Antikorlar, yapısal olarak globular protein şeklindedir. Bu proteinlere immunoglobulinler de denir.
Her immunoglobulinin yapısında dört adet amino asit zinciri vardır ve bu zincirler disülfat bağlarıyla
birbirine bağlanmıştır. İmmunoglobulini meydana getiren amino asit zincirindeki amino asitlerin
sırası, kendilerine özeldir. Bu sıralama immunoglobulinin fizyolojik özelliğini belirler. Antikorlar,
değişken ve sabit yapılara sahiptirler. Kısa zincirlerin uç kısımlarında değişken bölge bulunur.
canbilimi.com/ wikipedi/
Bu dökümanı orjinal adreste göster
Bağışıklık sistemi nasıl çalışır?