fl Hukuku - Hukuk Market

‹fl Hukuku
(Genel Esaslar - Bireysel ‹fl Hukuku)
Beta
Prof. Dr. Sarper SÜZEK
Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi
‹fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku
Ö€retim Üyesi
İş Hukuku
(Genel Esaslar - Bireysel İş Hukuku)
Yenilenmiş 12. Bask›
İstanbul 2016
Beta
Yay›n No
: 3357
Hukuk Dizisi: 1669
12. Baskı, Eylül 2016 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 674 - 7
Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m Da­€›­t›m
A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­ma­men ya da özet
ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal
öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt
: Pasifik Ofset Ltd. Şti.
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3/1 Baha İş Merkezi A Blok Kat: 2
34310 Haramidere/İSTANBUL
Tel: (0212) 412 17 77 Sertifika No: 12027
Kapak Tasar›m:Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No. 16136)
Narl›bahçe Sokak No: 11 Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Öğrencisi, Asistanı
ve Yakını Olmaktan
Onur Duyduğum,
Büyük Hukukçu, Örnek İnsan
Hocam Prof. Dr. Turhan Esener’e
Şükran Duygularım ve Saygılarımla...
ÖNSÖZ
Bu kitabın 2015 yılında yayımlanan 11. baskısının tükenmesi üzerine
yenilenmiş 12. baskısının yayımlanması zorunluluğu doğmuştur. İş hukukunda yazılan kitaplar bu alanın dinamik yapısı nedeniyle süratle eskimekte, yeni
baskıların yapılması zorunlu hale gelmektedir. Bu dönem içinde iş ilişkileri ile
ilgili hükümler içeren yasalar yürürlüğe girmiştir. Bunlar sırasıyla, 29.1.2016
tarihli ve 6663 sayılı Gelirler Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun, 24.3.2016 tarihli ve 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, 6.4.2016 tarihli ve 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik
Kurumu Kanunu, 14.4.2016 tarihli ve 6704 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç,
Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun
ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun, 6.5.2016 tarihli ve 6715 sayılı İş Kanunu ile Türkiye İş Kurumu
Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanundur. Ayrıca, 20.7.2016 tarihinde istinaf mahkemeleri kurularak göreve başladıklarından, 26.9.2004 tarihli ve
5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanuna da bu baskıda yer verilmiştir.
Söz konusu yasaların iş ilişkilerine getirdiği düzenlemeler kitapta açıklanmış ve yorumlanmıştır. İş hukuku alanındaki yoğun bilimsel ve yargısal içtihadı
tümüyle okura aktarma ve değerlendirme güçlüğü nedeniyle, bütün gayretime
karşın bu baskıda da kaçınılmaz şekilde bazı eksiklikler olabilecektir. Zaman
darlığı nedeniyle değerlendirme olanağı bulamadığım bazı yayınların değerli
yazarlarından ileride bu eksikliği telafi etmek umuduyla özür diliyorum.
Kitapta, gerek yürürlükteki, gerek olması gereken hukuk konusunda kişisel görüşlerimi her zamanki gibi objektif olarak ortaya koymaya çalıştım. Bu
görüşlerim hakkında ileri sürülecek her türlü görüş, öneri, yorum ve eleştiriyi
şükranla karşılayacağımı, doğrunun ve daha adil olanın bulunmasına katkı olarak değerlendireceğimi belirtmek isterim.
Bu baskıda da ilgilerini esirgemeyen çok sayıda dost ve meslektaşımın
değerli yardımlarından yararlandım. Kitabın hazırlanmasına katkıda bulunan
dostlar her baskıda değişebilmektedir. Bu baskıya değişik açılardan yardım ve
VIII
katkıları nedeniyle, Prof. Dr. Polat Soyer’e, Prof. Dr. Gülsevil Alpagut’a, Prof.
Dr. Kübra Doğan Yenisey’e, Doç. Dr. Süleyman Başterzi’ye, Doç. Dr. Gaye
Burcu Yıldız’a, Doç. Dr. Gaye Baycık’a, Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Sever’e, Yrd.
Doç. Dr. Yeliz Bozkurt Gümrükçüoğlu’na, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Üyesi
Bektaş Kar’a, İstinaf Mahkemesi Başkanı Şahin Çil’e, Kamu-İş Sendikası Genel Sekreteri Erhan Polat’a, Av. Dr. Fatma Başterzi’ye, Ar. Gör. Dr. Orhan Ersun
Civan’a, Ar. Gör. Dr. Ender Demir’e, Öğr. Gör. Zeynep Müftüoğlu Hoş’a, Öğr.
Gör. Serap Özbey’e, Ar. Gör. Özge Yıldız’a, Ar. Gör. Başak Güneş’e, Ar. Gör.
Çağla Erdoğan’a gönülden teşekkür ederim.
Adlarını en son anmakla birlikte Av. Eşber Gürpınar’a ve Av. Ulaş Yıldız’a
ayrı olarak sonsuz teşekkür etmem gerekiyor. Bu dostlarım katkıda bulunmasaydı, bu kitap daha eksik olurdu.
Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesinde yarattığı bilimsel ve huzurlu
ortam nedeniyle Dekanımız, çok değerli bilim adamı Prof. Dr. Nami Çağan’a,
gösterdikleri üstün gayretleri sayesinde Fakültemizdeki tüm işlerin en iyi şekilde
yürütülmesini sağlayan Yrd. Doç. Dr. Mehmet İstemi ile Yrd. Doç. Dr. Çiğdem
Sever’e bu vesileyle içten teşekkürlerimi sunmak isterim.
Kitabın basımını ve dağıtımını her zaman olduğu gibi başarıyla sağlayan
BETA yöneticisi Sey­han Sa­tar’a, yazılmasını ve dizgisini büyük bir özenle
gerçekleştiren Gülgonca Çarpık’a ve diğer tüm yayınevi çalışanlarına teşekkürü
borç bilirim.
Ağustos 2016
Sar­per SÜ­ZEK
‹Ç‹NDEK‹LER
B‹R‹NC‹ KİTAP
GENEL ESASLAR
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
‹Ş HUKUKUNA G‹R‹Ş
§ 1. ‹ş hukuku kavram›................................................................................................ 1
I. İş hukukunun tanımı....................................................................................... 1
II. İş hukukunun konusu..................................................................................... 3
III. İş hukukunun sosyal güvenlik hukuku ile ilişkisi.......................................... 4
IV. İş hukukunun tarihsel gelişimi....................................................................... 7
1. Batı Avrupa’da......................................................................................... 7
a) Sanayi devrimi ve çalışma koşulları.................................................. 7
b) Çağdaş iş hukukuna geçiş süreci........................................................ 8
2. Türkiye’de................................................................................................ 9
a) Cumhuriyetten önceki dönem............................................................ 9
b) Cumhuriyet dönemi.......................................................................... 11
aa) Cumhuriyet ile 1961 Anayasası arasındaki dönem.................. 11
bb) 1961 Anayasası ve sonrası........................................................ 12
cc) 1982 Anayasası ve sonrası........................................................ 13
§ 2. ‹ş hukukunun özellikleri..................................................................................... 16
I. İş hukukunun amacı..................................................................................... 16
1. İşçinin korunması................................................................................... 16
2. Hassas denge.......................................................................................... 18
3. İş hukukunda esneklik........................................................................... 19
4. İş hukukunda esnekleştirmenin değerlendirilmesi................................ 21
II. İş hukukunda yorum..................................................................................... 22
1. İşçi lehine yorum yönteminin genel olarak değerlendirilmesi.............. 22
2. Amaca uygun (teleolojik-gai) yorum..................................................... 23
3. Tarihi yorum yöntemleri........................................................................ 24
4. Zamana göre objektif (amaca uygun) yorum........................................ 25
5. Amaca uygun-işçi lehine yorum ilişkisi................................................ 27
X
6. Yasa kuralının amacının belirlenmesinde sosyolojik
hukuk anlayışından (biliminden) yararlanılması .................................. 29
7. Anayasaya uygun yorum........................................................................ 31
8. Sözleşmelerin yorumu........................................................................... 33
a) İş akitlerinin yorumu........................................................................ 33
b) Toplu iş sözleşmelerinin yorumu..................................................... 34
III. İş hukukunda sözleşme özgürlüğünün sınırlandırılması.............................. 35
IV. İş hukukunun yeri......................................................................................... 38
1. İş hukukunun bağımsızlığı..................................................................... 38
2. Düzenleme boşluklarının doldurulması................................................. 40
a) Genel hükümlerin uygulanması....................................................... 40
b) Uyarlama zorunluluğu...................................................................... 42
3. İş hukukunun karma niteliği.................................................................. 46
V. İş hukukunda katılım.................................................................................... 47
1. Sosyal özerklik (toplu iş sözleşmesi özerkliği)..................................... 47
2. Üçlü yapılanma (sosyal diyalog)........................................................... 49
a) Üçlü yapılanma kavramı.................................................................. 49
b) Ekonomik ve Sosyal Konsey............................................................ 50
c) Üçlü Danışma Kurulu...................................................................... 51
3. Yönetime katılma................................................................................... 52
a) Yönetime katılmanın tanımı ve yararları ........................................ 52
b) Ülkemizde yönetime katılma........................................................... 54
§ 3. ‹ş hukukunun kaynaklar›.................................................................................... 57
I. Resmi kaynaklar........................................................................................... 57
1. Anayasa.................................................................................................. 57
a) Anayasanın çalışma yaşamına ilişkin ilke ve kuralları.................... 57
b) Anayasal tanımanın hukuki sonuçları.............................................. 60
2. Yasalar.................................................................................................. 61
3. Yürütme kaynakları............................................................................... 62
4. Yargı kararları........................................................................................ 63
II. Özel kaynaklar.............................................................................................. 64
1. Toplu iş sözleşmeleri............................................................................. 64
2. İş akitleri................................................................................................ 64
3. Tip iş akitleri.......................................................................................... 64
4. İç yönetmelikler..................................................................................... 66
a) Hukuki niteliği................................................................................. 66
b) Hukukumuzda benimsenmiş olan sistem......................................... 68
5. Hukukumuzda tip iş akitleri ve iç yönetmeliklerin
(genel iş koşullarının) bağlayıcılık kazanması...................................... 70
a) İşverence tek taraflı olarak önceden hazırlanmaları........................ 70
b) İşçiye açıkça bilgi verilmesi ve tartışılmadan kabulü...................... 71
XI
6. Genel iş koşullarının denetimi............................................................... 72
a) Genel geçerlilik denetimi................................................................. 72
b) Yürürlük denetimi............................................................................ 72
c) Yorum (açıklık) denetimi................................................................. 73
d) İçerik denetimi................................................................................. 74
7. Genel iş koşullarında değişiklik kayıtları.............................................. 75
8. Genel iş koşullarının değiştirilmesi ve uygulanmaması........................ 80
9. Genel iş koşulları konusunda olması gereken hukuk
açısından görüşümüz.............................................................................. 81
10.İşyeri uygulamaları................................................................................ 84
a) İşyeri uygulaması kavramı............................................................... 84
b) İşyeri uygulamasının koşulları......................................................... 86
aa) Uygulamanın genel nitelik taşıması......................................... 86
bb) Uygulamanın devamlı olması................................................... 86
cc) Ödemenin aynı koşullarla yapılması........................................ 87
dd) İşyeri uygulamasının oluşmadığı haller.................................... 87
c) İşyeri uygulamasının değiştirilmesi veya uygulamaya
son verilmesi.................................................................................... 88
11.İşverenin yönetim (talimat verme) hakkı............................................... 90
a) Yönetim hakkı kavramı ve talimatların türleri................................. 90
b) Yönetim hakkının sınırları............................................................... 93
c) İşçinin talimatlara uymaması ve hukuka aykırı talimat................... 95
III. Kaynaklar arasında öncelik.......................................................................... 96
§ 4. Uluslararas› iş hukuku........................................................................................ 98
I. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO).............................................................. 98
1. Kuruluşu ve amaçları............................................................................. 98
2. Yapısı ve organları................................................................................. 99
II. Uluslararası çalışma (ILO) sözleşmeleri.................................................... 100
1. Sözleşmelerin özellikleri ve üye ülkelerce onaylanması..................... 100
2. ILO sözleşmeleri ve Türkiye .............................................................. 101
a) Ülkemiz tarafından sözleşmelerin onaylanması............................ 101
b) ILO sözleşmelerinin yasalar karşısındaki durumu......................... 102
c) ILO sözleşmelerinin doğrudan uygulanabilirliği sorunu............... 103
d) Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası
sözleşmelerin üstünlüğü................................................................. 104
3. ILO denetimi ....................................................................................... 106
III. Birleşmiş Milletler belgeleri...................................................................... 107
IV. Avrupa (Konseyi) sözleşmeleri.................................................................. 108
1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi......................................................... 108
2. Avrupa Sosyal Şart›............................................................................... 108
V. Avrupa Birliği iş hukuku............................................................................ 109
XII
1. İş hukukuna ilişkin hükümler.............................................................. 109
2. Türkiye’nin durumu............................................................................. 110
VI. İki taraflı anlaşmalar ................................................................................. 112
§ 5. ‹ş hukukuyla ilgili devlet organlar›................................................................. 113
I. Çalışma örgütü........................................................................................... 113
II. İş yargısı ................................................................................................ 115
1. İş yargısının örgütlenmesi.................................................................... 115
2. İş yargısında görev............................................................................... 116
3. İş yargısında yetki................................................................................ 118
4. Davanın açılması.................................................................................. 120
5. Belirsiz alacaklar ve kısmi dava.......................................................... 121
6. Yargılama usulü................................................................................... 124
7. Kanun yolları....................................................................................... 125
a)İstinaf.............................................................................................. 125
b)Temyiz ........................................................................................... 127
§ 6. ‹ş hukuku yapt›r›mlar›..................................................................................... 130
I. İş hukukunun etkinliği................................................................................ 130
II. Hukuki yaptırımlar (özel hukuk yaptırımları)............................................ 130
1. İşverenlere uygulanan yaptırımlar....................................................... 130
2. İşçilere uygulanan yaptırımlar............................................................. 133
III. İdari yaptırımlar.......................................................................................... 133
IV. Ceza yaptırımları (sosyal ceza hukuku)..................................................... 135
V. Disiplin cezaları.......................................................................................... 136
1. Disiplin cezasının koşulları.................................................................. 136
2. Disiplin cezasının uygulanması ve yargısal denetimi.......................... 139
‹K‹NC‹ BÖLÜM
TEMEL KAVRAMLAR
§ 7. ‹şçi .................................................................................................................... 143
I. İşçi kavramı................................................................................................ 143
1. İşçi kavramının iş akdine dayanması................................................... 143
2. Bireysel ve toplu iş yasaları açısından işçi.......................................... 144
II. İşçi-memur ayrımı...................................................................................... 145
III. İşçi benzeri kişiler...................................................................................... 146
1. Çırak ................................................................................................ 146
a) Çıraklık kavramı............................................................................. 146
b) Çırakların tabi olacağı mevzuat..................................................... 148
c) Çırakların çalışma koşulları........................................................... 149
2. Stajyer ................................................................................................ 151
XIII
§ 8. ‹şveren................................................................................................................152
I. İşveren kavramı.......................................................................................... 152
1. İşverenin tanımı................................................................................... 152
2. Soyut-somut işveren ayrımı................................................................. 153
3. Tüzel kişilerde ve ticaret şirketlerinde işveren niteliği........................ 154
a) Tüzel kişinin organının işveren niteliği......................................... 154
b) Yönetim kurulu üyesi genel müdürün durumu.............................. 155
c) Şirkette çalışan limited şirket ortağının durumu............................ 157
d) Holdinglerde ve şirket gruplarında işveren niteliği........................ 158
e) Birlikte (işverenler) istihdam......................................................... 158
f) İşverenin belirlenmesi (Tüzel kişilik perdesinin
kaldırılması ve organik bağ)........................................................... 160
II. İşverenin sorumluluğu................................................................................ 161
III. Alt işveren ................................................................................................ 163
1. Alt işverenin tanımı ve niteliği............................................................ 163
2. Alt işveren sözleşmesi, bildirim ve tescil ........................................... 164
IV. Alt işveren ilişkisinin kurulabilmesinin koşulları...................................... 165
1. İşyerinde işçi çalıştıran asıl işverenin varlığı....................................... 165
2. İşin asıl işverene ait işyerinde yapılması............................................. 166
3. İşin işyerinde yürütülen mal ve hizmet üretimine ilişkin olması........ 166
4. İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık
gerektiren bir iş olması........................................................................ 167
a) Yardımcı işlerde bir sınırlama olmadığı......................................... 167
b) Koşulun bölünebilir nitelikte olup olmadığı.................................. 168
5. İşçilerin sadece asıl işverenin işyerinde çalıştırılması......................... 171
V. Alt işverenin işçilerine karşı asıl işverenin müteselsil sorumluluğu.......... 172
VI. Alt işveren işçilerinin haklarının korunması amacıyla asıl
işverenlere (ve ihale makamlarına) getirilen yükümlülükler..................... 174
VII. Yasaya aykırı olarak kurulan alt işveren ilişkisinin yaptırımı.................... 175
VIII.Muvazaalı alt işveren ilişkisi...................................................................... 176
1. Yasada yer alan muvazaayı önlemeye yönelik hükümler.................... 176
a) Sınırlamaların yasada yer almasının nedeni ve
yasal düzenleme............................................................................. 176
b) Asıl işverenden devralınan işçilerin haklarının
kısıtlanamaması.............................................................................. 177
c) İşyerinde çalıştırılan kişilerle alt işveren ilişkisinin
kurulamaması................................................................................. 179
d) Asıl işin bölünememesi.................................................................. 180
e) Kurulan ilişkinin genel olarak muvazaalı işleme dayanması......... 182
aa) Genel kural............................................................................. 182
bb) İşçinin değişen alt işverenler yanında çalışmaya
devam etmesi.......................................................................... 183
XIV
cc) İşçi temini sözleşmelerinin alt işveren ilişkisi
olarak gösterilmesi.................................................................. 184
2. Kamu kurum ve kuruluşları lehine getirilen ayrıcalıklar.................... 187
a) İş Kanununda öngörülen hükümler................................................ 187
b) Kamu İhale Kanununa tabi kurum ve kuruluşlar
tarafından yapılan işçi temini sözleşmeleri.................................... 189
c) Kamu İhale Kanununa tabi kurum ve kuruluşlarca
yapılan sözleşmelerin değerlendirilmesi........................................ 192
3. Muvazaanın idare tarafından denetlenmesi......................................... 194
IX. Muvazaalı alt işveren ilişkisinin yaptırımı................................................. 195
1. Başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılmak............................ 195
2. Temelinde muvazaa bulunan fesihler.................................................. 195
X. İşveren vekili.............................................................................................. 197
1. Bireysel iş yasaları açısından işveren vekili........................................ 197
2. Toplu iş hukuku açısından işveren vekili............................................ 199
XI. İşveren vekilinin sorumluluğu.................................................................... 200
§ 9. ‹şyeri................................................................................................................... 204
I. İşyeri kavramı............................................................................................. 204
II. İşyerinin kapsamı ...................................................................................... 206
1. İşin yapıldığı yer.................................................................................. 206
2. İşyerine bağlı (iş organizasyonu kapsamındaki) yerler....................... 206
3. Eklentiler.............................................................................................. 209
4. Araçlar................................................................................................ 209
III. İşyeri-işletme ayrımı................................................................................... 209
IV. İşyerinin kurulması..................................................................................... 210
1. İşyeri açma ve çalışma ruhsatının alınması......................................... 210
2. İşyerinin bildirilmesi............................................................................ 212
V. İşyerinin devri............................................................................................. 213
1. İş akitlerinin yeni işverenle devam etmesi........................................... 213
2. İşyerinin (bölümün) devrinin koşulları................................................ 214
3. İşyerinin devrinde işçilik hakları......................................................... 216
4. İşyerinin devrinin tarafların fesih hakkına etkisi................................. 219
5. İşyeri bölümünün devri (kısmi devir) ile asıl
işveren-alt işveren ilişkisi ................................................................... 221
6. İşçinin (muvazaa olmaksızın) değişen alt işverenler yanında
çalışmaya devam etmesi...................................................................... 223
7. İşyerinin devri konusunda Türk Ticaret Kanununun
getirdiği düzenleme.............................................................................. 225
VI. İşyerinin kapatılması.................................................................................. 229
1. İşyerinin işveren tarafından kapatılması.............................................. 229
a) İşyerini kapatma özgürlüğü ve sınırı.............................................. 229
XV
b) İşyerinin kapatılmasında işverenin yükümlülükleri....................... 230
2. İşyerinin idare tarafından kapatılması................................................. 231
§ 10. ‹ş hukukunun kapsam›................................................................................... 232
I. İş Kanununun kapsamı............................................................................... 232
1. Kapsama giren işler............................................................................. 232
2. Kapsam dışında kalan işler.................................................................. 233
a) Deniz ve hava taşıma işleri............................................................ 233
b) Tarım ve orman işleri..................................................................... 234
c) Aile ekonomisi içinde tarımla ilgili yapı işleri.............................. 236
d) El sanatı işleri................................................................................. 237
e) Ev hizmetleri.................................................................................. 237
f)Çıraklar........................................................................................... 238
g)Sporcular........................................................................................ 238
h) Rehabilite edilenler........................................................................ 239
ı) Esnaf ve sanatkar işyerleri............................................................. 239
3. Sanayi, ticaret, tarım ve orman işlerinin belirlenmesi......................... 241
II. Deniz İş Kanununun kapsamı.................................................................... 242
III. Basın İş Kanununun kapsamı..................................................................... 243
IV. Türk Borçlar Kanununun kapsamı............................................................. 244
V. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun kapsamı ......................... 245
‹K‹NC‹ KİTAP
B‹REYSEL ‹Ş HUKUKU
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
‹Ş AKD‹
§ 11. ‹ş akdi kavram› ve türleri............................................................................... 247
I. İş akdinin tanımı ve unsurları..................................................................... 247
1. İş görme unsuru................................................................................... 248
2. Ücret unsuru......................................................................................... 248
3. Bağımlılık unsuru................................................................................ 249
a) Kişisel/hukuki bağımlılık............................................................... 249
b) Başkasının iş organizasyonunda iş görme..................................... 251
c) Bağımlılık unsurunun benzer sözleşmelerden ayırıcı niteliği........ 253
II. İş akdinin özellikleri................................................................................... 256
1. Kişisel ilişki kurması........................................................................... 256
2. Karşılıklı borç doğurması ................................................................... 256
3. Sürekli borç ilişkisi yaratan bir sözleşme olması................................ 256
III. Borçlar kanununun “hizmet sözleşmeleri”ne ilişkin
hükümlerinin iş ilişkilerine etkisi............................................................... 257
XVI
IV. İş akdinin türleri......................................................................................... 260
1. Sürekli ve süreksiz iş akitleri............................................................... 261
2. Belirli süreli ve belirsiz süreli iş akitleri............................................. 262
a) Belirli-belirsiz süreli iş akdi ayrımı............................................... 262
b) Belirli süreli iş akdinin kurulmasını mümkün kılan objektif
koşullar........................................................................................... 265
aa) İşin belirli süreli olması.......................................................... 265
bb) Belli bir işin tamamlanmasına yönelik olması....................... 265
cc) Belirli bir olgunun ortaya çıkması.......................................... 266
dd) Benzer haller........................................................................... 267
ee) İşçinin niteliğinin önem taşımaması....................................... 267
c) Yasadan kaynaklanan belirli süreli iş akitleri................................ 268
d) Belirli süreli iş akdinin sürelendirilmesi........................................ 270
e) Zincirleme iş akitleri...................................................................... 272
f) Farklı işlem yasağı......................................................................... 274
3. Azami ve asgari süreli iş akitleri......................................................... 275
4. Şarta bağlı iş akitleri............................................................................ 277
5. Deneme süreli iş akitleri...................................................................... 277
a) Anlamı ve kararlaştırma serbestisi................................................. 277
b)Süresi.............................................................................................. 278
c)Hükümleri....................................................................................... 279
6. Takım sözleşmesi ile kurulan iş akitleri.............................................. 280
7. Mevsimlik iş akitleri............................................................................ 281
8. Kısmi süreli iş akitleri.......................................................................... 283
a) Klasik kısmi süreli iş akitleri......................................................... 283
aa) Kısmi süreli iş akdi kavramı................................................... 283
bb) Kısmi süreli iş akdinin kurulması........................................... 284
cc) Farklı işlem yasağı.................................................................. 287
dd) Kısmi süreli iş akitlerine uygulanacak kurallar...................... 287
b) Kısmi süreli iş akitlerinin özel türleri............................................ 288
aa) Başka (yan) işte çalışma......................................................... 288
bb) Çağrı üzerine çalışma............................................................. 289
cc) İş paylaşımı............................................................................. 291
9. Evde çalışma........................................................................................ 292
a) Evde çalışma kavramı ve uygulanacak yasa.................................. 292
b) Evde çalışanların çalışma koşulları................................................ 295
10.Uzaktan (tele) çalışma......................................................................... 297
11.Pazarlamacılık sözleşmesi .................................................................. 298
a) Pazarlamacılık sözleşmesi kavramı ve uygulanacak yasa............. 298
b) Pazarlamacılık sözleşmesinin kurulması....................................... 300
c) Pazarlamacının hakları................................................................... 300
d) Pazarlamacının yükümlülükleri..................................................... 302
XVII
e) Pazarlamacılık sözleşmesinin sona ermesi.................................... 303
12.Geçici (ödünç) iş ilişkisi...................................................................... 303
a) Meslek edinilmiş - meslek edinilmemiş geçici iş
ilişkisi kavramları ve diğer ilişkilerden farkı................................. 303
b) Meslek edinilmiş geçici iş ilişkisi ................................................. 305
aa) Yasal dayanağı ve kapsamı..................................................... 305
bb) İlişkinin kurulabileceği haller ve süreleri............................... 307
aaa) Hamilelik, ebeveynlerin kısmi çalışması,
askerlik, askı hali........................................................... 307
bbb) Mevsimlik tarım işleri................................................... 308
ccc) Ev hizmetleri................................................................. 308
ddd) İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan işler.............. 308
eee) İş güvenliği bakımından acil işler veya
zorlayıcı nedenler.......................................................... 309
fff) İşletmenin iş hacminin öngörülemeyen
ölçüde artması................................................................ 309
ggg) Mevsimlik işler dışında dönemsellik arz eden
iş artışları....................................................................... 310
cc) Geçici iş ilişkisi kurma yasakları............................................ 310
dd) Özel istihdam bürosu-geçici işçi ilişkisi................................. 312
ee) Özel istihdam bürosu-geçici işveren ilişkisi........................... 314
ff) Geçici işveren - geçici işçi ilişkisi.......................................... 315
c) Meslek edinilmemiş geçici iş ilişkisi............................................. 320
§ 12. ‹ş akdinin kurulmas› ve geçersizliği.............................................................. 324
I. İş akdinin kurulmasına ilişkin görüşmeler................................................. 324
1. Tarafların hukuki durumu ve yükümlülükleri..................................... 324
2. Görüşmelerde kusur ve hukuki sonucu............................................... 326
II. Tarafların ehliyeti....................................................................................... 327
III. İş akdinin şekli........................................................................................... 328
1. Şekil serbestisi ve sınırları................................................................... 328
2. Yazılı şekle aykırılığın hukuki sonucu................................................ 330
3. Şekil noksanını ileri sürme hakkının kötüye kullanılması.................. 331
IV. İş akdi kurma özgürlüğü ve sınırları.......................................................... 332
1. Sözleşme yapma özgürlüğü ilkesi....................................................... 332
2. İş akdi yapma yasakları....................................................................... 333
a) Yaş küçüklüğü................................................................................ 333
b)Cinsiyet........................................................................................... 334
c) Sağlık durumu................................................................................ 334
d)Yabancılık....................................................................................... 335
aa) Yabancıların çalıştırılmasının koşulları.................................. 335
bb) Yasaya aykırı yabancı çalıştırmanın yaptırımı....................... 337
XVIII
e) Toplu iş sözleşmesinden doğan yasaklar....................................... 340
3. İş akdi yapma zorunluluğu.................................................................. 340
a) Engelliler ve eski hükümlüler........................................................ 340
b) İşyerinden malulen ayrılanlar......................................................... 343
c) Askerlik veya yasal ödev nedeniyle işten ayrılanlar...................... 345
d) Toplu işten çıkarılanlar................................................................... 346
e) Hastalık nedeniyle işten çıkarılan gazeteciler................................ 346
f) İşçi kuruluşu yönetiminde görev alanlar........................................ 346
g) Toplu iş sözleşmesinden doğan akit yapma zorunluluğu.............. 347
4. İşverenin yükümlülüğünü yerine getirmemesi.................................... 347
V. İş akdinin geçersizliği (kesin hükümsüzlük).............................................. 350
1. Genel olarak geçersizlik...................................................................... 350
2. Hukuka aykırılık.................................................................................. 350
a) Emredici hükümler......................................................................... 350
b) Yasaklayıcı hükümler..................................................................... 351
aa) Yasaklayıcı hükümlerin emredici hükümlerden farkı............ 351
bb) Yasaklayıcı hükümlerin yaptırımı........................................... 352
c) Kamu düzeni.................................................................................. 353
d) Kişilik hakları................................................................................. 354
3. Ahlaka aykırılık................................................................................... 354
4. İmkansızlık........................................................................................... 355
5. Geçersizliğin geçmişe yürümemesi..................................................... 355
a) Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme....................................... 355
b) Uyarlama zorunluluğu.................................................................... 358
6. İş akdinin kısmi geçersizliği................................................................ 360
7. İş akdinin iptali ................................................................................... 361
VI. Yabancılık unsuru taşıyan iş akdine uygulanacak hukuk........................... 362
İKİNCİ BÖLÜM
İŞ AKDİNDEN DOĞAN BORÇLAR
§ 13. ‹şçinin borçlar› ve sorumlulu¤u..................................................................... 365
I. İş görme borcu............................................................................................ 365
1. İşçinin işi kendisinin yapması.............................................................. 365
2. İş görme ediminin devri (işçinin değişmesi)....................................... 365
3. İş akdinin devri (iş görme edimini talep hakkının sürekli
devri-işverenin değişmesi) .................................................................. 367
4. İşin türü ve kapsamı............................................................................. 370
5. İşin yapılacağı yer................................................................................ 371
6. İşin özenle yapılması........................................................................... 371
7. İş görme borcunun ihlali...................................................................... 372
a) İş görme borcunun ifa edilmemesi................................................. 372
XIX
b) İş görme borcunun kötü (özensiz) ifa edilmesi.............................. 372
c) Zarara yatkın işlerde sorumluluk................................................... 374
II. İtaat borcu ................................................................................................ 375
1. İtaat borcunun içeriği........................................................................... 375
2. Özel haller............................................................................................ 376
a) Sigara içme yasağı.......................................................................... 376
b) Kapı denetimi ve işçilerin üstünün aranması ................................ 377
III. Sadakat borcu............................................................................................. 378
IV. Rekabet etmeme borcu............................................................................... 380
1. Rekabet yasağı sözleşmesi................................................................... 380
2. Rekabet yasağının koşulları................................................................. 382
a) İşverenin korunmaya değer haklı bir menfaatinin varlığı.............. 382
aa) Üretim sırları veya işverenin işleri hakkında bilgi
edinme olanağı........................................................................ 382
bb) Müşteri çevresi hakkında bilgi edinme olanağı..................... 383
cc) İşverenin önemli bir zarara uğrama ihtimali ......................... 384
b) İşçinin ekonomik geleceğinin tehlikeye düşürülmemesi............... 384
aa) Genel olarak............................................................................ 384
bb) Rekabet yasağının süre bakımından sınırlandırılması............ 385
cc) Rekabet yasağının yer bakımından sınırlandırılması............. 385
dd) Rekabet yasağının konu bakımından sınırlandırılması.......... 386
3. Rekabet yasağı sözleşmesinin hukuka aykırılığının
yaptırımı ve aşırı yasakların sınırlandırılması..................................... 386
4. Rekabet yasağına aykırı davranışın sonuçları..................................... 387
a) İşverenin zararının tazmini............................................................. 387
b) İşçinin cezai şart ödemesi.............................................................. 388
c) Rekabet yasağına aykırı davranışın sona erdirilmesi..................... 389
5. Rekabet yasağının sona ermesi ........................................................... 391
a) Yasağın devamında işverenin gerçek bir yararının
kalmaması....................................................................................... 391
b) İşverenin haklı bir neden olmaksızın iş akdini feshi..................... 391
c) İşçinin işverene yüklenebilen bir nedenle iş akdini feshi.............. 392
d) İşyerinin devrinin rekabet yasağına etkisi...................................... 392
§ 14. İşverenin ücret ödeme borcu.......................................................................... 394
I. Ücret kavramı............................................................................................. 394
II. Ücretin türleri............................................................................................. 396
1. Zamana göre ücret............................................................................... 396
2. Parça başına (akort) veya götürü ücret ............................................... 396
3. Yüzde usulüne göre ücret ve bahşişler................................................ 398
4. Primler................................................................................................ 399
5. İkramiyeler .......................................................................................... 399
XX
a) Sözleşmeden doğan ikramiyeler ................................................... 399
b) Yasadan doğan ikramiyeler ve ikramiyelerin sınırı........................ 401
6. Aracılık (komisyon-provizyon) ücreti................................................. 402
7. İşin sonucundan pay alma.................................................................... 404
III. Ücretin miktarı........................................................................................... 405
1. Ücretin belirlenmesi............................................................................. 405
2. Asgari ücret.......................................................................................... 406
a) Asgari ücretin kapsamı ve tanımı................................................... 406
b) Asgari ücretin belirlenmesinde göz önünde
tutulacak esaslar............................................................................. 407
c) Asgari ücretin saptanması.............................................................. 408
d) Asgari ücret kararının hukuki sonucu............................................ 409
IV. Ücretin ödenmesi........................................................................................ 410
1. Ücretin ödenme şekli........................................................................... 410
a) Ücretin para ile (nakden) ödenmesi............................................... 410
b) Ücretin Türk parası ile ödenmesi................................................... 410
2. Ücretin ödeme yeri............................................................................... 412
3. Ücretin ödenme zamanı....................................................................... 413
a) Ücretin işin yapılmasından sonra düzenli aralıklarla ödenmesi.... 413
b) Ücretin avans olarak ödenmesi...................................................... 414
4. Ücretin ödenmesinin ispatı.................................................................. 414
5. Ücrete ilişkin zamanaşımı.................................................................... 416
V. Ücretin ödenmemesi................................................................................... 417
1. Ücretin ve faizin talep edilmesi........................................................... 417
2. İşçilerin çalışmaktan kaçınma hakkı.................................................... 419
a) Çalışmaktan kaçınma hakkının koşulları....................................... 419
aa) İşçilerin ücretinin veya ücret eklerinin ödenmemesi.............. 419
bb) Ücretlerin yirmi gün içinde ödenmemesi............................... 420
cc) Ücretlerin ödenmemesinin mücbir sebebe
dayanmaması.......................................................................... 420
b) Çalışmaktan kaçınmanın hukuki sonuçları.................................... 420
aa) Çalışmaktan kaçınmanın grev sayılmayacağı........................ 420
bb) Çalışmaktan kaçınan işçiler yerine işçi alınamaması............. 421
cc) Çalışmaktan kaçınan işçilerin sözleşmelerinin
feshedilememesi..................................................................... 421
dd) Çalışmaktan kaçınan işçilere ücret ödenip
ödenmeyeceği......................................................................... 422
VI. Ücretin güvencesi....................................................................................... 424
1. Ücretin haczedilememesi..................................................................... 424
2. Ücretin devredilememesi ve rehnedilememesi.................................... 425
3. Ücretin takas edilememesi................................................................... 426
4. Ücretin ayrıcalıklı alacak olması......................................................... 427
XXI
5. İşçinin ücret garanti fonundan yararlanması....................................... 428
6. İhale makamı tarafından ücretlerin müteahhit ve alt
işverenin hakedişlerinden ödenmesi.................................................... 429
7. İşverenler tarafından ücretlerin alt işverenlere yapılacak
ödemelerden kesilerek ödenmesi......................................................... 431
8. Ücret kesme cezasının sınırlandırılması.............................................. 433
9. Ücrette indirim yapılamaması.............................................................. 434
10.İşverenin temerrüdü halinde ücret ödenmesi....................................... 435
§ 15. ‹şverenin işçiyi gözetme borcu....................................................................... 437
I. Geniş anlamda gözetme borcu................................................................... 437
II. İşçinin kişiliğini gözetme borcu................................................................. 438
1. Korunan değerler ve koruyucu genel hükümler.................................. 438
2. İşçinin kişilik hakkını doğrudan koruyan hüküm................................ 439
3. Cinsel ve psikolojik tacize (mobbing) karşı koruma........................... 439
4. Kişisel verilerin korunması.................................................................. 441
a) Konunun önemi ve hukuki dayanağı.............................................. 441
b) Kişisel verilerin işlenmesi.............................................................. 443
c) Kişisel Verileri Koruma Kurumu................................................... 445
d) Veri sorumlusu ve yükümlülükleri................................................. 446
e) İşçinin hakları................................................................................. 447
f) Hukuka aykırılığın sonuçları.......................................................... 448
5. Kişilik haklarının korunmasının sınırı................................................. 448
6. Kişiliği gözetme borcuna aykırılığın yaptırımı................................... 449
III. İş sağlığı ve güvenliği önlemleri alma borcu............................................. 449
1. İş sağlığı ve güvenliği önlemleri alma borcunun
hukuki dayanağı................................................................................... 450
2. İşverenin hukuki sorumluluğunun sınırı ve çerçevesi......................... 452
3. İşverenin hukuki sorumluluğunun niteliği........................................... 454
a) Kusursuz sorumluluk görüşü......................................................... 454
b) Kusur sorumluluğu görüşü............................................................. 455
c) Kusurun objektifleştirilmesi (objektif kusur)................................. 458
d) Yeni Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme:
tehlike sorumluluğu........................................................................ 460
e) Akdi sorumluluk - haksız fiil sorumluluğu.................................... 461
f) Zararın sosyal güvenlik kurumu tarafından
karşılanması gereği......................................................................... 463
4. İlliyet bağının bulunması zorunluluğu................................................. 464
a) İlliyet bağının işverenin sorumluluğunun Sosyal Güvenlik
Kurumunun sorumluluğundan ayrılmasındaki önemi ve
bu konuda İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun düzenlemesi........ 464
b) İlliyet bağının kesilmesi................................................................. 467
IV. Maddi tazminat........................................................................................... 469
XXII
1. Maddi tazminatın kapsamı................................................................... 469
a) Genel olarak................................................................................... 469
b) Maddi tazminatın belirlenmesinde göz önünde
tutulacak esaslar............................................................................. 471
aa) Meslekte kazanma gücü kaybı (maluliyet oranı)................... 471
bb) İş görebilme çağının ve yaşam süresinin belirlenmesi........... 471
cc) Ücretin belirlenmesi............................................................... 471
dd) Tarafların kusur durumunun ve hakkaniyetin
tazminata etkisi....................................................................... 472
2. Tazminatın hesaplanması..................................................................... 474
a) Zararın tespiti................................................................................. 474
b) İndirimler........................................................................................ 477
c) Yeni Borçlar Kanunu açısından hakkaniyet indirimi..................... 478
d) Faiz................................................................................................ 480
V. Destekten yoksun kalma tazminatı............................................................. 481
1. Hukuki dayanağı.................................................................................. 481
2. Destek ve desteklenen kavramları....................................................... 481
3. Bakım gücü, bakım ihtiyacı ve destek süresi...................................... 482
4. Tazminatı talep edebilecek kişiler....................................................... 482
a) Destekten yoksun kalan eş............................................................. 482
b) Destekten yoksun kalan nikahsız eş............................................... 483
c) Destekten yoksun kalan çocuklar................................................... 484
d) Destekten yoksun kalan ana, baba ve kardeşler............................. 485
5. Tazminatın hesaplanması....................................................................... 485
VI. Manevi tazminat......................................................................................... 487
1. Hukuki dayanağı.................................................................................. 487
2. Manevi tazminat isteyebilecek kişiler................................................. 487
a) İş kazası ölümle sonuçlanmışsa..................................................... 487
b) İş kazası ölümle sonuçlanmamışsa................................................ 489
3. Manevi tazminatın koşulları ............................................................... 489
4. Manevi tazminatın takdiri.................................................................... 490
VII. Sosyal Güvenlik Kurumunun rücu davaları............................................... 492
§ 16. ‹şverenin eşit davranma ve di¤er borçlar›................................................... 493
I. Genel anlamda eşit davranma ve ayrım yapmama borcu ......................... 493
1. Hukuki dayanağı.................................................................................. 493
a) Anayasal dayanak........................................................................... 493
b) Yasal dayanak................................................................................. 494
c) İş ilişkilerinde genel anlamda eşit davranma
borcunun uygulanması gereği........................................................ 495
2. Nispi niteliği........................................................................................ 496
3. İşe almada ayrım yasağı....................................................................... 497
XXIII
4. İş ilişkisinin devamı süresince eşit davranma borcu........................... 499
5. İş akdinin feshinde eşit davranma borcu............................................. 502
a) Genel olarak................................................................................... 502
b) Ayrım yasaklarında........................................................................ 502
c) İşverenin genel anlamda eşit davranma borcunda......................... 504
aa) İşçilerin davranışlarına veya yeterliliğine
dayanan fesihlerde.................................................................. 504
bb) İşletme gereklerine dayanan fesihlerde.................................. 506
cc) Yapılan feshin (seçimin) işverence haklılaştırılması.............. 507
6. Eşit davranma borcuna aykırı davranışın yaptırımı............................. 507
a) Ayrım yasaklarında........................................................................ 507
aa) Ayrımcılık tazminatı............................................................... 507
bb) Ayrımcılık tazminatının diğer tazminatlar
karşısındaki durumu............................................................... 508
cc) İdari ve cezai yaptırımlar........................................................ 511
b) Genel anlamda eşit davranma borcunda........................................ 511
7. İspat yükü............................................................................................. 512
8. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununun
getirdiği düzenleme.............................................................................. 512
a) Yasanın amacı ve ayrımcılığın önlenmesi...................................... 512
b) İş ilişkisinin kurulmasında, devamı süresince ve sona
ermesinde ayrımcılık...................................................................... 513
c) Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu...................................... 515
d) İşçinin başvurusu ........................................................................... 516
II. Araç ve malzeme sağlama borcu............................................................... 517
III. İşçinin yapmış olduğu giderleri ödeme borcu............................................ 518
IV. Özlük dosyası düzenleme borcu................................................................. 519
V. Buluş yapan işçiye bedel ödeme borcu (patent hakkı).............................. 520
VI. İşçilerin (çalışanların) meydana getirdiği eserler....................................... 522
§ 17. ‹ş akdinin ask›ya al›nmas›.............................................................................. 524
I. İş akdinin askıya alınmasının amacı.......................................................... 524
II. İş akdinin askıya alınmasının teorik ve hukuki dayanağı.......................... 525
1. Geçici ifa imkansızlığının temerrüt sonucunu yaratması.................... 525
2. Geçici ifa imkansızlığının belirli ve belirsiz süreli
iş akitlerinde yarattığı sonuçlar............................................................ 526
a) Belirli süreli iş akitlerinde.............................................................. 526
b) Belirsiz süreli iş akitlerinde........................................................... 527
3. İş akdinin askıya alınmasının hukuken ortaya çıkması....................... 528
4. Askıya alınma teorisinin uygulama alanına geçirilmesi...................... 529
III. İş akdinin askıya alınmasının koşulları...................................................... 530
1. İfa (veya ifayı kabul) imkansızlığı....................................................... 530
XXIV
a) İşçinin iş görme edimini ifa imkansızlığı...................................... 530
aa) Maddi ifa imkansızlığı............................................................ 530
bb) İfanın beklenilmez olması veya manevi ifa imkansızlığı....... 531
b) İşverenin ifayı kabul imkansızlığı.................................................. 532
2. İfa etmemenin geçici olması................................................................ 533
3. İfa etmemenin kusursuz olması........................................................... 534
4. İfa zamanının esaslı olmaması............................................................. 534
IV. İş akdinin sözleşmeyle askıya alınması ve ücretsiz
izin uygulamaları........................................................................................ 535
1. İş akdinin sözleşmeyle askıya alınmasının koşulu.............................. 535
2. Ücretsiz izne çıkarılma önerisinin kabul edilmesi.............................. 535
a) Kabul usulü ve ücretsiz izin süresi................................................. 535
b) İşçinin haklı nedenle fesih hakkı.................................................... 536
c) İşverenin (geçersiz) feshi............................................................... 537
3. Ücretsiz izne çıkarılma önerisinin kabul edilmemesi.......................... 539
V. İş akdinin askıya alınmasının hüküm ve sonuçları.................................... 540
1. İş görme ve ücret borçlarına etkisi...................................................... 540
a) Genel olarak..................................................................................... 540
b) Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme........................................ 541
2. İşverenin yönetim hakkına ve işçinin itaat borcuna etkisi ................. 542
3. İşverenin gözetme ve işçinin sadakat borcuna etkisi........................... 542
4. İş akdinin sona ermesine (feshine) etkisi............................................ 543
a) Belirli süreli iş akdinin sona ermesine etkisi ................................. 543
b) Haklı nedenle fesih hakkına etkisi.................................................. 543
c) Süreli fesih hakkına etkisi............................................................... 544
VI. İş akdinin askıya alınmasının sona ermesi................................................. 545
VII. Mevzuatta düzenlenmiş olan askıya alınma halleri................................... 546
1. Geçici askerlik veya yasal ödev nedeniyle askıya alınma................... 546
2. Sağlık nedenleriyle askıya alınma....................................................... 547
3. Zorlayıcı nedenlerle askıya alınma...................................................... 547
4. Gözaltı veya tutukluluk nedeniyle askıya alınma................................ 548
5. Ailevi nedenlerle askıya alınma........................................................... 548
6. İşçi kuruluşu yöneticiliği halinde askıya alınma................................. 548
7. Grev veya lokavt halinde askıya alınma.............................................. 548
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İŞ AKDİNİN SONA ERMESİ
§ 18. ‹ş akdinin fesih dışında sona ermesi ve süreli fesih..................................... 549
I. İş akdini fesih dışında sona erdiren haller................................................. 549
1. Tarafların anlaşması (ikale)................................................................. 549
2. Belirli sürenin sona ermesi.................................................................. 552
XXV
3. Ölüm.................................................................................................... 553
a) İşçinin ölümü................................................................................... 553
b) İşverenin ölümü............................................................................... 555
II. Genel olarak iş akdinin feshi ve fesih türleri arasındaki farklar................ 555
III. Süreli fesih ................................................................................................ 557
1. Süreli fesih hakkının hukuki dayanağı ve doğumu............................. 557
2. Süreli fesih hakkının kullanılması....................................................... 558
a) Fesih bildiriminin özellikleri ve şekli............................................ 558
b) Fesih bildirimi süreleri................................................................... 561
aa) Bildirim sürelerinin belirlenmesi............................................ 561
bb) Bildirim sürelerinin artırılması............................................... 562
cc) Aşırı yüksek bildirim süreleri................................................. 563
3. Süreli feshin hüküm ve sonuçları........................................................ 565
a) Bildirim süresi içinde tarafların durumu......................................... 565
b) Yeni iş arama izni verilmesi............................................................ 566
aa) Yeni iş arama izni kavramı ve koşulları................................. 566
bb) Yeni iş arama izninin kullanılması......................................... 567
cc) Yeni iş arama izni verilmemesinin hukuki sonucu................. 569
4. Peşin ödeme yoluyla iş akdinin feshi.................................................. 570
a) Bu hakkın niteliği ve uygulanması.................................................. 570
b) Bildirim süresi içinde doğacak işçi haklarına etkisi....................... 571
5. Usulsüz fesih........................................................................................ 573
a) Usulsüz fesih kavramı ve ihbar tazminatı...................................... 573
b) İhbar tazminatının hukuki niteliği.................................................. 574
c) İhbar tazminatının miktarı.............................................................. 574
d) Maddi ve manevi tazminat............................................................. 576
e) Kıdem tazminatı............................................................................. 577
6. Fesih hakkının kötüye kullanılması..................................................... 577
a) Fesih hakkının kötüye kullanılması kavramı................................. 577
b) Fesih hakkının kötüye kullanılmasının ölçütü............................... 579
c) Hakkın kötüye kullanılması oluşturmayan fesihler....................... 580
d) Hakkın kötüye kullanılması oluşturan fesihler.............................. 580
e) Fesih hakkının kötüye kullanılmasının yaptırımı........................... 583
aa) Kötü niyet tazminatı............................................................... 583
aaa) İş akdinin işveren tarafından feshinde............................ 583
abb) İş akdinin işçi tarafından feshinde................................. 583
bb) Sendikal tazminat................................................................... 584
cc) İhbar tazminatı........................................................................ 587
dd) Maddi ve manevi tazminat..................................................... 588
ee) Kıdem tazminatı..................................................................... 588
f) İspat yükü ...................................................................................... 588
XXVI
§ 19. ‹ş güvencesi...................................................................................................... 590
I. İş güvencesi kavramı.................................................................................. 590
II. İyi niyet kurallarına uygun (kötü niyetli), geçerli
(geçersiz) ve haklı (haksız) fesih ayrımı.................................................... 593
III. İş güvencesinin kapsamı............................................................................. 595
1. İş güvencesinin kapsamına giren ve girmeyen işçilerin
tabi olacakları ortak hükümler............................................................. 595
2. İş güvencesi hükümlerinin uygulanmasının koşulları......................... 595
a) İş Kanununa veya Basın İş Kanununa tabi olmak......................... 595
b) İşyerinde otuz ve daha fazla işçi çalıştırılması.............................. 596
c) İşçinin en az altı aylık kıdeminin olması....................................... 600
aa) Altı aylık kıdemin belirlenmesi.............................................. 600
bb) Fasılalı çalışmaların birleştirilmesi......................................... 602
cc) Altı ayın tamamlanmasından kısa bir süre önce fesih............ 603
d) Belirli konumdaki işveren vekili olmamak.................................... 606
e) Belirsiz süreli iş akdinin işverence feshedilmesi........................... 607
IV. Geçerli fesih nedenleri............................................................................... 609
1. Geçerli fesih kavramı........................................................................... 609
2. İşçinin yetersizliği veya davranışları nedeniyle fesih.......................... 610
a) İşçinin yetersizliği ......................................................................... 610
aa) İşçinin fiziki yetersizliği........................................................... 611
aaa) İşçinin hastalığı............................................................... 611
bbb) İşçinin yaşlılığı ve emekliliği ........................................ 612
bb) İşçinin mesleki yetersizliği (performansı).............................. 615
b) İşçinin davranışları......................................................................... 617
aa) Geçerli feshe neden olan davranışlar ile haklı
fesih nedenleri ayrımı............................................................. 618
bb) İşçinin davranışlarına dayanan geçerli fesih nedenleri.......... 621
aaa) İşçinin işvereni yanıltması.............................................. 621
bbb)İşçinin işveren aleyhine sözler sarf etmesi..................... 621
ccc)İşçinin geçimsizliği......................................................... 622
ddd)İşçinin bağlılığının yeterli olmaması.............................. 623
eee)İşçinin devamsızlığı ve işe geç gelmesi ........................ 624
fff) İşçinin görevini yerine getirmekte yetersizliği............... 625
ggg)İşçinin işverenin malına zarar vermesi........................... 626
hhh)İşçinin kısa süren tutukluluğu......................................... 627
iii) Diğer haller..................................................................... 627
3. İşletmenin, işyerinin ve işin gerekleri nedeniyle fesih........................ 628
a) İşletme gerekleri kavramı............................................................... 628
b) Ekonomik, yapısal, teknolojik nedenlerin feshi
zorunlu kılması............................................................................... 629
aa) Yasal temel.............................................................................. 629
XXVII
bb) Ekonomik güçlükler............................................................... 630
cc) Yeniden yapılanma (reorganizasyon)..................................... 632
dd) Teknolojik değişimler............................................................. 635
c) İşçinin işinin ortadan kalkması veya işgücü fazlasının
ortaya çıkması................................................................................ 636
4. Son çare (ultima ratio) ilkesi............................................................... 637
a) Son çare kavramı ve hukuki dayanağı........................................... 637
b) Son çare olarak alınabilecek önlemler ve Yargıtay uygulaması.... 639
5. Sosyal seçim ilkesi............................................................................... 642
V. Yasada yer alan geçersiz fesih nedenleri.................................................... 643
VI. İş akdinin feshinde usul.............................................................................. 644
1. İşçinin uyarılması................................................................................. 644
2. Feshin yapılma süresi.......................................................................... 645
3. Fesih bildiriminin yazılı yapılması...................................................... 646
4. Fesih nedeninin açık ve kesin bir şekilde belirtilmesi......................... 646
5. İşçinin savunmasının alınması............................................................. 647
VII. Toplu işçi çıkarmalar ve uygulanacak fesih usulü..................................... 649
1. Çıkarılacak işçi sayısı ve uygulanacak hükümler................................ 649
2. Yapılması gereken bildirimler ve görüşmeler...................................... 650
3. Fesih usulüne aykırı davranmanın yaptırımı....................................... 651
4. Yeniden iş akdi yapma zorunluluğu.................................................... 652
VIII.Fesih bildirimine itiraz .............................................................................. 653
1. Dava açma süresi................................................................................. 653
2. Uyuşmazlığın özel hakem tarafından çözülmesi................................. 654
IX. Feshin geçersizliği (işe iade) davasında yargılama süreci......................... 656
1. Davanın konusu................................................................................... 656
2. Feragat................................................................................................ 657
3. Yargılama usulü ve süresi.................................................................... 658
4. İspat yükü............................................................................................. 659
5. Yargı kararının niteliği......................................................................... 660
6. Yargılama sürecinde ortaya çıkan bazı olguların davaya etkisi.......... 662
a) İşçinin emekliliği............................................................................ 662
b) Dava devam ederken işçinin işe davet edilmesi............................. 662
aa) İşçinin işe başlaması............................................................... 662
bb) İşçinin işe başlamayı reddetmesi............................................ 663
c) İşyerinin kapanması........................................................................ 664
d) İşçinin ölümü.................................................................................. 665
X. Geçersiz feshin sonuçları .......................................................................... 667
1. Yargı organının feshin geçerli olduğuna karar vermesi....................... 667
2. Yargı organının feshin geçersizliğine karar vermesi........................... 667
3. İşçinin işverene başvuruda bulunması................................................. 669
a) İşçinin başvuruda bulunmamasının hukuki sonucu....................... 669
XXVIII
B) İşçinin başvuruda bulunduktan sonra işverenin
davetine rağmen işe başlamaması.................................................. 670
4. İşverence işçinin işe başlatılması......................................................... 671
a) Feshin geçersiz sayılması ve boşta geçen sürelere
ilişkin ücretin ödenmesi................................................................. 671
b) Peşin ödenen bildirim süresine ait ücret ile kıdem
tazminatının mahsubu.................................................................... 672
5. İşverence işçinin işe başlatılmaması.................................................... 673
a) İş akdinin işçinin işe başlatılmamasıyla sona ermesi,
ihbar ve kıdem tazminatı ödenmesi............................................... 673
b) İş güvencesi tazminatı.................................................................... 675
c) Boşta geçen sürelere ilişkin ücretin ödenmesi............................... 677
d) İşçinin dava sürerken başka işte çalışması..................................... 679
XI. İş güvencesine ilişkin hükümlerin (mutlak ya da nispi)
emredici niteliği.......................................................................................... 680
XII. İş akdinin sendikal nedenle feshi............................................................... 682
1. Sendika özgürlüğünün güvencesi........................................................ 682
a) Sendika üyeliği veya sendikal faaliyet nedeniyle fesih................. 682
b) Feshin geçersizliği (işe iade) davası............................................... 683
c) Sendikal tazminat........................................................................... 684
d) Sendikal tazminatın diğer haklarla ilişkisi..................................... 687
e) İspat yükü....................................................................................... 688
2. İşyeri sendika temsilcisinin güvencesi................................................. 691
a) Temsilcinin feshe karşı korunması gereği...................................... 691
b) Temsilci güvencesinin koşulları .................................................... 692
aa) Temsilcilik sıfatının bulunması.............................................. 692
bb) Sözleşmenin haklı neden olmaksızın feshedilmesi................ 694
c) Feshin geçersizliği (işe iade) davası............................................... 696
d) İşe iade davasının hukuki sonucu.................................................. 696
e) Temsilcinin işyerinin veya işinin değiştirilmesi............................. 698
§ 20. Çalışma koşullarında esaslı değişiklik ve değişiklik feshi............................ 699
I. Değişiklik feshi kavramı............................................................................ 699
II. Değişiklik feshine ilişkin hükümlerin kapsamı.......................................... 701
III. Değişiklik feshinin koşulları...................................................................... 702
1. Çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılması................................ 702
a) Değişikliğe konu olacak çalışma koşulları..................................... 702
b) Esaslı değişiklik kavramı ve yönetim hakkı ile ilişkisi................. 702
c) Esaslı değişiklik halleri.................................................................. 704
aa) Ücret değişikliği..................................................................... 704
bb) İşin niteliğinde değişiklik....................................................... 705
cc) İşyeri değişikliği..................................................................... 706
XXIX
dd) Çalışma sürelerinde değişiklik............................................... 706
2. Değişiklik yapma hakkının saklı tutulmamış olması ve
Borçlar Kanununun getirdiği düzenleme............................................. 707
3. Esaslı değişiklik önerisinin işçi tarafından reddedilmesi.................... 708
a) İşverenin yazılı değişiklik önerisinde bulunması........................... 708
b) Düşünme süresi ............................................................................. 709
c) İşçinin değişiklik önerisini yazılı kabulü....................................... 709
d) İşçinin değişiklik önerisini reddi.................................................... 711
e) İşçinin reddine rağmen işverenin sözleşmeyi feshetmeyip
değişiklikte ısrar etmesi ................................................................ 712
IV. Sözleşmenin değişiklik feshiyle sona erdirilmesi...................................... 713
1. Değişiklik feshinin uygulanması......................................................... 713
2. Değişiklik feshinde geçerli neden........................................................ 714
3. Değişiklik feshinin sonuçları............................................................... 716
§ 21. İş akdinin haklı nedenle feshi......................................................................... 717
I. Haklı nedenle fesih hakkının hukuki dayanağı.......................................... 717
II. İşveren açısından haklı fesih nedenleri...................................................... 717
1. Sağlık nedenleri................................................................................... 717
a) İşçinin hastalanması veya kazaya uğraması................................... 717
b) İşçinin gebeliği............................................................................... 719
c) İşçinin tedavi edilemeyecek hastalığa tutulması............................ 719
2. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.............. 720
a) İşçinin işvereni yanıltması.............................................................. 720
b) İşçinin şeref ve namusa dokunacak sözleri ve davranışları........... 721
c) İşçinin cinsel tacizde bulunması.................................................... 722
d) İşçinin sataşması ve sarhoşluğu..................................................... 722
e) İşçinin doğruluk ve bağlılığa (sadakata) uymayan davranışları.... 724
f) İşçinin işyerinde suç işlemesi......................................................... 725
g) İşçinin işe devamsızlığı.................................................................. 725
h) İşçinin görevini yerine getirmemesi............................................... 727
i) İşçinin iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi veya işverenin
malına zarar vermesi...................................................................... 727
3. Zorlayıcı nedenler................................................................................ 729
4. İşçinin tutuklanması............................................................................. 729
III. İşçi açısından haklı fesih nedenleri............................................................ 731
1. Sağlık nedenleri................................................................................... 731
a) İşin işçinin sağlığı için tehlikeli olması......................................... 731
b) İşverenin veya başka bir işçinin bulaşıcı hastalığa tutulması........ 731
2. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.............. 733
a) İşverenin işçiyi yanıltması.............................................................. 733
XXX
b) İşverenin şeref ve namusa dokunacak sözleri ve
davranışları, cinsel veya psikolojik tacizi (mobbing).................... 733
c) İşverenin sataşması......................................................................... 734
d) İşçinin diğer işçinin cinsel tacizine uğraması................................ 735
e) İşverenin ücret ödememesi............................................................. 736
f) Çalışma koşullarının uygulanmaması............................................ 738
3. Zorlayıcı nedenler................................................................................ 738
IV. Haklı nedenle fesih hakkını kullanma süresi............................................. 741
V. İş akdini fesheden tarafın belirlenmesi...................................................... 743
VI. Haklı nedenle fesih hakkının kullanılması ................................................ 744
VII. Haklı nedenle feshin hukuki sonuçları....................................................... 747
VIII. Haksız fesih................................................................................................ 748
1. İşverenin haksız feshi........................................................................... 748
a) Belirsiz süreli iş akdinin haksız feshi............................................. 748
aa) İş güvencesinin kapsamına giren iş ilişkilerinde..................... 748
bb) İş güvencesinin kapsamı dışında kalan iş ilişkilerinde............ 749
b) Belirli süreli iş akdinin haksız feshi .............................................. 750
c) Haksız fesih tazminatı.................................................................... 752
d) Haksız feshin geçerli feshe dönüştürülmesi .................................. 754
2. İşçinin haksız feshi.............................................................................. 755
3. İspat yükü............................................................................................. 756
§ 22. Fesih hakkının sözleşmeyle sınırlandırılması.............................................. 757
I. İşverenin süreli fesih hakkının sözleşmeyle sınırlandırılması................... 757
1. İş güvencesinin kapsamına giren iş ilişkilerinde................................. 757
2. İş güvencesinin kapsamı dışında kalan iş ilişkilerinde........................ 760
II. İşverenin haklı nedenle fesih hakkının sözleşmeyle
sınırlandırılması.......................................................................................... 762
1. İş güvencesi kapsamına giren iş ilişkilerinde...................................... 762
2. İş güvencesinin kapsamı dışında kalan iş ilişkilerinde........................ 765
III. İşçinin fesih hakkının (cezai şart yoluyla) sınırlandırılması...................... 767
§ 23. İş akdinin sona ermesinin sonuçları............................................................. 770
I. Kıdem tazminatı......................................................................................... 770
1. Kıdem tazminatı kavramı.................................................................... 770
2. Kıdem tazminatının koşulları.............................................................. 772
a) En az bir yıllık kıdem süresi.......................................................... 772
b) İş akdinin belirli nedenlerle sona ermesi....................................... 772
aa) İşveren tarafından İK 25/II dışında fesih................................ 773
bb) İşçi tarafından İK 24 uyarınca fesih....................................... 775
cc) Muvazzaf askerlik nedeniyle fesih......................................... 776
dd) Yaşlılık aylığı (emeklilik) veya toptan ödeme
almak amacıyla fesih.............................................................. 777
XXXI
ee) Kadın işçinin evlenme nedeniyle sözleşmeyi feshi................ 779
ff) İşçinin ölümü.......................................................................... 781
aaa) Kanuni mirasçıların kıdem tazminatı hakkı................... 781
bbb) Kıdem tazminatının ölüm tazminatı ile ilişkisi.............. 782
c) Askerlik, emeklilik ve evlilikte başvurulacak fesih türü............... 783
3. İşçinin kıdemi...................................................................................... 786
a) Kıdem süresinin başlangıcı ve sonu............................................... 786
b) Kıdem süresinin niteliği ve askı sürelerinin kıdeme etkisi............ 787
c) Mevsimlik işte çalışan işçinin kıdemi............................................ 788
d) Kısmi süreli çalışan işçinin kıdemi................................................ 789
e) Aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde devamlı veya
fasılalı olarak geçirilen süreler....................................................... 790
aa) Aynı işverenin değişik işyerlerinde çalışma........................... 790
bb) Aynı işverenin işyerlerinde fasılalı çalışma........................... 791
cc) Önceki çalışma nedeniyle kıdem tazminatı
ödenmiş olması....................................................................... 791
dd) Feshe rağmen aralıksız çalışma.............................................. 793
ee) Önceki çalışmanın kıdem tazminatına hak
kazandırmayan bir nedenle sona ermesi................................. 793
f) İşverenin değişmesinin (işyerinin devrinin) kıdeme etkisi............ 794
g) Değişik kamu kuruluşlarında geçen süreler................................... 795
h) Borçlanılan muvazzaf askerlik süresi............................................ 798
i) Kamu İhale Kanununa göre hizmet alımı (işçi temini)
yoluyla çalıştırılanlar...................................................................... 798
aa) Kıdem tazminatlarının kamu kuruluşlarınca ödenmesi.......... 798
bb) Kamu kuruluşlarının rücu hakkı............................................. 801
4. Kıdem tazminatının hesaplanması....................................................... 803
a) Kıdem tazminatının miktarı........................................................... 803
b) Kıdem tazminatında esas alınacak ücret........................................ 803
c) Kıdem tazminatının tavanı............................................................. 806
5. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi...................................... 808
a) Kıdem tazminatında gecikme faizi................................................ 808
b) Kıdem tazminatında zamanaşımı................................................... 809
6. Kıdem tazminatı fonu.......................................................................... 809
II. İşsizlik sigortası.......................................................................................... 809
III. Yeni işverenin sorumluluğu........................................................................ 810
IV. Çalışma belgesi verme borcu..................................................................... 811
V. İbraname..................................................................................................... 811
1. İbraname sözleşmesi ........................................................................... 811
2. İbranamenin geçerlilik koşulları.......................................................... 812
a) İbranamenin düzenlenme zamanı................................................... 812
b) İbranamenin şekli ve içeriği .......................................................... 812
XXXII
c) Ödemenin noksansız ve banka aracılığıyla yapılması................... 813
d) Makbuz hükmündeki ödemeler...................................................... 813
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İŞİN DÜZENLENMESİ
§ 24. Çalışma süreleri............................................................................................. 816
I. Çalışma süresi kavramı ve esnekleştirme.................................................. 816
II. Haftalık çalışma sürelerinin işgünlerine bölünmesi ve denkleştirme........ 817
III. Çalışma süresinden sayılan haller.............................................................. 821
1. Yer altında veya su altında yapılan işler.............................................. 822
2. Çalıştırılmak üzere gönderilmede yolda geçen süreler....................... 822
3. İşçinin iş görmeye hazır durumda beklemesi...................................... 822
4. İşçinin işyeri dışında asıl işini yapmaksızın çalıştırılması.................. 823
5. Süt izinleri............................................................................................ 823
6. Toplu taşımalarda yolda geçen süreler................................................ 823
IV. Özellik gösteren çalışma süreleri............................................................... 825
1. Gece çalışmaları................................................................................... 825
2. Postalar halinde çalışmalar.................................................................. 825
3. Hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri........................................ 826
4. Normal çalışma süresinden daha az çalışma süreleri.......................... 828
5. Haftalık işgünlerine bölünemeyen çalışma süreleri............................. 828
6. Telafi çalışmaları................................................................................. 829
7. Kısa çalışmalar .................................................................................... 831
a) Kısa çalışma kavramı..................................................................... 831
b) Kısa çalışmanın koşulları............................................................... 832
aa) Ekonomik krizin veya zorlayıcı nedenin varlığı..................... 832
bb) Çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin
durdurulması........................................................................... 833
cc) Türkiye İş Kurumunun onayı................................................. 833
c) Kısa çalışma ödeneği..................................................................... 834
V. Fazla çalışmalar ve fazla sürelerle çalışmalar............................................ 836
VI. Fazla çalışmanın koşulları.......................................................................... 837
1. Fazla çalışma nedenleri........................................................................ 837
2. İşçinin onayı......................................................................................... 837
3. Fazla çalışmanın azami süresi............................................................. 839
4. Fazla çalışma yasaklarının bulunmaması ........................................... 840
VII. Fazla çalışmanın saptanması...................................................................... 842
VIII.Fazla çalışmanın karşılığı........................................................................... 845
1. Fazla çalışma ücreti............................................................................. 845
2. Serbest zaman verilmesi...................................................................... 846
IX. Normal fazla çalışmanın dışındaki fazla çalışmalar.................................. 849
XXXIII
1. Zorunlu nedenle fazla çalışma............................................................. 849
2. Olağanüstü nedenle fazla çalışma........................................................ 851
§ 25. Dinlenme süreleri........................................................................................... 852
I. Ara dinlenmesi........................................................................................... 852
II. Hafta tatili ................................................................................................ 854
1. Hafta tatili kavramı ve buna hak kazanılması..................................... 854
2. Hafta tatili ücreti.................................................................................. 856
3. İşçinin hafta tatilinde çalıştırılması...................................................... 857
III. Ulusal bayram ve genel tatiller.................................................................. 859
1. Tatil günleri.......................................................................................... 859
2. Tatil günlerinde işçinin çalıştırılıp çalıştırılamayacağı........................ 860
3. Ulusal bayram ve genel tatil ücreti...................................................... 861
IV. Yıllık ücretli izinler.................................................................................... 863
1. Yıllık ücretli izin hakkı........................................................................ 863
2. Yıllık ücretli izne hak kazanılması...................................................... 864
a) Bir yıl çalışmış olmak.................................................................... 864
b) Çalışılmış gibi sayılan haller.......................................................... 868
3. Yıllık ücretli izin süreleri .................................................................... 870
4. Yıllık iznin uygulanması...................................................................... 873
5. Yıllık izin ücreti................................................................................... 875
a) Hesaplanması ve ödenmesi............................................................ 875
b) İş akdinin sona ermesinde izin ücreti............................................. 876
§ 26. Çocuk ve kadın işçiler.................................................................................... 879
I. Çocuk ve genç işçilerin korunması............................................................ 879
II. Kadın işçilerin korunması.......................................................................... 881
§ 27. İş aracılığı....................................................................................................... 885
I. Türkiye İş Kurumunun iş aracılığı............................................................. 885
II. Özel istihdam büroları................................................................................ 886
1. Büroların hukuki dayanağı ve tanımı.................................................. 886
2. Büroların kurulma ve faaliyet koşulları............................................... 887
3. Büroların hak ve yükümlülükleri......................................................... 888
4. Bürolara verilen iznin süresi, denetimi ve iptali.................................. 889
§ 28. İş denetimi ve kamusal yaptırımlar.............................................................. 891
I. İş denetimi örgütü...................................................................................... 891
II. İş müfettişleri.............................................................................................. 892
III. Denetim süreci............................................................................................ 894
IV. İdari para cezaları ve uygulanması............................................................. 897
V. Ceza yaptırımları ve uygulanması.............................................................. 899
XXXIV
BEŞİNCİ BÖLÜM
İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ
§ 29. Devletin ödevleri............................................................................................. 901
I. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasının önemi........................................ 901
II. İş sağlığı ve güvenliğinin anayasal dayanağı............................................. 903
III. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatının oluşturulması..................................... 904
1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, amacı ve kapsamı............................ 904
2. İş sağlığı ve güvenliği yönetmelikleri.................................................. 907
IV. İş sağlığı ve güvenliği örgütünün oluşturulması........................................ 908
1. Güçlü bir örgütün kurulması zorunluluğu........................................... 908
2. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi............................ 910
3. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi............................................... 912
4. Sosyal Güvenlik Kurumunun katkısı (prim teşvik sistemi)................ 913
V. İş sağlığı ve güvenliği denetimi ve yaptırım uygulanması........................ 915
§ 30. İşverenlerin yükümlülükleri......................................................................... 917
I. Gerekli her türlü önlemi alma yükümlülüğü ............................................ 917
II. Denetleme yükümlülüğü ........................................................................... 919
III. Eğitim verme yükümlülüğü........................................................................ 919
1. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimi (bilinci)........................... 919
2. Çalışanların bilgilendirilmesi............................................................... 922
IV. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü................................................ 923
V. Sağlık gözetimini yerine getirme yükümlülüğü......................................... 926
VI. İş kazasını bildirme ve kayıtları tutma yükümlülüğü................................ 928
VII. Diğer yükümlülükler.................................................................................. 928
VIII. İşyerinin iş sağlığı ve güvenliği konusunda örgütlenmesi ........................ 929
1. İş sağlığı ve güvenliği kurulu.............................................................. 929
a) Kurulma koşulları........................................................................... 929
b) Kurulun oluşumu............................................................................ 931
c) Kurulun görevleri ve yükümlülükleri ........................................... 931
d) Çalışanların görevleri..................................................................... 932
e) Kurulun çalışma usulleri ve kararlarının bağlayıcılığı................... 933
f) Alt işveren ilişkisinin bulunması.................................................... 933
2. Genel olarak işyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri................... 935
3. İş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleri (iş sağlığı ve iş
güvenliği profesyonelleri).................................................................... 937
a)Tanımlar......................................................................................... 937
b)Görevlendirilmeleri........................................................................ 938
c) Görev süreleri................................................................................. 941
aa) İş güvenliği uzmanları............................................................ 941
bb) İşyeri hekimleri....................................................................... 942
XXXV
d) Hukuki statüleri.............................................................................. 942
e) Mesleki bağımsızlıkları.................................................................. 944
f) Görev, yetki ve yükümlülükleri...................................................... 945
g) Sorumlulukları................................................................................ 946
aa) Yetki belgesinin askıya alınması............................................ 946
bb) Hukuki sorumlulukları............................................................ 947
cc) Cezai sorumlulukları............................................................... 948
h) Feshe karşı korunmaları................................................................. 949
4. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi........................................................... 952
5. Ortak sağlık ve güvenlik birimi........................................................... 952
6. Çalışan temsilcileri.............................................................................. 954
§ 31. Çalışanların ve sendikaların hakları ve görevleri....................................... 957
I. Çalışanların hakları.................................................................................... 957
1. Çalışmaktan kaçınma hakkı................................................................. 957
a) Kaçınma hakkının dayanağı ve koşulları....................................... 957
aa) Hukuki dayanak...................................................................... 957
bb) Ciddi ve yakın tehlikenin varlığı............................................ 958
cc) İş sağlığı ve güvenliği kurulunun kararı................................. 958
dd) Çalışmaktan kaçınanların ücret hakları.................................. 959
b) Kurula başvurmaksızın çalışmaktan kaçınma hakkı...................... 959
2. İş akdini fesih hakkı............................................................................. 961
II. Çalışanların yükümlülükleri....................................................................... 962
III. Sendikaların görevleri................................................................................ 964
§ 32. İş sağlığı ve güvenliği yaptırımları................................................................ 969
I. Yaptırımların özellikleri............................................................................. 969
II. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin idari yaptırımlar...................................... 970
1. İdari para cezaları................................................................................ 970
2. İşin durdurulması................................................................................. 972
3. Kamu ihalesinden yasaklama.............................................................. 975
III. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin ceza yaptırımları..................................... 975
Kaynaklar................................................................................................................... 977
KISALTMALAR
AB
: Avrupa Birli¤i
ABD
: Ankara Barosu Dergisi
AMKD
: Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi
ATF
: Arrêts du Tribunal Fédéral Suisse
AÜEHFD
: Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜHFD
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜSBFD
: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi
AY
: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
AYM
: Anayasa Mahkemesi
B
:Bask›
Bakanlık
: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
BGE
: Entscheidungen des Schweizerischen Bundesgerichts
B‹K
:
Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki
Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun (Basın İş Kanunu)
BK
: Türk Borçlar Kanunu
Bkz.
:Bak›n›z
Bull. civ.
:Bulletin des arrêts des Chambres Civiles de la Cour de
Cassation
C
:Cilt
Cass. soc.
: Chambre sociale de la Cour de Cassation
Cass. Ass. plén.
: Assemblée plénière de la Cour de Cassation
CC
: Conseil constitutionnel
CD
: Ceza Dairesi
CGK
: Ceza Genel Kurulu
CMK
: Ceza Muhakemesi Kanunu
CO
: Code des Obligations
CT
: Code du Travail
Çev.
:Çeviren
XXXVIII
ÇT
: Çal›şma ve Toplum Dergisi
D
:Dalloz
D
:Dan›ştay
DEÜHFD
: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
D‹BK
: Dan›ştay içtihad› birleştirme karar›
DİDDK
: Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu
D‹K
: Deniz ‹ş Kanunu
DMK
: Devlet Memurlar› Kanunu
dn.
: Dip not
Dr. soc.
: Droit social
ed.
: Edited, edition
éd.
:édition
E‹K
: Eski (1475 say›l›) ‹ş Kanunu
Gen.
:Genelge
g.m.
: Geçici madde
HD
: Hukuk Dairesi
HGK
: Hukuk Genel Kurulu
HMK
: Hukuk Muhakemeleri Kanunu
‹BD
: ‹stanbul Barosu Dergisi
‹HD
: ‹ş Hukuku Dergisi
‹HSGHD
: Legal ‹ş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi
‹HU
: ‹ş Hukuku Uygulamas›
‹‹K
: ‹cra ve ‹flas Kanunu
‹K
: ‹ş Kanunu
‹K‹D
: ‹lmi ve Kazai ‹çtihatlar Dergisi
‹kt. Mal.
: ‹ktisat ve Maliye Dergisi
İKÜHFD
: İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
İl müdürlüğü
: Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü
ILO
: ‹nternational Labour Organisation
‹MK
: ‹ş Mahkemeleri Kanunu
İntes
: Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası Dergisi
İSGK
: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
İSK
: İşsizlik Sigortası Kanunu
‹şv.
: ‹şveren Dergisi
‹ÜHFM
: ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas›
XXXIX
JdT
: Journal des Tribunaux
K
:Kitap
KGSTSK
: Kamu Görevlileri Sendikalar› ve Toplu Sözleşme Kanunu
KHÜHFD
: Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
Kşz.
:Karş›laşt›r›n›z
LHD
: Legal Hukuk Dergisi
LS
: Liaisons sociales
LT
: Loi sur le Travail
m.
:Madde
MEK
: Mesleki E¤itim Kanunu
MHAD
: Mukayeseli Hukuk Araşt›rmalar› Dergisi
MK
: Türk Medeni Kanunu
MÜHFD
: Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
p.
:Page
Rev. fr. aff. soc.
: Revue française des affaires sociales
Rev. int. séc. soc.
: Revue internationale de sécurité sociale
Rev. int. tr.
: Revue internationale du travail
Rev. jur. soc.
: Revue de jurisprudence sociale
Rev. pr. dr. soc.
: Revue pratique de droit social
Rev. trim. dr. civ.
: Revue trimestrielle de droit civil
RG
: Resmi Gazete
RJS
: Revue de Jurisprudence Sociale
RVJ
: Revue Valaisanne de Jurisprudence
S.
:Say›
s.
:Sayfa
Sem. Jud
: La semaine judiciaire
SGD
: Sosyal Güvenlik Dergisi
SGK
: Sosyal Güvenlik Kurumu
s.k.
: sayılı kanun
Soc.
: Arrêt de la Chambre Sociale de la Cour de Cassation
Söz.
:Sözleşme
SSGSSK
: Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu
SSİY
: Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
STSK
: Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu
SÜHFD
: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
XL
T
:Tome
TBBD
: Türkiye Barolar Birliği Dergisi
TBK
: Türk Borçlar Kanunu
TBMM
: Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK
: Türk Ceza Kanunu
TD
: Ticaret Dairesi
TF
: Tribunal Fédéral
T‹KK
: Türkiye ‹ş Kurumu Kanunu
TİSK
: Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu
Tr.
:Traduction
TTK
: Türk Ticaret Kanunu
Tüz.
:Tüzük
Uy. Mah.
: Uyuşmazl›k Mahkemesi
vb.
: ve benzeri
vd.
: ve devam›, ve di¤er
Vol.
:Volume
Y
:Yarg›tay
Yasa
: Yasa Hukuk Dergisi
YÇİHK
: Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun
YD
: Yarg›tay Dergisi
YHGK
: Yarg›tay Hukuk Genel Kurulu
Y‹BK
: Yarg›tay içtihad› birleştirme karar›
YKD
: Yarg›tay Kararlar› Dergisi
YK‹
: Yarg› Kararlar› ve ‹ncelemeleri Dergisi
Yön.
:Yönetmelik