SÖZLüK

TARİH 3
SÖZLÜK
A
adaletname : Osmanlı Devleti’nde kanunların uygulanması
ve tebaanın haksızlığa
düşmemesi için zaman
zaman çıkarılan buyruk.
aforoz
: Hıristiyanlık dinînde papa
ve kiliseye karşı gelenlere kilise tarafından verilen Hıristiyanlıktan çıkarma cezası.
ahilik
: Anadolu’da İslam inançları çerçevesinde oluşmuş esnaf yardımlaşma
birliği.
akçe
: Osmanlı devleti’nin para
birimi.
arpalık
: Osmanlılarda askerî sınıfın ileri gelenlerine
verilen ilave ödenek ile
emekli ya da işten çıkarılma, azledilme maaşı
olarak bağlanan gelirlerin ortak adı.
arşidük
:Avusturya’da imparator
ailesi prenslerine verilen
unvan.
B
:
Venedik Devleti’ni Osmanlı padişahları nezdinde temsil eden ve
Venediklilerin
hukuki
haklarını gözeten konsolos.
bedesten : Kumaş, mücevher ve
benzeri kıymetli şeylerin
alınıp satıldığı kapalı çarşı.
beka
: Kalıcılık, sonsuzluk.
berat
:Bir haktan yararlanmak
için devletçe verilen belge.
balyos
140
C–Ç
cizye
:Müslüman olmayanlardan askerlik hizmetine
karşılık alınan vergi.
cülus bahşişi : Osmanlı padişahlarının
tahta çıktıkları zaman,
askere dağıttıkları para.
çar
: Rus krallarına verilen unvan.
çıkma
: Edirne, Galata ve İbrahim
Paşa saraylarındaki acemi oğlanların derecelerine göre kapıkulu süvari
bölükleriyle sarayın dış
hizmetlerine ya da devlet hizmetlerine; saray
hizmetlerinde bulunan
kimselerin de dış hizmete atanmaları.
D
derbent
:Osmanlı
Devleti’nde
önemli geçitlerin korunması için yapılan karakol
ve üsler.
despot
:Bizanslılar döneminde
Mora’yı yöneten prenslere verilen ad.
dirlik
:
Devlet hizmetleri karşılığı (maaş) tahsis edilen gelir kaynağı, belirli
miktarda vergi toplanan
toprak parçası.
dogmatizm : Otoritelerce ileri sürülen
düşünce ve prensipleri
değişmez kurallar olarak
kabul edilen görüş şekli.
TARİH 3
E
ekber-erşed sistemi: Osmanlı Devleti’nde
tahta en yaşlı ve en tecrübeli şehzadenin geçmesini öngören gelenek.
enderun
: Sarayda harem ve hazine
dairelerinin bulunduğu
yer. Devlet görevlilerini
yetiştiren okul.
endülüjans : Katolik Kilisesi’nin günahlardan arınma için halka
sattığı afname.
engizisyon :Orta Çağda Hıristiyan
dünyasında farklı inanç
taşıyanları cezalandırmak amacıyla kurulan
mahkeme.
eşraf
:
Şeref ve itibar sahibi
kimseler, ileri gelenler.
etnik
: Herhangi bir kavme ait,
kavimle ilgili.
dokumacılık ve bunun
gibi küçük el sanatlarına
verilen ad.
hümanizm : İnsancılık, insanları sevme ülküsü. Orta Çağ’ın
skolastik düşüncesine
karşı XVI. yüzyıl Avrupa’sında doğan ve gelişen felsefe, bilim ve sanat görüşü.
F-G
ferman
: Buyruk, emir, irade; yazılı
padişah emri.
fetva
:Şeyhülislam tarafından
verilen şeri hüküm veya
karar.
ganimet
: Savaş sırasında düşmandan alınan, araç, gereç
ve eşyalar.
gaza
:Din uğruna yapılan savaş.
gedik
:Esnafa zanaatlarını uygulayabilmeleri için verilen bir tür ayrıcalık.
H
hanedan
: Büyük, köklü aile, ocak.
hassa
: Padişaha özgü işler ve
hizmetler.
hat
: Güzel yazı yazma sanatı.
hattıhümayun: Padişahın yazılı buyruğu.
hirfet
: Kunduracılık, duvarcılık,
demircilik, marangozluk,
imaret
ıslahat
icazet
iltizam
iskan
I -İ
: Düzeltme ya da iyileştirme işleri.
: İzin, onay. Bir işin veya
mesleğin yapılabilmesi
için alınan belge veya
diploma.
: Tımar sisteminin kalkmasından sonra ürün vergilerinin toplanması için
kurulan sistem.
: Yoksullara, kimsesizlere,
medrese öğrencilerine
parasız yemek verilen
hayır kurumu.
:Yerleştirme, yurt sahibi
yapma.
K
:Kazaların sivil yönetiminden sorumlu olan ve
aynı zamanda yargıçlık
da yapan görevli.
kadırga
: İki direkli, yelkenli, özellikle Akdeniz ‘de kullanılmış olan bir savaş gemisi.
kapitülasyon: Osmanlı Devleti’nde yabancı tüccarlara verilen
imtiyazlar.
katolik
: Hıristiyanlığın mezheplerinden birisi.
kadı
141
TARİH 3
külliye
: Bir caminin çevresinde protokol
cami ile birlikte kurulmuş medrese, imaret,
sebil, kitaplık ve hastane reaya
gibi çeşitli yapıların büreform
tünü.
M -N
: Devlete ait olan.
: Esnafı denetleyen, ticari
hayatın işleyişini kontrol
eden kişi.
mukataa
:Geliri doğrudan hazineye bağlı olan vergi ve gelir kaynakları.
mutlakiyet : Hükümdarın, siyasi iktidarı kayıtsız şartsız elinde bulundurduğu siyasi
rejim.
müderris :Medresede ders veren
hoca.
narh
:Zaruri ihtiyaç malzemelerinin azami satış fiyatlarını devletin belirlemesi.
miri
muhtesip
O–Ö
Ortodoks
risale
rokoko
S–Ş
saltanat
papalık
142
: Hükümdarlığın hanedan
ailesine ait olduğu yönetim sistemi.
skolastik düşünce: İnanç ve bilgiyi, özellikle Aristo’nun bilimsel
sistemini kiliseyle uyumlu bir biçimde birleştirmeye çalışan Orta Çağ
felsefesi.
: Daha çok Doğu Avrupa’da
yaygın olan ekseriyetle
Rum ve Slav toplulukla- sömürge
rının bağlı olduğu Hıristiyan mezhebi.
Ortodoksluk : Ortodoks olma hâli.
öşür
:Diplomatik işlerde ve
devletlerarası ilişkilerde
uyulan kurallar.
: Osmanlı Devleti’nde vergi ödeyen halk.
:Bir kurumun işleyişini
düzeltmek amacıyla getirilen köklü değişiklikler.
: Belli bir konuya ayrılmış
hacimce küçük kitap,
mektup, broşür.
:XVIII. yüzyılın başında
Fransa’da çok geçerli
olan, kavisli çizgileri bol,
gösterişli bir sanat üslubu.
:Müslüman çiftçilerden
şövalye
ürün üzerinden onda
bire kadar alınan vergi.
P-R
: Papanın hükümran oldu- tahrir
ğu ülke.
: Bir devletin kendi ülkesi
dışında egemenlik kurarak yönettiği veya siyasi
ekonomik ve kültürel çıkarlar sağladığı ülke.
: Orta Çağ Avrupa’sında
özel yetiştirilmiş atlı savaşçı.
T
: Osmanlı Devleti’nde yeni fethedilen toprakların
yazım işi.
TARİH 3
tekfur
tezhip
ulema
voyvoda
yörük
zımmi
: Anadolu’daki Bizans valisi
ve beylerine verilen unvan.
: Yaldızla süsleme. Bir yazı
veya kitabı yaldız veya
boya ile süsleme.
U-V-Y-Z
: Bilginler.
: Eflak ve Boğdan beylerine verilen unvan.
: Yarı yerleşik Türk toplulukları.
: Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında yaşayan
gayrımüslim halk.
143
TARİH 3
KRONOLOJİ
1299: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu
1302: Koyunhisar Savaşı
1326: Bursa’nın Fethi
1329: Maltepe ( Palekanon) Savaşı
1331: İznik’in Fethi
1337: İzmit’in Fethi
1353: Çimpe Kalesi’nin Osmanlılara Bırakılması
1362:Edirne’nin Fethi
1364: Sırpsındığı Savaşı
1371: Çirmen Savaşı
1389: I. Kosova Savaşı
1396: Niğbolu Savaşı
1402: Ankara Savaşı
1444: Edirne –Segedin Antlaşması
1444: Varna Savaşı
1448: II. Kosova Savaşı
1453: İstanbul’un Fethi
1461:Trabzon’un Fethi
1473: Otlukbeli Savaşı
1475: Kırım’ın Osmanlı Hâkimiyetine Girmesi
1476: Boğdan’ın Alınması
1480: Otranto’nun Fethi
1492: Amerika’nın Keşfi
1495: Cem Sultan’ın Ölümü
1498: Ümit Burnu’nun Keşfi
1514: Çaldıran Savaşı
1516: Mercidabık Savaşı
1517: Ridaniye Savaşı
1521: Belgrad’ın Fethi
144
TARİH 3
1522: Rodos’un Fethi
1526: Mohaç Savaşı
1529: I. Viyana Kuşatması
1532: Almanya Seferi
1533: Avusturya ile İstanbul Antlaşması’nın Yapılması
1535: Fransa’ya Kapitülasyonlar Verilmesi
1538: Preveze Deniz Savaşı
1551: Trablusgarp’ın Fethi
1555: Amasya Antlaşması
1560: Cerbe Deniz Savaşı
1566: Zigetvar Seferi ve Kanuni’nin Ölümü
1571: Kıbrıs’ın Fethi
1590: Ferhat Paşa Antlaşması
1596: Haçova Savaşı
1606: Zitvatorok Antlaşması
1639: Kasrışirin Antlaşması
1669:Girit Adası’nın Fethi
1672: Bucaş Antlaşması
1683: II. Viyana Kuşatması
1699: Karlofça Antlaşması
1700: İstanbul Antlaşması
145