5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 Yayın Geliş Tarihi / Article
advertisement
_____________________________________________________________________________________ Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date 11.05.2017 Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 25.06.2017 Arş. Gör. Makbulenur BEKAR Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü [email protected] Prof. Dr. Cengiz ACAR Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü [email protected] BAL ORMANLARI İÇİN ÖNEMLİ OLAN BİTKİLERİN TRABZON BÖLGESİNDE İNCELENMESİ Öz Artan yapılaşma ve beraberinde gelen aşırı kentleşme ile azalan yeşil alanlar arasındaki dengenin kurulmasını ve doğru yeşil alan planlamasını günümüzde gerekli kılmaktadır. Kentlerin potansiyellerinin korunup planlanabilmesi için sürdürülebilir yaklaşımlar gerçekleştirilmektedir. Ormanlar ise bu planlamanın en önemli parçasıdır. “Bal ormanları” ise, ekonomik, ekolojik ve aynı zamanda estetik değeri olan ormanlar arasındadır. bu ormanların ekosisteme kattığı ekolojik ve sürdürülebilir desteklerinin yanı sıra renk, biçim, form, doku, çizgi ve çiçeklenme etkisi gibi görsel peyzaj değerleri de dikkat çekmektedir. Aynı zamanda bu bitkilerin kültürel karakteri temsil kabiliyetleri ve özgün olma düzeyleri karakteristik özellikleri arasındadır. Ülkemiz, gerek sahip olduğu çok farklı iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde gerekse Akdeniz, Avrupa-Sibirya, İran-Turan gibi üç farklı bitki alanının kesişme noktasında bulunması nedeniyle dünyada benzerine nadiren rastlanır bir bitki çeşitliliğine sahiptir. Yapılan bu çalışmaya konu olan Trabzon, zengin bitki çeşitliliği ve orman alanları ile Türkiye’nin önemli kentleri arasındadır. Bal ormanı potansiyelini düşündüğümüzde ise zengin bitki örtüsü bal ağaçlarının yetişebilmesi için önemli bir potansiyel bölgedir. Acer platanoides, Aesculus hippocastanum, Centaurea triumfettii, Cirsium arvense, Crataegus orientalis, Diplotaxis tenuifolia, Vicia sativa, Elaeagnus angustifolia, Epilobium angustifolium, Marrubium astracanicum, Robinia pseudoacacia, Rosa canina, Echium italicum ise Trabzon’da yetişebilen Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi doğal, bal potansiyeli olan ve aynı zamanda sundukları peyzaj değerleri açısından dikkat çekici taksonlardan bazılarıdır. Yapılan bu çalışmada, literatür ve gözlem çalışmaları doğrultusunda ülkemizde doğal olarak yetişebilen orman ağaçları ve orman altı florasına örnek taksonlar verilip Trabzon için peyzaj değeri vurgulanacaktır. Anahtar kelimeler: bal ormanları, peyzaj değeri, Trabzon INVESTIGATION OF IMPORTANT PLANTS FOR HONEY FORESTS IN TRABZON REGION Abstract Today, it is necessary to establish the balance between increasing construction and decreasing green areas with overcoming urbanization and correct green area planning. Sustainable approaches are being implemented to ensure that the potentials of cities are preserved and planned. Forests are the most important part of this planning. "Honey forests" are among the forests that are economical, ecological and also aesthetic value. The ecological and sustainable support of these forests in the ecosystem, as well as visual landscape values such as color, shape, form, texture, line and flowering effect, are noteworthy. At the same time, cultural characteristics of these plants and their originality are characteristic features. Due to the very different climate and soil diversity of our country, our country has a plant variety that is rarely seen in the world due to the intersection of three different plant areas such as Mediterranean, Europe-Siberia, Iran-Turan. Trabzon, which is the subject of this study, is among the important cities of Turkey with its rich plant diversity and forest areas. We think of the honey forest potential of Trabzon, it is an important potential area for the growth of rich planted honey trees. Acer platanoides, Aesculus hippocastanum, Centaurea triumfettii, Cirsium arvense, Crataegus orientalis, Diplotaxis tenuifolia, Vicia sativa, Elaeagnus angustifolia, Epilobium angustifolium, Marrubium astracanicum, Robinia pseudoacacia, Rosa canina, Echium italicum are some of the remarkable taxa in terms of landscaping values. In this study, in the direction of literature and observational studies, we will give examples of forest trees and sub-forested taxa which naturally grow in our country and emphasize the landscape value for Trabzon. Keywords: honey forests, landscape value, Trabzon 1. GİRİŞ Günümüzde ekonomik, siyasal ve teknolojik gelişmelerin bir sonucu olarak ortaya çıkan artan yapılaşma, azalan yeşil alan ve beraberinde gelen ekolojik problemler özellikle kentsel ve kırsal alanlarda yaşamını sürdüren insanlar için büyük sorunlara sebep olmaktadır. Aynı zamanda hızlı kentleşme ve yapılan yanlış uygulamalarla, kentlerin tarihi dokularını kaybetmeye başladığı görülmektedir (Bekar vd, 2016). Bu sorunlar, kent içerisindeki yeşil alanların azalıp, kent yakın çevresi ve kırsal bölgelerde orman alanlarının yok olmasıyla, insanlar üzerinde yarattığı psikolojik baskılar ile daha da görünür hale gelmiştir. Bu sorunlardan dolayı insanlar doğal alan arayışına girip, artan bir yeşil alan isteğine yönelmişlerdir. Bu istekler zamanla turizm hareketlerine ve turizm türlerine yönelişi sağlamıştır. Bu yönelişler günümüzde kırsal peyzaj ve orman ürün- The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 436 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi leri gibi kavramlar ile karşımıza çıkmaktadır. Bu kavramların gerçekleştirilebilmesi için en önemli potansiyel alanlar ormanlardır. Ortak değerlerimiz olan ormanların, sürdürülebilir planlama anlayışı ve insanların ormanlardan beklediği değerleri göz önünde bulundurarak yönetilmesi ve tasarlanması günümüz çağdaş ormancılığının amacını oluşturmaktadır. Bu kapsamda verimli olmayan ormanların verimli hale getirilmesi sonucunda kendilerinden beklenen ekonomik, ekolojik ve sosyal fonksiyonları daha iyi yerine getirebilmesi sağlanabilecektir (BOEP 2013). Bu istekler kapsamında, orman kaynaklarının ürettiği odun hammaddesinin dışında kalan, ve çoğunlukla hizmet ya da koruma yönü ağır basan, su kalitesini arttırma, karbon tutma, toprak koruma, flora-fauna ve biyolojik çeşitliliği koruma, rekreasyon imkanları sağlama ve estetik kaygılara olan talebin artmıştır ve bu yöndeki bilinçlenmeler, multi-fonksiyonel faydalanma ilkesinin ormancılığa girmesine neden olmuştur (Özkan ve Akbulut 2014). Bu bağlamda, sürdürülebilir tasarım anlayışları ile orman alanlarının planlanması gerekmektedir. Günümüzde orman alanlarının planlanması için birçok proje ve uygulama çalışmalarında bulunulmaktadır. Bu planlar kapsamında ülkemizin en önemli sorunlarından olan “ormanların kent ile entegrasyonunu sağlayabilmek” en önemli hedefler arasındadır. Bu kapsamda karşımıza çıkan “bal ormanları ve arıcılık” günümüzün önemli sürdürülebilir ormancılık anlayışlarından bir tanesi olmaktadır. Arıcılık, arılar sayesinde yöredeki ana nektar akışı döneminde, doğada var olan bitkisel kaynaklardan nektar, polen ve propolis toplayıp bunları en ekonomik şekilde değişik arı ürünlerine dönüştürülmesini gerçekleştirmektedir (Sıralı ve Deveci 2002). Ülkemiz, gerek sahip olduğu çok farklı iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde gerekse Akdeniz, Avrupa-Sibirya, İran-Turan gibi üç farklı bitki alanının kesişme noktasında bulunması nedeniyle dünyada benzerine nadiren rastlanır bir bitki çeşitliliğine sahiptir. Dünya arıcılık faaliyetlerinde Türkiye, ilk sıralarda yer almakla birlikte, dünyada ballı bitki tür ve çeşitlerinin %75’nin Türkiye’de bulunması büyük bir doğal zenginliktir (BOEP 2013). Fakat ülkemiz kovan varlığı bakımından ilk sıralarda olmasına rağmen bal üretim verimliliğine göre çoğu ülkenin gerisinde kalmaktadır (Güngör ve Ayhan 2016). Oysa ormanlarda arıcılığın yapılması; ekonomik, ekolojik ve sosyal sonuçlarının yanında ormancılığımızın geleceği açısından da çok önemli rolü bulunmaktadır (BOEP 2013). Tüm bu potansiyeller ve faydalarının doğrultusunda, orman alanlarında arıcılık faaliyetlerinin akılcı bir şekilde yapılması, başta erozyon önleme ve biyolojik çeşitliliğin devamlılığı olmak üzere yöre halkının kalkındırılması ve bölge ekonomisinin gelişimi açısından birçok ekolojik, sosyal ve ekonomik yarar sağlayacaktır. Türkiye’nin sahip olduğu orman kaynaklarının sürdürülebilir bir şekilde, koruma-kullanma ilkesi doğrultusunda çağdaş bir anlayışla planlanma çalışmalarında odun hammaddesi üretim ekseni genişletilerek arıcılık çalışmaları gibi birçok fonksiyon da planlama aşamasında dikkate alınmalıdır (Güngör ve Ayhan 2016). “Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi” konulu bu çalışmada, bal üretim imkânı sağlayan bitkiler peyzaj değeri açısından incelenecektir. Yapılan bu çalışmalar doğrultusunda, Trabzon ilinin bölgedeki ve ülkedeki önemi esas alınacaktır. Elde edilen ekolojik, ekonomik ve estetik bulgular çerçevesinde yöre ve ülke faaliyetleri açısından önemli peyzaj değeri olan ballı bitki önerilerinde bulunacaktır. Bu öneriler sayesinde yapılacak olan bal ormanı projelerinde yöre ormancılığına ve arıcılığına katkı sağlanırken, sahip olduğu peyzaj değeri açısından estetik, ekolojik ve ekonomik değeri olan bal ormanları oluşturulacağı umulmaktadır. The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 437 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi 2. ARI, ARICILIK ve ORMAN İLİŞKİSİ Arılar; Hymenoptera (Zar kanatlılar) takımında, Apidae familyasının Apis cinsini oluşturan böceklerdir. Yeryüzünde 25.000 kadar tanımlanmış arı türü bulunmaktadır. Balarısı (Apis mellifera) dışındaki türler yabanarıları olarak bilinmektedir. Ancak Apis mellifera dışında yeryüzünde 10 civarında daha balarısı türü mevcuttur ve bunlar Uzak Doğu ülkelerinde bulunmaktadırlar. Ülkemizin iklim koşulları, topografik yapısı ve yeryüzündeki konumu bitki örtüsünü ve buna bağlı olarak diğer canlıları çeşitli ve bol kıldığı gibi, arı faunasının da çok zengin olmasına imkân sağlamaktadır (BOEP 2013). En genel tanımıyla ise arı, bir böcek türüdür. Zar kanatlılar takımının üyeleridirler. Zar kanatlıların özelliği; içinde enine ve boyuna damarcıklar bulunan ve iki çift saydam zar şeklinde kanatlarının olmasıdır. Vücutları yumuşak yapıdaki yoğun bir kıl örtüsüyle kaplıdır (HBÜOP 2012). Bal; bal arıları tarafından nektar (çiçek balı) ve bal çiçeğinden (salgı balı) üretilen bir gıdadır. Ülkemizde salgı balı olarak Çam balı, çiçek balı olarak ise; daha fazla kestane, ıhlamur, orman gülü (deli bal), kekik, narenciye, pamuk ve ayçiçeği balları üretilmektedir. Bal ihracatının neredeyse tamamını oluşturan çam balı ile kestane, ıhlamur, orman gülü ballarının tümü, yayla ve kekik ballarının ise büyük kısmı ormanlardan üretilmektedir (HBÜOP 2012). Balarısı da dâhil olmak üzere, arıların direkt yararları kültür bitkilerinde tozlaşmayı gerçekleştirmelerinin ötesinde, belki de en önemli işlevleri, doğada çeşitli yabani bitkilerin tozlaşmasını yapabilmesine imkân sağlamalarıdır. Ayrıca arılar, birçok bitki türünün soylarını devam ettirmelerine, yeryüzüne yayılmalarının sağlanmasına ve bu bitkilerle topluluk oluşturan diğer bitkilerin de idamelerine yardımcı olmaktadırlar. Bununla birlikte arılar bitkilerin gıda, barınak, yuva yapma yeri olarak kullanan değişik gruplara mensup binlerce hayvanın yaşamlarını sürdürmelerine olanak hazırlarlar. Sağladığı tüm bu yararların biyolojik çeşitliliğin devamını sağlarken, erozyonun önlenmesi, yaban hayatın devamlılığı, biyolojik çeşitliliğin korunması gibi, özellikle ülkemiz için hayati önem arz eden bir işlevi çoğu kez insanoğlunun haberi olmadan yerine getirmektedirler (Özbek 2002; YBÜOP 2006). Eckert (1993), Bal arısının 11,3 km mesafeye kadar gidebildiğini ancak 800 m ye kadar olan uzaklıkta yoğun olarak çalıştığını belirlemektedir. Peer (1955), bal arısının başarılı çalıştığı azami mesafeyi 5–6 km olarak vermekte ve çoğunlukla 4 km de yoğunlaştığını vurgularken, Lecomte (1960) (YBÜOP 2006’dan alınmıştır), balarısının mecbur kalmadıkça 600 m.den daha uzaklara gitmeme eğiliminde olduğunu kaydetmektedir (HBÜOP, 2012). 3. ÇALIŞMA ALANI ve YÖNTEM Çalışma alanı Çalışmanın ana materyalini oluşturan, Trabzon zengin bitki örtüsü ve çeşitliliği ile ülkemizin oldukça önemli kentleri arasındadır. Yazları serin ve kışları ılık, her mevsim yağışlı geçen Trabzon oldukça gür bitki örtüsüne sahiptir. Kentin bu potansiyelleri doğrultusunda; sahip olduğu peyzaj değerleri, yörenin doğal ve kültürel karakterini temsil kabiliyetleri, tercih yoğunlukları, özgün olma düzeyleri gibi faktörler göz önüne bulundurularak önerilerde bulunmuştur. Yaklaşık genel alanı 388ha olan Trabzon’un 192ha orman alanı bulunmaktadır (OGM 2017). Bu orman alanlarının 13.842ha alanı Şalpazarı’nda olmakla birlikte, 13.277ha alan ile onu Akçaabat ve 12.590ha ile Tonya izlemektedir (OGM 2017b). Bu kadar zengin bir floristik alana sahip olan Trabzon, sürdürülebilir orman planlamalarında ülkemizin önemli potansiyelleri arasındadır Çalışma alanını, Trabzon kenti farklı yapı ve karakterdeki orman alanlarına uygun potansiyel bölgeler oluşturmaktadır (Şekil 1). The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 438 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi Şekil 1.Trabzon haritası Yöntem Araştırmada inceleme, gözlem, literatür çalışması, analiz ve değerlendirme aşamalarından oluşmaktadır. Çalışma konusuyla ve alanla ilgili daha önceden yapılmış çeşitli kaynaklardan literatür taranmıştır. Çalışmanın sonunda elde edilen bilgi ve bulgular doğrultusunda Trabzon’un peyzaj nitelikleri, bu peyzajlara bağlı olarak yapılabilecek bal ormanları için, bu değerlere uygun bitki önerilerinde bulunmuştur. Bu bitkilerin, Trabzon’da yetişebilen doğal bitkilerimizden renk, biçim, form, doku, çizgi, koku ve çiçeklenme etkisi gibi görsel peyzaj değerlerinin yanında doğal ve kültürel karakterini temsil kabiliyetleri, tercih yoğunlukları, özgün olma düzeyleri araştırılmıştır (Şekil 2). Tüm bu elde edilen veriler ışığında bal ormanlarına işlevsel ve estetik kullanım önerileri sunulmuştur Şekil 2. Bal potansiyeli olan bitkilerin seçim kriterleri 4. BULGULAR Trabzon’un genel özellikleri Batıdan Giresun, Güneyden Gümüşhane ve Bayburt illeri, güneydoğudan Erzurum, doğudan Rize ile çevrili olan Trabzon Karadeniz Bölgesi'nde Doğu Karadeniz Bölümü sınırları içerisinde bulunmaktadır (Şekil 1). Trabzon ilinin Karadeniz'e paralel olan kıyı güzergâhı yaklaşık 135 km kadardır (Doğanay 2005). Dağların kıyıya paralel uzandığı Doğu Karadeniz Bölgesi kıyı güzergâhında kıyıları fazla girintili çıkıntılı olmamakla birlikte, bir iki yer dışında yüksek ve hemen her yerde falezli kıyı özelliği gösterir. Kıyıda, özellikle Hopa–Sarp arasında falezlerin yüksekliği 20-30 metreden fazladır (Güçlü 2010). The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 439 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi Morfolojik özellikleri Trabzon, ilinin en temel yeryüzü şekilleri; güney bölümünde yer alan su çizgisi boyunca DoğuBatı doğrultusunda uzanan dağlık alanlardır. Bu alanların ana akarsuyun kolları arasına ve Kuzeye doğru sokulan ve gittikçe alçalan tepelik sahalar ile mevcut yapının oluşmasını sağlayan önemli dış etmenlerdir. Bunlar etmenler, Solaklı, Yomra, Değirmendere, Sera, Kalenima, Foldere gibi akarsuların oluşturduğu vadiler ve deltalardır (URL-3) (Şekil 3). Şekil 3.Trabzon morfolojik özellikleri (Google earth) İklim özellikleri Genel olarak, ilde Karadeniz iklimi hâkimdir (URL-2). Trabzon iklim özelliği olarak Doğu Anadolu Bölgesinin karasal iklimi ile Karadeniz Bölgesinin nemli iklimi arasında bir geçiş özelliği niteliğindedir. Bölgede genellikle yaz ayları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçer. Özellikle dağlarının kıyıya paralel uzanmasından dolayı kuzey ve güney yamaçlarda belirgin iklim farklılıkları görülmektedir (Kadıoğlu, Y., 2006; Acar vd, 2016). Senelik yağış miktarı 730 mm ile 1680 mm arasında değişir ve merkez ilçede yıllık ortalama 3 gün kar yağar ve 7 günü karla kalır. Senenin 140 günü yağışlı geçer (URL-1). Aynı zamanda Trabzon iklimi karadan ve denizden gelen meltem rüzgârlarının kuzey ve güney yönlü olan rüzgârların etkisi altına girmekle birlikte deniz kıyısına yakın olan yerlerde güney ve güneybatıdan esen rüzgârların etkisine daha çok rastlanmaktadır (URL-2). Ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay Ağustos olurken, Ocak ayı sıcaklığın en düşük olduğu aydır. Ortalama yağışlı gün sayısı Ocak ayı ve güneşlenme süresi 7.1 ile en yüksek ay Haziran olmaktadır (MGM 2017) (Şekil 4). Şekil 4. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Trabzon istatistikleri Doğal bitki örtüsü özellikleri Doğu Karadeniz Bölgesinde Melet ırmağından doğuya doğru uzanan kıyı kesimi ile 700-800 m. arasında yayılış gösteren, nemcil ağaç ve ağaççık türlerinden oluşan orman formasyonu Kolşik flora olarak adlandırılan floristik özellik hâkimdir. Bu flora alanı, Kafkas dağlarının güney The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 440 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi yamaçları boyunca da devam etmektedir. Kolşik flora, 700-800 m’den sonra özelliğini kaybeder ve yerini karışık ile iğne yapraklı ormanlara bırakır. Nemcil bitki türleri bakımından çok zengin olan Kolşik florasında en yoğun olarak Alnus glutinosa subsp. barbata (sakallı kızılağaç) bulunmaktadır. Bu florada, Quercus petraea (sapsız meşe), Quercus hartwissiana (ıstranca meşesi), Quercus pontica (doğu karadeniz meşesi), Fagus orientalis (kayın), Picea orientalis (ladin), Abies nordmanniana (göknar), Pinus sylvestris (sarıçam), Ulmus sp. (karaağaç), Acer cappadocicum (beşparmak akçaağaç), Acer trautvetteri (kayın gövdeli akçaağaç), Fraxinus sp. (dişbudak), Salix sp. (söğüt), Tilia rubra (ıhlamur), Diospyros lotus (küçük meyveli Trabzon hurması), Populus tremula (titrek kavak) en çok görülen ağaç türleridir (Günal 2013, Acar, 2017) (Şekil 5). Quercus petraea Fagus orientalis Picea orientalis https://tr.pinterest.com/pin/54753 9267182258364/ https://tr.pinterest.com/pin/45458 277468724099/ https://tr.pinterest.com/pin/563 301865868266537/ Salix sp. Populus tremula Tilia rubra Abies nordmanniana Pinus sylvestris http://www.agaclar.net/forum/igneyaprakli-agaclar/392.htm https://tr.pinterest.com/pin/33544787 2219453277 Acer cappadocicum Diospyros lotus 441 https://tr.pinterest.com/pin/AWn8 jGBRKt3f6vNIaCpCTI6odiOUsvZx4Lk j2PHSWDHQTHbUewYs22I/ https://tr.pinterest.com/pin/54043 2024006443180/ https://tr.pinterest.com/pin/402 50990400004614/ https://tr.pinterest.com/pin/31722236748 8603605/ https://tr.pinterest.com/pin/39441687 9840361331/ Şekil 5. Trabzon florasında en çok görülen ağaç türleri Bol yağış alan Trabzon’da gür bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Ormanlara 2300 m yüksekliğe kadar rastlanıp, doğusunda geniş çay bahçeleri bulunur. İl topraklarının % 45’i orman, % 33’ü ekili-dikili alanlar ve geri kalanlar ise çayır ve meralardan ibarettir (URL-1). Aynı zamanda bu flora ağaççık veya çalılardan oluşan zengin bir orman altı formasyonuna sahiptir. Özellikle mor, sarı ve beyaz renkli olaran orman gülleri; Rhodondron ponticum, Rhodondron luteum, Rhodondron ungernii yaygındır. Ayrıca, Buxus sempervirens (şimşir), Vaccinium arctostaphylos, Vaccinium myrtillu (çay üzümü), Daphne pontica (dafne), Mespilus germanica (muşmula), Ostrya carpinifolia (gürgen yapraklı kayacık), Euonymus latifolia, Euonymus europea (papaz külahı), Ilex aquifolium, Ilex colchica (çoban püskülü), Ligustrum vulgare (kurtbağrı), Rubus fruticosus (böğürtlen), Viburnum sp. (kartopu), Ruscus aculeatus (yabani mersin), Crataegus monogyna (geyik dikeni), Sorbus torminalis (üvez), Laurocerasus officinalis (karayemiş), Frangula alnus (barut ağacı), Rosa cannina (yabani gül), Rhus coriaria (sumak), yabani Malus silvestris (elma), Viburnum orientale (kartopu), Hedere helix, Hedera colchica (orman sarmaşığı), Lonicera caucasica (hanımeli), Cornus sanguinea, Cornus mas (kızılcık) çok rastlanan türlerdir (Günal 2013). 5. TRABZON’DA DOĞAL OLARAK YETİŞEBİLEN PEYZAJ DEĞERİ YÜKSEK BALLI BİTKİLER Bal potansiyeli olan, Trabzon’da yetişebilen doğal bitkilerimizden renk, biçim, form, doku, çizgi, koku ve çiçeklenme etkisi gibi görsel peyzaj değerlerinin yanında doğal ve kültürel karak- The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi terini temsil kabiliyetleri, tercih yoğunlukları, özgün olma düzeyleri araştırılarak Tablo 1’deki bitkiler seçilmiştir (BOEP 2013; HBÜOP 2012) (Tablo 1). Çınar Yap. Akça. Ova Akçaağacı At Kestanesi Sandal Ağacı Kocayemiş Süpürge Çalısı Kestane Zerdali dikeni Peygamber Çiçeği Devedikeni Güneş gülü Kızılcık Doğu Akdikeni Adi Alıç Yabani Havuç Trabzon hurması Trabzon hurması Yabani şebboy Engerekotu Sığırkuyruğu İğde Yakıotu Ağaç Fundası Ceviz Ballıbaba Karayemiş Defne Kurtbağrı Hanımeli Kırmızı hevhulma Boz ot Yonca Dut Karaçalı Kesme Balık otu, Çitlembit Badem Ateşdikeni Orman gülü Yalancı akasya Kuşburnu Mart-May Nis-May Nis-May Mart-May Mart-May Ağu-Eki Haz-Tem Haz-Ağus May-Ağus May-Ekim Mayıs-Haz Nisan-May May-Tem Nisan-Haz Haz-Eyl Haziran May-Haz Mart-May May-Ağus Mart-Eylül Nisan-Haz Haz-Ağu Mart-Tem Mayıs Şubat-Kas Nisan-Haz Mart-May Haziran May-Tem Haz-Tem May-Eylül Nisan-Eyl Mayıs May-Tem Mart-May May-Eylül Mart-May Ocak-Mart Nisan-Haz Mart-Ağus Haziran May-Tem Ağaç Çalı Ağaç Çalı Çalı Çalı Ağaç Otsu Otsu Otsu Çalı Ağaçcık Ağaçcık Çalı Otsu Ağaç Ağaç Otsu Otsu Otsu Çalı-ağaç Otsu Çalı Ağaç Otsu Çalı-ağaçcık Çalı-ağaç Çalı Çalı Otsu Otsu Otsu Ağaç Çalı Çalı-ağaçcık Otsu Çalı-ağaçcık Ağaç Çalı Çalı Ağaç Çalı 500-1900 0-1600 150-1000 0-800 0-800 150-1000 30-1500 0-1900 500-3500 30-2100 0-1000 20-1500 750-2240 20-450 -1--1 50-1100 0-1100 0-1950 0-2400 0-3000 650-3050 0-900 0-1550 3-2770 20-2000 0-1200 0-1500 500-2790 100-2000 950-3200 0-2500 -1--1 10-1350 300-1700 0-0 30-1800 0-2100 1000-180 30-1700 The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 Nektar Üretim Potansiyeli Acer platanoides Acer campestre Aesculus hippocastanum Arbutus andrachne Arbutus unedo Calluna vulgaris Castanea sativa Centaurea solstitialis Centaurea triumfettii Cirsium arvense Cistus sp. Cornus mas Crataegus orientalis Crataegus microphylla Duacus carota Diospyros kaki Diospyros lotus Diplotaxis tenuifolia Echium italicum Echium plantagineum Elaeagnus angustifolia Epilobium angustifolium Erica arborea Juglans regia Lamium amplexicaule Laurocerasus officinalis Laurus nobilis Ligustrum vulgare Lonicera caucasica Lythrum salicaria Marrubium astracanicum Medicago sativa Morus alba Paliurus spina Phillyrea latifolia Phlomis russeliana Pistacia terebinthus Amygdalus communis Pyracantha coccinea Rhododendron ponticum Robinia pseudoacacia Rosa canina Yaşam Formu Yükseklik Türkçe İsim Renk Latince İsim Çiçeklenme Dönemi Tablo 1. Trabzon’da yetişebilen peyzaj değeri olan ballı bitkiler Minör Minör Eser Domi. Domi. Domi. Domi. Sekon. Sekon. Domi. Yok Minör Sekon. Sekon. Domi. Domi. Sekon. Domi. Domi. Domi. Minör Sekon. Domi. Sekon. Eser Eser Eser Sekon. Sekon. Sekon. Domi. Yok Domi. Yok Yok Minör Eser Domi. Domi. 442 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi Rubus idaeus Salix sp. Salvia sp. Senecio vulgaris Tilia sp. Taxus baccata Thymus praecox Vicia sativa Böğürtlen Söğüt Adaçayı Kanaryaotu Ihlamur Porsuk Kekik Fiğ May-Tem Şubat-May Mart-Ağus Mart-Ağus Haz-Tem Nisan-May May-Ağus Mart-Haz Çalı Ağaçcık Otsu Otsu Ağaç Ağaç Otsu Otsu 900-2200 700-1830 1500-180 0-700 0-800 1000-190 1600-360 0-1600 Domi. Domi. Domi. Sekon. Domi. Yok Domi. Minör 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Kullanışlı, estetik ve ekolojik mekânlar oluşturmak peyzaj mimarlarının çalışmalarında ana hedeftir. Yapılan orman alanlarını koruma, yeniden planlama ve kullanım çalışmalarında estetik, ekonomik ve ekolojik kaygıları sentez halinde düşünmek gerekmektedir. Her mevsim kullanılabilir ormanlar ve mevsimlere göre değişik potansiyellerde ormanlar günümüzde birçok turiste ev sahipliği yapmaktadır. Ülkemiz biyoçeşitlilik açısından oldukça verimli bir güce sahiptir. Ne yazık ki, sahip olduğu potansiyel ve gücüne göre üretim konusundaki değerlendirmeleri göz önüne aldığımızda potansiyellerinden yeterince faydalanmadığı ortaya çıkmaktadır (Güngör, Ayhan 2016). Özellikle nektar üretim potansiyeli yüksek ve çiçeklenme özellikleri olan Robinia pseudoacacia, Tilia sp., Castanea sativa, Arbutus unedo gibi türler ile birlikte hem bal verimi potansiyeli yüksek hem de renk, doku, form gibi görsel özellikleri ile bütünlük sağlayabilecek türler birlikte kullanılmalıdır. Trabzon ili potansiyellerinin değerlendirilmesi ve sürdürülebilir peyzaj çalışmaları için adımlar atılmalıdır. Bal ormanı potansiyeli yüksek olabilecek nitelikteki alanlar seçilip öncelik verilmelidir. Sonuç olarak; Trabzon, bal ormanları için önemli peyzaj değeri olan bitkilerin çiçeklenme dönemlerini, yetişebilme ortamı özellikleri ve yaşam biçimini gösteren verilerin bal ormanları ve yapılacak olan bilimsel çalışmalar için önemli bir veri tabanını oluşturacak olması bu çalışmanın hedeflenen sonucudur. Öneriler bu türler doğrultusunda, morfolojik özellikleri ve bu özellikleri sergilediği dönemler belirlenerek yapılacak planlamalar ile bal ormanlarının her mevsim sahip olabileceği farklı görüntüler oluşturulmuş olacaktır. Bu şekilde de bal ormanlarının her mevsim turizm amaçlı kullanımı ve cazip alanlar olması sağlanmış olacaktır. Sağladığı işlevsel fonksiyonlarını destekleyecek şekilde, estetik özelliklerini de arttıracak fonksiyonları olacaktır. Aynı zamanda bunlara ek olarak ekolojik bir çok faydası olan bal ormanları sayesinde, toprak kaymaları azalacak, orman ağaçlarının kullanımı teşvikiyle ormanlar yok olmayacaktır. Doğayla uyumlu koruma ve kullanım kavramları sağlanmış olacaktır. Tüm bu veriler doğrultusunda tasarlanan ve tasarlanacak alanlar ekonomik, ekolojik ve estetik açıdan ülkeye ve kent halkına olumlu etkiler bırakacağı ön görülmektedir. KAYNAKLAR Acar, Cengiz, (2017), “Kentsel Ekoloji Ders Notları”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü Lisansüstü Ders Notları. Acar, Cengiz; Kahveci, Hilal; Gel, Aslı Gözde; Güneroğlu, Nilgün, (2016), “Kış Peyzajları: "Zigana Dağı Örneği", International Winter Cities Symposium, 10-12 Şubat 2016, Atatürk Üniversitesi, s. 1052-1066, Erzurum. The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 443 Bal Ormanları İçin Önemli Olan Bitkilerin Trabzon Bölgesinde İncelenmesi Bekar, Makbulenur; Pulatkan, Müberra; Güneroğlu, Nilgün, (2016), “Tarihi Bir Sokak Analizi; Trabzon “Orta Mahalle” Örneği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(44), 34-42. BOEP, (2013), “Bal Ormanı Eylem Planı 2013-2017”, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Bal%20Orman%C4%B1%20Eylem%20P lan%C4%B1%20%282013-17%29.pdf Doğanay, Serkan, (2005), “Trabzon’da Çay Tarımının Coğrafi Esasları”, Doğu Coğrafya Dergisi, 11 (16), 89-111 Doğanay, Serkan, (2005), "Trabzon İlinde Fındık Tarımı." Doğu Coğrafya Dergisi, 233-252 Güçlü, Yüksel, (2010), “Doğu Karadeniz Bölümü Kıyı Kuşağında İklim Konforu Şartlarının Kıyı Turizmi Yönünden İncelenmesi”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 8 (2), 111-136 Günal, Nurten, (2013), "Türkiye’de İklimin Doğal Bitki Örtüsü Üzerindeki Etkileri." Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Online Thematic Journal of Turkic Studies, 5(1), 1-22 Güngör, Ersin; Ayhan, Akif Burak, (2016), "Bartın Yöresi orman kaynaklarının bal üretim potansiyeli ve ekonomik değeri." Türkiye Ormancılık Dergisi 17.1, 108-116. HBÜOP, (2012), “Hemşin Bal Üretim Ormanı Projesi”, Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü, https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Dokumanlar/Hem%C5%9Fin%20%C3%96rnek%2 0Bal%20Orman%C4%B1%20Projesi.pdf Meteroloji Genel Müdürlüğü, (2017), https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceleristatistik.aspx?m=TRABZON (erişim 05.05.2017) Orman Genel Müdürlüğü, (2017a), https://www.ogm.gov.tr/Sayfalar/Ormanlarimiz/Illere-GoreOrman-Varligi.aspx, (erişim 05.05.2017) Orman Genel Müdürlüğü, (2017b), http://trabzonobm.ogm.gov.tr/TrabzonOIM/Lists/ OrmanVarligi/AllItems.aspx?View={5850399c-6aed-4a49-82ca5d8d61df19d5}&SortField=_x0130__x015f_letme_x0020__x015e&SortDir=Asc (erişim 05.05.2017) Özbek, Hikmet, (2002), "Arılar Ve Doğa", Uludag Bee Journal, 22-25 Özkan, Zafer Cemal; Akbulut, Sefa, (2014), “Ormancılık Uygulamaları – I Dersi, Orman Botaniği Ders Notları” Sıralı, Recep; Metin, Deveci, (2002), "Investigation of the important bee (Apis mellifera L.) plants in Thrace Region." Uludag Bee Journal 2(1), 17-26. YBÜOP, (2006), “Yığılca Bal Üretim Ormanı Projesi”, http://www.dagem.duzce.edu.tr/ Dokumanlar/2fe56c64-b78f-41d4-a4cb6f158a0acf5f_Calistay_Sunum_11.%20M.KEKECOGLU.pdf URL-1, http://www.cografya.gen.tr/tr/trabzon/iklim.html URL-2, http://www.iklim.gen.tr/trabzon-iklimi.html URL-3, http://www.artvinliyiz.net/threads/139-trabzon-morfolojik-%C3%B6zellikleri The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 435-444 444
