PRESENTATION NAME - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

ANTALYA SU VE ATIKSU İDARESİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ASAT)
İÇMESUYU ŞEBEKE SİSTEMLERİNDE
FİZİKİ KAYIP VE KAÇAK İLE ETKİN MÜCADELE SONUCU
SU YÖNETİM MEKANİZMALARININ OLUŞTURULMASI
Cem ÇAKMAK / Fiziki Kaçak Arama Şefi, Jeoloji Mühendisi
ASAT
• Antalya Su ve Atıksu İdaresi Genel Müdürlüğü; 1.417 km2'lik
sorumluluk alanı içindeki 5 Belediyede yaşayan yaklaşık 1.050.000
kişiye modern bir hizmet anlayışıyla; hijyenik koşullarda ve
kaynakları optimum düzeyde kullanarak sağlıklı, içilebilir, kesintisiz
su temin ederek, etkin ve sürekli atıksu hizmeti vermek için
çalışmayı amaç edinmiş bir kurumdur.
ASAT
• 2012 yılında üretilerek Antalya içmesuyu şebekesine verilen su
miktarı 104.530.376 m3'dür.
• Üretilen suyun % 3'ü doğal kaynaklardan, %97'si ise dalgıç
pompalar ile yeraltından karşılanmaktadır. Yeraltından dalgıç
pompalarla toplama deposuna alınan suya, debiye duyarlı
(oransal) dozaj pompalarıyla klorlama yapılmakta olup
dezenfektan olarak Sodyum Hipoklorit kullanılmaktadır.
Üretilen suyun yeraltından elde edilmesi ve herhangi bir kirlenme
olmamasından dolayı içmesuyu arıtma prosesine gerek
duyulmamaktadır. Bakiye klor ölçümü SCADA üzerinden on-line
olarak ve üretim tesislerinde manüel olarak programlı bir şekilde
yapılmaktadır.
ASAT
• Antalya içmesuyu şebeke sistemi 3575 km borudan meydana
gelmektedir. Bu metraj aşağıdaki şekilde oluşmaktadır:
Cins
Pvc
Polietilen
Açb
Çelik
Düktil
Pik
Galvaniz
Çtb
Uzunluk (km)
1923,96 km
1119,87 km
222,65 km
149,93 km
70,74 km
59,95 km
16,33 km
10,88 km
Oran (%)
% 53,74
% 31,28
% 6,22
% 4,19
% 1,98
% 1,67
% 0,46
% 0,30
ASAT
• Toplam 7 adet basınç bölgesi hidrolik esaslara göre fiilen ayrılmış
ve şebeke tipi loop yani ring yapılarak kör nokta bırakılmayan
tiptedir.
• Bölgedeki en yüksek kottaki şebeke 360 metrede Döşemealtı
ilçesinde bulunmaktadır. En düşük kottaki boru ise deniz
seviyesindedir.
• Genel olarak basınç ayarlama şebeke üzerinde basınç zonları
oluşturmak suretiyle yapılmakta, lokal olarak basınç ayarlamaları
ise debiye duyarlı basınç kırıcı vanalar ile düzenlenmektedir.
Şebekedeki en yüksek basınç 7 atmosfer, en düşük 2,5 atmosfer,
ortalama basınç ise 3,5 atmosferdir.
ASAT
• Çeşitli çaplardaki yaklaşık 13.000 adet vananın %20'si kelebek,
% 80'i sürgülü vanadır.
• 2012 yılında içmesuyu şebekesinde 30.366 adet arıza meydana
gelmiştir. Bu arızaların 4.053 adedi (%14'ü) anahat şebeke
borularında, 26.313 adedi ise (%86'sı) abone şube yolu
borularında meydana gelmiştir.
ASAT
• Şebeke boruları üzerinde kırık, yarık, küt kırık; vana, dirsek,
manşon, alın kaynağı ve elektrofüzyon kaynağı parçaları üzerinde
ise ömrünü yitirme, koç darbesi, imalat hataları ve 3. şahısların
zarar vermesi gibi nedenlerle hasarlar oluşmaktadır. Evsel
bağlantılarda ise en çok görülen arıza tipi, priz ve priz vanası
arızasıdır. Ayrıca galvaniz boruların çürümesi ve yine 3. şahıs
müdahaleleri sonucu kırılmalar yaşanmaktadır.
• Tamiratlar için gerekli yeni boru, çabuk tamir ve diğer tüm parçalar
ile işçilik, İdarenin bizzat kendisi tarafından karşılanmaktadır.
Sadece 3. şahısların şebekeye verdikleri zararlar tutanak ile kayıt
altına alınmakta ve Bayındırlık Bakanlığı Birim Fiyatlarına göre
hesaplanarak zarar verene rücu edilmektedir.
Fiziki Kaçak Arama
• 1999 yılında kurulan Fiziki Kaçak Arama Birimi; halen içmesuyu
şebekesindeki fiziki su kaçaklarının noktasal tespiti ile metal ametal hatların tespit ve takibi, kayıp vana ve menhol kapağı
bulunması ile ayrıca istenilen bölgede debi ve basınç ölçümü gibi
diğer ihtiyaçları da karşılayabilecek tam donanımlı entegre
sistemden oluşan 2 adet Fiziki Kayıp Su Tespit Aracı ile
faaliyetlerini sürdürmektedir.
Fiziki Kaçak Arama
Ekipman
• Gürültü ve Basınç Kaydediciler:
Manyetik özellikleri sayesinde metal şebeke aksesuarlarına
yerleştirilen gürültü kaydediciler ile fiziki su kaçağı aranacak
bölgede; istenilen tarih ve zaman aralığı ile sıklıkta şebekedeki
gürültülerin kayıt altına alınması ve buna ilave olarak entegre
radyo vericisi ile kaydedilen gürültülerin merkezi bir alıcı kontrol
ünitesine anlık olarak aktarılması mümkün olmaktadır. Bu sayede
kaçak taraması yapılan bölgede mevcut kaçak sesleri tespit
edilerek çalışma alanı sokak bazına indirgenir. Ayrıca su sütununa
temas edecek şekilde montajı yapılan basınç kaydediciler ile
şebekedeki basınç değerleri ve değişimleri kayıt altına
alınmaktadır.
Fiziki Kaçak Arama
Ekipman
• Dijital Korelatör ve Akustik Dinleme Mikrofonu:
Korelatör; basınçlı, metal veya metal olmayan borularda su
sızıntısından kaynaklanan sesi, dijital bir sinyal işlemci ile algılayıp
matematiksel hesaplamalar yaparak kaçak yeri tespiti yapan
ekipmandır. Ayrıca akustik dinleme mikrofonları ile inceleme
yapılacak ortam için en uygun mikrofon seçilerek içmesuyu
hattında meydana gelen ve su sızıntısından kaynaklanan ses,
boruya temas edilerek veya edilmeden algılanır. Algılanan bu ses,
çalışma ortam koşullarına göre frekans filtrelemesinden
geçirilerek bir kulaklık vasıtası ile operatöre iletilmektedir.
Fiziki Kaçak Arama
Ekipman
• Portatif Yeraltı Radarı (GPR) ve Gaz İzlemeli Kaçak Tespit Sistemi:
GPR (Ground Penetrating Radar) yerin yüzeye yakın bölümlerinin
jeofizik yöntemlerle araştırılmasında kullanılan, yüksek çözünürlükle
veriler sağlayan bir radardır. GPR toprak altı verileri alabilmek için
10 MHz ila 1000 MHz lik çok yüksek frekanslı sinyaller kullanır. Enerji
yerin içine yayılacak şekilde aşağı yönde verilir ve farklı elektriksel
özelliklere sahip katmanların sınırlarında bu sinyaller yansırlar. GPR
çevre, mühendislik ve arkeolojik amaçlı araştırmalarda, yerin yüzeye
yakın bölümlerinin araştırılmasında kullanılır.
Gaz İzlemeli Kaçak Tespit Sistemi; fiziki su kaçaklarının tespitinde
akustik yöntemlerin kullanılamayacağı, yeterli gürültü oluşmayan
uygulamalarda hat içerisine izleme gazı verilerek gaz dedektörü ile
kaçak tespiti yapılması işidir.
Fiziki Kaçak Arama
Ekipman
• Yeraltı Boru ve Kablo Güzergah ve Derinlik Tespit Dedektörleri &
Metal Dedektörleri:
Elektromanyetik alan prensibi üzerine çalışan hat tespit
dedektörleri; hat özelliği kazanan metalik boru veya kabloların
üzerine gelen aktif veya pasif sinyallerin (radyo veya verici vb.
sinyal
üreticilerinden)
kendi
etrafında
oluşturduğu
elektromanyetik alanın, bu alana duyarlı antenler ile donatılı
alıcılar vasıtası ile tespit edilmesi prensibiyle çalışmaktadır.
Metal dedektörleri ise hat özelliği taşımayan, yalnız başına
yeraltında kalmış metallerin üzerinde oluşan kutupların, bu
kutuplara duyarlı alıcı antenin kutup yönleri ve kutup tipine göre
tespiti prensibi ile çalışan dedektörlerdir.
Fiziki Kaçak Arama
Ekipman
• Portatif Ultrasonik Debimetre & Plastik Hat Tanımlayıcı:
Portatif Ultrasonik debimetre ile Ø13 mm ile Ø5000 mm çap
arasındaki borularda yerinde ölçüm yapılabilmekte, borudan
geçen suyun debi ve hacmi anlık olarak kayıt altına
alınabilmektedir.
Plastik Hat Tanımlayıcı (Boru Tokmağı) ile basınçlı ya da basınçsız,
metal veya plastik boru hatlarında çalışma yapılırken boru hattının
yerinin doğru olarak tespiti, detektörler ile sadece
elektromanyetik dalga yayan metal borularda mümkün iken bu
sistem ile tüm boru tiplerinde (plastik vb.) boruya, tanımlı gürültü
verip dinleme mikrofonlarında bu sesin maksimumunu
yakalayarak hattın belirlenmesi şeklinde olmaktadır.
Fiziki Kaçak Arama
Faaliyetler
2012 yılında yapılmış olan çalışmalar sonucu şu sonuçlara ulaşılmıştır:
1. Akustik Dinleme Cihazları ile dinlenen anahat şebeke borusu
metrajı: 225,70 km
2. Dinlenen bu anahat şebeke borularında bulunan arıza sayısı:
385 adet.
3. Dinlenen abone şube yolu borularında bulunan arıza sayısı:
1872 adet.
4. Bulunan bu arızalar sonucu SCADA Sisteminden alınan verilere göre
toplam 606,40 m3/saat yani 5.312.064 m3/yıl suyun sistemden
kaçışı engellenmiş ve sistem verimliliğine katkıda bulunulmuştur.
5. Şebekeye geri kazandırılan suyun 2012 yılı en düşük içmesuyu
tarifesinden hesaplanan parasal değeri, 7.968.096 TL olarak
gerçekleşmiştir.
Kayıp Kaçak ile Mücadele
• İçmesuyu şebekelerinde kayıp - kaçak kontrolü ile sağlıklı ve
sürdürülebilir bir şebeke işletme mekanizması için temel şart,
mevcut şebeke verilerinin herhangi bir Coğrafi Bilgi Sistemleri
yazılımına koordinatlı bir şekilde aktarılması ve her yeni eklenen
şebeke imalatı bilgisinin güncellenmesini gerektirir.
• Bu kapsamda CBS yazılımına giriş yapılacak her türlü şebeke öğesi
şematik olmamalı, mutlaka GPS ile tespit edilmiş koordinatlı ve
mümkün olan en fazla bilgiyi içermelidir.
Yönetim Mekanizması Oluşturma
• Varlık yönetimi ile desteklenmiş doğru ve sağlıklı bir CBS yazılımı
İdareye en mükemmel faydayı sağlayarak aşağıda sayılabilecek
sonuçların doğmasına yol açar:
• Hidrolik Modelleme yazılımına doğru bilginin gönderilmesi ile
doğru sonuçların ve en sonunda faydalı yorumların ortaya çıkması.
• Abone / bina ilişkilendirilmesi sonucu CBS yazılımı üzerinden DMA
(District Meter Area) yani İzole Alt Bölge / abone, sokak/abone,
bina/abone, ada-parsel/abone ve varsa basınç zonu / abone
sorgulamalarının yapılması.
Yönetim Mekanizması Oluşturma
• Şebekede fiilen oluşturulmuş izole alt bölgelerin CBS yazılımında
da oluşturulması ve CBS yazılımı / Abone Bilgileri Yazılımı
entegrasyonu sonucu; DMA / tahakkuk, sokak/tahakkuk,
bina/tahakkuk, istenilen abone grubu/tahakkuk kıyaslamalarının
yapılması.
• Şebeke tamiratlarının kullanılacak el bilgisayarları ile veri
bankasına anlık girilmesi sonucu buradan beslenen bir CBS
yazılımında herhangi bir boru üzerinde "Arıza Tarihçesi”
sorgulamalarının yapılması ve buradan çıkan sonuçlara göre
"Şebeke Yenileme" programlarının oluşturulması.
Yönetim Mekanizması Oluşturma
• CBS/Modelleme yazılımı entegrasyonu sonucu vatandaş
taleplerine ek olarak İdarenin de "yeni şebeke" ihtiyaçlarını
belirleme yeteneğine sahip olması.
• CBS yazılımında yapılacak bina / branşman ilişkilendirilmesi
sonucu herhangi bir nedenle yapılacak su kesintisi esnasında hat
içindeki suyu kesebilecek optimum sayıda vananın belirlenerek su
sıkıntısı yaşayacak olan bina ve / veya bölge bilgisinin usta veya
operatöre verilmesi.
Yönetim Mekanizması Oluşturma
• Herhangi bir nedenle boruya inilmesi amacıyla yapılacak olan kazı
yerinin tam olarak bilinmesi sonucu en az zaman, işçilik, asfalt
tahribi ile en fazla verimin yakalanması.
• Bu şekilde CBS yazılımı ile yönetilecek ve modelleme yazılımında
hidrolik kurallarına uygun olarak şekillendirilecek içmesuyu
şebekelerinin işletilmesi, İdareye kara düzen işletme metotlarına
göre oldukça büyük faydalar sağlar ve sistem verimliliği artmış
olur.
“NRW” Gelir Getirmeyen Su
miktarını düşürmek için
• Ömrünü tamamlamış eski içmesuyu şebeke borularının yenileri ile
değiştirilmesi.
• Mevcut ve yenilenen şebeke bilgisinin mümkün olan en çok
bilgiyle ve koordinatlı olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
yazılımına girilmesi ve bu bilginin güncel tutulması.
“NRW” Gelir Getirmeyen Su
miktarını düşürmek için
• Basınç zonlarının oluşturulması sonucu şebekede basınç
optimizasyonunun sağlanılması. Burada İdaremiz İle TÜBİTAK
arasında yapılan protokol ile "107G088 no'lu İçmesuyu Dağıtım
Şebekelerinde Optimum Klorlama Uygulamalarının Matematiksel
Modeller Kullanılarak Gerçekleştirilmesi ve Dezenfeksiyon
Sistemlerinin Yönetimi" isimli projede, Antalya içmesuyu şebeke
sisteminde bir modelleme yazılımı kullanmak suretiyle
dezenfeksiyon yönetimi ve optimum basınç uygulamalarının
gerçekleştirilmesi sağlanmıştır.
• SCADA sisteminin kurularak mümkün olan en fazla ölçüm noktası
ile üretim tesislerinin ve şebekenin uzaktan izlenilmesi (debi,
basınç, su kalitesi) ve vana müdahalelerinin yapılması.
“NRW” Gelir Getirmeyen Su
miktarını düşürmek için
• Eski su sayaçlarının daha hassas ölçüm yapan yeni sayaçlarla
değiştirilmesi.
• İzole alt bölgelerin (DMA) oluşturulması sonucu kayıp / kaçak
takip ve sıkıştırılmasının yapılması. Bu aşamada yapılacak step
testleri, özel depo ve kuyuların tespiti, şebeke durumunun
değerlendirilerek dönemsel "gece debi limitlerinin" çıkarılması,
arıtma cihazlarının ve sayaç çevresi kayıplarının belirlenmesi ve
sayaçlandırılmamış kullanım noktalarının tespit edilerek
"kullanım" miktarına eklenmesi.
“NRW” Gelir Getirmeyen Su
miktarını düşürmek için
• Şube yolu ile kollektör yapısında bulunan sayaç bölgesi arasındaki
depo, boru ve bunların üzerindeki bağlantılar, üzerlerinde pek çok
fiziki ve ticari su kaçaklarını barındırırlar. Bu aşamada uygulanacak
çözüm; bina giriş borusuna, prize en yakın noktada olacak şekilde
uygun çapta ana bir sayaç takılması olacaktır. Bu şekilde hem
abone sayaçlarından gelen tahakkuk bilgileri ile ana sayaçtan
gelen okuma bilgisi kıyaslanabilir, hem de yönetmeliğe girecek bir
madde ile aradaki fark site / bina yönetimine tahakkuk ettirilebilir.
Böylece abonelerin, ana sayaçtan sonra gelen depolama sistemleri
ve tüm tesisatı düzenli olarak kontrol, bakım ve tamir etmesi de
sağlanmış olur.
• Fiziki Kaçak Arama ekipmanının doğru ve sağlıklı bir şekilde
kullanılması.
Sonuç & Öneriler
• Bu şekilde CBS yazılımı ile yönetilecek ve modelleme yazılımında
hidrolik kurallarına uygun olarak şekillendirilecek içmesuyu
şebekelerinin işletilmesi, İdareye kara düzen işletme metotlarına
göre oldukça büyük faydalar sağlar ve sistem verimliliği artmış
olur. Ancak burada unutulmaması gereken en önemli iki faaliyet
şunlardır:
• Yapılması gereken ilk ve en önemli faaliyet, şebeke
rehabilitasyonudur. Kullanım ömrünü yitirmiş, İdarece kayıp-kaçak
miktarının yüksek olduğu kesin olarak bilinen bölgelerdeki
şebekeler, tekniğine uygun bir şekilde yenilenmelidir.
Sonuç & Öneriler
• Unutulmaması gereken, SCADA ile sadece gözlem ve vana
müdahalesi yapıldığı, Fiziki Kaçak Arama ile aşırı yıpranmış
borulardaki kaçakların sadece yamalandığı ve basınç zonlarının
oluşturulması ve basınç yönetimi ile de mevcut kaçak miktarının
sadece üzerine çıkılmasının engellendiğidir!
Çalışmalardan
Örnekler
Bursa Su Kongresi (22/24 Mart 2013)
Poster Sunumu
Son
TEŞEKKÜRLER…