ortaçağ-yeniçağ avrupa tarihi

ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ
AVRUPA TARİHİ
TAR207U
KISA ÖZET
DİKKAT…Burada ilk 4 sahife gösterilmektedir.
Özetin tamamı için sipariş veriniz…
www.kolayaof.com
1
1. ÜNİTE Erken Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (395-1000)
ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN KAVİMLERİ
Roma İmparatorluğu’nun bölünmeden önceki son imparatoru I. Teodosios’un (379395) ölümünün ardından 395 yılında imparatorluk, oğulları Arkadius ve Honorius arasında ikiye
bölünür. Babaları öldüğünde Arkadius 17, Honorius ise 11 yaşındaydı.
Batı Roma’nın tarih sahnesinden silinmesinde en etkili rolü oynayan unsurlardan birisi
Cermen halklarının Batı Roma topraklarına karşı giriştikleri saldırılardır. Cermenler Hint - Ari
dil grubuna mensupturlar ve yoğun olarak İskandinavya’dan aşağı Tuna bölgesine kadar olan
Avrupa topraklarında yaşamışlardır. Cermen halkları arasında; Gotları, Vandalları, Lombardları, Frankları, Almanları, Anglo-Saksonları, Şamanlar ve Norveç, Danimarka, İsveç gibi İskandinavları sayabiliriz.
Roma İmparatorluğu’nun Bölünmesi ve Batı Roma İmparatorluğu’nun Yıkılışı
395 yılından başlayarak Batı Roma İmparatorluğu’nda devletin yönetimini gerçekte ellerinde tutanlar imparatorlar değil, Şavius Stilicho (395-408), Şavius Iulius Constantius (411421), Şavius Aetius (433-454) ve Şavius Ricimer (457-472) gibi ordu başkomutanları (Magister
Militum’lar)’dır. I. Teodosios’un (379-395) ölümü, onun antlaşma yaparak imparatorluk arazilerine yerleştirdiği Cermen kökenli Vizigotların yeniden sorun çıkartmalarına sebep olur. Balkanlarda kuvvetle yerleşen Alarik 401 yazında ordusuyla İtalya’yı istilaya girişir. 410 yılında
Roma’nın Vizigotlar tarafından yağmalanması Batı Roma İmparatorluğu açısından sonun başlangıcıdır. 476 yılı Eylül ayında son imparator Romulus Agustulus’un (475-476) Cermen asıllı
komutan Odoaker tarafından tahttan indirilmesi ile Batı Roma İmparatorluğu tarihe karışır.
Böylece ilkçağ sona erer ve ortaçağ başlar
Vizigotlar (Batı Gotları)
Vizigotlar, Cermen kavmi olan Gotların iki ana kolundan birisini teşkil etmektedir. Tarihî
kaynaklarda Gotlardan, Roma İmparatoru II. Claudius (M.S. 268-270) ve Diokletianus (284305) ile birlikte müşterek imparator olarak görev yapan Maximianus (286-305) döneminde imparatorluğun barbar mütteŞkleri sıfatıyla bahsedilmektedir. II. yüzyılın ortalarında Gotlar, Don
ve Tuna nehirleri arasındaki bölgelerden Vistül Nehri kıyılarına kadar olan sahaya yerleşir.
I. Teodosios tahta oturduğunda ilk çözmesi gereken mesele Gotlardır. Zira Edirne Savaşı’nda Roma ordusunu neredeyse tamamen yok eden Gotlar geri çekilmek niyetinde değillerdir. Vizigot kabilelerinin tümünü idaresi altında birleştirmeyi başaran efsanevî kralları I. Alarik 408 yılından itibaren üç sefer düzenlediği Roma’yı nihayet 410 yılında ele geçirir. 600’den
700’e kadar olan yüzyıllık dönem Vizigotların gerileme ve çöküş dönemini simgeler.
Ostrogotlar (Doğu Gotları)
Ostrogotlar da Vizigotlar gibi Gotların iki ana kolundan birisini oluştururlar. Vizigotlar,
454 yılında Gepidlerle birlikte Hunlara karşı kazandıkları Nedao Savaşı’ndan sonra Avrupa Hun
İmparatorluğu’nun parçalanmasının ardından bağımsızlıklarını kazanırlar. 476 yılında Romulus
Agustulus’u tahttan indirerek Batı Roma İmparatorluğu’na son veren Odoaker çok geçmeden
Doğu Roma imparatoru Zenon (474-475/476- 491) açısından tehlikeli bir rakip haline gelir.
2
Theodorik’in 526 yılındaki ölümünün ardından Ostrogotlar eski güçlerini yitirirler. Kısa
aralıklarla iktidara geçen ardılları döneminde Ostrogotların İtalya’daki hâkimiyeti zayışar.
Vandallar
Doğu Cermen kavimlerinden olan Vandallar M.S. II. yüzyılın sonlarında Silingi ve Hastingi olarak iki boya ayrılırlar. Her iki boy da IV. yüzyılın başlarından itibaren sık sık Roma İmparatorluğu ile askerî temaslarda bulunur. Vandallar yaklaşık bir asır boyunca imparatorluk
için tehlike oluşturmazlar. 401 yılında orta ve doğu Alpleri içeren Raetia eyaletini yağmalayan
Vandallar, Roma İmparaoru I. Teodosios’un yeğeni ile evli olan ve yarı Vandal asıllı olan general
Stilicho tarafından geri püskürtülür. 406 yılının sonlarında mütteŞkleri Alan ve Cermen kökenli
Süev toplulukları ile donmuş Ren Nehri’ni geçen Vandallar Galya’ya girerler.
409 yılında Pireneleri aşarak günümüzde Portekiz ve İspanya’nın yer aldığı İber Yarımadası’na giren Vandallar ve mütteŞkleri farklı bölgelere dağılırlar. Hastingi, Gallaecia’da (Kuzeybatı İberya’da); Silingi, Baetica’da (Güney İberya’da); Alanlar, Lusitania (Batı İberya’da) ile Carthaginiensis’te; Süevler, Gallaecia’da geniş topraklara sahip olurlar.
Doğu Roma imparatoru I. Iustinianos, 533 yılında Kuzey Afrika’nın yeniden denetim altına alınması için muzaffer komutanı Belisarios’u bölgeye gönderir. Kartaca şehrinin 16 km güneyindeki Akdeniz kıyılarındaki Ad Decimum Savaşı’nda Vandalları mağlup eden Belisarios Kartaca’yı ele geçirir. Aynı yılın sonlarında Kartaca yakınlarındaki Tricamarum Savaşı’nda bir kez
daha Belisarus’a mağlup olan Vandal kralı Gelimer’in (530-534) 534 yılı başında teslim olmasıyla Kuzey Afrika’daki Vandal hâkimiyeti son bulur.
Lombardlar
VII. ve VIII. yüzyıl kaynaklarının verdiği bilgilere göre İskandinav kökenli bir kavim olan
Lombardlar (Langobardlar) IV. yüzyılın ikinci yarısında anavatanlarından ayrılarak günümüzde
Çek Cumhuriyeti ile Almanya’dan geçerek Kuzey Denizi’ne dökülen Elbe Nehri’nin doğu kıyılarına yerleşirler. İlk kralları Agilmund zamanında Polonya’dan geçerek Baltık Denizi’ne dökülen
Yukarı Oder nehri taraşarına gelen Lombardlar buradan da Avusturya’nın güneyine inerler (Jarnut 2003, s.411vd.). Lombard kralı Audoin (546-560) döneminde Pannonia bölgesine gelerek
imparator I. Iustinianos ile antlaşma imzalayan Lombardlar, imparatorluğun müttefiki olarak
İtalya’da Ostrogotlarla mücadele eden Narsis komutasındaki Bizans ordusuna yardımcı kuvvetler göndermişlerdir.
Audion’un ardından başa geçen oğlu Alboin (560-572) döneminde Lombardların göçü
son bulur ve artık kalıcı olarak İtalya’ya yerleşirler
ERKEN ORTAÇAĞ AVRUPASI’NDA ORTA ASYALI KAVİMLER
Avrupa Hunları
Avrupa Hunları ile Çin kaynaklarında Hiung-nu diye anılan Asya Hunlarının aynı kavme
mensup oldukları bilinen bir gerçektir (Kurat 1992, s.13). Orta Asya’dan ayrılarak batıya gelen
ilk Türk kavmi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa’nın demograŞk yapısının büyük ölçüde değişmesine sebep olmuşlardır. M.S. 350 yılı civarında Orta Asya’dan batıya doğru harekete geçen Hunlar, ilk olarak Aral Gölü ve Don Nehri arasındaki sahalarda yaşayan Alanları mağlup
ederler.
Hunların önünden kaçarak Roma İmparatorluğu’nun Trakya’daki arazilerine yerleşen
Gotların sebep olduğu karışıklık yüzünden imparator Valens’in çıktığı sefer hezimetle son bulur. 378 yılı yazında Edirne yakınlarındaki savaşta imparator hayatını kaybeder. Uldin döneminde Hunlar, Karpatları aşarak bugünkü Macaristan sahasını zapt ederler. Attila (434-453)
döneminde, çeşitli boylar halinde kendi liderlerinin idaresinde faaliyette bulunan bütün boylar
birleştirilerek, sınırları Danimarka’dan İran’a kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda
getirilir.
3
Avarlar
VI. yüzyıldan IX. yüzyıla kadar Doğu Avrupa tarihinde önemli rol oynayan Avarların etnik kökeni meselesi bugün dahi bilim çevrelerince tartışılan bir konudur. Çin kaynaklarında
Juan- Juan, Rouran veya Cücen diye geçen kavim ile bağlantıları ispatlanamadığı gibi, Türk
kavmi oldukları yönünde ileri sürülen Şkirler de kesin olarak kabul görmüş değildir.
557-805 yılları arasında Avrupa tarihinde önemli yeri olan Avarların menşei uzun süre
tartışmalara neden olmuştur. Hala bir Türk kavmi olup olmadığı tartışılan bir konu olmasına
rağmen son dönemde yapılan araştırmalar bunların Türk kökenli oldukları konusunu kuvvetlendirmektedir. Bizans tarihçisi TeoŞlaktos Simokates “Hakiki Avarlar” ve “Sahte Avarlar” diye
iki Avar topluluğundan bahsetmektedir. “Sahte Avar” Türk kökenli olup Avrupa Avarları olarak
adlandırılmaktadır. Bizans kaynaklarında “Hakiki Avar” olarak geçenler ise köken itibarıyla Moğol asıllı Juan- Juanlara dayanmakta ve Asya Avarları olarak Bilinmektedir.
MERKEZİ AVRUPA
Merovenjler
Ren Nehri’nin bugünkü Almanya’dan geçtiği hattın kuzeyinden, Baltık Denizi kıyılarına
kadarki bölgede yaşayan bir Cermen kavmi olan Franklar, M.S. III. Yüzyılda Asıl Franklar ve Elbe
Nehri’nin bir kolu olan Saale’ye atfen Salian Frankları (Francs Saliens) olarak iki ana kola ayrılmış durumdaydılar. Galya’yı ele geçirerek Frank Krallığı’nı kuran Merovenj kralları Salian Franklarının soyundandır. Hanedana ismini veren Merovech (Meroveé), yarı efsanevî bir kişiliktir.
Hayatı ve faaliyetleri hakkında pek fazla bilgi bulunmayan Merovech asıl Frank Krallığı’nın kurucusu I. Clovis’in (481-511) dedesidir.
İspanya’da Müslüman Hâkimiyeti
Müslümanların İspanya’yı fethi 711 yılında Emevi komutanı Tarık bin Ziyad komutasındaki İslâm ordusunun kendi adıyla anılan Cebel-i Tarık boğazını geçerek İber Yarımadası’na çıkmasıyla başlar. Emevilerin günümüzdeki Kuzey Afraka sahillerini içine alan İfrikıyye’nin Valisi
Musa bin Nusayr’ın Tanca valiliğine tayin ettiği Tarık bin Ziyad, Vizigot Krallığı’nın Sebte valisi
Julianus’un teşviki ile İspanya’ya sefer düzenlemeye karar verir.
714 yılında Emevi Halifesi I. Velîd bin Abdülmelik (705-715), Musa bin Nusayr’ı Şam’a
geri çağırır. Musa bin Nusayr, İspanya’dan ayrılırken bölgenin idaresini oğlu Abdulaziz’e bırakır.
Bu tarihten sonra Endülüs Emevi Devleti kurulana kadar yönetim Şam’daki Emevi hilafetine
bağlı valilerin elindedir. 750 yılında Şam’daki Emevi hilâfetinin son bulmasının ardından,
onuncu Emevi halifesi Hişam’ın (724-743) torunu Abdurrahman bin Muaviye, sülalesinin neredeyse tamamını kılıçtan geçiren Abbasilerin elinden güçlükle kurtularak önce Tunus’ta bulunan
Kayrevan’a, oradan da Endülüs’e kaçar.
KUZEY, BATI VE DOĞU AVRUPA
Anglo-Sakson İngiltere
Anglo-Sakson tabiri V. yüzyılın ilk yarsından itibaren Britanya’nın doğu ve güney kesimlerini istila eden Cermen kavimlerini ifade etmek için kullanılan bir terimdir. M.S. 500’den 1066
yılındaki Norman istilasına kadar olan devir Anglo-Sakson dönemi olarak adlandırılır.
Vikingler
Açık denizlerde ve sığ nehirlerde kullanabilecekleri teknelerin dışında uzun süreler erzak temini yapmadan denizlerde seyahat edebilecekleri büyük gemilere de sahip olan Vikingler, henüz kesin olarak bilinmeyen bir sebeple VIII. yüzyıldan itibaren anavatanlarından ayrılarak iki yüzyıl boyunca Avrupa’dan Asya’ya kadar çok geniş bir sahada faaliyetlerde bulunmuşlardır. İrlanda, İskoçya, İngiltere ve Fransa’daki manastırlarda yaşayan rahiplerin yazdıkları
eserlerde 750 yılından 1100 yılına kadar buraları acımasızca yağmalayan vahşi Vikingler hakkında bilgiler bulmak mümkündür.
4
Slavlar
Hint-Avrupa ailesine mensup olan Slavların tespit edilen ilk vatanları Vistül Vadisi ve
Karpatların kuzey yamaçlarındaki bölgelerdir. Dinyeper Nehri boyunca Karadeniz ve Tuna’ya
doğru yayılan Slavlar daha sonra Tuna’yı da aşarlar. Avar istilası sırasında Dinyeper’in doğusuna geçen kabileler ise izleyen yıllarda Rus İmparatorluğu’nu vücuda getirmişlerdir. Bugün
Avrupa’daki en kalabalık etnik grubu oluşturan Slavların, Avrupa tarihinde etkin rol oynamaları
çok daha geç tarihlerde olur. Zaman içerisinde Ortodoksluğu, Katolikliği, Protestanlığı ve Müslümanlığı kabul eden Slav halkları genel olarak Doğu Slavları (Ruslar, Ukraynalılar, Belaruslar),
Batı Slavları (Polonyalılar, Çekler, Slovaklar) ve Güney Slavları (Sırplar, Hırvatlar, Slovenler vd.)
olarak üç gruba ayrılır.
Rusya
Rus tarihi bir ulus-devlet tarihi değildir. Farklı etnik unsurların birleşmesi ile ortaya çıkmış ve daha sonra büyük bir imparatorluk halini almıştır (Riasanovsky, s.9). Bununla birlikte
değişik dönemlerde Moğol, Türk, Şn ve İskandinav kavimleri ile karışmış olsalar da Rus Devleti’ni meydana getiren temel halk, Doğu Slavlarıdır. 750 yılında Güney Rusya’ya inen İsveçliler,
burada daha sonra devlete ve halka adını verecek olan Ruslarla karşılaşırlar.
Rus tarihinin başlangıcı İskandinav kökenli Vareglerin Başbuğu Rurik’in 856 yılında Kuzey Rusya’daki İskandinav kolonilerinde düzeni sağlamak için önce Ladoga Gölü civarına sonra
da Velikiy Novgorod’a yerleşmesi olarak kabul edilmektedir.
Polonya
Ortaçağ Avrupası’nda Slavlar tarafından kurulan bir diğer siyasî organizasyon, Slavların
anayurtları olarak kabul edilen sahada (Vistül ve Oder nehirleri arasındaki bölge) Batı Slavları
tarafından kurulan Polonya Krallığı’dır. Polonya tarihinin resmi olarak başlangıcı Piast hanedanının kurucusu Mieszko’nun (962-992) 966 yılında Hıristiyanlığı benimsemesi olarak kabul edilmektedir. Bu davranışı ile o, sınırlarını doğu yönünde genişletmek niyetinde olan Kutsal RomaCermen imparatoru I. Otto’nun (936-973) kendi hâkimiyet bölgelerine bir saldırı düzenlemesini engellemeyi düşünür. Roma kilisesi ile yakın ilişki içinde olan Mieszko, 968 senesinde Poznan’da piskoposluk kurar.
2. ÜNİTE Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzyıllar)
ORTA DÖNEM ORTACAĞ AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA VE İNGİLTERE (11.-13. YÜZYIL)
Fransa ve Capet Hanedanı
Şarlman’ın 28 Ocak 814’de ölmesinin ardından oğullarından Louis, İmparatorluk tahtına oturdu. Ancak Şarlman’ın ardılları onun mirasına gerektiği gibi sahip çıkamadılar. Nitekim
I. Louis’in 840 yılındaki ölümünden sonra en büyük oğlu Lothair, İmparatorluk tacını giymekle
birlikte kardeşlerinin muhalefeti ile karşılaştı. Kardeşler arasındaki mücadele 843 yılında imzalanan Verdun Antlaşması ile sonuçlandı ve imparatorluk Şarlman’ın torunları arasında üç kısma
bölündü.
Batı Franklarının son Karolenj İmparatoru V. Louis, 987 yılında ölünce Frank soylularından Hugh Capet (987-996) kral seçildi. Capet Hanedanı’nın Fransa’da güç kazanması VI. Louis
(1108-1137) dönemiyle başlamıştır. Paris ve çevresinde güçlü bir kontrol sağlayan VI. Louis
iktidarının büyük kısmı boyunca krallık otoritesini tanımayan baronlarla mücadele etti ve pek
çoğunu itaat altına almayı başardı. VII. Louis’in oğlu II. Philip (1180-1223) döneminin en önemli
gelişmesi III. Haçlı Seferidir.
Kutsal Roma İmparatorluğu ve Almanya
5
962’den 1806 yılına kadar varlığını devam ettiren ve Merkezî Avrupa’nın büyük kısmı
ile İtalya’yı kapsayan Kutsal Roma İmparatorluğu Avrupa’nın en büyük monarşisidir. 800 yılında Papa tarafından ilk Kutsal Roma İmparatoru ilan edilen Şarlman’ın ölümünden kısa bir
süre sonra Frank Krallığı, onun torunları arasında bölüşüldü. 936 yılında Aachen’de “Alman
Kralı” ilan edilen I. Otto (936-973)’nun, 2 Şubat 962’de Papa XII. John tarafından taç giydirilerek
imparator ilan edilmesi, Kutsal Roma İmparatorluğu’nun kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.
962-1254 yılları arasında Kutsal Roma İmparatorluğu iki hanedan tarafından idare
edildi. Bunlar 962-1124 yılları arasında hüküm süren Sakson Hanedanı ve 1124-1254 yılları arasında hüküm süren Hohenstaufen Hanedanı’dır. 1254 yılında son Hohenstaufen Hanedanı İmparatoru IV. Konrad (1228-1254)’ın ölümünden 1438 yılında Habsburg Hanedanı’nın iktidarı
ele geçirmesine kadar olan devrede merkezî otorite oldukça zayıfladı.
I. William’ın Ardılları
I. William 1087 yılında ölünce oğullarından II. William (1087-1100) İngiltere tahtına otururken en büyük oğlu Robert, Normandiya dükü oldu. William’ın krallığının oğulları arasında
bölünmesi, kardeşler arasında mücadele yaşanmasına sebep oldu. Aslında bu mücadeleyi
ateşleyenler krallığın kanalın iki yakasındaki topraklarının birleştirilmesi düşüncesinde olan
soylulardı. 1088 yılında Robert tahtı ele geçirmek için kardeşine karşı isyan başlattı, ancak başarılı olamadı.
II. William’ın 1100 yılında bir av sırasında şüpheli bir şekilde okla göğsünden vurularak
ölmesinin ardından İngiltere tahtına kardeşi I. Henry (1100-1135) oturdu. I. Henry’nin ilk olarak
halletmesi gereken mesele II. William’ın ölümünden sonra Normandiya’nın idaresini tekrar ele
geçiren ağabeyi Robert idi.
I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199)
3 Eylül 1189’da Webminister manastırında düzenlenen törenle resmî olarak İngiltere
krallık tacını giyen Richard, Yahudilerin bu törene katılmasını yasakladı. Daha sonra Yahudi
önde gelenleri yeni krala armağanlarını vermek amacıyla saraya geldiklerinde kralın emri ile
tartaklanarak saraydan atılmışlardır. Bu olayların ardından Londra’da Richard’ın bütün Yahudilerin öldürülmesi emri verdiği yönünde söylentiler çıkınca şehirde Yahudi avı başlamış ve evleri yakılan, malları yağmalanan Yahudiler acımasızca katledilmişlerdir.
Eyyubî hükümdarı Selahaddin’in 1187 yılında Kudüs’ü Haçlılardan geri alması üzerine
Papanın çağrısı ile düzenlenen Üçüncü Haçlı Seferine katılmaya karar veren I. Richard, 1190’da
ordusuyla İngiltere’den ayrıldı. Kudüs’e deniz yoluyla giden I. Richard, önce Sicilya ardından
Kıbrıs’ı zapt ettikten sonra Akka önlerinde karaya çıktı.
John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215)
II. Henry’nin en küçük oğlu olan John (1199-1216), başlangıçta çok ön planda olmasa
da, ağabeylerinin babalarına karşı isyan etmelerinin ardından diğer oğullarından nefret eden
kral tarafından 1177’de İrlanda Lordu olarak atandı. I. Richard, Üçüncü Haçlı Seferi’ne katılmak
için ülkesinden ayrılırken kardeşi John’dan İngiltere’ye girmeyeceği ve yönetime müdahale etmeyeceğine dair söz almıştı.1199 yılında I. Richard ölünce John, kral ilan edildi. Ancak Normandiya ve Anjou dükleri, onun krallığını tanımadılar ve tahtın gerçek sahibinin Fransa’da hapis
tutulan Arthur olduğunu ilan ettiler.
Latince “Büyük Sözleşme, Büyük Ferman” anlamlarına gelen Magna Carta, Ortaçağ İngilteresi’nin en önemli belgelerinden bir tanesidir. Magna Carta, sonradan farklı şekillerde yorumlanmışsa da aslında feodallerin kral karşısında haklarını garanti altına alan bir belgedir.
III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307)
6