TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ

43
TARİHİ
KAVRAMLAR
SÖZLÜĞÜ
231
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
●● 3B Projesi / II. Abdülhamit’in Berlin, Boğaz, Bağdat hattı
demir yolu projesi
●● Atabey / Şehzade eğitmeni
●● Ataman / Tigin eğitmeni
A
●● Atasagun / Karluk hükümdar unvanı
●● Abdalanirum / Anadolu dervişleri
●● Atlantik Bildirisi / II. Dünya savaşı devan ederken İngiltere
ile ABD arasında kabul edilen ve Birleşmiş Milletler Antlaşmasına dahil edilen bildiridir.
●● Adaletname / Ferman, halkı adetle yönetme emri
●● Adana kahramanı / Tufan Bey (Yüzbaşı Osman)
●● Avarız / Olağanüstü durumlarda toplanan vergi
●● Adeti deşti bani / Başkasının tarlasına zarar veren hayvanın
sahibinden alınan vergi
●● Averrios / İbn-i Rüşt, akılcı, Aristo’yu Avrupa’ya tanıtan Endülüs filozofu.
●● Aforoz / skolastik düşünceye göre dinden çıkarma
●● Agemennon / Mondros’un imzalandığı zırhlı
●● Avicenna / İbn-i Sına. Tıp, Matematik alanında ün salmış
Türk filozof. Kanun El Tıp eseri yıllarca Avrupa’da okutulmuştur.
●● AGİT / Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı - Helsinki Nihai
Senedi
●● Ayak divanı / Olağanüstü durumlarda toplanan divan, genellikle padişah ile yeniçeri ağası arasında toplanır
●● Ağnam / Küçük baş hayvan vergisi
●● Ayguci / vezir
●● Akritas planı / Kıbrıslı Türkleri Adadan Atma düşüncesi
●● Ayuki / hükûmet
●● Afrasiyap / Efsanevi Türk hükümdar, Alper Tunga
B
●● Alçıtepe Kahramanı / Kazım Karabekir
●● BAAS / Yeniden doğuş (Arap Sosyalizmi)- 1940 yılında Suriye’de kurulmuştur.
●● Amanname / Gayrimüslimlere güvenlik içinde olduklarını
bildirmek üzere verilen belge
●● Bab-ı Meşihat / Şeyhülislamlık makamı
●● Amid / Mülki amir - idareci
●● Amil - imga / Mali işlerden sorumlu görevli
●● Amin alayı / Okula başlayan çocuklara yapılan tören
●● Amiral Bristol Raporu / Batı Anadolu’da ki Yunan işgalinin
haksızlığın duyuran rapor. Türk kurtuluş savaşının haklılığını
duyuran ilk uluslararası belge
●● Amozon kadınları efsanesi / İskit-yunan mücadelesi
Üstad Yayınları
●● Amediye / Dış gümrük vergisi
●● Anna Polis / Filistin- İsrail (iki devletli çözüm)
●● Babussade / Birun ile Enderun arasındaki yer, Divan toplantılarının yapıldığı bölüm
●● Bac / Pazar vergisi
●● Bac Emini / Çarşı ve pazar vergisi toplayan
●● Baciyanirum / Anadolu kadınları [Fatma hatun]
●● Bad-ı heva / Zuhurat vergi çeşididir. Ne zaman toplanacağı
belli olmayan anlamına gelir.
●● Bagdat Fatihi / IV.Murat
●● Annan Planı / Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti. Birleşmiş Milletlerin Kıbrıs Adası için çözüm önerisidir.
●● Bağdat / Tuğrul beyin şehri. 1258 yılında Moğol hükümdarı
Hulagu Abbasî devletini yıkarak şehri yağmalamıştır.
●● Antep kahramanı / şahin bey (sait bey)
●● Bağlantısızlar harekatı / III. Dünya ülkeleri ( Mısır, Hindistan, Yugoslavya) – Bandung Konferansı
●● Antisemitizim / Yahudi düşmanlığı
●● Anzak / Avusturya-Yeni Zelanda Birlikleri
●● Balbal / Heykel şeklinde yapılan mezar taşı
●● Apa / saray görevlisi
●● Balbal / mezar taşı
●● Aprinçur Tigin / en eski türk şairi
●● Balkan Fatihi / I.Murat
●● Arabistanlı Lawrence / Yarbay Thomas Lawrence, Arapları
Osmanlıya karşı örgütleyen casus.
●● Balyos / İstanbul’daki Venedik elçisi
●● Barbarossa Harekatı / Almanya’nın SSCB harekatı
●● Arpalık / Görevden el çektirilen ulema grubuna verilen çiftlik
●● Bargah-dergah / Büyük Selçuklularda saray
●● ASALA / Ermeni terör örgütü
●● Basmacı Harekatı / Türkistan’ı Rus işgalinden kurtarma düşüncesi - Zeki Velidi Togan
●● Asean / Güney Doğu Asya Milletleri Birliği
●● Ases / Gece bekçisi
●● Batıcılık / Avrupayı bilim sanat kültür alanında örnek almak
●● Asitane / Payitaht, Dersaadet, İstanbul
●● Batınilik / Hassan Sabah tarafından kurulan sapık tarikat.
Alamut kalesi, Haşhaşilik.
●● Asya Asyalılarındır / Japonya’nın hakimiyet düşüncesi
●● BDT / 1991 yılında Sovyetler Birliğinden ayrılarak kurulan
devletlerin adıdır. Gürcistan bu örgütten çıkmıştır.
●● Atabey / Melik eğitmeni
Selami YALÇIN
●● Bab-I Ali / hükûmet
233
Üstad Yayınları
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
Ç
●● Bedesten / Mücevher, kumaş ve benzeri şeylerin alınıp satıldığı kapalı çarşı
●● Çar / Tuna Bulgar hükümdar unvanı
●● Bedi Besmele / Şehzadelerin okula başlama töreni
●● Çav / kağıt para
●● Bedizci / ressam
●● Çavgan / at üstünde oynanan oyun
●● Bennak / Toprağı olmayan, ancak bir geliri olan evli erkeklerden alınan vergi
●● Çelik Pakt / Almanya- İtalya ittifakı
●● Çerahorlar / Balkanlarda yapılan savaşlarda toplanan hristiyan işçiler, kale tamircileri.
●● Berat / Padişahın devlet adamlarını atama, rütbe verme ve
görevden alma yetkisi
●● Çernobil Faciası / Ukrayna’daki nükleer santralin patlaması
●● Berlin Buhranı / federal Almanya ile demokratik Almanya
arasındaki geciş duvarı
●● Çeşnigar / Sarayın yemek işlerinden sorumlu kurum
●● Çevik Güç / Irak’ın ateşkes koşullarını yerine getirip getirmediğini kontrol etmek ve 36. Paralelin kuzeyinin güvenliğini sağlamak amacıyla oluşturulan kuvvet
●● Beşik uleması / İlmiye sınıfında mesleğin babadan oğula
geçmesi
●● Bezirgan- asiyap / Değirmen ya da un vergisi
●● Çıragan Baskını / Ali Suavi’nin II. Abdülhamit yerine V. Murat’ı tahtta geçirme girişimi
●● Biruni / Matematik ve Coğrafya bilimiyle ilgilenmiştir. Enlem ve boylamları bulmuştur.
●● Çift resmi / Müslüman çiftçilerden alınan toprak vergisi
●● Bistegani / Gulam askerlerinin üç ayda bir aldıkları maaş
●● Çiftbozan vergisi (leventlik akçesi) / Toprağı boş bırakan
reayadan alınan vergi
●● Bitikçi / yazışma
●● Çifte gül savaşı / İngiltere’nin ortaçağdaki iç savaşıdır.
●● Bive resmi / Gayri Müslim dul kadın vergisi
●● Çini / Seramik sanatı
●● Bozkırın kuyumcuları / İskitler - Sakalar
●● BTC / Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı
●● Bucaş Antlaşması / Osmanlının batıda en geniş sınırlara
ulaştığı antlaşma
●● Budun / millet
●● Burjuva sınıfı / orta çağda zengin kesim – coğrafi keşiflerle
ortaya çıkmıştır.
Üstad Yayınları
●● Bozanalar / Nara atarak düşmana korku salan grup.
●● Çöl Kaplanı / Fahrettin Paşa(Medine Müdafacısı)
D
●● Dakya Projesi / Rusya ve Avusturya’nın Balkanlarda ortak
bir Dakya imparatorluğunu kurma hayali
●● Danişment / Yüksek düzey medrese öğrencisi
●● Darülaceze / Düşkünlerin bakımının yapıldığı yer
●● Darülbedai / Tiyatro
●● Darülelhan / Konservatuar
●● Buyruk / bakan
●● Darülkurra / Kuran ilmi medresesi
C
●● Camedar / Hükümdarın elbisesinden sorumlu kurum
●● Demir Perde / Batılıların Doğu Bloğu için kullandığı terim
●● Ceditçilik Harekatı / İlk Türk aydınlanma harekatı
●● Despot / Bizanslılar döneminde Mora’yı yöneten prensler
●● Destan / olağanüstü olayları anlatan sözlü edebi ürün
●● CENTO / Bağdat Paktı’nın Ankara merkezli ismi
●● Divan-ı arz / Askeri işlerden sorumlu divan
●● Cep Herkülü / Naim Süleymanoğlu
●● Divan-ı inşa / Yazışma divanı
●● Ceride-i Havadis / Osmanlıdaki ilk yarı resmi gazete
●● Divan-ı istifa / Maliye işlerinden sorumlu divan
●● Cizvit / Reform hareketlerinden sonra Katolik mezhebini
korumak ve yaymak amacıyla kurulan tarikat
●● Divan-ı işraf / Mali ve idari işlerin denetlendiği divan
●● Cizye / Gayri Müslim erkeklerden askere gitmedikleri için
alınan korunma vergisidir.
●● Diyojen / Osmanlıdaki ilk mizah dergisi
●● COMECON / Komünist ülkeler arasında ekonomik dayanışmayı sağlamak amacıyla kurulan örgüt
●● Duhan resmi / Ocağı tütenlerden alınan tütün vergisi
●● Duatepe / Sakaryanın en kanlı tepesi
●● Duyun-u umumiye / Genel Borçlar İdaresi
●● Comte de Bonneval / Humbaracı Ahmet Paşa- Avrupa’dan
getirilen ilk uzmanlardan biridir.
●● Düstur / Osmanlıdaki resmi dergi
E
●● Cülus / Kapıkulunun aldığı bahşiş
●● Ebu’l-Feth / Sultan Alparslan
●● Edirne Fatihi / Enver Paşa
Üstad Yayınları
234
Selami YALÇIN
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
●● Fiskalizsm / Hazine gelirlerini en yüksek seviyeye çıkarma
●● Edirne-Segedin Antlaşması / Osmanlının haçlılarla imzaladığı ilk antlaşma
●● FKÖ / Filistin Kurtuluş Örgütü – Yaser Arafat
●● Eğri Fatihi / III. Mehmet
●● Fresko / yaş alçı üzerine yapılan resim
●● Ehl-i hiref / Zanaatkar, sanatkar grup.
●● Fütüvvet / Dini özellikte esnaf birliği
●● Eisenhower Doktirini / ABD’nin Ortadoğu’yu SSCB’ye karşı
çevreleme politikası
G
●● Gadyarlar / Yelken açanlar
●● Ekber ve erşed / En büyük şehzadenin başa geçmesi anlayışı
●● Galebe divanı / Elçi kabulünün yapıldığı ve kapıkulunun
maaşının ödendiği divan
●● Ekümenlik / Rum Patriğine evrensel yetki
●● Garp ocakları / Cezayir-Tunus-Trablusgarp
●● Elviye-i Selase / Kars-Ardahan-Batum (Selanik – Kosova Manastır)
●● Gavrilo Princip / Avusturya-Macaristan veliahtını Saray
Bosna’da vuran Sırp öğrenci
●● Emci / doktor
●● Emir-i alem / Sancağı koruyan görevli
●● Gazeteci Şerif Bey / Trablusgarp savaşında Mustafa Kemal’in takma adı
●● Emir-i candar / Sarayı koruyan görevli
●● Gaziyanirum / Anadolu gazileri, Türkmen savaşçılar
●● Emir-İ Dad / Örfî hukuktan sorumlu kişi
●● Gedik / Lonca tarafından verilen iş yeri açma izni
●● Emr-i ahur / Seyis, at bakıcısı, sarayın atlarından sorumlu
kurum
●● General Harbord Raporu / Ermeni iddialarının yalan olduğunu ve Anadolu’da Ermeni devletinin kurulamayacağını
bildiren rapor
●● Encümenidaniş / Osmanlı Devleti’nde kurulan bilim akademisidir. Darülfünun ders kitaplarını yazan kurum.
●● Endülüjans / skolastik düşünceye göre günah çıkarma,cennetten yer satın alma belgesi
●● Enola Gay / Hiroşima ve Nagazaki’ye atom bombası atan
savaş uçağı
●● ENOSİS / Yunanistan’ın Kıbrıs’ı ilhak etme planı
Üstad Yayınları
●● Enderun mektebi / II. Murat döneminde devlet memuru
yetiştirmek amacıyla açılan okul
●● Girit Fatihi / Köprülü Fazıl Ahmet paşa
●● Enterdi / Ülkeyi kralı ile birlikte dinden çıkarma
●● Glasnost / Açıklık şeffaflık – Gorbaçov
●● Grek Projesi / Rusya’nın Osmanlı topraklarında Bizans’ı yeniden canlandırma projesi
●● Gulam / Köle, Osmanlıda devşirme
●● Gül Esin / ilk kadın muhtar
H
●● HABITAT / BM insan Yerleşimleri Merkezi
●● Hace-i buzurg / Gaznelilerde vezir
●● Eoka / Rum terör örgütü
●● Hacibü’l-hüccab / Devlet yazışmalarını halka ileten kimse
●● Erkin / Yüksek devlet memuru, Kül Erkin, Oğuzlarda hükümdar
●● Esham senedi / Hazine bonosu, tahvil
●● Halaskar zabitan / Hürriyet ve İtirafçı subayların kurduğu
“kurtuluş subayları” anlamındaki örgüt
●● Esik kurganı / Hunlara ait altın elbiseli adam
●● Hamdi Bey / Trablusgarp da Enver Paşa’nın takma adı
●● Etabli / yerleşik – İstanbul’a yerleşen Rumlar sorununu ifade eden kavram.
●● Hamidiye Kahramanı / Rauf Orbay – Balkan Savaşları
●● Haraç / Gayri Müslim çiftçiden ürün üzerinden peşin alınan
1 / 8 oranındaki vergidir.
F
●● Fahrüddin / Osman bey
●● Hat / Arap harfleri ile süsleme sanatı
●● FAO / Gıda ve Tarım Örgütü
●● Hatı Çırpan (Satı Kadın) / ilk kadın milletvekili
●● Felahı Vatan / Vatanın Kurtuluşu – son Osmanlı Mebusan
Meclisinde Rauf Orbay başkanlığında kurulan grup
●● Hayat sahası / Almanya’nın Alman ırklarını toplaması
●● Ferhat Paşa Antlaşması / Osmanlının doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma
●● HAYAT SAHASI / I. Dünya Savaşı sonrasında Almanya’nın
üzerinde bulunduğu toprakların Alman ırkına yeterli gelmeyeceğine ilişkin mevcut olan fikrin, Hitler tarafından Almanya’nın Avrupa’da yayılma politikasının bir gerekçesi olarak
kabul edilmesi sonucunda ortaya çıkan kavramdır.
●● Ferman / Padişahın yazılı emiri
●● Hidiv / Mısır valisi
●● Fetva / Şeyhülislam tarafından verilen dinen uygunluk belgesi
●● Hilat / Hükümdara özgü elbise
●● Feodalizm (derebeylik) / orta çağda siyasal ekonomik toplumsal örgütleniş
Selami YALÇIN
235
Üstad Yayınları
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
●● Hirfet / Loncadaki her bir cins malı üreten esnaf
●● İstikraz / Borçlanma
●● Humus-u şeri / Ganimet
●● İstimalet / Osmanlının Balkanlarda uyguladığı hoşgörü politikası
●● Hüdavendigar / I. Murat tarafından kullanılan unvan
●● İyd-i Milli / Osmanlı Devleti’nde ilk milli bayram, II. Meşrutiyetin ilanı
●● Hümanizm / İnsan ve doğa sevgisi – Rönesans ile ortaya
çıkmıştır.
J
●● Hüner name / Minyatürlerin toplandığı eser
●● Johnson’un Mektubu / Kıbrıs’taki Türklerin katledilmesinden dolayı Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale kararı alması üzerine ABD başkanının Türkiye’yi tehdit etmesidir.
I
●● IAEA / Uluslar arası Atom Enerjisi Ajansı
●● IBRD / Uluslararası Bayındırlık ve Kalkınma Bankası
K
●● ILO / Uluslararası Çalışma Örgütü
●● Kadı Leşker / Askeri davalara bakan görevli
●● ISAF / Afganistan’daki Türk birliği
●● Kadi’l-Kudat / Şeri hukuktan sorumlu kişi
İ
●● Kadife devrimi / Çekoslovakya (Çek Cumhuriyeti ve Slovakya)
●● İcazetname / Medreseden mezuniyet belgesi
●● Kafes usulü / III. Mehmet tarafından getirilen ve şehzadenin sancağa çıkma sistemine son veren usul.
●● İcmal / Bir bölgenin vergilerinin toplu kaydedildiği defter
●● Kahverengi gömlekliler / Almanya Nasyonel Sosyalist mensuplarının sembolü
●● İcra Vekilleri Heyeti / I. TBMM’de hükûmete verilen isim
●● İdadi / Lisenin ilk kısmı
●● Kaime / Kâğıt para
●● İhtisap resmi / Esnaftan alınan vergi
●● Kalafatçı / Gemilere zift kaplayanlar
●● İİT / 1969 yılında Müslüman devletlerin kurduğu teşkilattır.
●● İl / Memleket-Ülke
●● İlikhanlar / Karahanlı devletine verilen isim
●● İltizam / Vergilerin üç yıllığına peşin olarak satılması, vergi
toplama usulü
●● İmaret / Aşevi
●● Kamdu / bez para
Üstad Yayınları
●● İkindi divanı / Arta kalan sorunları sadrazam konağında
çözmek için toplanan divan
●● Kanije Fatihi / Tiryaki Hasan Paşa
●● Kanlı Noel / Rum çetelerinin Kıbrıslı Türklerini katletmesi
(1963)
●● Kapan / Her bir cins malın satımının yapıldığı yer.
●● Kaptan-ı Derya / Deniz kuvvetleri komutanı
●● Kapu / Karahanlılarda saray
●● Kapucubaşı / Saray hizmetçisi
●● İmdad-ı seferie / Savaşa giderken toplanan vergi
●● İMF / Uluslararası Para Fonu
●● Kapuya Çıkma / Bedergah, acemi ocağından yeniçeri ocağına geçme
●● İnternet / Türkiye’de ilk defa ODTÜ’de 1993 yılında kullanıldı.
●● Kara Fatma / Fatma Seher Hanım(Kafkas Cephesi)
●● Kara Perşembe / 1929 Dünya Ekonomik krizi ( ABD)
●● İntifada / FKÖ’nün yönlendirmesiyle Filistin topraklarında
İsrail işgaline karşı oluşturulan direniş hareketi
●● Kardak Krizi / 1996 yılında Ege denizinde Türkiye ile Yunanistan arasında krize yol açan adadır.
●● İpsiz Recep / Rizeli Kuvayımilliyeci – Rumlara karşı Karadeniz’de halkı örgütlemiştir.
●● Karguy / gözetleme kulesi
●● İptidai / XIX. Yüzyılda Sıbyan mektebine verilen isim
●● Kassam / Miras dağıtımı yapan kimse
●● İr / nota
●● Katma Hattı / Suriye cephesinde İngilizlerin durdurulduğu yer
●● İrtica / yeni düzeni yıkıp eski düzeni tekrar getirmek
●● Katya-Romani / Kanal cepheleri muharebeleri
●● İSEDAK / İTT bünyesindeki devletlerin teknik, ulaşım vs. Konularındaki işbirliğidir.
●● KEİ / Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı
●● İslamcılık / Dini birlik, halifenin etrafında toplanmak
●● Kemal Yeri / Çanakkale Savaşında Mustafa Kemal’in savaşı
yönettiği karargah yeri
●● İsmail Hakkı Durusu / Bandırma vapuru kaptanı – Atatürk
Samsun’a çıkarken
●● Kılıç kuşanma / Padişahın tahta çıkışında tören [Eyüp Sultan
Türbesi]
●● İspenç / Gayri Müslim çiftçilerden alınan toprak vergisi
●● Kıssadar / Dilekçe kabul eden memur
●● İstiklal Yolu / Ankara’ya silahların getirildiği yol. İnebolu –
Ankara hattı
●● Kocatepe / İsmet Paşanın yunanlıların geri çekilişini izlediği
tepe
Üstad Yayınları
236
Selami YALÇIN
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
●● Martolos / Derbent teşkilatından olup, dağ ve geçitleri koruyan grup.
●● Komenton / Peçenekler de meclis
●● KOMİNFORM / Sosyalist partilerin bir araya gelerek örgütlendikleri kuruluş
●● Mavi Akım / Rus doğal gazını Karadeniz’in altından Samsun
limanına taşıyan boru hattı
●● Konvansiyonel silah / Kara, deniz ve hava ordularınca kullanılan her türlü silah
●● Mavi Kelebekler / Sırpların Bosna Hersek Müslümanlarını
katletmesi – TRT belgeseli
●● Koşuk / kopuz ile söylenen şiir
●● Könilik / adalet
●● Mavi kitap / Ermeni sorununu konu alan belge
●● Körfez Krizi / Irak devlet başkanı Saddam Hüseyin’in 2
Ağustos 1990 yılında Kuveyt’i işgali ile başlayan kriz.
●● Mecelle / Osmanlı Medeni kanunu
●● Megali İdea / Büyük Ülkü – Yunanlıların Bizans devletini
kurma hayali
●● Kral Etzel / Atilla
●● Meji İdaresi / Japonya’nın modernleşme sürecini anlatan
kavram.
●● Kûfi / Hat sanatında kullanılan düz ve köşeli yazı çeşidi
●● Kuleli Olayı / Yenilik karşıtlarının Sultan Abdülmecit’i tahttan indirme girişimi
●● Mekantilizm / Coğrafi keşiflerden sonra Avrupa’da ortaya
çıkan ekonomik görüş, hazinenin girdisinin değerli madenler cinsinden olması
●● Kulluk sistemi / Devşirme anlayışı
●● Kurgan / mezar
●● Mekik Diplomasisi / BM’nin Filistin ile İsrail arasındaki soruna ilgili diplomasisi
●● Kut’ül Amare / Selmanı Pak’ta, Irak cephesinde Türk ordusunun destanı
●● Mekteb-i mülkiye / XIX. Yüzyılda devlet adamı yetiştirmek
amacıyla açılan okul
●● Küg / beste
●● Melhami Kübra / Sakarya Meydan Muharebesi (Kanlı Savaş)
●● Külliye / Caminin etrafında toplanan yapı topluluğu
●● Kült / inanç
●● Kümbet / Devlet büyükleri için yapılan anıt mezar
●● Kün / halk
●● Kyoto Protolü / Küresel ısınma ve iklim değişikliği ile mücadele - Türkiye 2009’da yürürlüğe koydu.
Üstad Yayınları
●● Kurultay / meclis
L
●● Melik / Hükümdar çocuğu
●● Men-i İsrifat / israfı önleme
●● Men-i Müskirat / içki yasağı
●● Menşur / Halifenin onayı
●● Menzil / Haberleşme işleri ile ilgili teşkilat.
●● Merkür Harekatı / Almanya’nın Girit adasının işgali
●● Lala / Şehzade eğitmeni
●● Lale Devrimi / Kırgızisyan’daki devrim
●● Mesen sınıfı / sanattan zevk alan sınıf – Coğrafi keşiflerden
sonra zenginleşen burjuvanın kurduğu topluluk.
●● Levanten / Akdeniz’deki limanlarda yaşayan şarklılaşmış
tüccarlar
●● Meşale Harekatı / ABD’nin Fas ve Cezayir’i işgali
●● Meşaleciler / Gece yolları aydınlatan grup.
●● Levent / Donanma askeri, Anadolu’da toprağı terkeden işsizler.
●● Meternik Sistemi / İngiltere, Avusturya ,Rusya ,Prusya (4lü
grup) - Milliyetçilik hareketlerinin yayılmasını engelleme anlayışı
●● Lonca / Esnaf dayanışma teşkilatı, ahi, fütüvvet
M
●● Maginot Hattı / Fransa’nın Almanya’ya karşı kurduğu savunma hattı
●● Metruk arazi / terk edilmiş arazi
●● Mevat / Ölü, hiç bir değeri olmayan arazi
●● Malakari / Duvar kabartma sanatı
●● Mevkuf / Vakıf arazi
●● Malikane sistemi / İltizamın ömür boyu verilmesi
●● Midvay Deniz Savaşı / ABD’nin Japon donanmasını mağlup
etmesi
●● Mansure Hazinesi / Asakir-i Mansure’nin ihtiyaçlarını karşılamak için oluşturulan hazine
●● Minber / Mustafa Kemal ile Ali Fethi beyin 1918 yılında İstanbul’da çıkardıkları gazetedir.
●● Maraş kahramanı / sütçü imam (Rıdvan hoca)
●● Marita Harekatı / Almanya’nın Avusturya ve Yunanistan’ı
işgali
●● Minyatür / Perspektif anlayışının olmadığı, her ayrıntının
belirtildiği resim sanatı
●● Marshall Yardımı / Sovyet Rusya’nın etkisi altına girebilecek
Avrupalı devletlere ABD’nin yaptığı ekonomik yardımlarıdır.
Selami YALÇIN
●● Miri Arazi / Mülkiyeti devlete, kullanım hakkı reayaya ait
olan topraktır.
237
Üstad Yayınları
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
●● Nisab-ı Müzakere / iç tüzük – TBMM’de yasaların kolan çıkarılmasını sağlamak amacıyla getirilen iç tüzük
●● Misakımillî / Milli Yemin(and) – Ayrıca ulusal sınırlar
●● Monreo Doktirini / ABD’nin yalnızlık politikası - 1823
●● Niyabet Rusumu / Yöneticinin reayadan topladığı vergi
●● More Nostrum / Bizim deniz İtalya Mussolini
●● Normandiya Çıkarması / Fransa’ya yardım amaçlı çıkarma (
ABD, KANADA, İNGİLTERE)
●● Muaccele / İltizamın bir başkasına devredilmesinden doğan
vergi
●● Noyan / Moğol komutanları, yöneticileri
●● Muallim-İ Sani / Farabi, ilk İslam filozofu, akılcı, Kitabu’l-Musiki, Medinetu’l-Fazıla eserinin sahibi.
●● Nöker / Samimi yoldaş, sırdaş
●● Nusret Mayın (NUSRAT) / Çanakkale cephesinde mayınları
döşeyen gemi-Cevat Paşa emrinde
●● Mufassal / Bir bölgenin vergilerinin ayrıntılı kaydedildiği
defter
●● Nutuk / 19 Mayıs 1919 yılından 20 Ekim 1927 yılına kadar
olan olayları anlatan Atatürk’ün otobiyografik eseridir.
●● Muharrem Kararnamesi / Osmanlının Avrupa’ya iflasını bildirdiği belge.
●● Nüvvap mektebi / XIX. Yüzyılda kadı yetiştirmek amacıyla
açılmış okul
●● Muhassıl / Vergi tahsildarıdır. İltizama son verilmesiyle ortaya çıkan kurumdur.
O
●● Muhibbi / Kanuni’nin şiirlerinde kullandığı mahlası.
●● OAPEC / Petrol ihraç eden Arap ülkeleri
●● Muhtesip / Osmanlı’da çarşı ve pazarı denetleyen görevli
●● OAU / Afrika Birliği Teşkilatı
●● Ocaklık / Geliri tersane ve kale muhafızlarına ayrılan toprak
●● Muid / Müderris yardımcısı
●● Mukataa / Geliri hazineye aktarılan toprak
●● OECD / Avrupa İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı – Türkiye üyedir.
●● Mulistepe / Mustafa Kemal,Fevzi Çakmak,İsmet Paşa-Büyük Taarruz Cephesi
●● Ogsburg Barışı / Almanya’da Protestanlık mezhebinin tanındığı antlaşma
●● Muvazene / Atatürk döneminde uygulanan denge vergisi
●● Mücerret / Toprağı olmayan ancak, bir geliri olan bekar erkeklerden alınan vergi
●● Müdafaa-i Hukuk / I. TBMM’de oluşan I. Grubun adıdır.
Mustafa Kemal’i destekleyen gruptur.
●● Mühimme defteri / Divan kararlarının yazıldığı defter
Üstad Yayınları
●● Muhzır / Suçluları mahkemeye çıkaran kimse
●● Oguş / Aile
●● Oksızlık / Bağımsızlık
●● Ongun / kutsal hayvan
●● OPEC / Petrol ihraç eden ülkeler
●● Osman Recep Nevres / Hasan Tahsin- Yunan’a ilk kurşunu
sıkan gazeteci. Hukuk-u Beşer yazarı
●● Mülazımat / Atama bekleyen kadı ya da müderris adayı
●● Osmanlıcılık / Herkes eşit, Osmanlı vatandaşı
●● Mültezim / İltizam sahibi
●● Otağ / çadır
●● Mürur tezkeresi / İstanbul’a geçiş pasaportu
●● Otağ / Çadır
●● Müsadere / Kayıtsız mal bulunduranların malına el konulması
●● Oymacılık / Ahşap sanatı
●● Müsenna / Hat sanatında aynalı yazı
●● Örgin / Taht
●● Müstakil Grup / CHP içinden ayrılarak kurulan grup, amaç
hükûmeti denetlemek.
●● Öşür / Müslüman çiftçiden ürün üzerinden peşin olarak alınan 1 / 10 oranındaki vergidir.
Ö
●● Müstemen / Kapitülasyonların etkisiyle Osmanlıda ticaret
yapma hakkına sahip olan, korunmuş tüccarlar.
P
●● Papa / Katolik dünyasının dini lideri
●● Müstensih / Elyazması eserleri eliyle çoğaltan, kopya eden
●● Paşmaklık / Padişah kızlarına verilen toprak
●● Müzehhib / Tezhip sanatçısı
●● Patrik / Ortadoks dünyasının dini lideri
N
●● Pazırık kurganı / Hunlara ait en eski halı
●● Nakibüleşraf / Hz. Muhammed’in soyundan gelenlerin haklarını korumakla ilgilenen kurum
●● Pençik sistemi / I. Murat döneminde uygulanan, esirlerin
asker yapıldığı sistemdir.
●● Nant Fermanı / Fransa’da Kalvenizm mezhebinin tanındığı
antlaşma
●● Perestroika / Yeniden yapılandırma – Gorbaçov
●● Ping pong diplomasisi / ABD ile Çin arasındaki yakınlaşma
●● Narh / Pazardaki malın tavan fiyat uygulaması
●● Ploşnik Savaşı / I. Murat döneminde haçlılarla yapılan ve
yenilgiyle sonuçlanan savaş
●● Nevbet / Davul
Üstad Yayınları
238
Selami YALÇIN
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
R
●● Softa-Suhte / Orta düzey medrese öğrencisi
●● Reform / onarma yenilik düzenleme XVI. Yüzyılda Almanya’da ortaya çıkmış ve Avrupa’ya yayılmış katolik kilisesinin
kendisine çekidüzen verme hareketi.
●● Soğuk Savaş / ABD ile SSCB arasında ikinci dünya savaşından sonra yaşanan süreç
●● Sorguç / Kotuz – Hükümdarların taktığı tüy
●● Reftiye / İç gümrük vergisi
●● Subaşı / Ordu komutanı
●● Resmi arus / Evlenecek kızlardan alınan vergi. Bu vergi erkekten alınır. Eğer evlenen kadın, dul ise verginin adı seyyibe olur.
●● Subaylar Savaşı / Sakarya Savaşı
●● Sultan-ı İklim-i Rum / Yıldırım Bayezid’e halife tarafından
verilen unvan
●● Reşadiye-Sultan Osman / İngiltere nin parasını alıp Osmanlıya göndermediği gemiler
●● Sultani / Lisenin ikinci kısmı
●● Rönesans / Yeniden Doğuş – XV. ve XVI. Yüzyıllarda İtalya’da
ortaya çıkmış ve tüm Avrupa’ya yayılmış bilim sanat ve edebiyatta yeniden doğuş hareketi.
●● Sultanu’l Azam / Türk hükümdarlarına verilen unvan – Melikşah
●● Sunusilik / Trablusgarp’da Şeyh Sunusi tarikatı
●● Rusum-u derbent / Köprü - geçit vergisi
●● Surname / Şehzadelerin düğün merasimi
●● Rusum-u ırgadiye / Reayanın toprak sahibine ödemek zorunda olduğu vergi
●● Surre alayı / Kutsal topraklara hediyeler götüren alay
●● Süzeren / Himaye eden
●● Ruznamçe / Günlük gelir ve giderlerin tutulduğu defter
Ş
●● Ruzname / Günlük
●● Şad / askeri vali
●● Rüştiye / Ortaokul
●● Şam-kam-baksı / din adamı
●● Sagu / ağıt
●● Sahib-İ Şurta / Askeri işlerden sorumlu kişi
●● Salname / Yıllık
●● Salt I –II / Stratejik silahları azaltma antlaşması
●● Sanayi inkılabı / insan ve hayvan gücünden makine gücüne
geçme – ilk defa 1750 yılında İngiltere’de ortaya çıkmıştır.
James Watt ve Donis Papin – Buharlı makinenin icadı.
Üstad Yayınları
S
●● Sancak Sorunu / Hatay sorunu – Sandler Raporu – Tayfur
Sökmen – Abdurrahman Melek
●● Şanghay Beşlisi / 1996 yılında Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın katılımıyla oluşan ekonomik örgüttür.
Özbekistan 2001 yılında katılmış ve adı Şanghay İşbirliği Örgütü olmuştur.
●● Şark Meselesi / 1815 Viyana kongresinde Osmanlı için söylenen tabir. İlk defa Rusya tarafından ortaya atılmıştır.
●● Şehzadegan / Şehzadelerin eğitildiği bölüm
●● Şerif Bey / Sinop milletvekili- I. TBMM de ilk konuşmayı yapan milletvekili
●● Şeriye sicilleri / Mahkeme kararlarının yazıldığı defter
●● Sarı Kitap / Çarlık Rusyanın gizli antlaşmaları duyurduğu
belge
●● Şimşirlik / Şehzadenin kafes içinde kapalı tutulduğu yer.
●● Şurta / Emniyet teşkilatı
●● Sav / atasözü
T
●● Schuman Planı / AET ( Avrupa Ekonomik Topluluğu) kuruluşu
●● Tabhane / Misafirhane
●● Tablhane / Askeri bando
●● Seato / ABD’nin Uzak Doğu ülkelerini SSCB’ye karşı çevreleme politikası
●● Tahrir defteri / Toprak kayıtlarının tutulduğu defter
●● Sekban / Ücretli asker, taşrada görevli atlı birlik.
●● Takvim-i Vekayi / Osmanlıda çıkarılan ilk gazete, ilk resmi
gazete
●● Seksen Yıl Savaşı / Hollanda’da bulunan on yedi ilin İspanyol imparatorluğuna karşı başlattığı ayaklanma
●● Tamu / cehennem
●● Semerkant / Şehirlerin şahı, Timur devletinin başkenti
●● Tarkan / komutan
●● Serhenk / Törenlerde yol açan görevli
●● Tehcir Kanunu / Ermenilerin zorunlu göçü(Surıye-Lübnan)
●● Silahdar / Silahların bakımından sorumlu kurum
●● Tekfur / Anadolu’daki Bizans valilerine verilen isim
●● Siyakat / Hat sanatında bir yazı türü, şifreli yazı, Osmanlı
Devleti’nde mali kayıtlarda kullanılan yazı türü
●● Telkari / Maden işlemeciliği
●● Skolastik düşünce / ortaçağda karanlık düşünce(kilise ve
papa)
●● Tercüman-ı Ahval / Osmanlıdaki ilk özel gazete
Selami YALÇIN
●● Temettü / XIX. Yüzyılda toplanan gelir vergisi
239
Üstad Yayınları
TARİHİ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
●● Vakay-i Tibbiye / Osmanlıda çıkarılan ilk dergi
●● Terörizm / Avusturya Macaristan veliahttı Ferdinand’ın,
ABD Başkanı John F. Kennedy’nin ve Hindistan Başbakanı
Indira Gandhi’nin öldürülmesi bunlara örnektir.
●● Vassal / Himaye edilen
●● Vestfalya Antlaşması / 1648 yılında Otuz yıl savaşlarını bitiren antlaşmadır. Avrupa’da mezhep özgürlüğü tanındı.
●● Tezhip / Kitap süsleme sanatı
●● Tıraz / Halifenin hükümdara gönderdiği elbise
●● Vichy İdaresi / Hitlerin Fransa’yı işgal ettikten sonra o bölgede kurduğu gölge hükûmettir.
●● Tigin / erkek çocuk
●● Vilayet-i Sitte / Van,Erzurum,Sivas,Bitlis,Elazığ,Diyarbakır
– İngilizlerin Ermenilerin çok olduğunu iddia ettiği şehirler.
●● TİKA / Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı
●● Tilmaç / tercüman
●● Vitray / Renkli cam süslemesi
●● Toprak Ana / ötüken
●● Voynuk / Hristiyan kesimden oluşan gruptur. Savaşlarda askerlerin atlarına bakmak ve beslemekle sorumludur.
●● Toy / şölen, meclis
●● Toygun / meclis üyeleri
●● Voyvoda / Eflak-Boğdan beyi
●● Truman Doktrini / 1947 Yılında ABD başkanı tarafından
Sovyet tehdidine karşı hazırlanmış plandır.
W
●● WHO / Dünya Sağlık Örgütü
●● Tudun / vali –vergi memuru
Y
●● Tuğ / Sancak
●● Yarmak / madeni para
●● Turnacı / Orduda haberleşme işinden sorunlu grup
●● Yatıştırma Politikası / II. Dünya Savaşı’na giden dönemde
ingiltere Başbakanı Chamberlain’la özdeşleşen politikadır.
●● Türbe / Anadolu Selçuklu ve Osmanlıda din ve devlet büyüklerinin mezarı
●● TÜRKSOY / Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi
●● Tüzlük / eşitlik
U
●● Uçmağ / cennet
●● Ulak / Posta – haberleşme birimiyle sorumlu kişi
●● Ulufe / Kapıkulunun aldığı maaş
Üstad Yayınları
●● Türkçülük / Aynı ülkü, bir bayrak etrafında toplamak
●● Yava – kaçgun resmi / Kaçan hayvan sahiplerinden alınan
vergi
●● Umay / Çocukları ve yavruları koruyan tanrıça
●● Yed-i vahit / Tekel
●● Yeminiler / Gazne devleti
●● Yeni düzen / Japonya’nın hayat sahası
●● Yıldız Savaşları / ABD’nin SSCB’yi uzaydaki uzun menzilli füzelerle vurma planı
●● Yigitbaşı / Esnaf birliklerinde disiplin, hammadde dağıtımı
ve anlaşmazlıkların giderilmesiyle görevli olan kimse
●● Yolluğ Tiğin / Orhun Yazıtlarının katibi
●● UNEP / BM Çevre Sorunları Programı
●● Yörük / Yarı yerleşik, konar göçer Türk toplulukları
●● UNESCO / BM Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı
●● Yuğ / ölü gömme töreni
●● UNICEF / BM Çocuk Fonu
●● Yuğruş / Karahanlılarda vezir
●● Urfa Kahramanı / Yüzbaşı Ali Saip Bey
●● Yurtluk / Geliri akıncılara ayrılan toprak
●● Uruk / Sülale
●● Yuzellikler / istiklal mahkemesinde yargılanıp cezaya çarptırılan kişilerin affedildiği liste
●● Uydu Devletler / Doğu bloğu devletleri
Ü
●● Yüzyıl savaşları / İngiltere ile Fransa arasında ortaçağda yaşanan savaş.
●● Üç Aliler / Ali Çetinkaya,Necip Ali,Kılıç Ali (istiklal mahkemesi reisleri)
Z
●● Ülgen / Gök tanrısı
●● Zafertepesi / Mustafa Kemal’in Büyük Taarruz savaşını yönettiği yer.
V
●● Zımmi / Osmanlıda korunma hakkına sahip Gayrimüslim
tebaa.
●● Vakanüvis / XVII. Yüzyıldan itibaren resmi tarih yazıcısına
verilen isim
●● Vakay-ı hayriye / Yeniçeri ocağının kaldırılması
●● Vakay-ı vakvakiye / Çınar olayı. IV. Mehmet döneminde
otuz saray görevlisinin Sultan Ahmet meydanında idam
edilmesi.
Üstad Yayınları
240
Selami YALÇIN