Bitki Besin Elementleri

Bitki Besin Elementleri
Bitki vitamini diye duyduğunuz şeylerin hepsi aslında birer besin elementidir. Tıpkı bizim
beslenmemizin yapı taşı olan, karbonhidrat, protein, yağ, su ve mineral maddeler gibi.
Bitki besinlerinin yapı taşları da azot, fosfor ve potasyumdur. N P K ile simgelenir.
Piyasadaki gübrelerde gördüğünüz NPK (15 15 15) gibi oranlar gübrenin içeriğindeki azot,
fosfor ve potasyum oranlarını gösterir. Çiftçiler buna kısaca ve bilgece " Dal, bal, döl " de
derler. Çünkü, azot yeşil aksam gelişimini, fosfor, çiçek ve kök gelişimini, potasyum ise
meyve ve tohum gelişimini destekler
Elementler
En
Çok
İhtiyacı
Olan
Bitkiler
Çim,bütün
Azot (N)
sebze, meyve,
süs bitkileri
En Çok İhtiyacı
Olan Topraklar
Ne
Eksiklik Belirtisi
Yapmalı
Bodurlaşma, genel renk Azot oranı
Kumlu
topraklar açılması,yaşlı yaprakların yüksek
Yağışlı bölgeler
ucundan başlayan, ayaya gübre
ilerleyen sarama
vermeli
Genç
bitkiler,kök
Fosfor (P)
sebzeler,meyve
ve
tohum
Küçük ve hafif pembemsi
Kumlu topraklar
yapraklar,
zayıf
kökler,
çiçek dökümü,az meyva.
ürünleri,
Fosforu
yüksek
gübre
vermeli
çiçekler.
Yaprak kenarlarının önce
Potasyum (K)
Meyve, sebze,
çiçek
sararması
Kumlu topraklar
sonra Potasyumlu
kahverengileşmesi,hastalık gübre
ve zararlıya dayanıksızlık kullanımı
ve kalitesiz ürün
Kalsiyum (Ca)
Çiçek, meyve, Asit
ve Azot eksikliği gibi, tepe Tarım
sebze
bol tomurcuğu
potasyumu
yavaş kireci veya
topraklar(Ülkemiz büyür,genç
topraklarında
yapraklarda jips verilir.
şekil bozukluğu
eksikliği
nadir
görülür.
Doğu
Karadeniz hariç)
İçinde
makro
Yaşlı
Magnezyum(Mg) Gül,domates
Kalsiyum gibi
yapraklarda elementleri
damarlar arası sararma ve de
kahverengi lekeler.
içeren
kompoze
gübre
kullanın
İçinde
makro
Kükürt(S)
Bütün bitkiler
Heryerde
Azot eksikliği gibi, yalnız elementleri
sararma damar arası değil, de
boyunca.
içeren
kompoze
gübre
kullanın
Mineral
madde
Kireçli
Demir (Fe)
veya
Açelya,
topraklarda
kamelya,
kireçli suyu bol damarlar
ortanca,
yerlerde(Yani
narenciye,çim ülkemizde
ve Genç
yapraklarda element
arası
sarama, içerdiğini
ileri safhalarda krem rengi belirten
pek yapraklar
çok yerde)
tonikler
veya
kompoze
gübreler
Mangan(Mn)
Demir gibi
Demir gibi
Yaşlı yapraklarda damar
arası sararma
iz
Molibden(Mo)
Karnıbahar
Asit topraklar
Bor(B)
Kök sebzeler
Kumlu topraklar
Dar yapraklar
Yapraklarda kırılganlık, uç
dokularda yanıklık.
Yaprak
Çinko(Zn)
Sebze,meyve
Kumlu topraklar
büyümesi
durur,damarlar civarı koyu
yeşil, araları açık yeşil,
sarımsı lekeler oluşur.
Bakır(Cu)
Tahıl,
sebze,meyve
Genç yapraklarda soluk
Kumlu topraklar
sarı renk, erken solma,
erken ölüm
Kalsiyum Amonyum Nitrat
% 26 saf azot
Sulu ziraat açısından uygundur. Amonyum yıkansa da Amonyak kısmı kalarak tesiri
uzun olur. Kireçli topraklarda uygun değildir. Asit karakterli topraklarda uygundur.
Asitli topraklarda pH ‘nin düşmasi ile birlikte açığa çıkan Alüminyum toksisitesini
CAN gübresi vererek azaltabiliriz.
FOSFORUN ÖNEMİ
-
protein, şeker ve nişastada rol oynar
-
toprağın tavlı olmasını, işlenmesini sağlar
-
üreme organlarında önemlidir
-
tohumun çimlenmesi ve yeşermesi için önemlidir
-
soğuğa karşı dayanıklılık sağlar
-
hastalığa dayanma gücü verir
-
tamponluk ve asitliğe karşı etkisi vardır
-
stoplazmik zarların geçirgenlikleri üzerine etkilidir
-
katalitik etkisi vardır
-
toksik etkisi vardır
-
antagonistik etkisi vardır
Bitki besin elementi ışık enerjisi karşısında gerçekleştirilen fotosentez sonucu ışığın
fiziksel enerjisinin kimyasal gıda enerjisi şeklinde depo edildiği organik madde yapımında
kullanılan ve bitkiler tarafından az yada çok absorbe edilen kimyasal maddelere denir.
Makro elementler
Azot, Fosfor, Potasyum, Kükürt, Kalsiyum, Magnezyum
Mikro elementler
Bor, Klor, Molibden, Bakır, Demir, Mangan, Çinko, Alüminyum, Nikel, Vanadyum,
Yararlı elementler
Kobalt, Sodyum, Silisyum
Organik besin elementleri
Karbon, Oksijen, Hidrojen,
Temel besin elementleri
Azot, Fosfor, Potasyum
Yardımcı besin elementleri
Kalsiyum, Magnezyum, Kükürt
Fonksiyonel besin elementleri
Sodyum, Kobalt, Silisyum, Klor, Vanadyum
Toprak çözeltisinde iyonların kök etki alanına taşınmaları kitle akımı yolu yada difüzyonla
gerçekleşir.
Bitki besin elementi alınımına etki yapan etmenler
-
sıcaklık
-
ışık
-
havalanma
-
pH
-
iyonların karşılıklı etkileri
-
bitki çeşidi
-
bitkilerin büyüme durumu
Sıcaklık
Kök yöresinde sıcaklığın değişmesi pasif absorbsiyonu olduğu gibi aktif absorbsiyonu
da etkilemektedir. Sıcaklığın azalması ile molekül ve iyonların kinetik enerjileri azalmakta ve
dolayısıyla bağımsız difüzyon da azalmaktadır. Aynı şekilde aktif absobsiyon da önemli rol
oynayan biyokimyasal tepkimeler sıcaklık düşmesine bağlı olarak azalmakta ve bu aktif
absorbsiyonun olumsuz şekilde etkilenmesine yol açmaktadır.
Işık
Işığın yeterli olduğu koşullarda yetiştirilen bitkilerin göreceli olarak daha fazla bitki
besin elementi alırlar. Fotosentez de ışık etkiler.
Havalanma
İyi havalanmayan topraklarda CO2 zehir etkisi yapar.
İyonların karşılıklı etkileri
Bitki besin elementlerinin alınımında ortamda bulunan iyonların karşılıklı etkileri, iki
değişik iyonun birbirlerinin alınımını olumsuz şekilde etkilememesi antagonizm yada
interaksiyon sözcükleri ile açıklanmaktadır. Buna karşın iki değişik iyonun birbirlerinin
alınımını olumlu şekilde etkilemesi ise sinergizm ile ifade edilmektedir.
Bitkilerin azot alımı
Azot bitkiler tarafından Nitrat ( NO-3 ) ve amonyum ( NH+4 ) iyonları şeklinde alınır.
İyi havalanan ve pH’sı 6 – 8 arasında değişen topraklarda bitkiler nitratı daha fazla absorbe
ederler. Çünkü böyle topraklarda amonyum nitrifikasyona uğrayarak nitrata dönüşür. Nitrat
kök yöresine çok büyük oranda kitle akımı ile ulaşır.
Azot alımı üzerine sıcaklıkta etki yapar. Düşük sıcaklıklarda Nitrat ( NO-3 ) ve
amonyum ( NH+4 ) alımı azalır. Ancak düşük sıcaklıklarda nitrata göre amonyum daha fazla
alınmaktadır. Bu nedenle serin dönemlerde yetişen bitkilere amonyum içeren gübrelerin
uygulanması gerekir.
Nitrat ( NO-3 ) asimile edilmeden önce nitrite ( NO-2 ) ve sonrada amonyağa ( NH3 )
indirgenir. Birinci aşamada nitrat redüktaz, ikinci aşamada nitrit redüktaz enzimi görev yapar.
Bu olay kökte meristematik hücrelerin stoplazmaları içinde meydana gelir. Nitratın fazla
alındığı durumlarda gövde de olabilir.
Nitratın indirgen sonucu oluşan amonyak veya bitki kökleri tarafından alınan
amonyum derhal değişik enzemlerinde yardımıyla Glutomat, Glutemin, Üreidaz aminoasitleri,
aminler ve amidler ile yüksek moleküllü proteinlere asimile adilir. Aminoasitlerde peptid
bağları ile birbirlerine bağlanarak proteinleri oluşturur. Yine aminoasit ve proteinlerden
nükleik asitler oluşur. Aminoasit proteinlerin oluşumuna Mg, K, Zn, Fe, kofaktör olarak iş
yapar.
Toprakta azot döngüsü
-
organik maddenin mineralizasyonu sonucu Nitrat ( NO-3 ) ve Amonyum ( NH+4 )
oluşmaz
-
amonyumun nitrata yükseltgenmesi
-
nitratın denitrifikasyonu ile N2O ve N2 oluşumu
-
topraktan yıkanarak nitratın yitmesi
-
buharlaşma sonucu NH3 yitmesi
-
bitkiler tarafından azotun alınması
-
gübrelerle toprağa azotun uygulanması
-
yağışlarla toprağa azot aktarılması
-
bağımsız yaşayan mikroorganizmalar tarafından toprağa azot verilmesi
-
mikroorganizmalar tarafından azotun organik şekilde fiske edilmesi
Azotun bitki gelişmesi üzerine etkileri
-
azotun bitkilerin karbonhidrat içeriklerine
-
bitki suyu üzerine
-
kök büyümesi ve tepe / kök oranına
-
azotun tane ve meyve verimine
-
yatma üzerine
-
hasat zamanına
-
hastalıklara karşı dayanıklılığa
Ahır gübresi
Organik gübredir. Hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan
materyalden oluşurlar. Ahır gübresi bitki besin maddeleri kapsamaları ile toprak yapısı ve
ürün miktarına olumlu etki yapar. Toprağa su tutma kapasitesini arttırır. Ahır gübresi kumlu
topraklarda toprak parçacıklarını birbirine bağlarken, killi topraklarda parçacıklar arasındaki
bağı gevşeterek kök gelişmesi için daha uygun bir ortam hazırlamakta ve tavı
kolaylaştırmaktadır. Toprağın havasına olumlu etki yapar. Rengi koyulaştırır ve ısınmayı
güçlendirir.
Bitki gelişmesi
Genetik ve çevresel
Genetik : çeşit ve bitki besin elementleri gereksinmesi, çeşit verimlilik etkileşimi, bitki
genetiğinde sürekli araştırma
Çevresel : sıcaklık, nem, ışık, atmosferin bileşimi, toprağın gaz içeriği, toprak
reaksiyonu, biyotik etmenler, bitki besin elementleri durumu
Bir besin maddesinin toprakta bulunabileceği durumlar
-
besin maddesi fiske edilmiştir ve bitkiye doğrudan ulaşmaz
-
yüzeysel olarak bağlanmıştır ve dolaylı olarak bitkiye ulaşılabilir, yıkanmaya karşı
korunmuştur
-
serbesttir. Bitki tarafından alınabilir, yıkanabilir.
Toprakta nitrat yıkanır.
Nem kütle akışını olumlu yönde etkiler.
Bor borik asit olarak bitkiye alınır.
Fosfor kök gelişimini arttırır. Ayrıca azot alımını da olumlu yönde etkiler. Fosfor sapın
kuvvetlenmesini, hasatlıklara karşı dayanımı arttırır. Fosfor yaşam ve gelişme yönünden çok
önemli olan enerji değişim süreçleri için gerçekten her durumda bulunması zorunlu temel bir
elementtir.
Azot, Fosfor, Magnezyum, Potasyum taşınır.
Kalsiyum, Kükürt, Demir, Bakır, Bor, Mangan, Çinko taşınamaz.
Potasyumun işlevleri
-
karbonhidrat metabolizması yada oluşumu ile parçalanması ve nişastanın yer
değiştirmesi
-
azot metabolizması ve proteinlerin yapımı
-
çeşitli esas mineral bitki besin elementleri işlerliğinin denetlenmesi ve
düzenlenmesi
-
fizyolojik yönden önemli organik asitlerin nötrleştirilmesi
-
çeşitli enzimlerin aktivasyonu
-
meristematik dokunun gelişiminin hızlandırılması
-
yaprak yüzeylerinde bulunan stoma açıklıklarının su durumuna göe düzenlenmesi
Magnezyum
Klorofilde, enzim aktivasyonunda, tohum yapısında yer alır.
Kükürt kendisi zehirli olmakla birlikte ortamda bulunan nitratın da zehrini azaltır.
Bor noksanlığı uçtan başlar.
Çinko noksanlığı kireç ve fosfor içeriği fazla olan topraklarda görülür.
Çinko, Molibden, Klor fazlası zehirler.
Tek kotiledonlu bitkilerle, çift kotiledonlauların yaprakları arasındaki en büyük
farklılık iki kotiledonlularda polizad parankima hücreleri varken, tek kotiledonlularda
olmamasıdır. Ayrıca tek kotiledonluların mezofil hücreleri düzensiz bir şekilde dizilmişlerdir.
Amonyakı nitrite bunun da nitrata çeviren mikroorganizmalar kuvvetli asidik
topraklarda fonksiyonel değillerdir. Azot alınımının en fazla pH 6.0 – 8.0 la arasında
olmasının nedeni budur.
Asidik topraklarda Alüminyum ve Demirin toksik etkileri azalır.
Bitki besin maddeleri bitkinin büyümesi ve normal gelişmesi için gerekli olan ve kendi
fonksiyonları yönünden başka hiçbir kimyasal elementin yerlerini dolduramadığı bütün
elementlerdir.
-
mineral elementin yokluğunda bitki gelişimini tamamlamamalı
-
mineral elementin bitkideki fonksiyonu diğer bir mineral element tarafından
karşılanmamalı
-
mineral element bitki metabolizmasında doğrudan yer almalı
besin maddelerinin bitkideki miktarları arasındaki farklılıklar onların bitkide katılmış
olduğu fonksiyonlarının farklılıklarının bir sonucudur.
Makro elementler protein ve nükleik asitler gibi organik bileşiklerin yapısında yer
almakta veya ozmotik regülasyonu sağlamaktadır.
Pek çok mikro element enzim moleküllerinin yapısında yer almakta ve bu nedenle
çok az miktarları bitkiler için yeterli olabilmektedir.
Azotun Önemi
-
toprakları oluşturan ana kayaların azot içeriğinin çok düşük olması
-
azotun toprakta değişime uğraması
-
bitkilerin azot gereksinmelerinin diğer besin elementlerine göre fazla olması
-
verimin besin elementleri içerisinde daha çok azot tarafından belirlenmesi
-
yüzey sularının ötroflaşlamasına katkıda bulunması ve içme suyu olarak kullanılan
taban sularında sorunlara yol açması
Ilıman iklim koşullarında toprakta aerobik koşullarda nitrata dönüşüm ( nitrifikasyon )
amonifikasyondan daha hızlı yürüdüğünden hızlı birikim olmamaktadır.
İnsan ve hayvanların beslenmelerinde bitkiler asal besin maddeleri arasında yer
almaktadır. Bitkilerini beslemeyi bilen bir ülke insanlarını da yeterinde beslemenin yolunu
bulmuş olur. Karnı doymuş, mutlu bir insan topluluğunun yaşamlarını sürdürebilmesi
bitkilere uygulanacak yeterli besleme ve gelişme yöntemleri ile yakından ilgilidir.
Aktif ve pasif alınımla elementler bitki içine alınırlar.
Kültür topraklarında besin elementi yitmesi
-
bitkiler tarafından besin maddelerinin alınması
-
yıkanarak besin maddelerinin topraktan uzaklaştırılması
-
erozyon
-
gaz halinde
En fazla azot yıkanır, Ca ve Potasyum izler. Fosfor en az yıkanır çünkü fosfor fiske
edilir. Azot ise NO3 şeklinde ( Nitrat ) yıkanır. Nitrat eksi yüke sahiptir. Toprak kompleksleri
de eksi yüklü olduğu için yıkanma çabuk olur.
Gübrelemenin amacı tarım alanına uygulanan birim gübreden üstün nitelikli ve en
yüksek miktarda ürün almaktır. Özet olarak gübrelemenin temel amacı üreticiye net kazanç
sağlamaktır. Bu da gübrenin uygun şekil, miktar ve biçimde kullanılmasıyla olanaklıdır.
Gübrelemenin başarılı olmasında ve elde oluşan kazancın en yüksek düzeye ulaşmasında
agronomik, ekonomik ve kültür etmeyle söz konusudur.
Bitki beslemede hedefde insandır sorun da insandır.
Üst topraklara göre alt toprakların toplam N kapsamları daha azdır.
Toprakta çinko suda çözünebilir, değişebilir, bitkiler tarafından yararlanılamaz şekilde
bulunur.
Çinko noksanlığı kireçli topraklarda, organik topraklarda ve sulama için düzleştirilmiş
topraklarda bulunur.
Kirecin Fosforun yüksek olması, organik madde yeterli düzeyde olmaması, sıkışma,
sıcaklık ve toprak pH’sı çinko noksanlığı ile yakından ilişkilidir.
Çinko Fosfor interaksiyonu
-
Fosfor, köklerden bitkinin tepesine çinkonun taşınmasına olumsuz yönde etki
yapmaktadır.
-
Fosfor bitkide göreceli olarak daha fazla bir gelişme oluşturarak bitkide Çinko
konsantrasyonunun azalmasına yol açar.
-
Fosforca zengin topraklarda Çinko, Çinkofosfat halinde çökmektedir.
-
Bitkide P ve Zn miktarları arasındaki dengesizlik çinkonun metabolik işlevlerini
olumsuz etkilemektedir.
Bitkiler azotu NO3 Nitrat, NH+4 Amonyum iyonları şeklinde absorbe ederler.
Bitkiler tarafından azot, gerek nitrat ve gerekse amonyum halinde absorbe edilmiş olsun, bitki
bünyesinde azot indirgenmekte ve NH2 şekline dönüşmektedir. Daha sonra indirgenmiş azot
yağ asitleri ile birleşmek suretiyle aminoasitleri oluşturmaktadır. Aminoasitler proteinleri
oluşturmakta ve dolayısıyla protoplazmanın yapımında rol oynamaktadır. Böylece azot tüm
canlılar asal yapı maddesi görevini yapmaktadır.
Azotsuz bitkilerin sararması klorofilin etrafında bulunan pirol halkasının azot bağlı
olmasından kaynaklanır.
Azot toprakta
-
elementel azot
-
inorganik azot
-
organik azot bileşikleri şeklinde bulunur.,
Nitrifikasyon : Amonyak → Nitrat
Toprağa azot kazancı
-
bitkisel artıklarla
-
yağışla
-
havadan bağımsız azot tutulması
-
gübreleme
Fosfor bitkilerde nükleik asidin, fitinin ve fosfolipidlerin yapı maddesidir. Bitkilerde
döllenme organlarının tam olarak gelişebilmesi için gereklidir.