kalp-dolaşım dolaşım sistemi ve egzersiz

KALP-DOLAŞIM
KALPSĐSTEMĐ VE EGZERSĐZ
Prof. Dr. Erdal ZORBA
KALP DOLAŞIM SĐSTEMĐ
VE SAĞLIK
Günümüzde endüstrileşmiş ülkelere baktığımızda
kalp damar hastalıklarının %45’den daha büyük
bir oranda ölüm nedeni olduğu görülmektedir.
Dünya Sağlık Organizasyonunun istatistikleri
kalp-damar hastalıklarında devamlı artış olduğunu
göstermektedir.
Türkiye’de ise Devlet Đstatistik Enstitüsünün
belirlediği ölüm sebeplerinin başında %38 ile kalp
dolaşım sistemi rahatsızlarından gelmektedir
KALP DOLAŞIM SĐSTEMĐNE
GENEL BAKIŞ
KALP
Kalp, kan akım gücünü sağlayan, göğüs
boşluğunda,iki akciğer arasında yer alan, kas ve
zarlardan yapılmış, yaklaşık bir yılda 40 milyon kez
düzenli ve kuvvetli olarak atan hayati bir
organımızdır. Dinlenme halinde günde 1.400 galon
kanı vücuda pompalar. Kalbin büyüklüğü insan
yumruğu kadardır.Kadınlarda yaklaşık 250-280 gr.;
erkeklerde 280-300 gr.’dır. Kalbin tabanı yukarda
tepesi aşağıdadır. Kanı bütün vücuda ve akciğerlere
göndermekle görevli olan kalbin dakikadaki
dinlenme atışı yaklaşık 60-80 arasındadır.
Kalbin fizyolojik özellikleri
Kalbin miyokard (kalp kası) iskelet kası ve düz
kaslarımızdan çok farklı bir yapıya sahiptir: Bu kas çizgili
olmasına karşın düz kaslar gibi istem dışı çalışırlar.
Ortamda O2 olduğu sürece, yani kalp kasına O2 gittiği
sürece miyokard kası hareket etmeye devam eder.
Yaşamın simgesi olan kalp bir çift pompa görevini yapar; 4
ana bölümü vardır. Sol, sağ artium (Sol, sağ kulakcık) ve
sol, sağ ventriküler (Sol, sağ karıncık) olarak bölümlere
ayrılır.
Kalp kapakları kanın geriye dönüşüne müsaade etmeyecek
şekildedir. Kalbin kendi dokusunu besleyen damarlar vardır
. Bunlara Koroner arteler denir. Sağ ve sol koroner arteler
olarak 2 adettir. Koroner arterlerin dalları kanı kalbin bütün
dokulara taşınmasını sağlar.
Kalbin fizyolojik özellikleri
Kalp bölümleri içindeki basınç ve volüm değişiklikleri olarak
açıklanabilir. (Kalbin vurum hacmi: Yaklaşık olarak 70ml.dir.
Egzersizde 140ml., sporcularda 200ml’ye çıkabilir.)
kalp sesleri aslında kalpte bulunan kapakçıkların sesleridir. Bu
seslere Nabız adını veririz. Bu kapakçıklar veya değişen basınç
dalgaları, basınç dalgası bazı nedenlerle kalbin vurum hacmi
azaldığı zaman hafifler, egzersizden sonra vurum hacmi arttığı
zaman güçlü duyulur Bu kapakçıklar otonom sinir sistemi ile
çalışırlar.
Dakika hacmi ise;kalbin bir dakikada pompaladığı kan
miktarıdır.
Kalbin iş yükü, Sol ventriküler kalp yükünün %80’nini
üstlenir.Dinlenme anında halindeki kişide kalp dakikada 56lt.kanı pompalar.Bu miktar formda bir sporcuda ve egzersiz
sırasında 30lt’ye çıkabilir.
DOLAŞIM SĐSTEMĐ
Sol kalp, kanı aorta fırlatır.Bu da aorttaki basıncı
yükseltir.Basınç,kanı vücuda yaydıktan sonra
tekrar kalbe getirecek güçtedir.
Dolaşımın organizasyonu
Dolaşım,Pulmoner (Küçük dolaşım) ve
Sistemik (Büyük dolaşım olarak ikiye ayrılır.
Pulmoner dolaşım,akciğerleri içeren dolaşım olup
hem vücuda gerekli oksijeni sağlar,hem de sol
kalp için depo görevini görür. Sistemik dolaşım
ise; akciğerlerde temizlenmiş bol O2’li kanı
organlara yetiştirebilme amacını güden yüksek
basınçlı bir sistemdir.
KALP--DOLAŞIM SĐSTEMĐ
KALP
Kalp sol ventrikül ile kanı,büyük dolaşımın arteryel kan
damarlarına ve vücut periferinin kapilerine pompalar.
Venler üzerinden kan sağ kalbe döner ve oradan sağ
ventrikülle akciğerlere pompalanır,sonra yine sol kalbe
gelir. Buna küçük dolaşım-Pulmoner dolaşım denir.
Bütün kan hacminin %80’ni venlerde ve küçük dolaşım
damarlarında bulunur. yani Kalbin bir dakikada fırlattığı
kan hacmine, kalbin dakika Hacmi (Vm) denir ve kalp
atım sayısı (n) ile atım hacminin (V) çarpımı ile
hesaplanır. (Vm = x n)
Vücudun O2 kullanımı, akciğerlerden O2 alınması ve
arteryel venöz O2 konsantrasyonu farkından da
hesaplanabilir.Vücudun O2 Kullanımı=VO2 /AVDO2
EGZERSĐZ VE KALP
DOLAŞIM SĐSTEMĐ
Dolaşım sisteminin görevi egzersiz sırasında aktif
dokulara gerekli kanı sağlamaktır. Bu sayede doku,kas
ihtiyacı olan O2 ve diğer besin maddelerini aldığı gibi
metabolizma artıklarından da temizlenmiş olur.
Dolaşım sisteminin egzersize olan uyumu akut ve
kronik olmak üzere iki şekilde olur. Herhangi bir
kişinin egzersiz esnasında gösterdiği dolaşım
sisteminin gösterdiği reaksiyon akut bir olgudur.Öte
yandan bir süre sportif antrenmanlar yapan bir kişide
gerek dinlenmede gerekse egzersiz esnasında dolaşım
sisteminin gösterdiği reaksiyon ve dolaşım sisteminin
kazandığı özellikler kronik uyum olarak adlandırılır.
Dolaşım sisteminin egzersize
akut uyumu
Normal koşullarda istirahat halinde kalbin dakikada
tüm organizmaya gönderdiği kan miktarı 56lt.dir.Kassal egzersize geçildiğinde kalbin dakika
volümü artar ve ihtiyaçlarına göre dokulara dağılım
gösterir.
Đstirahat halinde iskelet kaslarına giden kan,kalbin
dakika volümünün yüzde 15-20’sini oluşturduğu
halde,egzersizde bu oran yüzde85-88e kadar
yükselir. Kas çalışmalarında kalbin dakika
volümünün artması demek, atım volümü ile kalbin
bir dakikadaki atım sayısının artması ile mümkün
olur.
Dolaşım sisteminin egzersize
kronik uyumu
Düzenli dinamik antrenman programları ile
meydana gelen en önemli fizyolojik
değişikliklerden biri max VO2’ nin
artmasıdır.MaxVO2 deki artma;birinci planda
pompa olarak kalp performansındaki artmanın,
ikinci planda kan dağılımındaki etkinliğin ve kasın
O2 kullanımındaki etkinliğin bir sonucudur.
Ayrıca kalbin maksimal dakika volümü(Vm) artar.
.Submaksimal eforda Vm değişmez.ve kalp atım
sayısı antrene olanlarda olamayanlara oranla daha
düşüktür. Bu düşüklük atım volümündeki artma
ile telafi edilir.
KRONĐK KALP HASTALIKLARI
OLABĐLECEK ETKĐLER
OLABĐLECEK SONUÇLAR
1-Organ hareketlerinin azalımı
1. Doku çürümesi
2-Göğüs anjiyosu
2. Felç
3-Bölgesel anemi
3-Mycardial enfeksiyon
4-Uyuşukluk
4.-Böbrek bozukluğu
5- Bacakta dolaşım bozukları
6-Zayıflık
7-Sağlıksız yetersiz düşünme
6. Ölüm
Kroner Kalp Krizi Riskleri
Yaş ve cinsiyet
Kandaki lipit düzeyi
Yüksek kan basıncı
Sigara
Fiziksel hareketsizlik
Şişmanlık
Şeker hastalığı
Yeme alışkanlığı
Kalıtımsal
Kişisel ve davranış karakteri
Yüksek ürik asit seviyesi
Solunum fonksiyon bozuklukları
Hayat akışı veya yaşam tarzı
EKG anormallikleri (dinlenme ve egzersiz anında)
Stres
Kandaki yaklaşık lipoprotein
değerleri
Sey.
Mikron
Çok düşük yoğunlukta
Lipoproteinler
(VLDL:PREBETA)
Düşük
Yoğunlukta
Lipoproteinler
(LDL:BETA)
Yüksek
yoğunlukta
Lipoproteinler
HDL:ALPHA)
0.95 – 1.006
1.006 – 1.019
1.063 – 1.210
5 - 15
25
45 – 55
95
75
50
Yoğunluk
0.95
Protein (%)
0.5 – 1.0
Lipid (%)
99
Cholesterol (%)
2-5
10 – 20
40 – 45
18
Triglyceride (%)
85
50 – 70
5 – 10
2
Phospholipid (%)
3-6
10 - 20
20 – 25
30
Kalp dolaşım sistemini ( CHD)
etkileyen en önemli risk faktörleri
Yaygın
E
K
Toplam
N
Toplam
Örnekler%
Şişman (>20% vücut yağı )
10
4
14
47
30
Düşük Çalışma Kapasitesi
(<31 ml.kg1. min-1 ))
Yükselmiş kan lipidi:
3
1
4
34
12
Kolesterol (>200 mg% )
1
3
4
38
10
Trigliserit (>100 mg% )
4
3
7
38
18
Lipoprotein sınıflandırması
Çeşit II
Çeşit IV
CHD ailedeki geçmişi
1
4
7
1
3
5
2
7
12
38
38
47
5
18
26
Risk Faktörü
FĐZĐKSEL AKTĐVĐTENĐN KALP
DOLAŞIM SĐSTEMĐNE ETKĐSĐ
Egzersiz ile kronik olarak gelişen miyokard dolaşımı ve metabolizmanın gelişmesi
hypoxic stress (O2’sizliğin gerilimde) kalbi koruyabilir; Bu kullanılan damarların
artmasını içerir, aynı zamanda kardiak glikojen depoları ve glikolikit kapasite temel olarak
artar. Kalbe oksijen temini tehlikeye girdiği zaman bundan yararlanılabilir.
Egzersiz ile birlikte miyokardiakın kasılma veya mekaniksel özelliklerindeki artışı; bu özel
karşı koyma esnasında kasılmanın artması veya devamı için kalbin çalışma şartları
geliştirilebilir.
Hemostatik mekanizmada ve kanın yapısında düzenleme olur.
Kandaki lipit görünüşü normal seviyededir.
Egzersiz ve dinlenme esnasında miyokard çalışmasında anlamlı azalma olması, kan
basıncı ve kalp atımındaki olumlu değişikliklere neden olabilir.
Vücut kompozisyonu istenilen seviyeye gelir.
Fizyolojik ve psikolojik stresten uzaklaştırılır
Kalp 1/3 oranında faydalı olarak büyüyerek büro kalbi olmaktan kurtularak, yüklenmelere
karşı güçlenir.
Kalp odacıklarının, hacmi de büyüyeceğinden, kalbin içine aldığı ve vücuda pompaladığı
kan miktarı da artacaktır.
Đstirahat halinde kalp daha ekonomik çalışacaktır.
Kalpte oluşan yeni kılcal damarlar neticesi kalp daha iyi beslenebilecektir.
Vücut oksijeni daha verimli kullanabilecektir.
Spor salonuna devam etmenin
fiziksel ve ruhsal faydaları
Gelişme döneminde büyümeyi ve sosyalleşmeyi destekleyen
sporlar yapılmalıdır. Body building ve ağırlık gibi sporlar, fazla
yük omurga sorunlarına neden olabileceğinden, bu yaş dönemi için
uygun değildir. Düzenli olarak yüzmek ve judo ya da karate gibi
uzak doğu sporları yetişme çağındaki gençler ve çocuklar için
uygundur.
Çok fazla kilosu olanlar ve yağları kullanmak isteyenler deri
altındaki kan dolaşımını hızlandıracak spor türlerini tercih
etmeliler. Aerobik, step, spinning, kürek gibi sporların yanı sıra
kalça, bacak ve basen bölgesini çalıştırmak gerekir. Göğüsleri
sıkılaştırmak içinse ağırlık çalışılabilir.
Sırt ağrısı çekenler ağırlık kaldırmaya yanaşmamalıdır. Bunun
yerine karın ve sırt kaslarını çalıştırarak sırt bölgesini
destekleyecek ve acıyı azaltacak sporlara yönelmeliler. Yüzme ve
streching gibi spor dallarından başka karın kaslarını çalıştırmak
üzere aletlere başvurabilir, ayrıca orta dereceli cimnastik
programlarına katılabilirler.
Spor salonuna devam etmenin
fiziksel ve ruhsal faydaları
Bacak bölgesinde dolaşım problemi olanlar, ayak ve
bileklerinin şişliğinden ya da su toplamasından yakınanlar, en
az direnç ile bacak kaslarını çalıştıracak idmanlara
yönelmeliler. Tavsiye edilenler spinning, aqua-gym ve yürüme
bandıdır.
50’li yaşlardan itibaren karın ve kalça bölgesinde yağ birikimi
başlar; adaleler gevşemeye başlar. Bu kişilerin uygulaması
önerilen spor türleri, kalori yakımını artıracak ve yağ yakımını
hızlandıracak olan spinning, aerobik ve yürüme bandıdır. Karın
bölgesi için özel hareketler uygulanabilir.
Fiziksel aktivite osteoporozu önler. Hareket etmek kemiklerde
kalsiyum birikimini kolaylaştırır. Đleri yaştakiler serbest
cimnastik, streching, bisiklet gibi sporlar yapmalı, veya aletli
hafif cimnastik ile ilgilenmelidir.
Spor salonuna devam etmenin
fiziksel ve ruhsal faydaları
Yüksek tansiyon ve şeker hastaları için spor zararlı
olmak bir yana son derece yararlıdır. Ancak belirli
merkezlerde ve belirli kurallar dahilinde
uygulanması gerekir. Bu kişiler için en uygun spor
cimnastik olacaktır.
Uykusuzluk, gerginlik ve stresten şikayetçi olan
kişiler için spor uzun ve gerçek bir tedavi
yöntemidir. Hatta gerginliği anlamayı ve buna karşı
savaşmayı öğretir. Streching, yoga, fitness ve
solunum çalışmaları bu kişiler için uygundur. Yine
su cimnastiği ve savaş sanatları da soğukkanlılığı ve
oto kontrolü öğreteceği için tavsiye edilmektedir.