50.sarıçam yakacak odunlarının ster çevirme faktörleri ve ster

SARIÇAM YAKACAK ODUNLARININ STER ÇEVİRME FAKTÖRLERİ
VE STER AĞIRLIKLARI
Yakacak odunların üretim ve satışlarında kullanılan ölçü birimi STER’dir.
Bilindiği gibi ster, 1 m3 boşluk içerisine istif edilmiş odun miktarıdır. Ster
çevirme faktörü (ster emsali=ster som hacmi=ster katsayısı) ise, bir ster
içerisindeki odunun metreküp cinsinden hacmi olup, birden küçüktür.
Orman Genel Müdürlüğü bir sterin ortalama 0,7 m3 som odun içerdiğini ve
500 kg ağırlığında olduğunu kabul etmektedir. Fakat gerçekte bir sterin
içerdiği odun hacmi ve ağırlığı; ağaç Türüne, odun çeşidine ve boyutlarına,
yaş veya kuru oluşuna, istiflemede kullanılan işçinin alışkanlık derecesine ve
dikkatine bağımlı olarak çok değişim göstermektedir (Kalıpsız, 1984). Bütün
bu nedenlerden dolayı, ster usulünün kullanımına başlandığından beri ster
çevirme faktörü ve ster ağırlığı üzerine olan kuşkular devam etmektedir. Bu
kuşkulardan dolayı odun satışlarında ihtilaflar doğmaktadır. Yine orman
suçlarında mahkemeler tarafından 1 sterin kaç kilogram ve kaç metreküp
olduğu sorulduğunda cevap vermekte güçlükler doğmaktadır. İşte bu tür
ihtilaflara meydan vermemek ve güçlükleri ortadan kaldırmak için
başvurulacak bilimsel kriterlere ve bu amaçla yerinde yapılacak araştırmalara
ihtiyaç vardır.
Sizlere özetini vereceğimiz çalışma ile de, Erzurum Orman Bölge
Müdürlüğünde üretilen sarıçam (Pinus silvestris L.) yakacak odunlarının ster
çevirme faktörleri, hava kurusu ve tam kuru ağırlıkları ile zamana bağlı
olarak ster ağırlıklarının değişimleri grafik ve sayısal yöntemlerle tesbit
edilerek gerekli açıklamalar yapılmıştır. Çalışma için Erzincam ve Şenkaya
Orman İşletmelerinin depo ve rampalarında, Erzurum, Sarıkamış, Ardahan,
Göle ve Oltu İşletmelerinin sadece depolarında üç farklı yerde hazırlatılan 9
ar metrelik ster üniteleri içerisinden 3 yinelemeli alınan örnek sterler,
materyal olarak kullanılmıştır. Araştırmanın arazi çalışmaları 1990-91
yıllarının mayıs-ekim ayları arasında gerçekleştirilmiştir. Arazideki ilk tartı
işlemini takiben sterlerden periyodik olarak alınan örnekler üzerindeki ölçü,
tartı ve tesbitler Doğu Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü
laboratuvarlarında yürütülmüştür. Çalışılmada; üretimden sonra geçen
zamana göre periyodik ster ağırlıkları orman işletmeleri bazında verildiği gibi
Doğu Anadolu Bölgesinin tümü için de ortalama bir değer verilmiştir,
Aşağıdaki tablodan görüleceği gibi Doğu Anadolu Bölgesinde bir ster
sarıçam yakacak odunun ster çevirme faktörünün 0.500 m3, hava kurusu
ağırlığının 266 kg olduğu ve bu ağırlığa 127’ci günde ulaştığı tesbit
edilmiştir.
Bölgeler
Ster
Odun Çevirme
Sayısı Faktörü
(m3)
Hava
Kurusu
Ağırlığı
(kg)
Tam
Kuru
Ağırlığı
(kg)
Hava
Kurusu
Ağırlığına
Ulaştığı
Gün
Erzurum
66
0.500
257
237
81
Erzincan
115
0.490
259
231
112
Sarıkamış
153
0.365
189
169
128
Ardahan
49
0.543
287
256
149
Göle
41
0.571
299
263
146
Şenkaya
52
0.557
320
289
138
Oltu
123
0.480
255
228
113
Bölge
Ortalaması
86
0.500
266
239
127
Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; sarıçam yakacak odunlarının bir
sterine giren odun sayısı ile odun çapları, ster çevirme faktörleri ve ster
ağırlıkları arasında ters yönde bir ilişki vardır. Yani stere giren odun sayısı
arttıkça; odun çapları, ster çevirme faktörleri ve ster ağırlıkları azalıyor
demektir. örneğin; Sarıkamış Orman işletmesinde stere giren odunların
çapları, ortalama 10 cm dolayında ve dal odunu olduğu için bir stere giren
odun sayısı oldukça yüksektir (153). Buna karşılık ster çevirme faktörü
(0.365) ve hava kurusu ster ağırlığı (189 kg) azdır. Keza ince çaplı dal
odunundan yapılmış sterler diğer sterlere göre daha az zamanda hava kurusu
hale gelmektedir. Stere giren odunların çapları arttıkça (örneğin; Göle,
Ardahan ve Şenkaya Orman işletmeleri) bir sterdeki odun sayısı azalmakta,
ster çevirme faktörü ve ster ağırlığı artmakta, daha uzun sürede hava kurusu
ağırlığına ulaşmaktadır.
Üretimden sonra geçen zamana göre ster ağırlıklarının nasıl değişim
gösterdiğini gerek işletme ve gerekse bölge bazında izlemek ve aralarındaki
ilişkileri bulmak amacıyla regresyon ve korelasyon analizleri uygulanmıştır.
Buna göre üretimden sonra geçen zaman ile sarıçam yakacak odunlarının ster
ağırlıkları arasında negatif yönde kuvvetli bir ilişki vardır. Yani üretimden
sonra geçen gün sayısı arttıkça ster ağırlıkları önemli ölçüde azalmaktadır.
Hesaplanan korelasyon katsayılarının % 1-5 olasılık düzeyinde güvenilir
olması da bunu göstermektedir. Keza ster ağırlıklarında meydana gelen
değişmenin % 73-98 ininı üretimden sonra geçen süre ile, kalan kısmın (1-r2)
ise, diğer faktörler (işçilik, odunun boyutları, fizyografik, edafik, vb.
faktörler) tarafından açıklanabileceğini “Belirtme Katsayıları”ndan (1—r2=B)
anlamaktayız. Araştırma sonuçlarından ve düzenlenen tablolardan
yararlanılarak herbir orman işletmesi için belirlenen regresyon denklemleri
yardımı ile üretimden sonra geçen zamana göre sLer ağırlıkları bulunabilir.
Bunun için ilgili regresyon denkleminde (X) yerine üretimden sonra geçen
gün sayısı konularak, ster ağırlığı bulunur. örneğin; Erzurum Orman işletmesi
deposunda (İspir) bir ster sarıçam yakacak odununun kesimden sonra 45inci
gündeki (X), ağırlığı (Y) hesaplanmak istenirse;
Y= 456.9-2.316 (45) = 353 kg bulunur.
Doğu Anadolu Bölgesinde sarıçam yakacak odunlarının ster usulü ile alım
ve satımında meydana gelen ihtilaf ları gidermede; ihtilaf hangi yörede ise, o
işletmeye ait denklemleri., grafikleri ve bulunan değerleri kullanmak daha
anlamlı ve yerinde olur.