Diğer Sedimanter Kayalar

STRATİGRAFİ (JFM-203)
Sedimanter Kayalar
Prof. Dr. Levent Gülen
[email protected]
Ders - 2
Sedimanter Kaya Çeşitleri
1- Silisiklastik
2- Biyojenik, biyokimyasal ve organik
3- Kimyasal
4- Diğer
1- Silisiklastik Sedimanter Kayalar:
Fiziksel ve kimyasal bozunmaya uğrayan kayalardan itibaren
oluşan kırıklı kaya parçaları (klast) ve mineraller içeren kayalardır.
Bu kaya parçaları ve mineraller taneler halinde su, rüzgar ve
buzullar vasıtasıyla kaynak bölgeden çökelme bölgesine kadar
taşınırlar.
Yerçekimi kuvvetinin taşıyıcı kuvveti yenmesi sonucunda ise
çökelme gerçekleşir.
Silisiklastik sedimanter kayalar kendilerini oluşturan kırıklı kaya
parçalarının büyüklüklerine ve özelliklerine göre konglomera, breş,
kumtaşı ve çamurtaşı (kiltaşı, silttaşı, şeyl) gibi alt sınıflara
ayrılırlar.
2- Biyojenik, biyokimyasal ve organik Sedimanter Kayalar:
Fiziksel ve kimyasal bozunmaya uğrayan kayalardan itibaren
oluşan bazı kimyasal bileşenler suda çözünürler.
Bu kimyasal olarak çözünmüş malzeme su tarafından önce
ırmaklara, nehirlere ve bunların da taşıması sonucunda göl,
deniz ve okyanuslara kadar taşınırlar.
Göl, deniz veya okyanus suyunda çözelti şeklinde bulunan bu
malzeme uygun fizikokimyasal koşullar altında ya direk olarak,
ya da organizmaların da (plankton) yardımıyla endirek olarak
çökelerek biyojenik, biyokimkasal ve organik sedimanter kayaları
oluştururlar.
Örnegin kireçtaşları, çörtler, fosforitler bu kategoriye ait
kayalardır.
Planktonlar
3- Kimyasal Sedimanter Kayalar:
Bu kategorideki kayalar da aynı biyojenik ve biyokimyasal
kayalar gibi su içindeki çözünmüş halde bulunan kimyasal
bileşenlerlerden itibaren ancak direk kimyasal olarak
(organizmaların katkısı olmadan) çökelirler.
Buna da örnek evaporitlerdir (Tuz, jibs gibi).
4- Diğer Sedimanter Kayalar:
Bu kategorideki sedimanter kayalar oluşum süreçlerinde
ana kayanın fiziksel ve kimyasal bozunma sürecini
içermeyen kayalardır. Bu nedenle de klastların oluşum
mekanizmalarına göre üç ana alt guruba ayrılırlar.
a-Piroklastikler - Volkanik aktivite sonucu oluşurlar.
b-Meteoritikler - Meteorların yeryüzüne çarpmasıyla oluşurlar.
c-Kataklastikler -Tektonik ufalanma, öğütülme sonucu oluşurlar.
Sedimanter Kayaların Yorumlanması:
1-Oluşum yaşı nedir?
2-Başka hangi jeolojik birimlerle birlikte oluşmuşlardır?
3-Sedimanlar ne tür kaynak kayalardan türemişlerdir?
4-Kaynak kayaların lokasyonu neresidir? Yakın, uzak,
hangi yönde?
5-Sedimanlar kaynak bölgede nasıl oluşmuşlardır?
6-Sedimanlar kaynak bölgeden, çökelme bölgesine nasıl
taşınmışlardır?
7-Sedimanter kayalar ne çeşit bir çökelme ortamında
oluşmuşlardır?
8-Sedimanter kayalar ilk oluşum sürecinden beri
herhangi bir değişikliğe maruz kalmışlar mıdır?
Diajenez özellikleri nelerdir?
SEDİMANTER
KAYA
ÇEVRİMİ
Sedimanter kaya tanımlaması:
1-Renk
2-Kompozisyon
a- Kimyasal
b- Mineralojik
3- Doku
a- Kristalin
b- Klastik - Clast-Kırıklı, parçalı (Klastos)
1- Tane Boyu
2- Tane Boylanması (sorting)
3- Tane Şekli (küresel, prizmatik)
4- Tane yuvarlaklık derecesi
Tane Boyu Sınıflaması
ÇAP (mm)
İSİM
256 >
Blok
64-256
Kaya
4-64
Çakıl
2-4
Granül
1/16 - 2
Kum
1/256 - 1/16
Silt
< 1/256
Kil
Tane Boylanması
Tane Boylanması
Tane küresellik ve yuvarlaklık derecesi
Yuvarlaklık Derecesi
4-Fosil İçeriği
Trilobite
(Paleozoik)
Nummulite
(Tersiyer)
(Eosen)
5-Sedimanter yapılar
a- Tabakalanma
b- Tavan yapıları
c- Taban yapıları
6-Sedimanter kaya geometrisi
Tabakalanma
Tavan Yapıları
Akıntı Dalgacıkları (Ripple Marks)
Tavan Yapıları
Kuruma Çatlakları
Taban Yapıları
Oygu İzleri (Flute Casts)