hava nemliliği ve yağışlar

HAVA NEMLİLİĞİ VE YAĞIŞLAR
Hidrometeorları Şu bölümde inceleyebiliriz.
1- Atmosferde ki Su Buharı
2- Atmosferde ki yoğunlaşmış su; Sis ve Bulutlar
3- Yağışlar
ATMOSFERDE Kİ SU BUHARI
Mutlak Nem: 1 m3 hava içindeki su buharının gram olarak aralığına mutlak nem denir ve m3/gr
olarak ifade edilir. Bu değer atmosfer içindeki su buharı miktarını gösterir.
Pratikte 1 mm buhar basıncının yaklaşık olarak 1 m3 havadaki 1 gr. Su buharının varlığını
gösterdiği kabul olunur. Yani 1mm. (1,33 mb.) buhar basıncı = 1 m3/gr mutlak nemdir.
Havanın su buharı alma yeteneği bellidir.
Hava içindeki su buharı miktarı, basınç ve sıcaklıktan başka, su buharı kazancına da bağlıdır.
Mutlak (gerçek) nemin canlılar üzerinde doğrudan doğruya bir etkisi yoktur. En önemli klimatik
etki ise, bir hava kütlesinin yağdırabileceği yağış miktarını belirlemesidir.
Özgül Nem: 1 kg. havadaki su buharının gr. Cinsinden miktarına özgül nem veya karışma oranı
denir.
Bağıl Nem: Genellikle havada bulunan su buharı miktarıyla doyma miktarı arasında bir fark, yani
bir doyma açığı mevcuttur. Uygulamada bu fark bağıl nem şeklinde belirlenir ve havada mevcut
su buharı miktarının havanın doymuşken alabileceği miktarı oranına bağıl nem denir.
Bağıl Nem Çeşitli Biçimlerde Ölçülebilir.
1. Saçlı Higrometreler: İnsan saçının neme karşı duyarlı olmasından yararlanılarak yapılmıştır. Nem
artınca gerilmiş olan saç uzar. Bir göstergeyi hareket ettirir ve hesaplanarak yapılmış taksimattan
doğrudan doğruya bağıl nem okunur. Bu aletlere Higrometre yazıcı olanlara Higrograf denir.
2. Yan yana bulunan ıslak ve kuru termometreler arasındaki farka göre de bağıl nem gözlenir.
3. Çiy Noktası: Yani yoğunlaşma sıcaklığı saptanarak da bağıl nem bulunabilmektedir. Bu amaçla hava,
kapalı bir yerde içinde yoğunlaşma oluncaya kadar soğutulur. Bulunan yoğunlaşma sıcaklığı hazır
çizelgelere bakılarak bağıl nem çıkarılır.
4. Nem emen cisimlerin ağırlığının azalıp çoğalmasına göre de havanın nisbi nemi tayin olunmaktadır.
Kuru Hava: İçinde su buharı olmayan nemin az olduğu havadır.
Nemli Hava: İçinde doyma derecesine varmamak koşuluyla bir miktar su buharı bulunan kuru
havadır.
Doymuş hava: Doyma miktarı kadar su buharı taşıyan havadır.
Yaş Hava: Doyma miktarı kadar su buharı ve yoğunlaşmış, katı veya sıvı su taşıyan havadır.
Aşırı Doymuş Hava: Doyma miktarından çok su buharı taşıyan havadır.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Atmosferde ki Su Buharını Etkileyen Etmenler ve Buharlaşma
Atmosfer içindeki su buharının kaynağı yeryüzündeki sudur. Başta denizler olmak üzere göl yüzeyleri,
bitki örtüsü ve nemli toprak, kar ve buz yüzeylerinden buharlaşarak su atmosfere karışır.
Havadaki su buharı miktarı;
1. Buharlaşma Koşullarına
2. Havanın su buharı alabilme yeteneğine
3. Hava basıncına bağlıdır.
Buharlaşma: Su dolaşımının çeşitli evrelerinde etkisi görülen bir olaydır.
1. Denizlerde ve öteki su yüzeylerinden olan buharlaşma
2. Hava içinde yoğunlaşmış, fakat yağış haline geçmemiş suyun yeniden buharlaşması
3. Yağışı izleyen dönemlerde ki buharlaşma
4. Kara yüzeylerindeki buharlaşma
Buharlaşmayı Etkileyen Etmenler ise çeşitlidir
1. Havanın bağıl nemi, buharlaşma üzerinde en önemli etkisi bulunan etmendir.
2. Sıcaklık, bağıl nemi etkileyerek buharlaşmayı azaltır veya çoğaltır.
3. Rüzgârın Hızı.
4. Hava Basıncı, basınç arttıkça buharlaşmada artar.
5. Yüzeyin Genişliği.
6. Toprak özelliği ve bitkilerin terlemesi.
Atmosferdeki Su Buharının Dikey Dağılışı
Atmosferdeki su buharı miktarı (mutlak nem) yeryüzünden yukarılara yükseldikçe azalır. Bu azalma
oldukça hızlıdır. Çünkü atmosfere ulaşan suyun kaynağı, yeryüzüdür ve havanın su buharı alabilme
kabiliyeti sıcaklık düşüp basınç azaldıkça azalır.
Atmosferdeki Su Buharının Coğrafi Dağılışı
Mutlak nemin (buhar basıncının) coğrafi dağılışı sıcaklığın ve su buharı kaynaklarının kontrolü
altındadır. Buna göre, mutlak nem, Ekvator’dan kutuplara, denizlerden kara içine doğru azalır. Çünkü
Ekvator’da hava sıcaktır, fazla su buharı alabilir, kutuplara doğru ava soğuduğundan nem alma
yeteneği azalır.
Atmosferdeki Su Buharının Zamana Bağlı Olarak Değişmesi
Karalarda, gündüz öğleden sonraları türbülans, yani dikey hava hareketleri yüzünden, öğlen sonu
yüksek değeri görülmez.
Bağıl nemin günlük değişmeleri; sıcaklık ve mutlak nemin tersine bir gidi gösterir. Yani geceleri sabaha
karşı en yüksek, öğleden sonraları en düşük değerine sahiptir. Rüzgârlar genellikle bu gidişi değiştirir.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Bağıl nemin yıllık değişmeleri; sıcaklık değişmelerinin tersi bir gidişe sahiptir. Tropikal ve Muson
bölgelerinde yağmur mevsiminde bağıl nem yüksektir.
Yoğunlaşma
Atmosfer doyma miktarından fazla su buharı içerdiğinde, yani bağıl nem %100 ü aşınca, bu fazla su
buharı yoğunlaşarak çok küçük su veya buz tanecikleri haline geçer. Bu durumda, atmosferde göze
görülmeyen bir gaz olan su buharı, göze görülür hale gelerek sis veya bulutları oluşturur. İşte bu olaya
yani atmosferdeki su buharının su veya buz haline geçmesi olayına yoğunlaşma (kondansasyon)
denir.
Eğer çevre çok soğumuş ve sıcaklık 0 derecenin altına düşmüşse, su buharı 594+79=673 gr kalori
kaybederek doğrudan doğruya buz iğnecikleri haline geçer. Bu olaya Süblimasyon denir.
Havadaki su buharı ancak çevrelerinde suyun yoğunlaşmasına olanak veren ufak tanecikler
bulunduğu zaman yoğunlaşabilir. Yoğunlaşma Çekirdeği adı verilen bu çok ufak tanecikler hava içinde
bulunan çok ufak maddelerdir.
Yoğunlaşmanın Nedenleri ve Tipleri
1. Havanın Alttan Soğuması
2. Havanın Yükselme Nedeni ile Soğuması
Yoğunlaşmayı Önleyen ya da Azaltan Olaylar
1. Havanın Alttan Isınması
2. Havanın Alçalma Nedeniyle Isınması
Sis ve Pus
Sis: Yoğunlaşma yere dokunan hava katmanlarında olduğu zaman buna sis denir.
Duman: kuru toz, is tanecikleri gibi maddelerden oluşur. Kalın olduğu zaman görüşü tamamıyla örter
ve çevreyi karartır.
Pus ve sis ise beyazdır ve deride ıslaklık hissi bırakır.
Güçlü sis 0-200 m
Doğal sis 200-500 m
Hafif sis 500-1000 m
Sisin Nedenleri ve Tipleri
Sis oluşumunda da çiy noktasına erişme daha çok havanın soğuması sonucunda olmaktadır. Sis daha
çok alttan soğuyan kararlı hava kütleleri içinde oluştuğundan genellikle durgun ya da durgun özellikli
yatay hava hareketlerinin bulunduğu yerlerde soğumaların sonucu olarak görülür.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
A. Hava Kütlesi Sisleri
1. Kara Sisleri (Radyasyon sisleri), Durgun hava – Terselmenin sonucu olan sisler.
2. Kıyı ve Deniz sisleri (Adveksiyon sisleri) , Yatay hava hareketlerinin sonucu olan sisler.
3. Yer şekli sisleri (Orografik sisler) Eğimli olarak yükselen hava hareketlerinin sonucu olan sisler.
B. Cephe Sisleri
1. Kara Sisleri (Radyasyon sisleri): Bu sisler, sıcaklık terselmelerinin görüldüğü yerlerde ve
dönemlerde kara içlerinde oluşurlar. Sıcaklık terselmesi, dikey hava hareketlerine engel olduğu için,
su buharı havanın alt katlarında toplanmakta, bu çok nemli hava, soğuk yeryüzüne dokununca
buharlaşma olmakta, yani sis oluşmaktadır.
Terselme Nedeniyle Sis Oluşumu: Özellikle geceleri havanın durgun, açık ve yerden sıcaklık kaybını
(radyasyonunun) çok olduğu geniş kara içi düzlüklerinde görülür.
Arızalı Arazide: Termik sıcaklık terselmesi, ağır ve soğuk havanın vadiler ve havzalara dolmasıyla daha
da güçlenir. Sonuçta kışın, ilkbahar ve yaz başlarında vadilere dolan soğuk hava içinde sis oluşur ve
yüksek yerler bu sis denizi ortasında adalar halinde görülür.
Yüksek Bir Terselme Sisi: Kışın, nemli ve soğuk hava ile dolmuş vadilerin yüksek bölümlerini kuru ve
sıcak hava kaplarsa, genellikle olduğundan daha yüksek bir terselme sisi oluşur.
2. Kıyı ve Deniz Sisleri: Ilık ve nemli hava kütleleri yatay hava hareketleri sonucunda soğuk yeryüzü
üzerine gelirse bu sisler oluşur.

Rüzgâr, ılık denizlerden soğuk karaya eserse karada sis oluşur.
Kışın ve baharlarda denizler ılık karalarda serin olduğu için hava kütlesi alttan soğur ve sis oluşur.

Genellikle Ekvatordan kutuplara doğru esen rüzgârlar, yani sıcak enlemlerden soğuk enlemlere
giden nemli ılık hava kütleleri alttan soğurlar.
Rüzgâr sıcak denizlerden soğuk denizlere esince soğuk sular üzerinde sis oluşur.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan

Subtropikal yüksek basınçlar kuşağında kıtaların batısında sıcak çöllerden soğuk su akıntılarının
bulunduğu serin denizlere esen rüzgârlar da sis oluştururlar.
Rüzgâr sıcak karalardan soğuk denizlere esince deniz üzerinde sis oluşur.

Kutuplarda ki buz örtüleri ütündeki hava sıcaklık kaybı nedeniyle aşırı derecede soğumuştur.
Serin denizler üzerinde ki alçalım hareketi deniz üzerinde sis oluşturur.
Yer Şekli Sisleri (Orografik sisler):
Yoğunlaşma Düzeyi (Doyma Noktası): Havanın su tutabilme kapasitesine doyma noktası denir.
Yere dokunana yoğunlaşmalara sis, yüksekte olanlara bulut denir.
3. Cephe Sisleri
Gezici orta enlem siklonlarında cepheler, birbirine doğru hareket eden hava kütlelerinin karşılaştığı
yerlerdir. Buralarda iki nedenle sis oluşur.
1. Karşılaşan hava kütlelerinden sıcak olanı, soğuk hava üzerinde yükselir. Yükselirken soğuma ise sis
ve bulut oluşmasına neden olur.
2. Daha çok görüldüğü üzere, cephe boyunca, soğuk hava üzerinde yükselen sıcak havadan soğuk
hava içine yağmur halinde dökülen su, soğuk hava içinde su buharı arttırarak, yoğunlaşmaya, bulut
veya sis oluşumuna neden olur.
Sıcak cephelerden alttaki soğuk hava içine olan yağış, yerde sis oluşturur.
Sisin Zamana Bağlı Değişmeleri
Sislerin yıllık değişmeleri, doğuş nedenlerine bağlıdır. Kara sisleri, kışın çok görülür, yazın azdır.
Antisiklon sisleri, kışın büyük kıtalar ortasında, geniş alanlı ve süreklidir. Yazın antisiklonlar
kaybolduğu, geceler kısaldığı için, karalarda dar alanlı havza sisleri, günlük bir dönemlilik gösterir.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Sislerin Coğrafi Dağılışı
Dünyanın en sisli bölgelerinden birisi Yeniyer açıklarında Gulf Stream ve Lablador akıntılarının
karşılaştığı alandır. Buhar adveksiyon sisleridir. Büyük Okyanus’ta Kuril Adaları çevresinde de bu tip
sisler görülür.
Subtropikal okyanusların doğu yanlarında, çöl kıyılarındaki soğuk su akıntılarının bulunduğu yerlerde
de sisler fazlaca olur.
BULUTLAR
Bulutlar, daha çok dikey hava hareketlerine bağlı adyabatik soğumaların etkisiyle yerden yüksekte
oluşan yoğunlaşmaların sonucudur.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Tabaka Bulut (Stratus): Eğer bir hava kütlesinde, alt ve üst hava katları arasındaki sıcaklık farkı azsa,
yani kütle kararlı ise burada dikey (konveksiyonel) hava hareketleri fazla gelişemez; nem alt hava
katlarında kalır ve hafif hava yükselmeleri alçak fakat yaygın bulut katmanlarının oluşmasına neden
olur. Böyle bulutlar çoklukla bütün gökyüzünü kaplar. Bu tip bulutlara tabakalı görünüşleri nedeniyle
Tabaka Bulut (Stratus) denir. Stratuslar, genellikle çok yüksek olmadığından su taneciklerinden oluşur
ve çise halinde uzun süreli yağışlar bırakırlar.
Küme Bulut (Cümülüs): Kütle kararsızsa bu kütlede en ufak bir nedenle dikey (konveksiyonel) hava
hareketleri gelişir. Hele kütlede nem fazlaysa koşullu kararsızlık dikey hareketlerin çok yükseklere,
troposferin üst sınırına kadar gelişmesine neden olur. Bu durumda, kümeler halinde çok yüksek ve
yer yer yoğun bulutlar oluşur. Güçlü yükselme sağanak halinde yağışlara neden olur. Bu küme
halindeki bulutlara Kümülüs denir.
Yükseklikle basınç ilişkisi
Troposferin üst katlarına çıkıldıkça basınçta düştüğü için havanın su kaldırma oranı azalır, bulutlar
seyrelir. Buralarda sıcaklıkta düştüğü için bu seyrek tanecikler buz iğnecikleri halindedir. Onun için
yükseldikçe bulut tipleri geniş ölçüde değişmekle birlikte görünüş ve özellikleri değişir, gittikçe
seyrelen bulutlar güneş ışınlarının geçmesine engel olamazlar.
Orta yükseklikteki bulutlara Alto Bulutlar da denilir. Beyaz renklidir gölgeleri koyu değildir.
Yüksek Bulutlar
Sirüs (Cirüs): Yüksek bulutlar, tümüyle seyrek buz iğneciklerinden oluştuğu için saydam tüy gibi
bulutlardır göğe uzun çizgiler gibi görünürler. Bunlara sirüs denir.
Cirrocumulus (Cc): Tanecikler halinde çok küçük elemanlardan oluşmuş özel bir gölge oluşturmayan
ince beyaz bulut tabakası veya örtü veya bank şeklinde birbiriyle birleşmiş veya ayrık ve az çok
düzgün yayılırlar kırışıklı bir buluttur.
Cirrostratus (Cs): Gökyüzünü tamamen veya kısman örten genellikle de renk renk olaylara sahne
olan, düz veya ipliksi görünüşlü beyazımsı ve saydam bir tül şeklinde buluttur.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Orta Yükseklikteki Bulutlar
Altostratus (As): Gökyüzünü kısmen veya tamamen örter, güneşi kaba bir cam gerisinden görünür
gibi gösterecek derecede oldukça ince kısımlar gösteren bir bulut cinsidir. Mavimsi ve gridir.
Altocumulus (Ac): Beyaz, gri renklidir. Rulo, lemel, galet vb. de oluşmuş kendisine özgü gölgesi olan
bazen kısmen ipliksi veya dağınık birleşik veya ayrık görünüşe sahip bir bulut cinsidir.
Alçak Bulutlar
Stratüs (St.): Güneş tabaka arasında görülebilir olduğunda güneşin çevresi net olarak görülebilir
durumdadır. Sıcaklıkların çok düşük olması dışında stratus hale olaylarına yer vermez. Bazen stratus
yırtık pırtık sıralar şeklinde bulunur.
Kümülüs (Cs): Kule, kubbe veya yuvarlak tepeler şeklinde dikine gelişen genellikle yoğun ve çevresi
iyice belirgin ayrık küme bulutlardır. Bunların tomurcuklanan üst kısımları çoğu zaman bir
karnabahara benzer. Bu bulutların, güneş tarafından aydınlatılan kısımları çok zaman parlak bir
beyazlıktadır, nispeten gölgeli olan tabanları tamamen yataydır. Kümülüslerde bazen yırtık pırtık
görünüşlüdürler.
Stratocumulus: Her zaman karanlık kısımları vardır, rulolar döşeme taşları vb. görünüşler gösteren
ipliksi yapısı bulunmayan bitişik veya ayrık gri veya beyazımsı renkte bank örtü veya tabaka halinde
bulutlardır.
Nimbostratus: Gri bulut tabakasıdır. Bu tabakanın kalınlığı her tarafta güneşi tamamen çevreleyecek
derecededir. Tabakanın altında çok zaman tabaka ile birleşmiş veya ayrık yırtık pırtık görünüşlü alçak
bulutlar bulunur.
Dikey Bulutlar
Kümülonimbus (Cb): Büyük muazzam kule veya dağ şeklinde dik gelişmeli kuvvetli ve yoğun bir
buluttur. Üst bölgesinin bir kısmı genellikle ipliksi yivli perdahlıdır.
İNTERNET KAYNAKLARI
HAVA BASINCI VE NEM
Atmosfer içerisinde bulunan su buharına nem denir. Higrometre ile ölçülür, gr/m3 olarak ifade edilir.
DÜNYADA nemlilik ve yağışın en az olduğu yerler KUTUPLAR ve ÇÖLLER dir. Havada nem oluşabilmesi
için buharlaşma gereklidir. Yani güneş ışınları dik ve dike yakın gelmeli. Bundan dolayı dünyanın en
nemli yerleri Ekvator civarı, en nemsiz yerleri ise Kutuplardır.
Mutlak (mevcut) Nem: Havada bulunan nem miktarıdır ve havadaki nemi tam olarak bu ifade eder.
“gr” cinsinden ifade edilir. Her havada mutlak nem vardır. Genel olarak mutlak nemin artması
buharlaşmaya bağlıdır. Havadaki mutlak nemin azalması ise sadece yağış ile olur.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
* Aslında her havada nem bulunur. Dünyanın nemlilik ve yağışının en az olduğu yerler Kutuplar ve
Çöllerdir. Havada nem oluşabilmesi için buharlaşma gereklidir. Yani güneş ışınları dik ve dike yakın
gelmeli. Bundan dolayı dünyanın en nemli yerleri Ekvator civarı, en nemsiz yerleri ise Kutuplardır.
* Kutuplarda buharlaşma çok az olduğu için yağış oluşma olasılığı da o kadar azdır. Havadaki nemin
yağışa dönüşebilmesi için havanın soğuması gerekir. Kutuplar soğuma şartını yerine getiriyor fakat
buharlaşma çok az olduğu için fazla nem olmadığından yağışta olmuyor.
* Çöller ise çok sıcak olduğundan ve yıllık sıcaklığı hep fazla olduğundan yağış oluşması için gerekli
olan soğuma şartını yerine getirmez.
Buharlaşmayı etkileyen 5 faktör vardır:
* Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.
* Hava Basıncı: Basıncın yükselmesi buharlaşma oranını azaltır.
* Havadaki Nemlilik Miktarı: Havanın bağıl nem oranı düşükse buharlaşma fazla olurken, bağıl nem
oranı yüksek ise buharlaşma oranı azalır.
* Rüzgâr Etkisi: Rüzgârın şiddetli estiği yer ve zamanlarda buharlaşma fazla olur.
* Buharlaşma Yüzeyi: Buharlaşma yüzeyinin geniş olması buharlaşma miktarını arttırır.
Havadaki nemlilik ile ilgili çok iyi bilinmesi gereken üç tanım var;
1. Mutlak (mevcut) Nem: Havada bulunan nem miktarıdır ve havadaki nemi tam olarak bu ifade eder,
. “gr” cinsinden ifade edilir. Her havada mutlak nem vardır. Genel olarak mutlak nemin artması
buharlaşmaya bağlıdır. Havadaki mutlak nemin azalması ise sadece yağış ile olur.
2. Maksimum Nem (doyuran nem): Bir hava kütlesinin belli bir sıcaklıkta en fazla taşıyabileceği nem
miktarıdır. “gr” cinsinden ifade edilir. Sıcaklık arttıkça Max nem artar. Yani hava ısındıkça havanın
nem taşıma kapasitesi artar. Örnek: 15ºC sıcaklıktaki bir hava kütlesi 10,5 gr nem taşıyabilir. Yani 10,6
gr mutlak nem olursa bu hava kütlesi yağışa geçer. Bardağı taşıran son damla mutlak nemin max nemi
geçmesidir.
3. Bağıl (Nisbi, Oransal) Nem: Havadaki mutlak nemin yine o havanın taşıyabileceği nem miktarına
(max nem) oranıdır. “%” olarak ifade edilir. Örneğin 20ºC lik bir hava kütlesi en fazla 14.4 gr nem
taşıyabiliyor ama havada 7.2 gr nem var, bu durumda havanın Bağıl Nemi %50 dir. Örnek: Bir hava
kütlesinde 5 gr nem var ve o hava kütlesi 20 gr nem taşıyabiliyor. Bu durumda bağıl nem %25tir. Aynı
havanın nem açığı ise %75tir. Eğer hava soğur ise bağıl nem artar, çünkü havanın nem taşıma
kapasitesi (max nem) azalır ve aynı Mutlak Nem % olarak daha fazla oranda bir nemmiş gibi ifade
edilir.
* Sıcaklık arttıkça mutlak nem artar.
* Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
* Sıcaklık arttıkça maksimum nem artar.
* Mutlak nem arttıkça bağıl nem artar.
* Yükseklere çıkıldıkça, denizden uzaklaştıkça, gündüzden geceye gidildiğinde, yazdan kışa
geçildiğinde, ormanlık bir alandan açık bir alana geçildiğinde Mutlak Nem azalır.
YOĞUNLAŞMA
Yoğunlaşama; yer ve sıcaklık özelliklerine göre ikiye ayrılır:
1. Yer Durumuna Göre:
a. Yükseklerde yoğunlaşanlar: Yağmur, kar, dolu.
b. Yeryüzünde yoğunlaşanlar: Çiğ, kırağı, kırç.
2. Sıcaklık Durumuna Göre:
a. 0ºC altında yoğunlaşanlar: Kar, kırağı, kırç, dolu.
b. 0ºC nin üstünde yoğunlaşanlar: Yağmur, bulut, çiğ ve sis'tir.
Not: Herhangi bir hava kütlesi sıcak bir yerden soğuk ve serin bir yere giderse yoğunlaşır ve ilk etapta
sis oluşur. Bu sis yağmura da dönüşebilir.
YAĞIŞLAR
Oluşum nedenlerine göre üç çeşittir.
1. Konveksiyonel (Yükselim, siklonik) Yağış: Isınan havanın yükselmesi ve soğumaya uğramsı ile
oluşur. Çünkü yükseklere çıkıldıkça hava sıcaklığı 200m de 1ºC düşer. Soğuyan havanın bağıl nemi
artar ve yoğunlaşarak yağış oluşturur.
* Dünya üzerinde buharlaşmanın en fazla olduğu yerlerden biri olan EKVATOR bölgesinde bu yağış
çeşidi görülür. Güneş ışınları her zaman dik ve dike yakın açılar ile geldiği için sürekli yükselen hava
kütleleri yağış yapar. Bundan dolayı dört mevsim düzenli yağış olur. SAVAN, STEP,
KARASAL ve TUNDRA ikliminde de bu yağış çeşidi görülür. Türkiye'de ise İç Anadolu'daki Kırkikindi
yağmurları (ilkbaharda) konveksiyoneldir. Doğu Anadolu'da oluşan yaz yağmurları da
konveksiyoneldir.
2. Orografik (Yamaç) Yağış: Denizden gelen nemli hava kütleleri kara üzerinde bir dağ yamacı
boyunca yükselir ve soğur ise yağışa sebep olur. Muson Asya’sı (G.D. Asya)nda görülen MUSON iklimi
bu yağışa en iyi örnektir. Ayrıca Ilıman Okyanus ikliminde de yer yer görülür. Türkiye'de Karadeniz
İkliminde görülür. Çünkü kuzeyden gelen rüzgârlar, denize paralel uzanan dağlar boyunca yükselerek
soğur ve yağış bırakır.
3. Cephe (Frontal) Yağış: Farklı özellik ve sıcaklıktaki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarına cephe
denir. İki farklı basınç özelliği gösteren hava kütlesi karşılaştığında yüksek basınç alçalır, alçak basınç
ise yükselip yüksek basıncın üzerine çıkar ve soğuyarak yağış getirir. Dünyada, 60º DAB alanlarında
Kutup rüzgârları ile Batı rüzgârlarının karşılaşma alanlarında cephe olur ve yağış görülür. Burada
görülen iklim ILIMAN OKYANUS (OKYANUSAL) iklimdir. Türkiye'de Kışın Akdeniz ikliminde görülür.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Türkiye'de Bölgelerin en fazla yağış aldığı mevsimler:
KARADENİZ bölgesi: Sonbahar
AKDENİZ ve EGE bölgesi: Kış
DOĞU ANADOLU: Yaz
İÇ ANADOLU: İlkbahar
Dünyanın En Fazla Yağış Alan Yerleri:
1. Ekvatoral Bölge
2. Muson Asya'sı
3. Orta Kuşak Karalarının Batı kıyıları (Okyanusal iklim), 60ºEnlemleri ve çevresi.
Dünyanın En Az Yağış Alan Yerleri:
1. Dinamik Yüksek Basınç alanlarındaki çöller (30º enlemleri).
2. Karaların iç kesimleri ve kutuplar.
NOT: Her mevsim yağışlı olan bir yerde yağış rejimi düzenlidir. Akarsu akış rejimi düzenlidir. Tarımda
sulamaya gereksinim duyulmaz ve sulamanın yetersiz olduğu kurak bölgelerde uygulanan NADAS
(toprağı bir yıl dinlendirme) yöntemi bu bölgelerde uygulanmaz. NADAS, yağışın yeterli olmadığı
yerlerde uygulanan bir yöntemdir.
Atmosferdeki su buharının gaz halden sıvı ya da katı hale geçmesine yoğunlaşma denir.
Yoğunlaşmanın temel nedeni sıcaklığın düşmesidir.
Yoğunlaşma Çeşitleri
1) Havanın Alttan Soğumasına Bağlı Yoğunlaşma: Bu tip yoğunlaşma ile sis oluşur. Yatay ya da yataya
yakın hareket eden ılık ve nemli bir hava kütlesinin kendisinden daha soğuk bir zemin üzerinden geçişi
sırasında içindeki su buharının su zerrecikleri şeklinde yoğunlaşmasına sis denir.
a) Hava Kütlesi Sisi: Genellikle hava hareketlerinin yatay yönde ve yavaş olduğu yerlerdeki ısı kaybı
sonucu oluşan sislerdir.
b) Kara Sisi (Radyasyon Sisi): Kara sisleri sıcaklık terselmesinin görüldüğü yerlerde ve dönemlerde kara
içlerinde oluşur.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan
Sıcaklık Terselmesi: Bazı dönemlerde yerin aşırı enerji kaybetmesi, dağlardan çukur alanlara soğuk
havanın inmesi, sıcak havanın üstüne soğuk havanın gelmesi ya da alçalan havanın alt bölümlerinin
soğuması gibi nedenlerle hava tabakasının sıcaklığı yerden yükseldikçe düzenli olarak azalmaz. Belirli
bir yükseltiye kadar artan sıcaklık sonra yeniden düzenli olarak azalmaya başlar. Bu olaya sıcaklık
terselmesi denir.
c) Kıyı ve Deniz Sisi (Adveksiyon Sisi): Yatay hava hareketleri sonucunda ılık ve nemli hava kütlesinin
kendinden daha soğuk zemin üzerinden geçtiği kıyılarda ve deniz üzerinde oluşan sislerdir. Örneğin
İngiltere’de batı rüzgârlarının ve Gulfstream sıcak su akıntısının etkisi ile bu tip sisler yıl boyunca
görülür.
d) Yer şekli Sisi (Orografik Sis): Yamaç eğimi az olan yerlerde ılık ve nemli hava kütlesinin yamaç
boyunca yükselmesi ve bunun sonucunda içindeki su buharının soğuyarak yoğunlaşması ile oluşan
sislerdir.
e) Cephe Sisi: Sıcaklık ve nem bakımından farklı hava kütlelerinin karşılaşma bölgelerinde, sıcak hava
soğuk hava üzerinde yükselir. Yükselen sıcak havada olan yoğunlaşmalar sonucunda soğuk hava içine
su buharı katılır. Nem miktarı artan soğuk havanın yoğunlaşmasıyla sis ya da bulut oluşur.
UYARI: Sis yoğunluğu havanın nem taşıma kapasitesine bağlı olduğundan, gece daha fazladır.
2) Yükselen Havanın Soğumasına Bağlı Yoğunlaşma: Bu tip yoğunlaşma ile bulut oluşur. Bir hava
kütlesinin dikey yönlü hareketi sırasında, yerden yükseldikçe içindeki su buharının su zerrecikleri
şeklinde yoğunlaşmasına bulut denir. Bulutların güneş ışınlarını engelleyici etkisi ile yeryüzünün aşırı
ısınıp soğuması önlenir.
Cihan Altun | twitter.com/altunchn | youtube.com/altuncihan