PowerPoint Sunusu
advertisement
ÜREME SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Üreme sistemi •Organizmanın yaşamını sürdürmesi Diğer sistemlerle birlikte homeostazisin korunmasında rol alır ve böylece farklı çevresel koşullarda organizmanın canlı kalabilmesi sağlanır •Türün devamını sürdürmesi Üreme sistemi genetik bilgi paketinin nesilden nesile geçmesini sağlar ve böylece türün zaman içinde korunması sağlanır Üreme sisteminin temel işlevi •Cinsiyet hücrelerini üretmek: –sperm, ovum •Cinsiyet hormonlarını salgılamaktır: –Androjenler, östrojenler ve progesteron Gonadlar, kanallar ve yardımcı yapılardan oluşur. BAZI KAVRAMLAR • • • • • PUBERTE SPERMATOGENEZ OOGENEZ GONADLAR OVUM Puberte •Gonadların endokrin ve gametojenik işlevlerinin üremeyi mümkün kılan düzeye ilk kez ulaştığı dönemdir. •Doğumdan sonra puberteye kadar her iki cinste de gonadlar sessizdir. ERGENLİK DÖNEMLERİ A.Buluğ (Erinlik) veya Ergenliğin başlangıcı: 11-14 yaş kızlar 13-15 yaş erkekler B.Ergenliğin ortaları : 14-16 yaş kızlar 15-17 yaş erkekler C.Ergenliğin sonları :16/17-21 yaş olmak üzere 3 ana dönemde incelenebilir. •Pubertenin başlangıcı • Hipotalamustan pulsatil olarak GnRH salgılanması hipofizden gonodotropin (FSH ve LH) salgılanmasını uyarır •Pubertenin gecikmesi veya yokluğuna –primer amenore Spermatogenez • Aktif seksüel yaşam sürecinde, önhipofiz gonadotropik hormonlarının uyarısı sonucunda testislerdeki seminifer tüplerde gerçekleşen ve yaşam boyu süren sperm oluşma olayı. Spermatogenez • Başlangıç ve bitişi – Puberteden hemen önce başlar – Yaşam boyu sürer, yaşlılıkta giderek azalır • Seminifer tübüllerde gerçekleşir – Mayoz sonucu haploid hücreler oluşur – Her birincil spermatosit 4 olgun sperm üretir • Spermin olgunlaşması 65-70 gün sürer Oogenez • Dişi cinsiyet hücrelerinin gelişip olgunlaşmasına verilen isimdir. • Süreç: fetal hayatta başlar, menopozda sona erer – Gebeliğin 5-6 aylarında oogonia sayısı en yüksek değere ulaşır (6-7 milyon) ve ilk mayoz bölünmeye gider – Birincil oosit doğumda 1-2 milyon, – Pubertede 400,000 – Üreme çağında 400 – menopozda birkaç tanedir • Oogenez süreci iki kez duraklar – Doğum öncesi – puberte – Ovulasyon öncesi – döllenme • Dönemler halinde devam eder • Her birincil oositten bir tek olgun ovum gelişir Gametogenezdeki temel farklar • Spermatogenez – Pubertede başlar • Sperm olgunlaşması bir kez başladıktan sonra duraklama olmaz – Her birincil spermatosit 4 olgun spermi oluşturur – Yaşam boyu sürer, yaşlılıkta azalır • Oogenez – Fetal hayatta başlar • İşlem iki kez duraklar – Her birincil oosit tek bir olgun ovumu oluşturur – Erişkin yaşamı sırasında sonlanır • Menopoz Erkek üreme sistemi • Üreme sisteminin temel işlevi – Puberte – Erkek ve dişi gametogenezindeki temel farklar • Erkek üreme sistemi ve işlevlerinin düzenlenmesi – Erişkin erkek üreme organları ve işlevleri – Spermatogenezin düzenlenmesi – testosteronun etkileri ve salgısının düzenlenmesi – Erkek cinsel işlem performansının düzenlenmesi Yapılar • Testisler • Yardımcı bezler – Seminal veziküller, – Prostat bezi, – Bulboüretral bezler • Yardımcı kanallar – – – – Epididimis, Ductus deferens, Ejekülatör kanal, Üretra • Penis Erişkin erkek üreme organları •Testisler: Gametogenez ve steroid üretimi •Epididimis: Spermin olgunlaşma ve depolanması •Vas-Ductus Deferens: Epididimis ile üretra arasındaki kanal •Ejekülasyon kanalları •Üretra Erkek Gonadları Testisler • Embriyogenezde abdominal kavitededir • İnguinal kanal yolu ile skrotuma iner ve abdomen dışında gelişmesini sürdürür – Spermatogenez vücut ısısının hafif altındaki ısılarda devam eder (skrotum ısısı 320C) • Kriptorşidizm: Testisler skrotuma inmez – Spermatogenez olmaz – Kanser riski artar Erişkin erkek üreme organları Yardımcı cinsiyet bezleri •Prostat, bulboüretral bezler, seminal veziküller –Tümü birden spermin içinde yaşadığı ve ejekülasyon anında spermle birlikte atılan seminal sıvıyı üretirler Semen = Sıvı + sperm •Üretra Hem üriner hem de üreme kanalıdır Sperm • Seminifer tüplerde oluşan spermler epididimiste kaldıktan sonra hareket ve dölleme yeteneği kazanırlar. • Genç erişkinde iki testis günde yaklaşık 120 milyon sperm üretirler. • Olgun sperm hareketlidir ve sıvı ortamda dakikada 1-4 mm hızla hareket eder. • Sperm erkek genital kanallarında 1-2 hafta canlı kalabildiği halde kadın genital kanallarında sadece 1- 2 gün yaşar. Testisler • İki farklı işlev; hormon ve sperm üretimi. • Leydig hücreleri hormon üretir (testosteronun %95’i, az miktarda östrojen ve inhibin), • İnhibin sperm üretimini kontrol eder. • Sperm seminifer tübüllerde üretilir, • Sperm üretim işlemi 70 günde tamamlanır, pubertede başlar, • Yılda milyarlarca sperm üretilir. Epididimis, Vas Deferens • Seminifer tübüller epididimis içine açılır, • Spermler bu uzun yolu haftalar içinde katederek olgunlaşır, • Vas deferens 40 cm uzunluğunda bir tüp, spermatik kord içinden geçer, • Vasektomide iki taraf vas deferens kesilir. Prostat ve ilişkili organlar 1 • Prostat ceviz büyüklüğünde, • muskular ve glandüler yapılardan oluşur • Seminal sıvının (ejak sıvısı) %30’unu P salgılar • Enfekte olabilir ve kanser oluşabilir. • Prostat en iyi rektal muayenede değerlendirilir, Prostat ve ilişkili organlar 2 • Seminal sıvının %70’i seminal vezikülden • Her ejakulat 3-5 ml semen (sem sıvı+sperm) • 1 ml semen içinde 40-120 milyon sperm, • Sperm miktarı ejak sıklığıyla değişken, • Sem sıvı su, mukus yanında bir çok kimyasal içerir; – Şeker, spermlerin enerji kaynağı; – bazlar, üretra ve vajinanın asiditesini nötr; – PG, uterus ve fallopları kontrak. sperm hareketini kolaylaştırır. Prostat ve ilişkili organlar 3 • Bulboüretral-Cowper bezleri iki adet bezelye büyüklüğünde, • Prostatın hemen altında, • Ejak öncesi sıvıyı üretir uyarılma esnasında salınır, • Üretranın asitini nötralize eder, • Bazen içinde birkaç canlı sperm olabilir!! Leydig hücreleri •İnterstisyel alanda bulunurlar •LH reseptörü içerir ve cevap verirler •LH uyarısı sonucu testosteron üretirler. –testosteronun bir kısmı dolaşımına katılır –Sertoli hücrelerine geçerek burada androjen bağlayan protein sayesinde konsantre edilirler •Spermatogenez için dolaşımdakinden çok daha fazla miktarlarda testosteron varlığı gerekir. testosteron sentezi • testosteron testislerin interstisyel leyding hücrelerinde sentezlenir. • Çocukluk çağında 10-13 yaşına kadar testosteron üretilmez. • Puberte döneminde ön hipofiz gonadotropik hormonların etkisiyle yapımı hızlanır, 50 yaşından sonra düşmeye başlar, 80 yaşında maksimum düzeyin % 20-50 sine iner. testosteronun etkileri • İntrauterin gelişmede • FSH ile birlikte gametogenezin sürdürülmesi • Hipofize etkileri: LH salgısını inhibe eder. • Protein-anabolik etkileri ile büyümeyi destekler. • Davranışsal etkileri: libido ve saldırganlık testosteronun etkileri (devam) • İkincil cinsiyet özelliklerinin gelişmesi ve korunmasını sağlar. – Dış üreme organları – İç üreme organları – Ses – Saç ve kıllanma – Zihinsel – Deri yağ bezleri testosteron; primer ve sekonder seks karakaterlerinin gelişimine etkileri • Penis, skrotum ve testislerde büyüme, • Vücut kıllarının dağılımına etkileri – Pubis, göbeğe doğru, yüzde, göğüste, az oranda da sırtta ve diğer vücut bölgelerinde kıllanma. • Kellik; – testosteron+genetik yatkınlık başın tepe kısmındaki saç büyümesinde yavaşlama . • Sese etkisi-kalınlaşma • Deri ve akne gelişimine etkisi – Deride kalınlaşma ve yağ bezlerinde salgılama artışı • Protein oluşumu ve kas gelişimini artırır • Kemik büyümesi ve kalsiyum depolanmasını artırır • Bazal metabolizmayı artırır Sperm sayısı ve fertilite • Her koitusta ejekülattaki semen miktarı 3,5 ml kadardır ve her ml de yaklaşık 120 milyon sperm bulunur. • Hareketliliği - % 60 hareketli • Her ejekülatta toplam 400 milyon sperm bulunur. • Mililitredeki sperm sayısının 20 milyonun altına düşmesi koşulunda kişi infertil olmaya adaydır. II. Kadın üreme sistemi • Kadın üreme organları ve over foliküllerinin işlevsel yapısı • Foliküllerin büyüme ve gelişmesi, ovulasyon ve korpus luteum oluşumu • Kadında aylık ritmin düzenlenmesi • Menstrüel siklüsde etkilenen yapılar • Kadın cinsiyet hormonları ve işlevleri • Menstrüel siklüsde üretken dönem • Menopoz Kadın üreme sistemi Kadında üreme işlevi iki büyük evreye ayrılır 1. Vücudun gebeliğe hazırlanması 2. Gebelik Dişi üreme sistemi; fizyolojisi • Dişi üreme sistemi daha komplekstir. • Yumurta hücresi üretimi yanında, fertilizasyondan sonra embriyonun beslenmesi, taşınması, korunması gibi işlevleri de vardır. • Yapılar; 1. Ovaryumlar-Overler, 2. Uterus tüpleri (fallop tüpleri), 3. Uterus, 4. Vajina, 5. Dış genital organlar, 6. Meme bezleri Overler: “Yumurtalıklar” • Uterusun her iki yanında, yumurta şeklinde organlar, • Uterusa bir bağ-ovarian ligament ile tutunurlar, • İki işlev; – 1) hormon üretimi, – 2) yumurta üretimi ve salınımı • Bebek kız doğmadan önce 6-7 milyon yumurtaya sahipken, çoğu doğum öncesinde yok olur, • Yenidoğan kızda 400 bin olgunlaşmamış yumurta, • ÜREME ÇAĞINDA 400 CİVARI OLGUNLAŞMAMIŞ YUMURTA, • Puberteden menapoza her ay yalnız bir yumurta folikülden salınır. Fallop tüpleri • Yumurtanın overlerden uterusa geçişini sağlayan kanallardır, Döllenme yeridir • Uterusta başlar, yana doğru 10 cm uzunluğunda, • Son kısmı huni şeklinde, uzun parmaksı uzantıları (fimbria), • İç yüzeyleri uzun saç benzeri cilia ile kaplı, • Overler tarafından atılan yumurtalar yakalanır, tüp içinde spermle karşılaşır. Kadın üreme organları • Uterus – İçi boş, kalın duvarlı kas tabakasından oluşur – Embriyo/fetusun implante olduğu ve geliştiği yer – Menstrüasyon endometriyum tabakasında gerçekleşir – Serviks = Uterusun alt bölümü; vajinaya açılır • Vajina – Uterusu vücut dışına bağlayan kanal Uterus: Rahim • • • • Ters dönmüş armut, kalın duvarları kas yapı. Boy 7.5 cm, en 5 cm, Duvarı 3 tabaka, içten dışa; Endometrium; iç yüzeyi kaplar, mens ile üçte ikisi dökülür, • Myometrium; kalın düz kas tabakası, cinsel uyarılma, orgazm, doğum ve mens esnasında kontraksiyon, • Perimetrium; dış yüzeyi kaplayan ince membran Folikülün Büyüme ve Gelişmesi • Hormona bağımlı döngüsel bir süreçtir • Folikül grupları olgunlaşır ve baskın folikül (ler) kadında her 28 günde bir ovulasyona uğrar (25-35 gün) • Ovulasyondan sonra; yırtılan folikül korpus luteumu oluşturur. Korpus Luteum • progesteron üreten yapıdır • Progesteron (= gebelik hormonu) – Uterusu başarılı implantasyona hazırlar ve gebeliğin sürdürülmesini sağlar • Gebeliğin oluşmadığı koşulda dejenere olur (süreç ovulasyondan sonraki 14. günde tamamlanır) • Progesteron/östrojen düzeyindeki düşme uterusun endometriyum tabakasının dökülmesine neden olur = menstrüasyon Gebelik oluşursa: • İlk üç ay boyunca korpus luteum,progesteron salgılamayı sürdürür • Korpus luteumun gelişmesini ve devamını sağlayan: – İnsan koryonik gonodotropini (Human Chorionic Gonadotropin= hCG): • gebeliğin erken dönemlerinde plasentadan salgılanır. • Gebeliğin sonraki 2/3 ünde progesteron kaynağı plasentadır Ovulasyon • Aylık peryotlar halinde olgunlaşmış yumurta hücresinin (ovum) folliküllerden salındığı olay Kadında aylık ritmin siklusun düzenlenmesi 25-35 gün Menstrüel Faz: 1-5. günler • Yaklaşık 5 gün sürer • 30-80 ml kan kaybedilir • Kanamanın 1. günü = döngünün 1. günüdür • Korpus luteumdan salgılanan östrojen ve progesteron düzeyi azalınca fonksiyonel endometriyum tabakası dökülür =Menstrüasyon •FSH etkisi ile overlerde yeni foliküller büyümeye başlar Pre-ovulatuvar Faz: 6-14. günler • Menstrüasyon ile ovulasyon arasındaki süreç • FSH yeni foliküllerin gelişmesini sağlar = foliküler faz / over • Olgunlaşan foliküllerden östrojen salgılanır • Östrojen endometriyumun proliferasyonunu uyarır = proliferatif faz / uterus Ovulasyon • Döngünün yaklaşık 14. gününde gerçekleşir • Gelişen foliküllerden östrojen üretiminin giderek artması hipotalamusu ve hipofizde LH salgılayan hücreleri uyarır – Azalmış olan GnRH salgısı artar • Hipofizden LH salgısı artar • LH salgısının doruğa çıkması ile sonuçlanır • LH doruğu ovulasyonu tetikler. Ovum atılır Post - Ovulatuvar Faz: 15-28. günler • Folikül LH etkisi ile korpus luteuma dönüşür – Korpus luteum progesteron salgılayarak endometriyumu etkiler = luteal faz / over •Endometriumda salgı bezleri etkinleşir ve embriyonun implantasyonunu kolaylaştıran değişimler oluşur =Sekretuar veya salgısal faz / uterus Gebelik oluşmazsa • Korpus luteum geriler; progesteron ve östrojen düzeyleri düşer • Endometriyumun kan desteği azalır • Endometriyal dokular dökülür = menstrüasyon Menstrüel siklüsün düzenlenmesi • Foliküler faz – Ovulasyondan öncedir – Süresi daha değişkendir • Luteal faz – Ovulasyonu takip eder – Çok az değişkenlik gösterir; genellikle 14 gün sürer Hormonlar •Östrojen, progesteron, relaksin, inhibin –Overler ve plasentadan salgılanırlar –Östrojen •Kadın ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişmesi ve sürdürülmesi –Progesteron •Endometriyum ve memenin gelişmesi –Relaksin •Gebeliğin sonunda simfiz pubisin gevşemesi –İnhibin •FSH salgısının inhibisyonu Östrojenlerin etkileri •Üreme organlarında –Endometriyum, serviks ve vajina üzeride proliferatif etki –Foliküllerin gelişmesini kolaylaştırır, fallop tüplerinin hareketini artırır –Uterus kan akımını artırır, miyometriyumun uyarılma eşiğini düşürür, oksitosine duyarlılığını artırır Östrojenlerin etkileri •Endokrin organlarda –FSH salgısını azaltır –Hipofiz boyutlarını artırır –Anjiyotensinojen ve tirod bağlayıcı globulin salgısını artırır (sıvı-elektrolit dengesi) –Epifiz kapanmasına neden olur –Protein anabolizan –Kan kolesterolünü düşürür •Memelerde –Kanallarda gelişme (memenin büyüme hormonu) Özetle Östrojenlerin etkileri • Uterus ve dış genital organlarını gelişimini sağlar, • Follop tüplerinin gelişimini sağlar, • Meme bezlerinin gelişimini uyarır, • İskelet sisteminin büyümesini hızlandırırlarileri yaşlarda eksiklikleri osteoporoza yol açar. • Protein birikimin hafifçe artırırlar, • Deri altı yağ dokusunu artırır, • Derinin yumuşak ve düzgün olmasını sağlarlar, Progesteronun etkileri •Uterus –Endometriyum, serviks ve vajina üzerindeki sekretuar etki –Miyometriyumda östrojene zıt etki gösterir, uyarılabilirliğini ve oksitosine cevabını azaltır –Endometriyumdaki östrojen reseptörlerinin sayısını azaltır •Memede –Lobül ve alveollerin gelişimini uyarır •Beyinde –LH salgısını inhibe eder, östrojenin etkisini güçlendirerek ovulasyonu önler Progesteronun etkileri Progesteronun salgısı siklusun ikinci yarısında artar ve şu etkileri sergiler; • Uterusu geliştirerek implantasyona hazırlar, • Fallop tüplerinde salgı ile ilgili değişimleri başlatır, • Meme bezlerini geliştirir, göğüslerin kabarmasını sağlar, Fertilizasyondöllenme • Sperm ile ovumun birleşmesi • Olgunlaşmış yumurta hücreleri uterus tüpleri tarafından alınır ve uterusa iletilir. • Ovum genellikle uterus tüplerinde-ampullada fertilize edilir (eğer sperm varsa). • Spermlerin tüplere ulaşması 65-75 dakika sürer • Döllenme sperm-ovum kaşılaşmasından itibaren 30 dakikada sona erer İmplantasyon • Döllenen ovumun uterusa implantasyonu ovulasyondan sonra 5-10 gün içinde gerçekleşir • Uterus fertilize olan ovumun yapışma yeridir. • Gebelik oluşursa uterus fetüse ev sahipliği yapar. • Endometriyum olarak adlandırılan uterus iç duvarı her ay olası bir gebelik için gelişir, kalınlaşır. • Fertilize olan ovumun uterusa yerleşmesine implantasyon denir. • Eğer gebelik olmazsa endometriumun bu gelişen bölümü menstruasyon olayında yıkılır ve dışarı atılır. Menstrüel siklüsde üretken dönem •Döllenme için en uygun cinsel birleşme dönemi ovulasyondan önceki 48 saat ovulasyondan sonraki birkaç saattir –Ovulasyon LH doruğundan 10 saat sonra gerçekleşir –Ovumun döllenebilme süresi 24 saat –Spermin dölleyebilme yeteneği 3-5 gün •Üretken dönem 4-5 gündür Menopoz • Menstrüasyonun kesilmesi • 45-55 yaşlarında olur • Overler FSH’a cevap veremezler • Kalan folikül sayısı azalır • Östrojen düzeyi azalır • Üreme organlarında gerileme olur • Sıcak basmaları ve psişik belirtilerle karakterizedir Kadın ve menstrüel bozukluklar • Amenore- menstruel kanamanın olmayışı – Primer-Aet görmenin gecikmesi, Kızlarda 16 yaşında ikincil cinsiyet özellikleri olmasına karşın menstruasyonun olmayışı – Sekonder:Menarşdan sonra ardı sıra 2-3 siklusun olmamaması hali. • Dismenore-Ağrılı ve zor menstruasyon kanaması, • Histerektomi-uterusun alınması • Ooferektomi-overlerin alınması • Endometriyozis-rahim içine ait endometriyal hücrelerin rahim dışındaki varlığı • Premenstrüel sendrom (PMS)- kadınların adet döngüsü ile ilgili fiziksel ve duygusal belirtiler topluluğudur • Vaginitis: Vajinanın inflamasyonu, • Uterus prolapsusu: uterusun vajinaya doğru çıkıntı yapması. Doğum Kontrol Yöntemleri Kontrasepsiyon: doğum kontrolü • Gebeliğin engellenebileceği aşamalar – Ovulasyon/ sperm üretimi – Döllenme – İmplantasyon • Yöntemler geri dönüşümlü/ geri dönüşümsüz olabilir Doğum kontrol yöntemleri ve mekanizmaları 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Doğal yöntemler Bariyer yöntemleri Rahim içi araçlar Oral kontraseptifler Enjeksiyon ve implantlar Postkoital korunma Gebeliğin tıbbi olarak sonlandırılması Erkeğin hormonal kontraseptifleri Sterilizasyon Doğal yöntemler - Periyodik korunma Tahminler: •Ovulasyon beklenen menstruasyondan önceki 14. günde gerçekleşir •Oosit ovulasyondan sonra 24 saat canlı kalabilir •Kadın üreme yollarında spermin dölleyebilme yeteneği 2 gün (3-5) –Ovulasyondan 3 gün önce, 1 gün sonra Doğal yöntemler - Periyodik korunma 1. Ritim veya takvim yöntemi 2. Bazal vücut ısısı 3. Servikal mukus (Billings yöntemi) Cinsel yolla bulaşan hastalıklar • HIV/AIDS • Hepatit B ve C • Gonore, Sifiliz ve Clamidya İnfertilite • Herhangi bir korunma yöntemi kullanmadan en az 1 yıl süreyle gebe kalınamaması durumudur • Kadın ve erkeğin anatomik ve cinsel işlev bozukluğu açısından incelenmesi gerekir GEBELİK •Döllenmiş ovumun implantasyonundan fetusun doğumuna kadar geçen süreçtir •40 hafta sürer –Son menstrüel siklüsun 1. gününden itibaren 284 gün Plasentanın işlevleri • Besin ve oksijen sağlar – ilaçlar, alkol, nikotin vb. maddeler kolayca plasentadan geçer • Fetusa ait metabolik ürünleri ve karbondioksiti uzaklaştırır • Hormon üretir – hCG, progesteron ve östrojenler (östradiol ve östriol)
