Üretim ve dış ticaret yapısında dönüşüm

Türkiye’nin Üretim ve Dış Ticaret
Yapısında Dönüşüm:
Küresel Yönelimler ve Yansımalar
Zafer Yükseler
Ercan Türkan
TÜSİAD “Küresel Ekonomiye Entegrasyon Sürecinde Büyüme” Semineri
28 Şubat 2008, İstanbul
1
Sunum İçeriği*
¾ I- Üretim modelinde değişim: ithalatlaşma,
Sektörler itibariyle ihracat ve ithalat gelişmeleri,
İmalat sanayinde ihracat ve ithalatın üretim ve toplam arza oranları,
Sektörler itibariyle dış ticaret dengesi,
Üretimde doğrudan ve dolaylı ithal girdi kullanımı - I/O analizi,
¾ II- Üretimin uluslararasılaşması: endüstri-içi ticaret,
Endüstri-içi ticaret ve marjinal endüstri-içi ticaret oranları,
Endüstri-içi ticaretin imalat sanayi üzerine etkileri,
¾ III- Dış ticarette coğrafik değişim: asyalılaşma,
Dış ticarette ülke yoğunlaşma oranları,
Dış ticarette bölgeler arası taşınma,
Sektörel asyalılaşma oranları,
¾ IV- Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler.
* Bu sunumda yer alan görüşler yazarlarına ait olup, çalıştıkları kurumu bağlayıcı nitelik taşımaz.
2
İhracat (Milyon Dolar)
İmalat Sanayi
Diğer
Toplam
İhracat
20,526
151
23,224
4,008
23,313
157
26,261
5,608
4,872
24,065
171
26,974
12,619
5,504
5,835
23,958
149
26,587
400
12,810
6,118
6,589
25,518
173
27,775
2,006
349
13,369
7,384
8,073
28,826
153
31,334
2002
1,806
387
15,287
8,512
9,902
33,702
165
36,059
2003
2,201
469
19,335
10,609
14,434
44,378
204
47,253
2004
2,645
649
22,865
15,756
20,959
59,579
294
63,167
2005
3,468
810
25,669
18,312
24,833
68,813
384
73,476
2006
3,611
1,146
26,754
23,076
30,416
80,246
531
85,535
2007
3,882
1,661
31,604
30,041
39,320
100,966
645
107,154
Tarım
Madencilik
Tüketim
Malları
Ara
Malları
Yatırım
Malları
Toplam
1996
2,179
369
11,668
5,271
3,588
1997
2,387
404
13,344
5,961
1998
2,375
364
13,585
1999
2,095
385
2000
1,684
2001
Kaynak: TÜİK
3
İhracat (Yüzde)
İmalat Sanayi
Tarım
Madencilik
Tüketim
Malları
Ara
Malları
Yatırım
Malları
Toplam
Diğer
Toplam
İhracat
Ortalama Yıllık Artış (Yüzde)
1996-07
5,11
14,66
9,48
17,14
24,32
15,58
14,12
14,91
1996-99
-1,49
1,46
2,65
1,46
17,60
5,29
-0,44
4,61
1999-02
-5,18
0,19
6,60
15,64
19,28
12,05
3,36
10,69
2002-07
16,25
33,80
15,63
28,69
31,76
24,54
31,44
24,34
Yüzde Dağılım
1996-99
8,66
1,48
49,70
21,68
17,76
89,14
0,61
100,0
2000-02
5,66
1,19
43,57
23,13
25,81
92,52
0,52
100,0
2003-07
4,04
1,26
33,52
25,97
34,51
94,00
0,55
100,0
Kaynak: TÜİK
4
İmalat sanayi üretim ve ihracat miktar endeksi
(1997=100)
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
İmalat sanayi üretim endeksi
İmalat sanayi ihracat miktar endeksi
5
Üretim ve toplam arz oranları
¾ İmalat sanayinde üretim, ihracat ve ithalat miktar endeksleri sektörler
itibariyle önemli farklılaşmalar göstermektedir. Bu nedenle, sektörlerin
ihracat ve ithalat performanslarının değerlendirilebilmesi için ihracat ve
ithalatın üretim ve toplam arza oranları hesaplanmaya çalışılmıştır.
¾ Bu oranlar, 1996 I/O tablosundan, imalat sanayi üretim, ihracat ve
ithalat miktar endekslerinden yararlanarak 1997-2007 dönemi için
hesaplanmıştır. Alt sektörler için ISIC.Rev.3 sınıflandırması
kullanılmıştır.
¾ Toplam arz, sektördeki üretim ve ithalatın toplamı olarak
tanımlanmıştır. Sektör ithalatı ara ve nihai kullanıma giden toplam
ithalatı kapsamaktadır.
¾ Sektörler, DPT sınıflandırması kullanılarak tüketim, ara ve yatırım
malları alt gruplarına göre toplulaştırılmıştır.
6
İhracat / Üretim Oranları
1997
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İmalat
15,5
19,9
26,7
28,4
31,7
33,4
33,3
37,2
39,6
Tüketim
24,8
26,7
31,6
34,4
38,5
39,4
42,7
43,0
44,5
Ara
10,4
12,7
16,8
17,5
19,1
21,1
21,5
23,6
24,9
Yatırım
13,0
25,0
44,8
45,4
51,8
50,9
54,7
56,9
62,2
40
35
30
25
20
15
10
26,7
28,4
31,7
33,4
33,3
2004
2005
39,6
37,2
19,9
15,5
1997
2000
2001
2002
2003
İmalat sektörü ihracat/üretim oranı
2006
2007
7
İhracat / Toplam Arz Oranları
1997
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İmalat
11,6
14,0
19,9
20,7
21,7
21,5
22,1
23,1
24,0
Tüketim
22,4
24,2
28,7
30,8
33,6
33,7
35,6
35,4
35,9
Ara
7,7
8,5
11,6
11,5
11,8
12,6
12,6
13,6
14,1
Yatırım
7,5
12,8
24,4
25,8
27,3
25,4
26,3
27,5
29,2
25
20
15
11,6
19,9
20,7
2001
2002
21,7
21,5
22,1
2003
2004
2005
23,1
24
2006
2007
14
10
5
1997
2000
İmalat sanayi ihracat / arz oranı
8
İhracat: üretim ve arz oranlarının karşılaştırılması
45
39,6
40
37,2
35
30
19,9
19,9
20
15,5
33,3
28,4
26,7
25
15
33,4
31,7
21,7
20,7
22,1
21,5
24
23,1
14
11,6
10
5
0
1997
2000
2001
2002
2003
İhracat/Üretim oranı
2004
2005
2006
2007
İhracat/T.Arz oranı
9
Dahilde işleme izin belgeleri
(Yüzde)
Öngörülen ithalat/
Öngörülen ihracat
Gerçekleşen ithalat/
Gerçekleşen ihracat
1997
56,3
45,1
1998
57,1
42,0
1999
56,0
48,7
2000
57,8
46,3
2001
59,1
46,0
2002
61,8
44,3
2003
63,7
47,2
2004
65,9
52,9
2005
65,2
50,0
2006
66,9
56,0
2007
65,8
62,1
Kaynak: DTM
10
Sektörel ihracat / toplam arz oranları
(2007 yılı oranları, Yüzde)
82,7
Giyim
53,2
Motorlu kara taşıtları
51,9
Tekstil
28,8
Elektrikli makina&cihazlar
Haberleşme&radto-tv
27,3
Metalik olmayan mineraller
26,8
İmalat sanayi ortalaması
24
Deri&bavul&ayakkabı
23,9
Metal eşya
23,6
Plastik&kauçuk
23,2
Basım&yayım
20
Makina&teçhizat
18,1
16,3
Diğer ulaşım
Kok kömürü&petrol ürünleri
14,4
Gıda&içecek
14,3
Mobilya
13,7
Ana metal
13,5
12,4
Tütün
Kimya
Kağıt
Ağaç&mantar
10,1
9,3
7,6
11
Sektörel ihracat / toplam arz oranları
(1997-2007 yılı oranları arasındaki fark, puan)
44,4
Motorlu kara taşıtları
32,9
Giyim
28,2
Tekstil
19,8
Haberleşme&radto-tv
18,4
Metal eşya
16,3
Metalik olmayan mineraller
14,5
Plastik&kauçuk
Makina&teçhizat
13,3
Basım&yayım
13,1
Elektrikli makina&cihazlar
12,7
İmalat sanayi ortalaması
12,3
Kok kömürü&petrol ürünleri
12
Diğer ulaşım
10,3
8,4
Deri&bavul&ayakkabı
Mobilya
8
Kağıt
5,7
Ağaç&mantar
5,3
Tütün
2,1
Gıda&içecek
2,1
Kimya
1,9
Ana metal
1,4
12
İthalat (Milyon Dolar)
İmalat Sanayi
Diğer
Toplam
İthalat
35,207
1,170
43,627
20,724
39,803
1,210
48,559
13,971
20,449
39,025
1,022
45,921
3,597
13,011
17,328
33,936
840
40,671
7,097
4,237
17,280
22,681
44,198
1,083
54,503
1,410
6,577
3,839
14,434
14,413
32,686
726
41,399
2002
1,704
7,192
5,359
18,405
17,619
41,383
1,275
51,554
2003
2,538
9,021
6,633
25,133
23,923
55,690
2,092
69,340
2004
2,765
10,981
8,232
35,067
37,148
80,447
3,346
97,540
2005
2,826
16,321
9,087
42,818
42,303
94,208
3,419
116,774
2006
2,935
22,034
10,617
51,713
48,049
110,379
4,228
139,576
2007
4,671
25,311
13,061
65,138
55,680
133,879
6,126
169,987
Tarım
Madencilik
Tüketim
Malları
Ara
Malları
Yatırım
Malları
Toplam
1996
2,167
5,082
4,901
12,637
17,669
1997
2,418
5,128
5,000
14,079
1998
2,127
3,747
4,606
1999
1,650
4,246
2000
2,125
2001
Kaynak: TÜİK
13
İthalat (Yüzde)
İmalat Sanayi
Tarım
Madencilik
Tüketim
Malları
Ara
Malları
Yatırım
Malları
Toplam
Diğer
Toplam
İthalat
Ortalama Yıllık Artış (Yüzde)
1996-07
7,17
15,71
9,32
16,08
11,0
12,91
16,24
13,16
1996-99
-8,69
-5,82
-9,80
0,98
-0,65
-1,22
-10,46
-2,31
1999-02
1,08
19,21
14,22
12,26
0,56
6,84
14,91
8,22
2002-07
22,20
28,61
19,50
28,76
25,88
26,47
36,89
26,95
Yüzde Dağılım
1996-99
4,67
10,18
10,13
30,04
42,61
82,77
2,37
100,0
2000-02
3,55
14,15
9,11
33,99
37,10
80,21
2,09
100,0
2003-07
2,64
14,10
8,03
37,06
34,91
80,01
3,24
100,0
Kaynak: TÜİK
14
İmalat sanayi üretim ve ithalat miktar endeksi
(1997=100)
300
250
200
150
100
50
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
İmalat sanayi üretim endeksi
İmalat sanayi ithalat miktar endeksi
15
İthalat / Üretim Oranları
1997
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İmalat
32,9
41,8
34,0
37,6
46,4
55,2
59,6
61,4
65,3
Tüketim
10,7
11,0
10,1
12,4
15,3
18,1
20,0
21,5
24,1
Ara
36,0
50,3
43,9
52,3
62,2
66,6
70,3
73,5
76,4
Yatırım
73,8
94,9
83,7
76,3
89,5
100,4
107,8
107,1 113,1
59,6
61,4
2005
2006
70
60
50
40
30
20
10
55,2
46,4
41,8
34
32,9
1997
2000
65,3
2001
37,6
2002
2003
2004
İmalat sektörü ithalat / üretim oranı
2007
16
İthalat / Toplam Arz Oranları
1997
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İmalat
24,8
29,5
25,4
27,3
31,7
35,6
37,3
38,0
39,5
Tüketim
9,7
9,9
9,2
11,0
13,2
15,3
16,6
17,7
19,5
Ara
26,5
33,5
30,5
34,3
38,4
40,0
41,3
42,4
43,3
Yatırım
42,5
48,7
45,6
43,3
47,2
50,1
51,9
51,7
53,1
35,6
37,3
38
39,5
2004
2005
2006
2007
40
35
30
25
20
15
10
29,5
24,8
1997
2000
31,7
25,4
27,3
2001
2002
2003
İmalat sektörü ithalat / arz oranı
17
İthalat: üretim ve arz oranlarının karşılaştırılması
70
65,3
61,4
59,6
60
55,2
50
46,4
41,8
40
37,6
30
35,6
34
32,9
39,5
38
31,7
29,5
25,4
24,8
37,3
27,3
20
10
0
1997
2000
2001
2002
2003
İthalat / Üretim oranı
2004
2005
2006
2007
İthalat / T.Arz oranı
18
Sektörel ithalat / toplam arz oranları
(2007 yılı oranları, Yüzde)
Büro&bilgi işlem cihazları
92,9
Tıbbi&optik
92,6
83,2
Diğer ulaşım
65,9
Elektrikli makina&cihazlar
57,4
Ana metal
56,5
Haberleşme&radto-tv cihazları
Kimya
54,5
Makina&teçhizat
54,2
46,8
Kağıt
45,2
Deri&bavul&ayakkabı
39,5
İmalat sanayi ortalaması
34,2
Motorlu kara taşıtları
31,7
Tekstil
28,3
Plastik&kauçuk
26,9
Mobilya
25,3
Kok kömürü&petrol ürünleri
20,3
Metal eşya
Metalik olmayan mineraller
16,3
Ağaç&mantar
15,7
Gıda&içecek
9,2
Basım&yayım
8,5
Tütün
2,3
19
Sektörel ithalat / toplam arz oranları
(1997-2007 yılları arasındaki fark, puan)
33,7
Elektrikli makina&cihazlar
27,7
Deri&bavul&ayakkabı
Ana metal
18,6
Haberleşme&radyo-tv cihazları
17,9
Tekstil
17,8
Tıbbi&optik cihazlar
16,8
Mobilya
16,4
Kağıt
16,3
14,7
İmalat sanayi ortalaması
Kok kömürü&petrol ürünleri
13,6
Diğer ulaşım araçları
12,9
Kimya
12,4
11,4
Ağaç&mantar
10,2
Plastik&kauçuk
8,6
Metalik olmayan mineraller
6,9
Metal eşya
Basım&yayım
3,2
Büro&bilgi işlem cihazları
2,9
Makina&teçhizat
2,5
Motorlu kara taşıtları
2,3
Gıda&içecek
0,7
Tütün
0,5
20
İhracat ve ithalat arz oranlarının karşılaştırılması
45
40
35
31,7
29,5
30
25
25,4
24,8
27,3
20,7
19,9
20
15
37,3
35,6
39,5
38
21,7
21,5
22,1
23,1
24
14
11,6
10
5
0
1997
2000
2001
2002
2003
İhracat / T. Arz oranı
2004
2005
2006
2007
İthalat / T. Arz oranı
21
İhracat ve ithalat arz oranları ve reel kur
1,9
0,4
1,8
0,35
1,7
1,6
0,3
1,5
0,25
1,4
1,3
0,2
1,2
0,15
1,1
1
0,1
1997
1998
1999
2000
Reel Kur(1995=1)(Sol Eksen)
2001
2002
2003
İhracat/Arz
2004
2005
2006
2007
İthalat/Arz
22
Dış ticaret dengesi
1996
Tarım
Madencilik
- Hampetrol&doğalgaz
- Diğer
İmalat sanayi
Tüketim malları
- Tekstil&Giyim
- Diğer
Ara malları
- Kimyasal ürünler
- Ana metal sanayi
- Diğer
Yatırım malları
- Makina&teçhizat
- Motorlu kara taşıtları
- Diğer
Diğer
Genel Toplam
2001
(Milyon Dolar)
2003
2004
2005
2006
2007
-13
567
-415
-216
527
578
-916
-4,713
-4,252
-461
-6,228
-6,073
-155
-8,551
-7,763
-788
-10,332
-9,366
-966
-15,511
-14,128
-1,383
-20,887
-19,219
-1,668
-23,650
-21,778
-1,872
-14,981
-3,860
-11,311
-20,868
-25,395
-30,133
-32,914
6,767
6,574
193
9,530
8,381
1,149
12,702
11,451
1,251
14,633
12,950
1,683
16,582
13,999
2,583
16,137
14,252
1,885
18,544
15,915
2,629
-7,367
-5,154
-562
-1,651
-7,050
-5,295
-691
-1,064
-14,524
-9,312
-3,419
-1,793
-19,311
-12,578
-4,268
-2,465
-24,506
-14,659
-6,795
-3,052
-28,637
-16,118
-7,749
-4,770
-35,097
-19,561
-10,753
-4,783
-14,081
-6,640
-2,109
-5,332
-6,340
-3,372
451
-3,419
-9,489
-5,023
-974
-3,492
-16,189
-6,449
-2,983
-6,757
-17,471
-7,345
-2,106
-8,020
-17,633
-8,310
-617
-8,706
-16,360
-9,103
1,911
-9,168
-1,019
-573
-1,888
-3,052
-3,035
-3,698
-5,480
-20,402
-10,065
-22,087
-34,373
-43,298
-54,041
-62,833
23
Sektörel dış ticaret dengesi
(2007 yılı, Milyon Dolar)
Madencilik
-23.650
Kimya
-19.561
Ana metal
-10.753
-9.103
Makina&teçhizat
-5.480
-4.567
-3.075
-3.030
-2.805
-2.218
-1.997
-789
-702
-467
-419
Tütün
Diğer ulaşım araçları
Mobilya
Plastik&kauçuk
Metal eşya
Metalik olmayan mineraller
Motorlu kara taşıtları
Gıda&içecek
Tekstil
Giyim
Diğer
Kok kömürü&petrol ürünleri
Haberleşme&radyo-tv cihazları
Tıbbi&optik aletler
Büro&bilgi işlem cihazları
Elektrikli makina&teçhizat
Kağıt
Tarım
Deri&bavul&ayakkabı
Basım&yayım
Ağaç&mantar ürünleri
113
521
718
816
1.440
1.852
1.911
2.500
5.480
10.435
24
Dış ticaret dengesi (Milyon Dolar)
Enerji
sektörü
Tekstil&Giyim
sektörü
Diğer
sektörler
Genel
Toplam
1996
-5,639
6,573
-21,336
-20,402
1997
-5,871
7,579
-24,006
-22,298
1998
-4,247
8,257
-22,957
-18,947
1999
-5,038
7,996
-17,042
-14,084
2000
-9,200
7,912
-25,440
-26,728
2001
-7,894
8,381
-10,552
-10,065
2002
-8,513
9,301
-16,283
-15,495
2003
-10,595
11,451
-22,943
-22,087
2004
-12,978
12,951
-34,346
-34,373
2005
-18,614
14,000
-38,684
-43,298
2006
-25,293
14,252
-43,000
-54,041
2007
-28,729
15,915
-50,019
-62,833
Kaynak: TÜİK
25
Enerji ve tekstil & giyim dışı dış ticaret dengesi
¾ Enerji ve tekstil & giyim eşyası dışında kalan sektörler
genelde ara ve yatırım malı üreten sektörlerden
oluşmaktadır.
¾ Bu sektörlerin ithalat ve dış ticaret açığı, genelde
ekonominin daralma dönemlerinde gerileme gösterirken,
ekonominin genişleme dönemlerinde artış eğilimine
girmektedir. Bu eğilim üzerinde etkili olan bir diğer faktör
de, TL.’nin reel değerindeki değişmedir.
¾ Ekonomi büyüme sürecinde iken, TL.’nin reel olarak
değerlenmesi, bu sektörlerin ithalat ve dış ticaret açığına
ivme kazandırmaktadır. Bu eğilim, özellikle 2000 yılı ile
birlikte daha belirginleşmiştir.
26
Büyüme, reel kur ve dış ticaret açığı
190
60
170
50
150
130
40
110
30
90
20
70
50
10
1996
1997
1998
Reel Kur End.(1995=100)
1999
2000
2001
2002
2003
Reel GSYİH (1995=100)
2004
2005
2006
2007
Diğer sektörler DTA (Milyar $)
Not: Diğer sektörler, enerji ve T&G sektörleri dışındaki sektörleri ifade etmektedir.
27
İmalat sanayinde girdi ithalatına bağımlılık
¾ 1998 I/O tablosundan yararlanarak üretimin girdi ithalatına
bağımlılığı hesaplanmaya çalışılmıştır. I/O analizi, belirli bir
sektöre yönelen bir birim nihai talebin gerektirdiği
doğrudan ve dolaylı ithal girdi miktarının hesaplanmasına
imkan vermektedir.
¾ Doğrudan ithal girdi katsayıları ve yerli girdi ters matriksi
kullanılarak imalat sanayinin 22 alt sektörü için toplam ithal
girdi katsayıları elde edilmiştir.
¾ 1998 yılı sonrasında imalat sanayi üretim bileşiminin ithal
girdi oranı yüksek sektörler lehine önemli ölçüde değişmesi
ve endüstri-içi ticaretin gittikçe ağırlık kazanması, ithalat
bağımlılığın artırıcı unsurlar olmaktadır.
28
Üretimde ithal girdiler: I/O analizi
İthal Girdi Kullanımı (Yüzde)
Üretim
içindeki
ağırlığı
(Yüzde)
Yerli
Girdi/
Üretim
Oranı
Doğrudan
ithal girdi
kullanım
oranı
Dolaylı
ithal girdi
kullanım
oranı
Toplam
ithal girdi
kullanım
oranı
Ortalama
yıllık üretim
artışı, Yüzde
(1998-2007)
İmalat sanayi
100,0
45,40
14,75
7,14
21,89
4,07
Tüketim malları
44,0
52,72
10,57
6,74
17,31
1,02
Ara malları
35,8
38,16
18,75
6,79
25,54
4,06
Yatırım malları
20,2
42,32
16,75
8,63
25,38
7,58
Not: 1998 Input-Output tablosu esas alınarak hesaplanmıştır.
29
Toplam ithal girdi oranları
(1998, yüzde)
35,7
Ana metal
Kimya
30,4
Elektrikli makine
30,1
30
Plastik-kauçuk
29,9
Mobilya&diğer imal.
Haberleşme&radyo&TV
28,9
Tıbbi&optik alet.
28,3
26
metal eşya
Deri&bavul&ayakkabı
25,5
Motorlu kara taşıtları
25,5
24,1
Kok köm.&petrol ürünü
23,3
Makine-techizat
Giyim
22,1
İmalat sanayi ortalaması
21,9
Büro&muhasebe&bilgi işl.
21,8
Tekstil
20,4
Kağıt
20,2
18,9
Basım-yayım
17,9
Diğer ulaşım arac.
Tütün ürünleri
15,1
Ağaç ve mantar ürün.
14,3
Metalik olmayan min.ürün.
Gıda-içecek ürün.
12,1
11,2
30
Endüstri-içi ticareti etkileyen faktörler
¾ Endüstri-içi ticaret, aynı sektörde birbirlerinden farklılaştırılmış
yapıdaki ürünlerin eş zamanlı olarak ihraç ve ithal edilmesiyle
ülkeler arasında iki yönlü bir ticareti ortaya çıkarmakta,
¾ Mukayeseli üstünlüklere dayalı faktör donanımı ve üretim
yerinin önemini azaltarak, ihracatın çeşitlenmesine katkıda
bulunmaktadır.
¾ Endüstri-içi ticareti artıran başlıca etkenler;
Sektörde ürün çeşitliliğinin artması,
Ölçek ekonomisi,
Bazı sektörlerde oligopolistik piyasa yapısının hakim olması,
Ulaştırma ve haberleşme alanında teknolojik yeniliklerin
yaygınlaşması,
Uluslararası ticaretin serbestleşmesi, koruma duvarlarının ve
engellerin azaltılması,
Yabancı sermaye yatırımlarının artması, çok uluslu şirketlerin
yaygınlaşması.
31
Endüstri-içi ticaret
Endüstri-içi ticaret katsayıları
1996-2000
2002-2007
Dış ticaret dengesi
Yorum
46,8
61,4
Açık
Pozitif
49,3
52,1
Fazla
Negatif
Tekstil
59,6
63,3
Fazla
Negatif
Giyim
8,4
13,9
Fazla
Negatif
- Ara malları
52,6
55,6
Açık
Pozitif
Kimya
31,0
29,4
Açık
Nötr
Plastik&kauçuk
82,5
95,2
Açık/fazla
Pozitif
Ana metal
85,9
72,4
Açık
Negatif
- Yatırım malları
40,5
71,8
Açık
Pozitif
Makine-teçhizat
28,8
56,4
Açık
Pozitif
Elektrikli makine
67,3
72,0
Açık
Pozitif
Hab.tec.&rad&TV
41,6
76,6
Açık
Pozitif
Motorlu kara taş.
46,4
91,5
Açık
Pozitif
İmalat sektörü
- Tüketim malları
32
Marjinal endüstri-içi ticaret
Marjinal endüstri-içi ticaret katsayıları
Marjinal dış ticaret den.
(milyon Dolar)
1996-2000
İmalat sektörü
2002-2007
Yorum
1996-2000
2002-2007
21,5
63,4
Güçlü
-3,999
-29,054
32,3
60,5
Güçlü
1,806
9.014
Tekstil
0,0
76,6
Güçlü
826
2,219
Giyim
22,6
28,9
Zayıf
513
5,315
- Ara malları
16,7
54,7
Güçlü
-3,795
-28,047
Kimya
16,7
26,5
Zayıf
-1,533
-14,266
Plastik&kauçuk
89,2
87,0
Çok Güçlü
53
688
Ana metal
3,6
65,1
Güçlü
-725
-10,063
- Yatırım malları
17,8
73,2
Güçlü
-2,011
-10,021
Elektrikli makine
24,7
75,1
Güçlü
-326
-2,035
Hab.tec.&rad&TV
39,7
63,3
Güçlü
-1,957
-2,043
Motorlu kara taş.
42,1
94,6
Çok Güçlü
-2,112
1,460
- Tüketim malları
33
Endüstri-içi ticaretin etkileri
Endüstri-içi ticaretin yaygınlaşması ile;
Sanayide uzmanlaşma ve yenilikler artmakta,
Nihai malın katma değeri çeşitli ülkeler arasında
bölüşülmekte,
İhracatta katma değer oranı düşmekte,
İstihdam ve katma değer ticarete konu olmayan
sektörlerde yoğunlaşmakta,
İhracat ve ithalat talebe bağlı olarak birlikte değişmekte,
Kısa dönemde dış ticarette fiyat esnekliği azalmaktadır.
34
Endüstri-içi ticaretin imalat sanayi üzerine etkileri
(Dış ticaret, katma değer, istihdam)
19962000
20022007
19962007
İmalat sanayi ihracatı / toplam ihracat
89,7
93,9
92,0
İmalat sanayi ihracatı / imalat sanayi ithalatı
61,4
76,1
71,0
İmalat sanayi ihracatı / imalat sanayi katma değeri
61,2
94,2
80,6
İmalat s. dış ticaret hacmi / imalat s. katma değeri
161,1
218,3
193,3
İmalat sanayi katma değeri / GSYİH
24,1
24,8
24,5
İmalat sanayi katma değeri / GSYİH*
29,7
30,5
30,0
İmalat sanayi istihdamı / toplam istihdam
16,1
18,0
17,1
İmalat sanayi istihdamı / tarım-dışı toplam istihdam
27,1
26,1
26,6
* Tarım ve ithalat vergileri hariç GSYİH
35
Endüstri-içi ticaretin imalat sanayi üzerine etkileri
(İmalat sanayiinin kendi içindeki dönüşümü)
Tüketim
malları
Ara
malları
Yatırım
malları
Genel
imalat
sanayi
Çalışanlar endeksi (1997=100)
2001
2007
81,4
76,4
85,0
91,2
88,4
123,6
81,7
86,0
Çalışanların sektörel dağılımı, %
1997
2001
2007
52,15
51,30
44,73
27,72
27,97
30,17
20,13
20,81
25,13
100,00
100,00
100,00
Reel ücretlerdeki* yıllık ort. Değ.,%
1997-2007
-0,29
0,19
-0,99
-0,66
Verimlilikte yıllık ortalama değişim,%
1997-2007
3,63
4,77
4,23
5,25
* Üretimde çalışılan saat başına reel ücreti ifade etmektedir.
** İşgücü verimliliği olup, üretimde çalışan kişi başına üretim miktarından hesaplanmıştır.
36
Türkiye’de ithalatlaşma ve endüstri-içi ticareti artırıcı unsurlar
Yabancı sermayenin özel sektör firma üretimleri içindeki
payının artması: İSO verilerinden yapılan hesaplamalara göre, bu
pay 1995’de yüzde 19.5 iken, 2004 yılında yüzde 26.3’ yükselmiştir.
Son yıllarda bu payın, özelleştirme ve devir-birleşmelerin etkisiyle
daha da arttığı tahmin edilmektedir.
Reel kurun değerlenmesi ve birim işgücü maliyetlerinin
yükselmesi: Firmalar iç ve dış piyasalarda rekabet güçlerini
korumak için işgücü verimliliğini artırmanın yanı sıra, ithal girdi,
aksam ve parça kullanımını da artırmışlardır. Bu eğilim, sektörlerde
çift yönlü ticareti, dolayısıyla endüstri-içi ticareti hızlandırmaktadır.
Çin başta olmak üzere Asya ülkelerinin rekabet güçlerinin
artması: Asya bölgesinin dünya üretim merkezi haline gelmesi ve
uygun fiyatlarla uluslararası piyasalara mal temin etmeleri, pek çok
ülke gibi Türkiye’nin de bölgeden ithalatını artırmıştır. Bu ülkeler
karşısında Türkiye’nin rekabet gücü kaybetmesi, imalat sanayinde
Çin başta olmak üzere Asya menşeili girdi kullanımını artırmaktadır.
37
Uzun dönem reel kur gelişmeleri
190
175
160
145
130
115
100
85
1997-1
1998-1
1999-1
2000-1
2001-1
2002-1
2003-1
2004-1
2005-1
2006-1
2007-1
TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi (Dönem Sonu Yıllık Ort.)
Uzun Dönem Reel Kur Endeksi (1995-2007 Ortalaması)
Uzun Dönem Reel Kur Endeksi x OrtalamaVerimlilik Artışı
38
Birim işgücü maliyetleri
120
110
100
90
80
70
60
50
1997
1998
1999
2000
2001
Birim İşgücü Maliyeti (Döviz kuru sepetine göre)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Birim İşgücü Maliyeti (Sektör fiyat endeksine göre)
39
Rekabet gücü endeksi*
1997
10 Avrupa ve
Amerika ülkesi
ortalaması (1)
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
100,0
112,0
130,6
139,0
112,4
118,8
122,2
123,4
5 Asya ülkesi
ortalaması
100,0
126,7
127,3
123,2
110,5
126,1
146,9
160,9
Japonya
100,0
100,0
117,9
112,4
106,6
99,0
115,7
130,6
Çin
100,0
118,3
137,5
141,6
120,6
144,6
183,4
208,8
Güney Kore
100,0
148,6
145,4
136,6
124,2
134,4
150,8
163,7
Tayland
100,0
124,1
127,9
131,4
121,4
132,9
156,5
167,2
Malezya
100,0
131,0
137,5
135,9
107,4
114,1
142,8
163,7
Türkiye
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
(1) Almanya, İtalya, Fransa, İspanya, İngiltere, Yunanistan, Polonya, Rusya, ABD, Brezilya.
*İşgücü verimliliğine göre düzeltilmiş tüketici fiyatları bazlı endekstir. Endeks değerinin 100’ün üzerinde olması, o
ülkenin Türkiye’ye karşı rekabet gücü kazandığını göstermektedir.
40
Ülke yoğunlaşma oranları
(H. Hirschman endeks değerleri)
770
720
670
620
570
520
470
420
370
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
İthalat
İhracat
41
Seçilmiş ülkeler
AB 15
AB 10
Almanya
İngiltere
Fransa
İtalya
Hollanda
İspanya
Belçika
Avusturya
Danimarka
Yunanistan
İsveç
Lüksemburg
Portekiz
İrlanda
Finlandiya
Polonya
Macaristan
Çek Cumh.
Slovenya
Slovakya
Letonya
Litvanya
Malta
G. Kıbrıs
Estonya
Diğer
Avrupa
İsviçre
Norveç
Romanya
Bulgaristan
Arnavutluk
Bosna Hersek
Sırbistan
Makedonya
KKTC
Amerika
Asya I
Asya II
ABD
Brezilya
Kanada
Meksika
Şili
Arjantin
Kolombiya
Çin
G. Kore
Japonya
Hindistan
Pakistan
Endonezya
Singapur
Hong Kong
Filipinler
Tayvan
Tayland
Vietnam
Rusya
Ukrayna
Kazakistan
Gürcistan
Azerbaycan
Özbekistan
Türkmenistan
Afrika ve
Orta Doğu
İran
S.Arabistan
Libya
Cezayir
G.Afrika
İsrail
Suriye
Mısır
Nijerya
BAE
Lübnan
Fas
Ürdün
Kuveyt
Yemen
Sudan
Tunus
42
Seçilmiş ülke gruplarına yapılan ihracat
14
13
12
11
10
9
8
7
52,2
13,2
11,7
12,4
53
52
51
50
49
8,9
48
7,4
46,7
6
5
4
4,8
47
46
45
2000
2001
Amerika
2002
Asya I + II
2003
2004
2005
AB 10 + D. Avrupa
2006
2007
AB 15 (Sağ eksen)
43
Seçilmiş ülke gruplarından yapılan ithalat
(Altın ve enerji hariç)
35
70
68
66
64
62
60
58
56
15,2
54
51,8 52
50
2007
33,0
67,8
30
25
20,9
20
15
11,3
10
2000
2001
2002
Asya I + II
2003
Diğer
2004
2005
2006
AB15 + Amerika (Sağ eksen)
44
İthalatın asyalılaşması
Asya I ithalatının dağılımı
(Yüzde)
Tarımsal ürünler
1996
2002
Asya I ithalatı*/ Toplam ithalat*
2007
1996
2002
2007
9,2
7,4
5,3
8,2
11,2
16,6
- Gıda
5,4
3,6
1,9
8,3
11,4
11,6
- Hammaddeler
3,8
3,8
3,3
8,1
11,1
22,2
Madencilik ürünleri
1,4
2,0
3,0
1,9
2,2
3,2
Sanayi ürünleri
89,1
89,5
91,7
12,6
15,9
26,3
- Demir-çelik
1,2
2,6
3,9
2,6
7,2
10,6
- Kimyasallar
8,0
11,5
10,0
6,0
8,8
13,9
- Diğer yarı mamüller
4,4
4,2
6,4
7,6
9,4
23,9
- Makina ve ulaşım araçları
50,7
43,5
47,7
13,9
16,8
29,5
- Dokumacılık ürünleri
15,5
16,9
11,1
31,8
35,8
55,5
- Hazır giyim ürünleri
0,4
1,4
2,5
10,3
30,0
49,3
- Diğer tüketim malları
8,9
9,4
10,1
17,7
22,6
37,3
100,0
100,0
100,0
11,4
14,6
23,2
Toplam
* Enerji ve altın hariç
45
Dış ticaret açığının asyalılaşması*
1996
2001
-11,550
-1,925
-4,567
-6,281
-8,883
-9,347
-9,898
-8,101
Amerika
-2,406
-266
-59
-566
-748
-1,923
-2,999
-6,243
Asya I
-2,982
-3,671
-4,638
-7,318
-12,761
-17,380
-21,290
-27,567
487
14
-378
-799
-2,948
-2,801
-3,239
-3,477
2,236
3,064
3,092
4,308
6,021
6,387
7,007
8,850
167
63
-234
-390
-1,200
-1,261
-1,291
-1,058
D. Avrupa
-707
-21
-384
-225
-506
40
534
1,949
S.Bölgeler
150
631
864
1,339
1,752
2,209
2,015
1,704
-159
921
683
989
1,321
3,149
3,786
4,185
-14,764
-1,190
-5,621
-8,943
-17,952
-20,926
-25,376
-29,758
AB 15
Asya II
Afrika& O.D.
AB 10
Diğer
Toplam
2002
2003
2004
2005
2006
2007
* Enerji ve altın hariç
46
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
¾ Dış ticareti etkileyen konjonktürel faktörler
Reel kur gelişmeleri,
Dış ticaret hadleri,
Çapraz kur gelişmeleri,
Tüketici kredileri,
Bölgesel geçici ticaret,
Parasal olmayan altın.
¾ Dış ticareti etkileyen yapısal faktörler
Üretim modelinde endüstri-içi ticaret ve ithalatlaşmanın
ağırlık kazanması ve asyalılaşma,
Enerji fiyat ve politikaları,
Otomotiv sektöründe ihracata yönelik model üretimi,
Tekstil & Giyim sektöründeki gelişmeler.
47
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
Enerji fiyat ve politikaları
•
2007 yılında enerji ithalatı 34, ihracatı ise 5 milyar dolara ulaşmıştır,
•
Enerjiden kaynaklanan dış ticaret açığı, 2000-2004 döneminde yıllık ortalama
9,8 milyar dolar iken, son 3 yılda yıllık ortalama 24,2 milyar dolara
yükselmiştir,
•
Enerji ithalatı içinde doğalgaz ve petrol ürünleri ithalatının payı
yükselmektedir,
•
Elektrik enerjisi üretiminde doğalgaza bağımlılık artmaktadır. 1996 yılında
elektrik enerjisi üretiminde doğalgaz kullanımının payı yüzde 18 iken, 2007
yılında yüzde 48 civarına yükselmiştir,
•
Kontrata bağlanmış doğal gaz alım miktarları dikkate alındığında, sözkonusu
bağımlılığın artması beklenmelidir.
48
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
Dış ticaret hadleri
•
Dış ticaret hadleri 1996-1999 döneminde lehte, 2000 ve sonrası dönemde ise
aleyhte çalışmaktadır,
•
1997-2007 döneminde dış ticaret hadleri nedeniyle dış ticaret dengesi 19,6
milyar dolar civarında bozulma göstermiştir,
•
Tüketim ve yatırım mallarında lehte, ara malları dış ticaretinde ise aleyhte
gelişmeler sözkonusudur.
Çapraz kur gelişmeleri
•
2007 yılı itibariyle, ithalatın yüzde 60,3’ü, ihracatın ise yüzde 42,2’si ABD
doları cinsindendir,
•
Dolar cinsinden ifade edilen dış ticaret, $/€ paritesindeki değişimlerden genel
olarak 1998-2003 döneminde olumlu, 2004-2007 döneminde ise olumsuz
yönde etkilenmiştir,
•
2004 yılındaki çapraz kurlar 2007 yılında da geçerli olsaydı, ithalat 5,513
milyon dolar, ihracat 4,879 milyar dolar, dış ticaret açığı ise 634 milyon dolar
daha düşük olacaktı.
49
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
Tüketici kredileri
• Bireysel kredilerin toplam aktifler içindeki payı 2002-03 yıllarında ortalama
yüzde 4 iken, 2007 yılında yüzde 16,3’e yükselmiştir,
•
2004 yılında taşıt, 2005 yılında ise konut kredileri hızla artmıştır,
•
1996-2001 yıllarında kredilendirilen taşıt oranı yüzde 53 iken, 2003 yılında
yüzde 75’e yükselmiş, 2004-2007 döneminde yüzde 65’ler seviyesinde
gerçekleşmiştir.
Bölgesel geçici ticaret
• Körfez savaşı nedeniyle rafinaj kapasitesi etkilenen Irak’ın yeniden
yapılandırılması ile ilgili yatırımlar geçici bir ticaret etkisi yaratmıştır,
•
Son üç yılda Irak’a yönelik ihracat ortalama 2,7 milyar dolar civarındadır.
Parasal olmayan altın
• 2002 Ocak ayından itibaren parasal tabanlı altın hariç tüm altın dış ticareti
verileri istatistiklere dahil edilmeye başlamıştır,
•
2007 yılında 979 milyon dolarlık altın ihracatı, 5,325 milyon dolarlık altın
ithalatı sözkonusudur.
50
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
Otomotiv sektöründeki gelişmeler
•
Otomotiv sektöründe nihai mamüllerde dış ticaret fazlası, taşıt aksam ve
parçalarında ise dış ticaret açığı verilmektedir,
•
Otomotiv sektörü kriz yılları hariç olmak üzere, ilk defa 2007 yılında 1 milyar
dolar civarında dış ticaret fazlası vermiştir,
•
2007 yılındaki bu gelişmede taşıt araçları ihracatı etkili olmuştur, 2006 yılında
9,8 milyar dolarlık taşıt araçları ihracatı yapılmışken, 2007 yılında ihracat 13
milyar dolara yükselmiştir,
•
2007 yılı hemen bütün otomotiv firmalarının yatırımlarını tamamlayarak
işletmeye aldıkları yıl olmuştur,
•
Kapasite artırımlarının tamamlanması, ihracata yönelik yeni modellerin
üretilmeye başlanması ve “al ya da öde anlaşmaları” nedeniyle 2008 ve 2009
yıllarında sektör ihracatında hareketlenme beklenmektedir,
•
Nitekim, 2008 Ocak ayında ihraç edilen taşıt sayısında yüzde 69, taşıt araçları
ihracatında ise yüzde 99’luk bir artış gerçekleşmiştir.
51
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
Firma bazında taşıt araçları ihracatı*
Taşıt aracı ihracatı (adet)
2006
2007
Taşıt aracı ihracatı (Milyon $)
Fark
2006
2007
Fark
Ford Otosan
184,606
221,741
37,135
2,419
3,374
955
Oyak Renault
177,411
204,428
27,017
2,061
2,390
329
Toyota
160,479
154,386
-6,093
2,511
2,842
332
Tofaş
123,061
146,177
23,116
1,169
1,561
392
34,511
69,224
34,713
356
765
408
Honda
5,692
7,732
2,040
86
136
50
Mercedes
3,903
8,708
4,805
393
972
579
16,739
17,483
744
830
977
147
706,402
829,879
123,477
9,825
13,016
3,192
Hyundai
Diğer
Toplam
Kaynak:OSD
* Aksam&parça ihracatı dahil değildir.
52
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
• Kapasite artırımları ve ihracata yönelik yeni model üretimleri
• 2004 yılında Belçika’daki Transit üretiminin Kocaeli’ne aktarılması ile kapasite 60 bin adet
Ford
Otosan
Toyota
Tofaş
artışla 200 bin adet
• 2006 yılında Yeni Transit üretimi ile kapasite 250 bin adet
• Ekim 2007’de toplam kapasite 50 bin adet artışla 300 bin adet
Auris; Şubat 2007’de 60 bin adet kapasite ile Auris üretimine başlandı. Auris Türkiye ile
birlikte İngiltere’de üretilmektedir.
Minicargo; Ekim 2007’de 165 bin adet kapasite ile Minicargo modeli üretimine başlandı.
Minicargo’nun yüzde 90’ından fazlası ihraç edilecek. 2/3’ü PSA’ya (Peugeot+Citroen), 1/3’ü
ise Fiat Auto’ya uzun dönemli “al ya da öde” koşuluyla ihraç edilecek. 2007 yılında 10,630
adet üretildi, bunun 8,435 adeti ihraç edildi.
Linea; Nisan 2007’de 60 bin kapasite ile Linea modeli üretimine başlandı. 1/3’ü “al ya da
öde” koşuluyla ihraç edilecek. 2007’de 25,571 adet üretildi, bunun 12,184’ü ihraç edildi.
263; Temmuz 2009’da 120 bin adet kapasite ile hafif ticari araç olan 263 modeli üretimi
planlandı. 2/3’ü “al ya da öde” koşulu ve “maliyet artı” prensibi ile ihraç edilecektir.
Hyundai
Matrix; Nisan 2007’de 40 bin adet kapasite ile Matrix modeli üretimine başlandı. Matrix’in
yüzde 95’i ihraç edilecek.
Honda
Ekim-2007’de üretim kapasitesi 25 bin adetten 50 bin adete çıkarılma kararı alındı.
53
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
• Taşıt araçları ihracatı ve aksam&parça ithalatı
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
2001
2002
2003
Taşıt ihracatı (M ilyon $)
2004
2005
2006
2007
Aksam&parça ithalatı (M ilyon $)
54
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
Tekstil ve giyim sektöründeki gelişmeler
•
T&G sektörü dış ticaret fazlası verilen sektörlerin başında gelmektedir,
•
Sektörün dış ticaret içindeki nispi önemi giderek azalmaktadır,
•
Bu sürecin üretim ve istihdam üzerinde olumsuz etkileri olmaktadır. Bu
etkileri üretim endeksi, üretimde çalışılan saat endeksinde gözlemlemek
mümkündür. T&G sektörü üretim ve istihdam performansı açısından özel
imalat sektörü genelinden önemli ölçüde ayrışmaktadır,
•
Özel imalat sektörü geneli kadar olmasa bile, T&G sektörü rekabet gücünü
koruma açısından verimliliği artırma yönünde önemli bir çaba göstermektedir,
•
Nitekim, 2007 yılında 3,1 milyar dolarlık bir ihracat artışı gözlenmektedir.
Ancak, bu gelişmede $/€ paritesinde yaşanan gelişmelerin etkili olduğu
düşünülmektedir. Özellikle sözkonusu artışın giyim sektöründe yüzde 84’ünün
AB-15 ülkelerine yapılmış olması parite etkisini doğrular niteliktedir,
•
AB, Çin’e karşı uyguladığı geçici kota uygulamasını 1 Ocak 2008 itibariyle
sonlandırmıştır. ABD ise geçici kota uygulamasını 2008 yılı sonunda
kaldıracaktır. Sözkonusu gelişmelerin sektör üzerine olası etkileri dikkate
alındığında, yaşanan sancının derecesinin artması gündeme gelebilir.
55
Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler
• Tekstil ve giyim sektöründe sancılı dönem
1996
2000
2004
2005
2006
2007
T&G ihracat, milyon $
8,648
10,031
17,338
18,668
19,441
22,596
T&G ithalat, milyon $
2,073
2,119
4,388
4,668
5,189
6,681
T&G dış ticaret fazlası, milyon $
6,573
7,912
12,951
14,000
14,252
15,915
T&G ihracatı / Top. ihracat*, %
37,7
36,5
28,1
26,4
23,9
22,4
T&G ithalatı / Top. ithalat*, %
5,5
4,7
5,5
5,1
4,9
5,1
İthalat / İhracat oranı, %
24,0
21,1
25,3
25,0
26,7
29,6
T&G dış ticaret fazlası / Top. dış ticaret hacmi*, %
10,8
10,9
9,2
8,6
7,6
6,9
Üretim endeksi (Tekstil)**
96,7
105,1
92,6
91,7
93,7
Üretim endeksi (Giyim)**
111,4
114,8
103,5
98,5
100,4
Üretim endeksi (Özel imalat)**
105,3
131,2
138,2
146,4
153,5
Üretimde çalışılan saat endeksi (Tekstil)**
82,9
79,6
72,7
68,1
68,8
Üretimde çalışılan saat endeksi (Giyim)**
84,7
81,1
76,2
67,4
64,8
Üretimde çalışılan saat endeksi (Özel imalat)**
89,2
89,0
88,7
87,8
90,1
İşgücü verimliliği endeksi (Tekstil)**
116,6
132,0
127,4
134,6
136,2
İşgücü verimliliği endeksi (Giyim)**
131,5
141,6
135,8
146,2
154,9
İşgücü verimliliği endeksi (Özel imalatl)**
118,0
147,4
155,8
166,7
170,3
* Enerji ve altın hariç **Endeksler 1997=100 bazlıdır.
56
Dış ticaret açığımız neden büyüyor?
(Son 3 yılda fiyat ve miktar etkileri)
2004
2007
Fark
Toplam ithalat
- Enerji ithalatı
- Enerji-dışı ithalat
97,540
14,407
83,133
169,987
33,876
136,111
72,447
19,468
52,978
Toplam ihracat
- Enerji ihracatı
- Enerji-dışı ihracat
63,167
1,429
61,738
107,154
5,147
102,007
43,987
3,718
40,269
-34,373
-12,978
-21,395
-62,833
-28,729
-34,104
-28,460
-15,750
-12,710
Dış ticaret dengesi
- Enerji dış tic. dengesi
- Enerji-dışı dış tic. dengesi
İthalat
%
İhracat
%
Dış denge
%
Enerji
- Enerji fiyat etkisi
- Enerji miktar etkisi
19,468
14,825
4,643
26,9
20,5
6,4
3,718
2,397
1,321
8,5
5,4
3,0
-15,750
-12,428
-3,322
55,3
43,7
11,7
Enerji-dışı
- Çapraz kur etkisi
- Enerji-dışı fiyat etkisi
- Enerji-dışı miktar etkisi
52,978
5,513
18,675
28,790
73,1
7,6
25,8
39,7
40,269
4,879
16,257
19,133
91,5
11,1
37,0
43,5
-12,710
-634
-2,418
-9,658
44,7
2,2
8,5
33,9
Toplam
72,447
100,0
43,987
100,0
-28,460
100,0
57
Teşekkürler......
Daha detaylı bilgi için;
Yükseler, Z., ve Türkan, E., “Türkiye’nin
Üretim ve Dış Ticaret Yapısında
Dönüşüm: Küresel Yönelimler ve
Yansımalar”, Şubat 2008
58