A Vitamini

Sağlıklı beslenme için küçük miktarlarda
alınmaları zorunlu olan, herhangi birinin
eksikliği spesifik bir bozukluk ve hastalık
meydana getiren farklı kimyasal yapılarda olan
küçük moleküllü organik maddelerdir. Gıda
maddeleri bileşenlerinin diğer önemli bir
grubudurlar. Meyve, sebze, baharat otları gibi
taze bitkisel gıdalarda ve süt, süt ürünleri,
karaciğer gibi hayvansal gıdalarda bulunurlar.
Hayvansal organizmalar ihtiyaç duydukları
vitaminleri bitkisel gıdaların alınmasıyla
karşılarlar ve bir kısmını da özellikle
karaciğerde depo ederler.
VİTAMİNLER
Vücudumuz için protein, karbonhidrat ve
yağlarla birlikte bir de vitaminlerin de az da olsa
alınması gerekir. Vitaminler metabolizmada
düzenleyici olarak rol oynarlar. Vücudumuzda
sentezleyemediğimiz bu vitaminleri dışarıdan
almamız gerekir. Bu alınan vitaminler
sindirilmeden suda ya da yağda çözünerek
hücreye alınır. İşte vitaminleri bunun gibi benzer
özelliklerine göre 2 grupta inceliyoruz.
Vitaminler
Yağda
eriyenler
Suda
eriyenler
A vitamini,
B Grubu vitaminler
D vitamini,
E vitamini,
K vitamini
Kan yapıcı
Enerji oluşturanlar
Tiamin (B1),
Riboflavin (B2),
Niasin (nikotinik asit) (B3),
Biotin (vitamin H),
Pantotenik asid (B5)
Folik asid,
B12 vitamini
C vitamini
(askorbik asit)
Diğer
Pridoksin (B6),
Pridoksal,
Pridoksamin
Vitaminler büyük latin harfleriyle gösterilirler (A, B, C
gibi). Vitaminlerin kimyasal formülleri uzunluğundan ve
karmaşıklığından
dolayı
pek
kullanılmamaktadır.
Bünyelerinde bulunan çift bağlardan dolayı çok kolay
oksijenle etkilenebilmektedirler. Bu yüzden bazı
vitaminler oksijen, ışık, yüksek sıcaklık, basınç, enzim
faaliyetleri, suda çözünürlük, asit ve bazlar gibi
faktörlerin etkisiyle çok kolay tahrip olmaktadırlar.
Bu faktörler gıdaların işlenmesi, ambalajlanması,
depolanması, taşınması, muhafazası sırasında vitamin
kayıplarına yol açan önemli faktörlerdir. Gıdaların
yıkanması, soyulması, parçalanması, suyla pişirilmesi
gibi olaylarda dikkat edilmezse, vitaminler etkilenmesi
yada tamamen tahrip olmasıyla bu kayıplar artabilir.
Yağda Çözünen
Vitaminler
vitamin A
vitamin D
vitamin E
vitamin K

Suda çözünmeyen ve yağ içeren
gıdalarda bulunan vitaminler.
Yağda çözünen bu vitaminler fazla
miktarda alındıklarında
karaciğerde depo edilirler.
Bulunduğu yerler;
Kayısı, kuşkonmaz,
maydanoz, ıspanak,
havuç, kereviz, marul,
portakal, erik, domates
karaciğer, balıkyağı, süt,
tereyağı, yumurta sarısı,
peynir, patates, şeftalide
bol miktarda bulunur.
A Vitamini (Retinol):
A vitamini vücudumuzda iki şekilde bulunur:
1) A vitamini şeklinde: Karaciğer, balık yağı ve
yumurta sarısında bulunur.
2) Provitamin A (Karoten) şeklinde: Vücuda
alındıktan sonra ince bağırsak ve
karaciğerde A vitamini şekline gelir.
 A vitamini E vitamini ile beraber vücudun
büyümesine katkıda bulunur.
 Gözün karanlıkta görmesini sağlar.
 Cildin,saçların, tırnakların, diş ve diş
etlerinin, kemiklerin sağlıklı kalması için
gereklidir.
 Solunum ve idrar yolları enfeksiyonlarında
vücudun direncini arttırır.


Provitaminler, çeşitli işlemlerden sonra vitamin
haline gelecek olan maddelerdir. Örneğin
havuçta bolca bulunan provitamin A,
karaciğerde geçirdiği işlemlerden sonra A
vitamini haline gelir. Aynı şekilde provitamin D
de güneş ışığı yardımıyla deri altında D
vitaminine dönüştürülür.
Provitaminler, α, , γ karoten olarak ifade
edilirler. Karoten moleküllerinin herbiri iki
halkaya sahiptir ve A vitamini molekülünden
iki tane içerirler. Beta-karoten ince bağırsak
mukozasında yıkıma uğrayıp A vitamini olan
Retinole dönüşür. Karoten karaciğerde
depolanıp gerekli olduğu zaman A vitaminine
dönüşebildiğinden bir provitamin sayılır.
Provitamin:
│
│
│
α karoten
│
│
│
 karoten
C40H56 +
 Karoten
2 H2O
→
2C20H29OH
Vitamin A
Bulunduğu yerler;
Balık yağı,
karides, balık,
süt, yumurta
sarısı, tereyağı,
karaciğer, et,
sebzeler ve
güneşte
bulunur.
D Vitamini (Kalsiferol):
D vitaminin ön maddesi besinlerle
vücuda alınır ve güneşin ultraviyole
ışınlarıyla D vitaminine
dönüştürülürler.
 İnce bağırsaklardan kalsiyumun
emilmesine yardımcı olur,
kalsiyumun kemiklerde ve dişlerde
tutulmasını sağlar.
 Fazla alınan D vitamini toksiktir.
Bulunduğu yerler;
Buğday, yeşil yapraklı
bitkiler, yağlı
tohumlar, soya
fasulyesi yağı, arı
sütü, ceviz, marul,
tere, kereviz,
maydanoz, ıspanak,
lahana, mısır yağı,
mısır, yulaf, balık yağı
ve istakozda bulunur.
E Vitamini (Tokoferoller):
α, , γ ve δ- tokoferol olmak üzere 4
farklı formu vardır. Tokoferol çok
kolay okside olduğundan dolayı, bu
vitamin gıda endüstrisinde
antioksidan olarak kullanılmaktadır.
 İlaç ve radyasyonunun zararlı
etkilerinden korur.
 Bağışıklık sistemini güçlendirir.
 Göz sağlığı için gereklidir.
 A vitaminin özelliklerini kaybetmesini
önler.
 Hücrelerin daha uzun yaşamasını ve
yenilenmesini sağlar.
Bulunduğu yerler;
Ispanak, kabak, marul,
domates, yeşil biber, inek
sütü, peynir, tereyağı,
yumurta, pirinç, karaciğer,
mısır, muz, şeftali, çilek,
havuç, kuru baklagiller gibi
hayvansal ve bitkisel
yiyeceklerin çoğunda bol
miktarda bulunur.
K Vitamini (Filokinon):
 Pıhtılaşmada ve kemik
yapımında kalsiyuma
yardımcıdır.
 Yaşlılarda kemikleri güçlendirir.
Eksikliğinde kan pıhtılaşmaz ve
aşırı kan kaybına neden olur.
Suda çözünen vitaminler
vitamin B1 (tiamin)
vitamin B2 (riboflavin)
nikotinik asit (niasin)
vitamin B5 (pantotenik asit)
vitamin B6 (piridoksin)
biotin (vitamin H)
folik asit
vitamin B12
vitamin C (askorbik asit)
Bunlar B grubu ve C vitaminleridir. Her gün
ihtiyacımız kadar alınan ve fazlası idrarla atılan
vitaminlerdir. Suda eriyerek hücreye alınırlar.

B Grubu Vitaminler:
o Düzenleyici görev yaparlar.
Depo edilmezler ve fazlası
idrarla atılırlar. Benzer
yiyeceklerde bulunurlar. B1, B2,
B3, B5, B6, B7, B9, B12 çeşitleri
vardır.
Bulunduğu yerler;
Buğday, kepek, bira
mayası, taze sebze
meyve, koyun eti,
sığır eti, balık eti,
yumurta, süt ve
bitki tohumlarında
görülür.
B1 (Thiamin):
 Enerji metabolizmasına yardımcıdır.
 İştah arttırıcı etkisi vardır.
 Enfeksiyonlara karşı vücudu korur.
 Kasların ve sinir sisteminin faaliyeti
için gereklidir.
Eksikliğinde sinir ve sindirim sistemi
bozuklukları, iştahsızlık,
huzursuzluk, bellek zayıflığı, dikkat
azalması, beriberi (gece körlüğü),
çabuk yorulma görülür.
Bulunduğu yerler;
Karaciğer, böbrek,
buğday unu, patates,
et, süt, yumurta,
peynir, kepek, havuç,
fındık, yer fıstığı,
mercimek, yağsız
yoğurt, yeşil yapraklı
sebzeler ve kuru
baklagillerde bulunur.
B2 (Riboflavin):
 Baş ağrılarını önler.
 Besinlerin enerjiye
dönüştürülmesinde etkilidir.
Eksikliğinde derilerde yaralar,
kansızlık, sinir sistemi
bozuklukları, dilde kızarma,
yanma hissi, ağız çevresi ve
dudaklarda kızarma, tahriş,
çatlaklar, gözlerde kaşıntı, yanma
hissi, katarakt oluşumu, saçların
dökülmesi, çocuklarda büyüme
yavaşlaması, kilo kaybı, sindirim
sorunları oluşur.
Bulunduğu yerler;
Bira mayası, kepek,
yer fıstığı, sakatat,
kırmızı et, balık,
buğday, baklagiller,
un, yumurta, süt,
limon, kabak, incir,
portakal, hurma,
karaciğerde bulunur.
B3 (Niasin, Nikotinik asid ve nikotin):
 Yiyecekleri enerjiye dönüştürmede
Nikotin amid
gereklidir.
 Sinir sisteminin düzenli çalışmasını
destekler.
 Kolestrolü düşürür.
 Midede sindirimin temel taşları olan
asitlerin üretimini sağlar.
Nikotinik asid  Eksikliğinde Pallegra hastalığı (Sinir
sistemi bozukluğu, deride yaralar)
görülür. Aşırı alınması zararlıdır.
Nikotinik asid ve nikotin amidin formül adlarıdır.
Bulunduğu yerler;
Karaciğer,
kırmızı et, tavuk,
yumurta, ekmek,
sebzelerde
bulunur.
B5 (Pantotenik asit):
 Metabolizmada düzenleyicidir.
Eksikliğinde deride yaralar,saç
dökülmesi, kan şekerinde düşme,
ellerde titreme, kalp çarpıntısı ve
sinir sistemi bozuklukları görülür.
 Birçok besinden sağlayabiliriz ve
Doğada bol olduğu için eksikliğine
fazla rastlanmaz.
Bulunduğu yerler;
Karaciğer,
böbrek, kırmızı
et, balık,
yumurta, ekmek,
sebzeler, bira
mayasında,
sebzelerde,
buğday ununda
bulunur.
B6 (Pridoksin):
 Yiyecekleri vücudun kullanacağı
şekilde moleküllere dönüştürmede
görev yapar.
 Sinir sistemi ve hormonların
çalışmasını düzenler. Vücudun
savunmasında antikor ve akyuvar
oluşumunda rol oynar.
pridoksin
 Eksikliğinde migren tipi baş ağrısı,
kansızlık, ciltte kuruluk, görme
problemleri, uyuşukluk, adale
zayıflığı ve krampları, ellerde
titreme, deride yaralar, böbrek
taşları, uykusuzluk ve unutkanlığa
neden olur.
B7 (Biotin):
 Üre oluşumunda,
 Yağ ve amino asitlerinin
metabolizmasında gereklidir.
Biotin
Birçok yiyecekle vücuda alınır
ve eksikliği fazla görülmez.
B9 (Folik Asit):
 Kırmızı kan hücrelerinin yapımına
yardımcı olur.
 Nükleik asitlerin yapısına katılır.
Eksikliğinde anemi, hücre
bölünmesinde sorunlar ve diş eti
kanamaları görülür.
 Yeşil sebzeler, turunçgiller ve
karaciğerde bulunur.
B12 (Kobalamin):
 Kemik iliğinde bulunan kırmızı kan
hücrelerinin yapımına katılır.
 Böbrek ve karaciğer hastalıklarına
karşı direnç sağlar ve bu önlemede
etkilidir.
 Eksikliğinde kan hücrelerinin sayısı
azalır ve yapısı bozulur, sinir sistemi
bozuklukları ve anemi görülür.
 Hayvansal kaynaklı besinlerde
bulunur.
Bulunduğu yerler;
Siyah üzüm, narenciye,
çilek, kavun, karpuz,
yeşil biber, maydanoz,
brokoli, havuç, soğan,
bezelye, sebze ve
meyvelerde,
özellikle turunçgillerde
bol miktarda bulunur.
C Vitamini (Askorbik asit):
 Vücudumuz C vitaminini üretemez bitkiler ve
bazı hayvanlar bu vitamini üretebilmektedir.
 Yaraların iyileşmesini, kan damarların sağlıklı
olmalarını sağlar.
 Vücudun savunma sistemini artırıcı etkisi
vardır.
 Vücudu enfeksiyonlardan korur.
 Demir ve kalsiyumun vücutta kullanılmasına
yardımcıdır.
 Kanın pıhtılaşmasında gereklidir.
 Kolestrol ve amino asitlerin
metabolizmasında gereklidir.
Eksikliğinde;
Diş etlerinde şişme ve kanama,
Yorgunluk, iştah azalması,
Yaralarda geç iyileşme,
Damar çatlamaları, sık sık soğuk
algınlığına yakalanma,
Eklemlerde şişlik ve ağrılar,
görülür.
Vitamin benzeri
bileşikler:







Kolin (Vitamin B4)
Karnitin
-lipoik asit
PABA (p-aminobenzoat)
İnozitol
Koenzim Q
Biyoflavonoidler (Vitamin P)
VİTAMİNLERİN İNSANLAR İÇİN ÖNEMİ:
 Vitaminler vücudu hastalıklardan
korur ve direnç sağlar.
 Kemik ve diş dokusunun oluşumuna
ve gelişimine katılırlar.
 Büyüme, gelişme ve üremede rol
oynarlar.
 Vücudu kansızlıktan korur.
 Hücre yenilenmesi ve enerji üretimi
için gereklidirler.
 Metabolizmayı düzenlerler.