doğal immünite - İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

DOĞAL İMMÜNİTE
Prof. Dr. Bilun Gemicioğlu
İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi,
Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
Bağışıklık ?
Konağın kendisinden yapısal olarak fark
gösteren bir maddeyi yabancı olarak
algılaması ve ondan kurtulmak için harekete
geçirdiği çeşitli savunma mekanizmaları
olarak tanımlanır
İmmünojene Karşı
Savunma Mekanizmaları
• Lokal / Sistemik
• Spesifik / Nonspesifik
• Hümoral / Hücresel
Nonspesifik İmmünüte :
Doğal Direnç
Bireylerde doğuştan var olan yapısal ve
kalıtsal karakterleri ile ilişkili olarak, çeşitli
etkenlere karşı kendini savunma sistemi
olarak tanımlanır.
İnfeksiyona neden olan organizmalar
Patojen tipi
Örnek
Hastalık
Bakteriler
Salmonella enteritidis
Micobacterium tuberculosis
Gıda zehirlenmesi
Tuberküloz
Virusler
Variola
Influenza
Çiçek
Nezle
Mantarlar
Epidermophyton floccosum
Candida albicans
Ringworm
Sistemik kandidiasis
Parazitler
Plasmodium falciparum
Ascaris lumbricoides
Sıtma
Askariaz
Doğal immün mekanizmalar
Patojenler dokulara farklı
mekanizmalar ile zarar verebilir
Patojenler vücudun değişik
kompartmanlarınada olabilir
İnfeksiyon evreleri ve korunma
Doğal direnci oluşturan ve
etkileyen faktörler
• Doğal direnci oluşturan faktörler
– Genetik faktörler
– Primer savunma faktörleri (fizyo anatomik
engeller)
– Sekonder savunma faktörleri (doku ve doku
sıvılarındaki koruyucu ve hücresel faktörler)
• Doğal direnci etkileyen faktörler
– Yaş, Cinsiyet , Hormon dengesi, Beslenme
Genetik Faktörler
• Tür
– Kuduzun sadece memelilerde hastalık yapması
• Irk
– Siyah ırkın tüberküloz, çiçek ve mantar
hastalıklarına, anglosaksonları solunum yolu
infeksiyonlarına daha sık yakalanması
• Bireysel
– Orak anemili hastaların sıtmaya dirençli
olmaları
Primer Savunma Faktörleri
•
•
•
•
•
Deri
Solunum Sistemi
Sindirim Sistemi
Ürogenital Sistem
Diğer (göz yaşı, dış kulak, süt)
Deride Doğal Savunma
•
•
•
•
•
Kornifiye olmuş epitel örtüsü
Kıl ve kirpiksi tüy örtüsü
Ter (laktik asit ve tuz)
Yağ bezleri (oleik asit vb.)
Deri mikroflorası
Solunum Sisteminin Savunması
•
•
•
•
•
•
Burnun yapısı
Burun mukoid salgısı
Burun silli epiteli
Aksırık
Öksürük
Alt solunum yollarının epiteli, silyer yapısı
ve salgısı
• Alveoler makrofajlar
Sindirim Sisteminin Savunması
•
•
•
•
•
Ağız mukozası
Ağız mikroflorası
Tükürüğün antimikrobiyal yapısı
Mide asiditesi
Barsak bakteri florasının antimikrobiyal
metabolitleri
• Barsak yağ asitleri, sIgA, lizozim, bakteriosin
gibi selektif inhibitörler
Ürogenital Sistem Savunması
• İdrarın yıkayıcı ve antibakteryel etkisi
• Üretranın mukoid salgısı
• Vaginanın mikroflorası ve özellikle
laktobasiller
• Vaginal sekresyon
• Servikal mukus
• Seminal sıvı
Diğer Sistem Savunmaları
• Göz yaşı (lizozim, sIgA )
• Dış kulak sekresyonunun bariyer etkisi
• Anne sütü (laktoperoksidaz, lizozim)
Fizyo- anatomik bariyerler
Sekonder Savunma Faktörleri
• Doku ve Vücut Sıvılarındaki Aktif
Koruyucu Maddeler
–
–
–
–
–
–
–
–
Lizozim
Betalizin
Bazik polipeptidler
Properdin
Doğal antikorlar
Kompleman sistemi
İnterferonlar
Bazı sitokinler
• Hücresel Elemanlar ve Fagositoz
Lizozim
• Düşük molekül ağırlıklı bazik bir proteindir.
• Ter, BOS ve idrar dışındaki birçok doku sıvısında
bulunur.
• PNL granülleri içinde, deri, burun salgısı, tükürük
ve göz yaşında bulunur.
• Mukolitik enzim şeklinde etkisi ile gram (+)
bakterilerin hücre duvarındaki
aminopolisakaritleri ayırarak bakteri erimesine yol
açar.
Beta-lizin (Bakterisidin)
•
•
•
•
Isıya dirençli bazik bir proteindir.
Gram (+) mikroorganizmalara etkilidir.
Nonenzimatik hücre duvarı yıkımı yapar.
Normal serumda az olan miktarı
inflamasyonda artar.
Bazik Polipeptidler
• İnfeksiyon sırasında parçalanan doku ve kan
elementlerinden çıkan bazik bir proteindir.
• Bakteri vb. üzerinde öldürücü etki
gösterebilir.
• Protamin, histon, lökin, plakin, fagositin bu
gruptandır.
Properdin
• Bir gama-2 globülindir.
• Magnezyum iyonları ve kompleman ile
birlikte birçok bakteri ve virüs üzerinde
öldürücü etki gösterir.
• Kompleman sistemini alterne yoldan aktive
eder.
Doğal Antikorlar (Ig)
• İnsan serumunda mikro organizmalar ile
ortak antijenleri bulunan bazı maddelerin
neden olduğu uyarı sonucu ortaya çıkan
antikorlardır.
Kompleman Sistemi
• Normal serumda düşük konsantrasyonda bulunan
28’e yakın protein yapısında molekülden oluşur.
• Bunların bir kısmı enzim bir kısmı kofaktör,
bazıları inhibitör veye inaktivatör ve diğerleri de
membrana bağlı proteinlerdir.
• Plazma globülin fraksiyonun %15’ini oluşturur ve
inaktif durumda bulunur.
• Sistemin aktivasyonu ile saniyeler içinde çeşitli
etkiler oluşturur.
İnterferonlar
• Bir kısmı antiviral etki gösteren, bir kısmı
immün yanıtın fonksiyonlarını etkileyen
protein yapısında maddelerdir.
• 3 grupta toplanmışlardır:
– Alfa interferon
– Beta interferon
– Gama interferon
Sitokinler
• İmmün ve inflamatuar olaylara katılan hücrelerin
etkilerini arttıran, uyarılmış hücrelerde sentezlenen
ve salındıkları zaman organizmada sistemik
(endokrin) ve/veya salındıkları hücre çevresindeki
hücrelerde parakrin veya doğrudan salındıkları
hücre üzerinde otokrin etkili peptid veya
glikoprotein yapısında solubl maddelerdir.
• TNF, IL-1, IL-6 doğal immünitede akut faz
yanıtının başlamasında sorumlu tutulan
sitokinlerdir.
Doku ve Vücut Sıvılarındaki
Hücresel Elemanlar
• Polimorfonükleer lökositler
– Nötrofiller
– Eozinofiller
– Bazofiller ve mast hücreleri
• Mononükleer fogositik hücreler
– Monositler
– Dolaşan makrofajlar ve doku makrofajları
• Doğal Öldürücü (Natural Killer : NK) hücreler
Nötrofiller (1)
• Kandaki oranı en yüksek lökositlerdir. Normal şartlarda
%90’ı K.İ.’de,%2-3’ü dolaşımda ve %7 kadarı dokularda
bulunur.
• Çomak şeklinde veya loblu bir nükleusa sahiptir.
Sitoplazmasındaki ince granüller Wright ile erguani
boyanırlar.
• İki tip granül içerir:
– Primer azurofilik granüller: miyeloperoksidaz, katepsin,
elastaz, kollagenaz, proteinaz,defensin, azurosidin içerir
– Sekonder spesifik granüller: laktoferrin, lizozim,
NADPH oksidaz, plazminojen aktivatörü, β2
mikroglobülin bulunur.
Nötrofiller (2)
• Görevleri: Mikroorganizmaların, yabancı
maddelerin, doku yıkım artıklarının fagositozu ve
akut faz cevabının oluşmasına katkı
• Ig G’nin Fc parçası ile C3b için spesifik yüzey
reseptörleri taşırlar. Ayrıca çeşitli sitokin
reseptörleri vardır.
• Sitoplazmalarındaki kontraktil hareket etme yeteği
kandıran kontraktil proteinler ile psödopotlar
çıkararak kemotaktik etkene doğru yönelebilirler.
Eozinofiller
• Kandaki lökositlerin % 2-3 kadarını oluşturur.
Allerjik ve paraziter olaylarda sayıları artar.
• Nukleusları çomak veya parçalı şekilde olabilir.
Sitoplazmasında iri parlak kırmızı boyanan
granülleri vardır.
• Tembel ameboidhareketleri ve zayıf fagositik
aktiviteleri vardır.
• MBP, ECP, oksijen metabolitleri ile hücre
membranında ozmotik sitolize neden olup hasar
yapar.
Bazofiller - Mast Hücreleri
• Kandaki lökositlerin %1’inden azdır.
• Bazofillerin nükleusu segmentli, mast
hücresinin segmentsiz ve daha büyüktür.
Sitoplazmada iri mor mavi renkli granüller
bulunur.
• Fagositik aktiviteleri zayıftır. Granülleri
içindeki histamin, serotonin vb maddeleri
salarak veya araşidonik asit ürünlerini
sentezleyerek etkilerini oluştururlar.
Monosit - Makrofaj
• Kanda %4-6 oranında bulunan büyük, çekirdeği
dikdörtgenimsi hücrelerdir. Dokuda makrofaj veya
çeşitli isimler ile belirtilirler.Yüzeyleri kıvrıntılı
olup ameboid hareketler ile ilerlerler.
• Lizozomal granüllere ve bakterisidal maddelere
sahiptir : lizozim alkalen fosfodiesteraz,
peroksidaz
• Çeşitli sitokinler ile diğer hücreleri uyarır
• Saldığı mediatörler ile inflamasyonun sistemik
akut belirtilerini oluşturur
• Spesifik immün yanıtta da çok önemli görevleri
vardır
Doğal Öldürücü- Natural Killer
(NK) Hücreler
• Kemik iliği lenfoid serisinin 3. grup hücrelerdir.
• Vücuda bakteri, virüs, tümör hücresi girdiği
zaman etkin hücrelerdir.
• Granülleri içinde 3 çeşit materyal bulunur:
– Perforinler: Kalsiyuma bağlı hedef hücrede litik porlar
oluşturur.
– Granzimler: Serin esterazlardır. Hücre yüzeyine
bağlanıp DNA fragmantasyonuna yol açıp ölmesine
neden olurlar.
– Sitokinler: Metabolizmalarını bozarak bu hücreleri
apoptozise yollarlar.
Fagositoz
Makrofaj çeşitli
reseptörleri
aracılığı ile
bakteri ile
bağlantı
sağlayıp
fagositozuna
neden olur
‘Toll like receptor’
ile sinyal iletimi
Makrofaj & Bakteri
Bakteri ürünleri makrofajdan çeşitli
sitokinlerin salınımına neden olur
Alternatif yoldan kompleman aktivasyonu ile
bakterinin efektör hücreye sunulması
Plasma preteinleri infeksiyonun
yayılmasını önler
Makrofaj kaynaklı sitokinler ile vücutta
infeksiyonun etkileri
Akut–faz cevabı
Lokal
infeksiyon
Sistemik
infeksiyon
Nötrofiller adezyon
molekülleri
aracılığı ile
damardan olay
yerine geçeler
Bakteriler nötrofil
reseptörleri ile
birleşerek fagositoz ve
mikrobun ölümünü
hazırlar
Virus ile infekte hücreler Tip I
interferonları salgılar
Tip I interferonların görevleri
NK hücresinin infekte ve infekte olmayan
hücreyi tanıması
Çok az oranda B
ve T hücresi de
doğal immünite
de rol oynayabilir
Fagositoz
Doğal + kazanılmış immünite