gölbaşı özel çevre koruma bölgesđnde alan yönetđmđ ve

TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ 2009
02-06 Kasım 2009, Đzmir
GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ
VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE
OLUŞTURULMASI
A. Erdoğan1, S. Meriç2
1
Dr, Şehir Plancısı-CBS Uzmanı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı [email protected]
2
Jeoloji Yük. Müh., Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı [email protected]
Özet
Bu çalışmada, Kurumun Özel Çevre Koruma Bölgelerinde (ÖÇKB) sürdürdüğü araştırma, koruma, izleme, etüt ve planlama
ile altyapı çalışmaları arasından alan yönetimi ve çevre düzeni planı kararlarının Gölbaşı ÖÇKB için CBS destekli olarak
alınması süreci anlatılmaktadır. Bu kapsamda, ÖÇKB’nin içinde bulunduğu Mogan-Eymir Gölleri Havzası düzeyinden
başlayarak, Bölgenin kendisi ve içindeki Mogan-Eymir gölleri yakın çevresi ile Mogan Gölünde yapılmış olan çalışmaların
CBS ortamında değerlendirilmesi ile Bölgeye ilişkin alan yönetimi ve çevre düzeni planı kararlarının alınması sağlanmıştır.
Sonuç olarak, farklı alansal düzeyleri ve sektörleri kapsayan konumsal ve konuma ilişkin verilerin bir sistem ve bütünlük
içerisinde değerlendirilmesini sağlayan CBS’nin Gölbaşı ÖÇKB örneğinde doğal kaynakların korunmasına yönelik alan
yönetimi ve planlama kararlarının alınmasındaki önemi vurgulanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Coğrafi Bilgi Sistemi, Çevre Düzeni Planı, Alan Yönetimi, Doğal Kaynaklar, Gölbaşı Özel Çevre
Koruma Bölgesi
1. GĐRĐŞ
Doğal kaynakların korunmasında ve buna yönelik alan kullanımı kararlarının alınmasında coğrafi bilgi sistemleri
(CBS); farklı nitelikteki verilerin bir sistem altında sorgulanabilirliğini ve modellenebilirliğini sağlamaktadır.
Günümüzde, gerek AB uyum sürecinde müktesebatın uygulanmasında gerekse ulusal kalkınmaya ve bunun
ayrılmaz parçası olan çevre korumaya yönelik kararların alınmasında bilgiye dayalı sistemlerin geliştirilmesi ve
kullanımının yaygınlaştırılması zorunlu hale gelmiştir. Çevre Kanununun 9. maddesine göre ilan edilen ve
Türkiye’deki koruma statülerinden birini oluşturan Özel Çevre Koruma Bölgelerinde sorumlu ve yetkili kuruluş
Özel Çevre Koruma Kurumudur.
2. GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐ
Bu çalışmanın konusunu oluşturan Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi; 22.10.1990 tarih ve 90/1117 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararının 21.11.1990 tarih ve 20702 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmasıyla ilan edilmiştir.
Ankara metropolünün yaklaşık 20 km güneyinde yer alan ve 274 km2 büyüklüğündeki bölgede, yerleşim yerleri
bakımından Gölbaşı merkez ilçesi ile bu ilçeye bağlı toplam on dağınık mahalle yer almaktadır (Şekil 1).
GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE
OLUŞTURULMASI
Gölbaşı Özel Çevre
Koruma Bölgesi
Mogan-Eymir Gölleri Havzası
Şekil 1. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ve Mogan-Eymir Gölleri Havzası (Ölçek değişken)
Yakın zamana kadar köy olan bu dağınık yerleşimler Ankara Büyük Şehir Belediyesi sınırlarının genişlemesiyle
mahalle niteliği kazanmıştır. Bölge içerisinde 2000 yılı itibariyle toplam 40803 gibi önemli büyüklükte bir nüfus
bulunmaktadır (Şekil 2).
Erdoğan ve Meriç
Şekil 2. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ve yakınındaki yerleşimler ve 2000 yılı nüfusları (Ölçek değişken)
Kaynak: DĐE 2000 yılı nüfus sayımı sonuçları
3. GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐ DOĞAL DEĞERLERĐ VE
TEHDĐTLER
Bu nüfusu barındıran bölge, kırsal nitelikteki yerleşimler nedeniyle tarımın; büyük şehrin etki alanında yer
alması nedeniyle de konut, sanayi, rekreasyon, üniversite ve diğer benzeri kullanımların baskıları altındadır. Bu
baskılar; bölgedeki kentsel-endüstriyel kirlilik tehdidi altında bulunan Eymir ve Mogan Gölleri ile Mogan gölü
güneyindeki sulak-bataklık alanlardaki nesli tehdit ve tehlike altında bulunan kuş türleri ve farklı alanlarda
yayılım gösteren endemik bitki türlerinin oluşturduğu doğal değerlerin korunmasını gerektirmektedir (Şekil 3).
GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE
OLUŞTURULMASI
Şekil 3. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ve yakınındaki nesli tehdit ve tehlike altında bulunan kuş türlerinin ve farklı
alanlarda yayılım gösteren endemik bitki türlerinin yerleri (Ölçek değişken)
Kaynak: Mogan-Eymir Havzası Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Yönetim Projesi (ÖÇKK, Hacettepe Üniversitesi, 2001-2002
4. ÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMU PLANLAMA YAKLAŞIMI
Baskıları kontrol altında tutarak doğal değerlerin korunmasını sağlayan en önemli araçlardan biri olan üst ölçekli
Çevre Düzeni Planlama (ÇDP) çalışmaları; aynı anda pek çok konumsal ve bununla ilişkili öznitelik verileri
içeren değişkenlerin değerlendirilmesini ve çözümlenmesini sağlayacak bir ortam gerektirir. Diğer bir deyişle,
Bölgede sürdürülen CBS destekli çalışmaların Çevre Düzeni Planı yapımında kullanılması ile alan yönetimi ve
arazi kullanımı ile ilgili kararlar alınması mümkün olabilmektedir. Bu doğrultuda, Özel Çevre Koruma Kurumu
sorumluluğundaki bölgelerde üst ölçekli planlamalar klasik planlama yaklaşımından farklı olup CBS destekli
çalışmalar sonucunda kararların üretilmesi ile sonuçlandırılmaktadır (Şekil 4).
Erdoğan ve Meriç
Şekil 4. Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı sorumluluğundaki bölgelerde üst ölçekli planlama yaklaşımının klasik
planlamadan farkı
5. SONUÇ
Sonuç olarak, Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesinin içinde bulunduğu Mogan-Eymir Gölleri Havzası
düzeyinden başlayarak, Bölgenin kendisi ve içindeki Mogan-Eymir gölleri yakın çevresi ile Mogan Gölünde
doğal değerlerin sürdürülebilirliği amacıyla yapılmış olan çalışmalar coğrafi bilgi sistemi ortamında
değerlendirilmiş, alanın korunma ve kullanımına yönelik kararlarının alınması sağlanmıştır (Şekil 5).
Bu çalışma ile, farklı alansal düzeylere ve niteliğe sahip konumsal ve konuma ilişkin verilerin bir sistem ve
bütünlük içerisinde değerlendirilmesini sağlayan coğrafi bilgi sisteminin Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi
örneğinde doğal kaynakların korunmasına yönelik alan yönetimi ve planlama kararlarının alınmasındaki önemi
vurgulanmaktadır. CBS desteği ile alınmış olunan bu kararlarla bütüncül bir alan yönetimi yaklaşımı
benimsenmiş ve alana ilişkin uygulamalar bu yönde geliştirilmiştir.
GÖLBAŞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESĐNDE ALAN YÖNETĐMĐ VE ÇEVRE DÜZENĐ PLANI KARARLARININ CBS DESTEĞĐ ĐLE
OLUŞTURULMASI
Şekil 5. CBS destekli çalışmalarla oluşturulan 1/25000 ölçekli Gölbaşı ÖÇKB ÇDP kararları