ıı. as (en sjac) 9100 nedir? - tmmob makina mühendisleri odası

TMMOB Makina Mühendisleri Odası
V. Ulusal Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı
Anadolu Üniversitesi Yunusemre Kampüsü Salon Anadolu
22-23 Mayıs 2009
HAVACILIK SEKTÖRÜNDE KALİTE REKABETİ;
AS 9100 HAVACILIK KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ
Oya TANSU
Yönetim Sistemleri Kalite İç Denetim Şefi
TUSAŞ TÜRK Havacılık ve Uzay Sanayi, Teknik Hizmetler Başkanlığı,
Fethiye Mahallesi, Havacılık Bulvarı No:17, 06980, Kazan, ANKARA
Tel: 0 312 811 18 00, E-posta: [email protected]
Özet- AS/EN 9100 Havacılık Kalite Yönetim standardına
uyum şirketlerin havacılık sektöründe rekabet edebilmesinin
ön koşullarından biridir. 19.yüzyıl sonuna doğru, üretim
kavramıyla ortaya çıkan kalite, yıllar içinde bir yönetim
sistemi olarak şekil kazanmıştır. Havacılık sektöründe kalite
yönetim sistemi ise sektörün kendine özgü koşullarında ilk
günden itibaren sistemin önemli aktörlerinden biri olarak yer
almıştır. Sivil Havacılık dünyasında üretim yapan
kuruluşların uçuşa elverişliliği sağlayan ve destekleyen bir
kalite sistemi içinde üretimini gerçekleştirmesi beklenmekte
ve öngörülmektedir. Havacılık Kalite Yönetim Sistemi ilk
olarak askeri alanda ortaya çıkmış, savaşlarla tetiklenmiş ve
yıllar içinde sivil havacılık kurallarının temelini
oluşturmuştur. Önce üretmek, sonra kontrol daha sonra kalite
teminatı ve son gelinen noktada ise “risk yönetimiyle kalite
güvence sağlama” olarak yer bulan havacılık kalite kavramı,
havacılık sektörünün en önemli teminat basamaklarından biri
olarak görülmektedir. Müşteri memnuniyetinin yanı sıra
havacılık kurallarına tam uyum havacılık sözleşmelerinde
yer alırken, ürünümüzün teminatı da kalite yönetim sistemi
içinde sağlanmaktadır. Sivil havacılık sektöründe rekabetçi
olabilmenin ana şartlarından biri olan AS / EN 9100
Havacılık Kalite Yönetim Sistemi içinde tasarım ve üretim
gerçekleştirme bu standardı tanımak, uygulamak ve
sürdürmek ile mümkün olabilecektir. Bu bildiride havacılık
kalite tarihçesi ile birlikte 9100 kalite standardına göz
gezdireceğiz.
ve yeteneklerin uzmanlaştırılması çerçevesinde üretim, artan
hacimde devam etti. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları
sırasında üretimi tetikleyen etmen artan talebi istenilen
zamanda karşılamak olarak
özetlenebilir. Savaşlardan
çıktıktan sonra dünya yeni bir kavram ile tanıştı. Edinilen
tecrübe ile sadece üretmek değil aynı zamanda kaliteli diğer
bir deyişle müşteri gereklerini karşılayan ürünler sağlamak
önem kazandı. “Kalite Kontrol” olarak adlandırılan bu yeni
kavram 1960 yıllarına kadar sanayide kabul gördü ve yerleşti.
Dünyanın yavaş yavaş rekabet kavramı ile tanışmasıyla
birlikte kaliteli üretim yaparken aynı zamanda maliyetleri de
kontrol etmek amacıyla kaliteyi ürettikten sonra değil,
üretirken sağlamak anlayışı ortaya çıktı. Böylelikle “Kalite
Teminatı” kavramı 1960 yıllarında kalitenin ilk askeri
standardı olan MIL-Q-9858 standardı olarak şekil buldu.
Tablo 1’de MIL-Q-9858’ten bu yana ortaya çıkan ana kalite
standartlarının kısa tarihçesi verilmiştir.
Tablo 1. Kalite Standartları
STANDART NO
MIL-Q-9858
MIL-I-45208
MIL-STD-1535
MIL-I-45662
MIL-STD-1520
I. KALİTE NEDİR?
Kalitenin birden fazla tanımı olmakla birlikte burada kaliteyi
yalın bir ifade ile “kalıcı gereksinimleri ya da şartları
karşılama derecesi” olarak tanımlayabiliriz. Endüstri
devriminden önce (yaklaşık 1880 öncesi) insanoğlu yetenekli
kişilerin kabiliyetleri ile kendi ihtiyaçları ve kısıtlı derecede
çevresinin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretiyordu.
Buradaki tek amaç sadece ihtiyacı karşılamak ile sınırlı
kalıyordu. 1800’lü yılların sonunda seri üretim, montaj hatları
ISO 9001/ISO
9002/ ISO 9003
AS EN JSAC
9100
STANDART ADI
Kalite Program Gerekleri
Muayene Sistem Gerekleri
Alt Yüklenici Kalite Teminatı
Programı
Kalibrasyon Sistem Gerekleri
Düzeltici İşlem ve Uygun
Olmayan
Malzeme
Karar
Sistemi
Tasarım Geliştirme, Üretim,
Montaj ve Servis Kalite
Teminatı Modeli
Kalite Yönetim Sistemi
Kalite
Teminatı
kavramı,
rekabetin
fazlalaştığı,
küreselleşmenin genişlediği 1990 yıllarında şirketlerin
yönetim biçimi olarak benimsediği bir kavram oldu.
Bu yıllarda havacılık sektörü kendi kalite standardını henüz
oluşturmamış, ISO 9001 standardı temelinde havacılık
firmalarının kendilerine özgü ek gerekleriyle desteklenmekte
idi. Havacılık sektöründeki oyuncuların artması ve gereklerin
çok çeşitlilik göstermesi üzerine, havacılık kalite gereklerini
tek bir standartta toplama ihtiyacı ortaya çıktı.
Rehber doküman olarak yayınlanan AS 9000 standardı daha
sonra AS 9100 Havacılık Kalite Yönetim Sistemi standardı
olarak “Society of Automotive Engineers” komitesi
tarafından 1999 yılında Amerika’da yayınlanarak yürürlüğe
girdi. Aynı standart EN 9100 olarak AECMA (Avrupa
Havacılık Endüstrisi Birliği), JIS Q veya SJAC 9100 olarak
Japon/Asya birliği tarafından yayınlandı. 2009 yılı başında
revize edilen AS 9100 standardı sadece havacılık kalite
standardı olarak değil, savunma ve uzay programları için de
geçerli ilan edildi.
II. AS (EN SJAC) 9100 NEDİR?
Havacılık sektöründe güncel ve geçerli son kalite standardı
olan AS 9100 Kalite Yönetim Sistemi, aslen ISO 9001
kökenli bir standarttır. Havacılık sektörünün önemli
firmalarının ve sivil havacılık devlet otoritelerinin (FAA,
EASA gibi) kurallarını harmanlayarak oluşturulmuştur. Şekil
1’de Havacılık Kalite Yönetim standartlarının genel
yapılanması verilmektedir.
Şekil 1. Havacılık Kalite Sistem Modeli[1]
Havacılık sektöründe kalite rekabetinin ilk basamağı AS 9100
standardına göre uyumlu olmak ya da bu standarda göre
belgelendirmek olarak adlandırılmaktadır. Bu standardın
amaçladığı müşteriye istenilen kalitede ürün sağlamak ve
sürekli iyileştirme döngüsü ile kalite, hız ve maliyette
iyileştirmeler sağlamaktır.
Müşteri memnuniyeti ve süreç yaklaşımı AS 9100 Kalite
Yönetim sistemini oluşturan temel öğelerdendir. Bu sistem ile
müşteri memnuniyeti, otorite gerekleri dahil tüm müşteri
gereksinimlerinin bir süreç mantığı dahilinde karşılanmasını
hedefler.
Bu standart ile;
- Tüm havacılık gereksinimleri ve müşteri beklentileri bir
araya getirilmiş;
- Kalite en üst düzeyde sağlanmış ve bu yapılırken
maliyetlerin bir değerler zinciri esasına göre azaltılması
hedeflenmiş;
- Havacılığa özgü güvenilirlik, sürdürülebilirlik ve uçuş
güvenliği gerekleri kapsanmış ve
- Standardın uluslararası seviyede kabul görmesi
hedeflenmiştir.
AS 9100 standardı, ISO 9001 kökenli olmasına rağmen, bu
standarttan farklılıklar barındırmaktadır.
Bu farklılıklar;
- Kalite sorumluluğunun en üst düzeyde yetkilendirilmesi,
- Sivil havacılık otorite gereklerinin karşılanması; bu
bağlamda tüm aktivitelerin planlanması ve yürütülmesi,
kayıtların oluşturulması ve yönetilmesi,
- Konfigürasyon (izlenebilirlik), uçuş güvenliği ve uçuşa
elverişlilik ana gereklerinin önemi,
- Projelerde Risk Yönetiminin kalite yönetim sürecinin bir
parçası olması
- Uzun vadeli ve çok paydaşlı havacılık programlarında
Proje Yönetimi’nin önemi
- Alt yüklenici organizasyonlarının süreç içindeki rolü,
olarak özetlenebilir.
Bunların yanı sıra AS 9100 standardına sektöre özel gerekler
de eklenmiştir. Sektöre Özgü Gerekler;
- Sivil havacılık otoriteleri ile ara yüz oluşturma,
- Konfigürasyon yönetimi,
- Tasarım doğrulanması ve geçerliliğin sağlanması ,
- Üretim öncesi planlama,
- Üretim dokümantasyonunda yapılan, değişikliklerin
takibi,
- İş düzeni ve şartları (Yabancı Madde Hasarı önleme),
- İzlenebilirlik,
- Üretim ekipmanı, takım ve NC makine kontrolü,
- İlk ürün muayene,
- Uygun olmayan malzeme kontrolü,
- Satış sonrasını destekleyen düzeltici işlem sistemi,
- Ürünün ömür döngüsünü kapsayacak şekilde satış sonrası
destek ve bakım,
- Tesis dışında gerçekleştirilen işlerin kontrolü,
olarak özetlenebilir.
Havacılık endüstrisinde AS 9000 serisi standartlar kalite, uçuş
güvenliği ve güvenirlilik ağırlıklı standartlardır. Havacılık
Kalite Sistem standartları olarak yayınlanan bazı standartlar
Tablo 2’de verilmiştir;
Tablo 2. AS Havacılık Kalite Standartları Listesi
STANDART NO STANDART ADI
AS 9100
Kalite Yönetim Sistemi
Gerekleri; Havacılık, Savunma
ve Uzay
AS 9101
Soru Listesi (AS 9100)
AS 9102
Havacılık İlk Ürün Muayene
Gerekleri
AS 9103
Anahtar Karakterlerinin
Değişim Yönetimi
AS 9110
Havacılık Bakım
Organizasyon Gerekleri
AS 9120
Havacılık Dağıtım
Organizasyon Gerekleri
AS 9131
Kalite Sistemi-Uygun
Olmayan Ürün
Dokümantasyonu
AS 9132
Parça Markalama Kalite
Gerekleri (2D Data Matrix)
AS 9133
Havacılık Standart Parça
Kalifikasyon Prosedürü
AS 9100 ana standardı havacılık gereklerini bir süreç çevrimi
içinde açıklar ve sürekli iyileştirme döngüsüyle süreçlerin
iyileştirilmesini hedefler.
III. AS 9100 VE SÜREÇ DÖNGÜSÜ
AS 9100 Havacılık Kalite Yönetim Sistemini bir model
üzerinde açıklamaya çalışalım. Bütün amaç bir süreçte hava
aracını tasarlamak, üretmek ve ömür döngüsü süresince ürünü
desteklemektir. Bütün bu süreç AS 9100 Kalite Yönetim
standardının oluşturduğu alt yapı üzerinde çalışmaktadır. Bu
alt yapı Şekil 2’de özetlenmektedir.
Şekil 2. Kalite Yönetim Süreci Modeli[2]
Süreç ve sürekli iyileştirme döngüsüyle AS 9100 standardı
kalite güvence sistemini;
- Bilgi,
- Malzeme,
- İnsan,
- Ekipman,
- İş yeri düzeni ve şartlar,
- Müşteri ve sivil havacılık gerekleri
ana öğeleri altında tanımlamıştır. Bu sistem ile hedeflenen
ürünün tasarımından yaşam döngüsünün sonuna kadar her
evresinde kaliteyi güvence altına almak hedeflenmiştir. Tüm
bu ana öğelerin önemli noktalarını aşağıdaki şekilde
özetleyebiliriz.
Bilgi (Veri);
- ISO 9001 gereklerinin yanı sıra Sivil Havacılık
otoritelerinin gereklerini de karşılayacak bir
dokümantasyon sistemi kurmak,
- Tüm dokümantasyonu otorite ve müşterinin
erişimine sunmak ya da hazır bulundurmak ,
- Tasarım verisini doğrulayarak ve test ederek Sivil
Havacılık gereklerini kapsayacak onaylanmış
tasarım verisi oluşturmak,
- Onaylanmış bilgi ile üretim talimatlarını hazırlamak,
- Test edilmiş/onaylanmış tasarım verisi ile üretimi
gerçekleştirmek,
- İmalat talimatlarının onaylanmış veri ile uyumlu
olmasını sağlamak.
Malzeme;
- Tasarım sürecinden itibaren malzeme bilgisini
oluşturmak, onaylamak ve tedarikçilere aktarmak,
- Sürecin ana oyuncularından olan tedarikçilerin tüm
gerekleri
karşılayacak bir alt yapıya kavuşmasını
sağlamak,
- Kuvvetli bir Tedarik Yönetim Sistemi kurmak,
- Güçlü lider rolü ile tedarikçileri yönetmek,
- Onaylı tedarikçi listesi idame ettirmek,
-
Tedarikçi performansını periyodik olarak ölçmek,
İstenilen düzeyde olmayan tedarikçiler için düzeltici
işlem sistemi kurmak ve yönetmek
İnsan;
İşe uygun yeteneğe sahip kişileri görevlendirmek ve
yetkilendirmek,
Belirlenmiş
konularda
eğitim/bilgilendirme
sağlamak,
Eğitimleri/bilgilendirmeleri
belirli
aralıklarla
tekrarlamak
Ekipman;
Üretim ve ölçme süreçlerinde kullanılan tüm
ekipman ve takımları kapsayacak bir ayar ve kontrol
sistemi kurmak,
Ekipmanları bir sistem içinde her zaman kullanabilir
kılacak ve ürünün kalitesini olumsuz etkileyecek
sonuçları ortadan kaldıracak periyodik kontroller
yapılmasını öngörmek.
Ekipman tanımı takımlar, yazılımlar ve diğer donanımlar
kapsamaktadır.
İş Yeri Düzeni ve Şartlar;
İş yeri düzeni ve şartları havacılık sektöre özel
gereklerdendir. Havacılık sektöründe üretim alanlarında;
Temizlik
Düzen
Tanımlama
Özel şartlar
önemlidir.
Tüm bu önlemler sürecin aynı şartlarda tekrarlamasını sağlar.
Havacılıkta iş yeri ve düzeni konusunda en önemli kavram
Yabancı Madde Hasarıdır (YAMAHA). Yabancı madde
ürüne yabancı her şey olarak tanımlanır. Genellikle üç
kategorinin (Metaller, taşlar, çeşitli maddeler) birine aittir.
YAMAHA ise bir mekanizma ya da sistem tarafından
yutulmuş veya bir mekanizmanın içine girmiş olan ya da
sistemi/donanımı kullanılmaz veya kullanılması tehlikeli
duruma getirerek, ürün hasarına yol açan yabancı bir
maddenin neden olduğu hasardır. AS 9100 yabancı madde
hasarını önleyecek önlemlerin alınmasını hedefler.
İlk Ürün Muayene;
adımlarındandır.
havacılık
sektörünün
en
özgü
- Seri imalata geçmeden önce kalitenin temini için
gereklidir.
- Süreçteki tüm öğeleri doğrulayarak, sürecin aynı şartlarda
tekrarlanmasını sağlar.
* İnsan – eğitimli
* Makine – bakım/kalibre
* Yazılım -- doğrulanmış
* İmalat planlaması – tüm adımları içeren
* Bilgi/veri – onaylanmış
* Takım – doğrulanmış
Böylelikle kalite, üretim sürecinin tüm adımlarında
sağlanırken, seri üretim süreci içindeki muayene adımlarını
azaltır.
Uygun Olmayan Malzeme;
Havacılık sektöründe uygun olmayan malzemenin kontrolü
tüm üretim süreci boyunca ve satış sonrasını kapsayacak
şekilde organize edilir. Hatalı parça ile ilgili kararlar belli
kurallar çerçevesinde verilir. Bu kararların bazıları müşteri ya
da sivil havacılık otoritesinin onayına tabi olur. Ciddi bir
dokümantasyon ve onay süreci ile desteklenir
Konfigürasyon Yönetimi;
Konfigürasyon yönetimi tasarım ile başlar, hava aracının
üretildikten sonra ömür döngüsünün sona ermesine kadar
devam eder. Konfigürasyon kalemlerinin tasarım aşamasında
tanımlanması, ham maddeden parçaya, parçadan uçağa kadar
tanımlanan kalemleri takip etme, konfigürasyon doğrulama ve
geçerli kılma gibi adımları içeren konfigürasyon yönetimi
geri ve ileri izlenebilirlik kabiliyeti de sağlar. Tasarım, üretim
ve satış sonrası destek
fazlarında uçuş güvenliği ve
güvenirlilik temel gereksinimlerini sağlayan temel alt
yapılardan biridir.
IV. SONUÇ
Havacılık Kalite Yönetim Sistemi standardı öncelikli olarak
müşteri gereklerini karşılamak üzere müşteri memnuniyeti
kavramı üzerine inşa edilmiştir. Aynı zamanda sivil havacılık
güvenlik şartlarının önemini vurgular ve gerek olarak
tanımlar. Havacılık sektöründeki büyük müşteriler tüm
tedarikçilerinden kalite yönetim sisteminin AS 9100
uyumunu talep etmektedirler. Tedarikçiler bu uyumun sadece
kendi tesislerinde gerçekleştirilmesini değil tüm tedarik
zincirinde karşılanmasını sağlamakla yükümlüdürler. Mevcut
havacılık sektöründe rekabet ederek ayakta kalabilmek,
sektörde müşteri ihtiyaç ve beklentilerine uygun ürün ve
hizmet sağlanmasıyla gerçekleşebilecektir. Bunun en çok
tercih edilen ve yaygın yollarından birisi de kuruluşlarda,
tasarım aşamasından başlayarak pazarlama/üretim/teslimat ve
satış sonrası hizmetlere kadar ürün döngüsünün tüm
aşamalarını kapsayan ve sürekli gelişmeyi hedefleyen AS
9100 kalite yönetim sisteminin uygulanmasıdır. Ülkemizin
havacılık sektörünün uluslararası arenaya çıkmasında birinci
etmen olan kalite rekabeti AS 9100 standardına uyumla
başlamaktadır. Müşteri odaklı bu yönetim sistemi ile
havacılık sektörüne özgü uçuş emniyeti ve güvenirliliği
sağlanarak şirketin kalite imajını güçlendirilmesi hedeflenir.
KAYNAKLAR
[1] www.sae.org International Aerospace Quality Group,
May, 2008
[2] Ahmet Tokmakçıoğlu, Yönetim Kurulu SunumuSüreçler, TAI, Ankara, 17 Aralık 2007
[3] www.asq.org American Socitey For Quality
[4] www.boeing.com.Boeing Supplier Requirements
[5] www.lockheedmartin.com.Lockheed Martin Company
- ÖZGEÇMİŞ OYA TANSU
1961 yılında Bursa’da doğdu. 1983 yılında Orta Doğu Teknik
Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünden mezun oldu.
1983-1985 yılları arasında Aselsan firması Uzun Vadeli
Yatırımlar bölümünde mühendis olarak çalıştı. 1985 yılında
Türk Havacılık ve Uzay Sanayi-TUSAŞ’da Kalite Teminatı
bölümünde uzman mühendis olarak göreve başladı.
Kalite sistemleri alt yapısının bilgisayar ile desteklenmesi
çalışmalarında aktif olarak yer alan Tansu, kalite faaliyetlerini
destekleyen ana yazılımların kurulması, işletilmesi ve
kullanıcıların eğitilmesinden sorumlu uzman kalite mühendisi
olarak görev yapmış, bu çalışmalarının paralelinde iç denetim
faaliyetlerini de sürdürmüştür.
1995 yılında sertifikalandırılan TUSAŞ Kalite Yönetim
Sistemi kurma çalışmalarında aktif olarak yer aldı, halen
Teknik Hizmetler Başkanlığı bünyesinde Yönetim Sistemleri
Kalite İç Denetim Şefi olarak görev yapmaktadır. Evli ve bir
çocuk annesidir.