Full Text

35
DOI: 10.4274/npa.y6076
Antipsikotik Tedavi Uygulanan fiizofreni Hastalar›nda Prolaktin Düzeyleri
ve Cinsel ‹fllevlerin Cinsiyetlere Göre Karfl›laflt›r›lmas›
The Intersexual Differences of Sexual Functions and Prolactine Levels in Schizophrenia Patients
Under Antipsychotic Medication
Basri DO⁄U, Ahmet KOCABIYIK, Fahri KARSON, Serhat ÇITAK*, Cem ‹NCESU**
Özel Dr. Fahri Karson Psikiyatri Merkezi, ‹stanbul, Türkiye
*Erenköy Ruh ve Sinir Hastal›klar› Hastanesi, ‹stanbul, Türkiye
**Ac›badem Üniversitesi, T›p Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dal›, ‹stanbul, Türkiye
ÖZET
Bu çal›flma, Bak›rköy Ruh ve Sinir Hastal›klar› Hastanesi ayaktan tedavi ünitesine
gelen flizofreni hastalar›nda, kullan›lan antipsikotik ilac›n tipinden ve dozaj›ndan
ba¤›ms›z olarak, prolaktin düzeyleri ile cinsel ifllev bozuklu¤u aras›ndaki iliflkinin
cinsiyetler aras› farkl›l›klar›n› araflt›rmak için yap›lm›flt›r. Çal›flmaya DSM-IV tan›
kriterlerine göre flizofreni tan›s›yla takip edilen ve remisyonda olan 63 kad›n, 57
erkek, toplam 120 hasta al›nm›flt›r. Tüm hastalar›n prolaktin düzeyleri ölçülmüfltür.
Çal›flmaya al›nan olgular›n flizofrenik ve depresif semptomlar aç›s›ndan
remisyonda olduklar›n› tespit etmek üzere K›sa Psikiyatrik De¤erlendirme Ölçe¤i
(Brief Psychiatric Rating Scale-BPRS) ve Calgary fiizofrenide Depresyon Ölçe¤i
(Calgary Depression Scale for Schizophrenia), cinsel ifllev bozuklu¤unu tespit
etmek üzere Golombok Rust Cinsel Doyum Ölçe¤i (Golombok Rust Inventory of
Sexual Satisfaction-GRISS) kullan›lm›flt›r. Ayr›ca hastalar, di¤er verilerle birlikte,
cinsel hayatlar› konusunda öznel düflüncelerinin de¤erlendirilebilmesi ve kulland›klar› ilaçlar›n tipinin belirlenmesi amac›yla düzenlenen bir sosyodemografik
veri formundaki sorular› yan›tlam›fllard›r. fiizofrenide antipsikotik tedavinin, kad›n
hastalarda prolaktin seviyelerinde erkeklere k›yasla daha yüksek oranda art›fl
meydana getirdi¤i, amenore ve galaktore geliflimine neden oldu¤u, ancak cinsel
ifllevler üzerine anlaml› düzeyde etki etmedi¤i; erkek hastalarda ise daha az oranda prolaktin yükselmelerine neden olmakla birlikte cinsel ifllevler üzerine olumsuz
olarak etki yapt›¤›, prolaktin düzeylerindeki art›fl›n, her iki cinsiyette de ortak
olarak cinsel istek azalmas› oluflturdu¤u saptanm›flt›r. Antipsikotik tedavi alt›nda
olan flizofreni hastalar›nda, cinsel istekteki azalmaya dikkat edilmesi ve cinsel
ifllevlerin ayr›nt›l› olarak sorgulanmas›n›n gerekli oldu¤u, antipsikotik tedavilerin
hiperprolaktinemi oluflturma mekanizmalar› ve prolaktin yükselmelerinin nas›l
cinsel yan etkiler oluflturdu¤u konular›nda yap›lacak daha ileri çal›flmalara
ihtiyaç oldu¤u düflünülmüfltür. (Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48 Özel Say› 1: 35-8)
Anahtar kelimeler: fiizofreni, antipsikotik tedavi, prolaktin, cinsel ifllev bozuklu¤u
ABSTRACT
This study was set out to research the inter-sexual differences in the relation
between prolactin levels and sexual dysfunction, independently from the type and
dosage of anti-psychotic medicine used in schizophrenia patients treated at the
outpatient treatment unit of Bak›rköy State Mental Hospital. The study included a
total of 120 patients, 63 females and 57 males, all diagnosed with schizophrenia but
in remission according to the DSM-IV diagnostic criteria. Prolactin levels in all
patients were measured. The Brief Psychiatric Rating Scale (BPRS) and
the Calgary Depression Scale for Schizophrenia were used to determine if
the patients within the study were in remission in terms of schizophrenic and
depressive symptoms as well as the Golombok Rust Inventory of Sexual
Satisfaction (GRISS) - to assess sexual dysfunction. Moreover, the patients were
required to fill out a socio-demographic survey form designed in order to evaluate
the patients’ subjective view of their sexual life and to determine the type of drugs
used by the patient, in addition to other data. The study concluded that antipsychotic treatment of schizophrenia led to a greater increase in prolactin levels in
female patients than in male ones and caused development of amenorrhoea and
galactrorrhoea, but it did not influence sexual functions significantly, whereas it
caused hyperprolactinemia in male patients less and had a negative impact
on their sexual function; moreover, increase in prolactin levels led to decreased
sexual desire in both genders. In conclusion, there is a necessity to focus more on
decreased sexual desire in schizophrenia patients receiving anti-psychotic
treatments and to explore sexual dysfunction in detail. Further research studies are
needed regarding the mechanisms by which anti-psychotic treatments lead
to hyperprolactinemia, and how hyperprolactinemia causes sexual side effects.
(Archives of Neuropsychiatry 2011; 48 Supplement 1: 35-8)
Key words: Schizophrenia, anti-psychotic treatment, prolactin, sexual dysfunction
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Basri Do¤u, Özel Dr. Fahri Karson Psikiyatri Merkezi, ‹stanbul, Türkiye
Gsm: +90 532 412 52 20 E-posta: [email protected]
© Nöropsikiyatri Arflivi Dergisi, Galenos Yay›nevi taraf›ndan bas›lm›flt›r. Her hakk› sakl›d›r. / © Archives of Neuropsychiatry, published by Galenos Publishing. All rights reserved.
36
Do¤u ve ark.
Antipsikotik Tedavi Uygulanan fiizofreni Hastalar›nda Prolaktin Düzeyleri ve
Cinsel ‹fllevlerin Cinsiyetlere Göre Karfl›laflt›r›lmas›
Girifl
fiizofreni antipsikotiklerin en s›k kullan›ld›¤› psikiyatrik bozukluklardand›r. fiizofreni hastalar›nda görülen cinsel ifllev bozukluklar›, yayg›n görülmesi (1-3) ve hastalar›n yaflam kalitesini olumsuz
etkilemesi (4-6) nedeniyle araflt›rmac›lar için ilgi oda¤› olmaya devam etmektedir. Klinisyenlerin ise hastalarda cinsel ifllev bozuklu¤u yayg›nl›¤›n› daha az oranlarda tahmin ettikleri ve cinsel ifllev
bozukluklar›n› sorgulamakta nispeten isteksiz olduklar› belirtilmektedir (7-10). fiizofreni hastalar›nda görülen cinsel ifllev bozukluklar›n›n nedenleri aras›nda, negatif ya da depresif semptomlar,
sa¤l›kl› kontrol gruplar›na göre daha fazla fiziksel hastal›k görülmesi ve antipsikotik tedavinin yan etkileri yer almaktad›r (11-14).
Antipsikotiklerin antiadrenerjik, antikolinerjik ve özellikle hipofiz
bezi üzerine olan antidopaminerjik etkileri, cinsel ifllev bozuklukluklar›na yol açan mekanizmalar olarak tart›fl›lmaktad›r. Hipofiz
üzerindeki antidopaminerjik etkiyle serum prolaktin düzeylerinin
yükselmesi ve cinsel ifllev bozuklu¤u aras›ndaki iliflki halen üzerinde en çok tart›fl›lan konudur (14,15).
fiizofreni hastalar›nda serum prolaktin düzeyleri ve cinsel ifllev bozukluklar› aras›ndaki iliflki net olmamakla birlikte, prolaktinin cinsellik üzerine olumsuz bir etkisi oldu¤unu düflündürten yeterli say›da veri bulunmaktad›r. Ghadirian ve arkadafllar› taraf›ndan klasik antipsikotik kullanan 55 flizofrenik hasta üzerinde yap›lan bir çal›flmada, erkeklerin %58’inde ereksiyon ve orgazm
problemleri, kad›nlar›n %33’ünde ise orgazm bozuklu¤u bulunmufltur ve cinsel ifllev bozukluklar› prolaktin düzeyleri ile iliflkilidir. Ayn› çal›flmada kad›nlarda cinsel sorunlardan kaynaklanan
yak›nmalar›n erkeklere göre daha az yayg›nl›kta oldu¤u ve plazma prolaktin düzeyleri ile iliflkinin bulunmad›¤› bildirilmifltir (16).
Bu orijinal çal›flmadan sonra, geçti¤imiz son iki on y›lda benzer
sonuçlar içeren bir çok çal›flma bulunmakla birlikte (14) prolaktin
düzeyleriyle cinsel ifllev bozukluklar› aras›nda iliflki olmad›¤› soncuna ulaflan çal›flmalar da vard›r (15,17-20).
fiizofrenide en s›k kullan›lan ilaç grubu olan antipsikotiklerin
yol açt›¤› prolaktin yükselmeleri ile cinsel ifllev bozukluklar› aras›ndaki iliflkiyi araflt›ran çal›flmalar›n say›s› giderek artmaktad›r.
Çal›flmalar, prolaktin yükselmelerinin cinsel istek, uyar›lma ve orgazm evrelerinden oluflan cinsel tepki sürecini etkiledi¤ini göstermektedir. fiizofreni hastalar›nda kad›n ve erkek cinsiyette cinsel ifllev bozuklu¤u oranlar›n› göstermek üzere yap›lan çal›flmalar birbirinden farkl› sonuçlar göstermekle birlikte, genel olarak
erkeklerde kad›nlardan daha fazla oranda cinsel ifllev bozuklu¤una neden oldu¤u belirtilmektedir (16,21,22).
Bu çal›flmada, antipsikotik kullanan flizofreni hastalar›nda,
prolaktin düzeyleri ile cinsel ifllev bozuklu¤u aras›ndaki iliflkinin
ve cinsiyetlere göre farkl›l›k gösterip göstermedi¤inin araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
Yöntem
Bu çal›flma 2005 y›l›nda yap›lm›flt›r. Çal›flmaya Bak›rköy Ruh ve
Sinir Hastal›klar› Hastanesi Ayaktan Tedavi Ünitesi’nde DSM-IV
tan› kriterlerine göre flizofreni tan›s›yla takip edilen, en az 4 haftad›r antipsikotik kullanmakta olan, 18 ile 45 yafl aras›nda, evli ve en
az ilkokul mezunu, 63 kad›n, 57 erkek, toplam 120 hasta al›nm›flt›r.
Son 3 ayda psikotik alevlenmesi olmayan, görüflme esnas›nda k›sa psikiyatrik derecelendirme ölçe¤indeki (KPDÖ) psikotik itemlerde 3 ve 3’ün alt› puan ve Calgary flizofrenide depresyon ölçe¤inde
depresif bozukluk için kesme puan› 11/12 olan hastalar çal›flmaya
dahil edilmifltir. Cinsel ifllev bozuklu¤unu tespit etmek üzere Golombok Rust Cinsel Doyum Ölçe¤i (Golombok Rust Inventory of Sexual Satisfaction-GRISS) kullan›lm›flt›r. Ayr›ca hastalar, cinsel hayatlar› konusunda öznel düflüncelerinin de¤erlendirilebilmesi ve
kulland›klar› ilaçlar›n tipinin belirlenmesi amac›yla düzenlenen bir
sosyodemografik veri formundaki sorular› yan›tlam›flt›r. Hastalar›n
Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48 Özel Say› 1: 35-8
Archives of Neuropsychiatry 2011; 48 Supplement 1: 35-8
tümünden çal›flmaya kat›lmak konusunda bilgilendirici görüflme
yap›ld›ktan sonra yaz›l› onamlar› al›nm›flt›r.
Çal›flmaya kat›lan her vaka ile yap›lan klinik görüflmenin ard›ndan, prolaktin seviyelerini tespit etmek üzere kan örneklemi
ve gebeli¤i d›fllamak amac›yla hCG seviyelerini tespit etmek için
idrar örnekleri al›nm›flt›r. Prolaktinin diürnal olarak salg›lanmas›
nedeniyle kan örnekleri kuru tüplere ö¤leden sonra al›narak,
elektrokemilüminesans yöntemi ile çal›fl›lm›flt›r.
Çal›flman›n biyoistatistiksel çözümlemeleri, “SPSS for
Windows Version 11.5” istatistiksel paket program› kullan›larak
yap›lm›flt›r.
Hesaplamalar frekanslar›n da¤›l›mlar› ve yüzdelerde ki kare,
ölçümsel verilerin ortalamalar› ba¤›ms›z iki grup k›yaslamalar›nda student t testi, nonparametrik grup karfl›laflt›rmalar›nda
Mann-Whitney U testi ile yap›lm›flt›r. Hesaplamalarda anlaml›l›k
s›n›r› olarak “0.05” de¤eri kullan›lm›flt›r.
Sonuçlar
Olgular›n yafl ortalamalar›” aç›s›ndan cinsiyetler aras›nda
anlaml› bir farkl›l›k bulunmufltur. Yafl ortalamas›; erkeklerde
40.86, kad›nlarda 37.81 olarak tespit edilmifltir.
“E¤itim durumlar›” de¤erlendirildi¤inde, kad›nlar›n e¤itim düzeyi, erkeklerden anlaml› ölçüde düflük bulunmufltur. Kad›nlar›n
%58.7’si, erkeklerin %50.9’u ilkokul mezunudur. Ancak, bu oran›n
ortaokul, lise ve yüksekokul düzeylerinde erkekler lehine daha
yüksek oldu¤u gözlenmifltir. Olgular›n çal›flma durumu” bak›m›ndan yap›lan karfl›laflt›rmada; kad›n hastalar›n %4.8’i, erkek hastalar›n ise %22.8’inin bir iflte çal›flt›¤› tespit edildi. Çal›flma genelinde iflsizlik oran› %86.7 idi.
Hastalar›n sigara kullanma özellikleri aç›s›ndan yap›lan karfl›laflt›rmada; sigara kullan›m›, erkeklerde kad›nlara göre anlaml›
derecede yüksek bulunmufltur. Çal›flmaya kat›lan erkeklerin
%66.7’si bir ve bir paketten daha fazla sigara kullan›rken, kad›nlar›n %60.3’ü sigara kullanm›yordu.
Tipik, atipik ve karma (tipik+atipik) ilaç kullan›m› aç›s›ndan
cinsiyetler aras›nda fark yoktu (Tablo 1).
Plazma prolaktin düzeyleri normal s›n›r›n üzerinde tespit edilen olgular prolaktin de¤erleri yüksek olarak de¤erlendirildi ve
prolaktin düzeyleri normal s›n›rlarda olan olgularla kad›n ve erkekler aras›nda ayr› ayr› karfl›laflt›r›ld›. Amenoresi olan kad›nlar›n %88.5’inde ve galaktoresi olan kad›n olgular›n %94.1’inde prolaktin seviyesi normalden daha yüksek düzeyde bulundu. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml›yd› (ki-kare 6.29, p=0.01).
Çal›flmaya kat›lan kad›n hastalar›n %54’ünde herhangi bir
alanda cinsel ifllev bozuklu¤u saptand›. ‹letiflim (%84.1), dokunma (%74.6), s›kl›k (%71.4) alanlar›nda bozulma di¤erlerine göre
daha yüksek oranlardayd›. Hastalar›n %50.8’inde anorgazmi bulunmufltur. Çal›flmaya kat›lan erkek hastalar›n %66.7’sinde herhangi bir alanda cinsel ifllev bozuklu¤u saptand›. ‹letiflim (%82.5),
s›kl›k (%42.1), doyum (%42.1) alanlar›nda bozulma di¤erlerine göre daha yüksek oranlardad›r. Hastalar›n %42.1’inde erektil disfonksiyon bulunmufltur.
Tablo 1. Olgular›n halen kulland›¤› ilaçlar›n gruplara göre da¤›l›m›
Tipik
Kad›n
n
%
Erkek
n
%
Toplam
n
%
20
14
34
31.7
24.6
28.3
Atipik
39
62.0
37
64.9
76
63.3
Tipik + Atipik
4
6.3
6
10.5
10
8.4
Toplam
63
100.0
57
100.0
120
100.0
χ2= 1.21,
p= 0.54
Do¤u ve ark.
Antipsikotik Tedavi Uygulanan fiizofreni Hastalar›nda Prolaktin Düzeyleri ve
Cinsel ‹fllevlerin Cinsiyetlere Göre Karfl›laflt›r›lmas›
Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48 Özel Say› 1: 35-8
Archives of Neuropsychiatry 2011; 48 Supplement 1: 35-8
Kad›nlarda prolaktin seviyelerinin normal ve yüksek olufluna
göre GRISS cinsel doyum ölçe¤i total puanlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda total ve alt ölçek puanlar›nda prolaktin seviyeleri yüksek kad›nlarda prolaktin seviyeleri normal olan kad›nlara göre anlaml›
derecede farkl›l›k bulunmam›flt›r (Tablo 2).
Erkeklerde prolaktin seviyelerinin normal ve yüksek olufluna
göre GRISS cinsel doyum ölçe¤i total puanlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda
prolaktin seviyeleri yüksek olanlarda, prolaktin seviyeleri normal
olanlara göre herhangi bir cinsel ifllev bozuklu¤u oldu¤u yönünde
anlaml› derecede farkl›l›k bulunmufltur. Prolaktin seviyeleri yüksek
olanlarda, doyum, kaç›nma, dokunma ve erektil disfonksiyon alanlar›nda, prolaktin seviyeleri normal olan erkeklere göre istatistiksel
yönden anlaml› ölçüde bozulma oldu¤u saptanm›flt›r (Tablo 3).
Tart›flma
fiizofreni ve cinsel ifllev bozuklu¤u aras›ndaki iliflkiyi inceleyen
araflt›rmalar flizofreni hastalar›n›n cinsel yaflamlar›n›n genel popülasyondan farkl› olmad›¤› yönünde bulgular içerir ve sonuçlar aç›s›ndan çeflitli farkl›l›klar vard›r. Cinsel sorunlardan, hastal›¤›n do¤as› veya farmakolojik tedavinin hangisinin sorumlu oldu¤u önemli bir tart›flma alan› (23) olsa da, antipsikotiklerin prolaktin sevilerini yükselterek, cinsel istek, uyar›lma ve orgazm evrelerinden oluflan cinsel tepki sürecini etkiledi¤i ve cinsel ifllev bozuklu¤una yol açt›¤› yönünde
bir uzlaflma bulunmaktad›r (16,21-24).
Antipsikotik tedavi uygulanan flizofreni hastalar›nda prolaktin
düzeyleri ve cinsel ifllevlerin cinsiyetlere göre karfl›laflt›r›lmas›n›n yap›ld›¤› bu çal›flmada, sonucu etkileyebilecek sosyodemografik özellikler olabildi¤ince kontrol alt›nda tutularak (18 yafl alt› ve 45 yafl üstündeki hastalar, evsiz ve e¤itimsiz olan hastalar ve evli olmayan
hastalar çal›flmaya al›nmam›flt›r) remisyonda olan hastalar al›nm›flt›r. Ayr›ca prolaktin düzeylerinin saptanmas› için al›nan kan örnekleri, prolaktinin diürnal salg›lanmas› gözetilerek ö¤leden sonra al›nm›flt›r. Tedavi alt›nda olmayan flizofreni hastalar›nda da prolaktin sal›n›m› aç›s›ndan normal sirkadyen ritim oldu¤u ve serum prolaktin seviyelerinin normal düzeylerde bulundu¤u bilinmektedir.
Macdonalds’›n 2003 y›l›nda yapt›¤› çal›flmada, antipsikotiklerin
%30-60 oran›nda cinsel ifllev bozuklu¤u yapt›¤› bulgusu bu çal›flmada da desteklenmifltir (2). Ghadirian ve arkadafllar› taraf›ndan klasik
antipsikotik kullanan 55 flizofren hastada yap›lan bir çal›flmada, erkeklerin %58’inde cinsel ifllev bozuklu¤u saptanm›flt›r (16). Çal›flma-
37
daki sonuçlar literatürdeki bu bulgularla uyumludur.
Çal›flmalarda, flizofreni hastalar›nda en s›k rastlanan cinsel ifllev bozuklu¤u cinsel istek azalmas› olarak bulunmufltur (2). Bu çal›flmada da kad›n hastalarda iletiflim, dokunma, s›kl›k, erkeklerde
ise iletiflim, s›kl›k ve doyum alanlar›nda bozulman›n saptanmas›
genel cinsel istek azalmas›n› ifade eder ve literatür ile uyumludur.
Çal›flmam›zda her iki cinsiyette görülen cinsel istek azalmas› d›fl›nda en fazla cinsel yan etki yüzdesi kad›nlarda anorgazmi, erkeklerde erektil disfonksiyon olarak görülmektedir.
Hastalardaki ortalama prolaktin seviyelerinin cinsiyetler aras›nda karfl›laflt›r›lmas›nda ise antipsikotik kullan›m›n›n, kad›n hastalarda prolaktin seviyelerini yaklafl›k 3 kat, erkeklerde ise 2 kat›na
yak›n düzeyde artt›rd›¤› bulunmufltur (p=0.00). Marken, befl y›l süreyle antipsikotik tedavi alt›nda olan hastalar ile yapt›¤› retrospektif bir çal›flmada ise erkeklerin %62.5’inde, kad›nlar›n %73’ünde
prolaktin seviyelerini yüksek bulmufltur (25). Kleinberg ve arkadafllar›n›n 1999’da yapt›¤› çal›flmada da benzer sonuçlar bulunmufltur
(17,25). Bizim çal›flmam›zdaki sonuçlar da literatür ile uygun bir biçimde, antipsikotik kullan›m›n›n kad›nlarda erkeklere oranla daha
fazla prolaktin art›fl›na neden oldu¤unu göstermektedir. Tipik, atipik ya da karma antipsikotik kullan›m oranlar› çal›flmam›zdaki kad›n
ve erkek hastalar aras›nda farkl› de¤ildi. Bu yüzden antipsikotik tipi kontrol edilen bir de¤iflken oldu.
Kad›nlarda prolaktin seviyelerinin normal ve yüksek olufluna
göre GRISS cinsel doyum ölçe¤i total puanlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda, total ve alt ölçek puanlar›nda prolaktin seviyeleri yüksek kad›nlarda prolaktin seviyeleri normal olan kad›nlara göre anlaml›
bir farkl›l›k bulunmam›flt›r. Erkeklerde ise prolaktin seviyelerinin
normal ve yüksek olufluna göre GRISS cinsel doyum ölçe¤i total
puanlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda prolaktin seviyeleri yüksek olanlarda, prolaktin seviyeleri normal olanlara göre, herhangi bir cinsel
ifllev bozuklu¤u oldu¤u yönünde anlaml› derecede farkl›l›k bulunmufltur. Prolaktin seviyeleri yüksek olanlarda doyum, kaç›nma,
dokunma ve erektil disfonksiyon alanlar›nda, prolaktin seviyeleri
normal olan erkeklere göre istatistiksel yönden anlaml› ölçüde
bozulma oldu¤u saptanm›flt›r.
Sonuç olarak flizofrenide antipsikotik tedavi hem kad›n hem
de erkek hastalarda prolaktin seviyesinin yükselmesine ve buna
ba¤l› olarak cinsel ifllev bozukluklar›na yol açmaktad›r. Kad›n
hastalarda prolaktin seviyelerinde erkeklere göre daha yüksek
oranda art›fl olmaktad›r. Kad›nlarda amenore ve galaktore geli-
Tablo 2. Kad›nlarda prolaktin seviyesinin normal ve normalden yüksek olufluna göre GRISS alt ölçeklerinin total puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
S›kl›k
‹letiflim
Doyum
Kaç›nma
Dokunma
Vajinismus
Anorgazmi
Total
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
Prolaktin seviyeleri
Prolaktin seviyeleri
normal (n=18)
yüksek (n=45)
n
5
13
2
16
9
9
10
8
6
12
18
0
11
7
9
9
%
27.8
28.9
20
30.2
24.3
34.6
38.5
21.6
37.5
25.5
31.6
0.0
35.5
21.9
31.0
26.5
n
13
32
8
37
28
17
16
29
10
35
39
6
20
25
20
25
%
72.2
71.1
80.0
69.8
75.7
65.4
61.5
78.4
62.5
74.5
68.4
100.0
64.5
78.1
69.0
73.5
χ2
p
0.008
0.930
0.428
0.513
0.792
0.373
2.122
0.145
0.838
0.360
2.653
0.103
1.929
0.232
0.160
0.689
38
Do¤u ve ark.
Antipsikotik Tedavi Uygulanan fiizofreni Hastalar›nda Prolaktin Düzeyleri ve
Cinsel ‹fllevlerin Cinsiyetlere Göre Karfl›laflt›r›lmas›
Nöropsikiyatri Arflivi 2011; 48 Özel Say› 1: 35-8
Archives of Neuropsychiatry 2011; 48 Supplement 1: 35-8
Tablo 3. Erkeklerde prolaktin seviyesinin normal ve normalden yüksek olufluna göre GRISS alt ölçeklerinin total puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
S›kl›k
‹letiflim
Doyum
Kaç›nma
Dokunma
Erken Boflalma
Erektil disfonksiyon
Total
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
4 ve 4’ün alt›
5 ve 5’in üstü
Prolaktin seviyeleri
Prolaktin seviyeleri
normal (n=33)
yüksek (n=24)
n
10
23
6
27
24
9
31
2
27
6
18
15
24
9
16
17
flimi prolaktin seviyelerinde yükselme ile do¤rudan iliflkilidir, ancak cinsel ifllevler üzerine anlaml› düzeyde etki ortaya ç›kmamaktad›r. Erkek hastalarda ise antipsikotik tedavi, kad›nlara
oranla daha az prolaktin yükselmelerine neden olmakla birlikte,
cinsel ifllevler üzerine daha fazla olumsuz olarak etki yapmaktad›r. Prolaktin düzeylerindeki art›fl›n, her iki cinsiyette de ortak
olarak cinsel istek azalmas› oluflturdu¤u saptanm›flt›r. Bu bak›mdan antipsikotik tedavi alt›nda olan flizofreni hastalar›nda, cinsel
istekteki azalmaya dikkat edilmesi ve cinsel ifllevlerin ayr›nt›l›
olarak sorgulanmas› gerekmektedir.
Antipsikotik tedavilerin, hiperprolaktinemi oluflturma mekanizmalar› daha aç›k bir flekilde tespit edilirse, hastalarda prolaktin yükselmelerinin nas›l ve ne flekilde cinsel yan etkiler oluflturdu¤u daha fazla ayd›nlanm›fl olacakt›r. Bu mekanizmalar üzerinde yap›lacak daha ileri çal›flmalara ihtiyaç vard›r. Yine, yap›lacak
çal›flmalarda kontrol grubu olarak antipsikotik kullanmayan flizofren hastalar al›narak, flizofreni hastal›¤›nda cinsel ifllev bozuklu¤unun araflt›r›lmas› da ayd›nlat›c› olacakt›r.
Kaynaklar
1.
Smith SM, O’Keane V, Murray R. Sexual dysfunction in patients
taking conventional antipsychotic medication. Br J Psychiatry 2003; 181:49-55.
[Abstract] / [Full Text] / [PDF]
2.
Macdonald S, Halliday J, MacEwan T et al. Nithsdale Schizophrenia Surveys
24: sexual dysfunction: case-control study. Br J Psychiatry 2003; 182:50-6.
[Abstract] / [Full Text] / [PDF]
3.
4.
5.
Liu-Seifert H, Kinon BJ, Tennant CJ et al. Sexual dysfunction in patients with
schizophrenia treated with conventional antipsychotics or risperidone.
Neuropsychiatr Dis Treat 2009; 5:47-54. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
Malla A, Williams R, Kopala L et al. Outcome on quality of life in a Canadian
national sample of patients with schizophrenia and related psychotic
disorders. Acta Psychiatr Scand Suppl 2006; 430: 22-8. [Abstract]
Mallis D, Moisidis K, Kirana PS et al. Moderate and severe erectile
dysfunction equally affects life satisfaction. J Sex Med 2006; 3:442-9.
[Abstract] / [Full Text] / [PDF]
6.
7.
Olfson M, Uttaro T, Carson WH et al. Male sexual dysfunction and quality of
life in schizophrenia. J Clin Psychiatry 2005; 66:331-8. [Abstract]
Üçok A, ‹ncesu C, Aker T et al. Do psychiatrists examine sexual dysfunction in
schizophrenia patients? Eur Psychiatry 2007; 22(Suppl 5):328-33. [Abstract] /
[Full Text] / [PDF]
8.
9.
Pinderhughes CA, Grace, EB, Reyna LJ. Psychiatric disorders and sexual
functioning. Am J Psychiatry 1972; 128:1276-83. [Abstract] / [PDF]
Dossenbach M, Hodge A, Anders M et al. Prevalence of sexual dysfunction in
patients with schizophrenia: international variation and underestimation. Int J
Neuropsychopharmacol 2005; 8:195-201. [Abstract]
%
30.3
69.7
18.2
81.8
72.7
27.3
93.9
6.1
81.8
18.2
54.5
45.5
72.7
27.3
48.5
51.5
n
7
17
4
20
9
15
15
9
12
12
16
8
9
15
3
21
%
29.2
70.8
16.7
83.3
37.5
62.5
62.5
37.5
50.0
50.0
66.7
33.3
37.5
62.5
12.5
87.5
χ2
p
0.009
0.926
0.022
0.882
7.073
0.008
8.819
0.003
6.51
0.01
0.848
0.357
7.073
0.008
8.097
0.004
10. Esterberg ML, Jones EM, Compton MT et al. Nicotine consumption and
schizotypy in first-degree relatives of individuals with schizophrenia and
non-psychiatric controls. Schizophr Res 2007; 97(Suppl 1-3):6-13. [Abstract] /
[Full Text] / [PDF]
11. Birkenaes AB, Opjordsmoen S, Brunborg C et al. The level of cardiovascular
risk factors in bipolar disorder equals that of schizophrenia: a comparative
study. J Clin Psychiatry 2007; 68(Suppl 6): 917-923. [Abstract]
12. Westheide J, Cohen S, Bender S et al. Sexual dysfunction in psychiatric
inpatients the role of antipsychotic medication. Pharmacopsychiatry 2007;
40(Suppl 4):140-5. [Abstract] / [PDF]
13. Costa AM, de Lima MS, Faria M et al. A naturalistic, 9-month follow-up,
comparing olanzapine and conventional antipsychotics on sexual function
and hormonal profile for males with schizophrenia. J Psychopharmacol 2007;
21(Suppl 2):165-70. [Abstract] / [PDF]
14. Knegtering R, Castelein S, Bous H et al. A randomized open-label study of the
impact of quetiapine versus risperidone on sexual functioning. J Clin
Psychopharmacol 2004; 24:56-61. [Abstract]
15. Canuso CM, Goldstein JM, Wojcik J et al. Antipsychotic medication,
prolactin elevation, and ovarian function in women with schizophrenia and
schizoaffective disorder. Psychiatry Res 2002; 111:11-20. [Abstract] /
[Full Text] / [PDF]
16. Ghadirian AM, Chouinard G, Annable L. Sexual dysfunction and plasma
prolactin levels in neuroleptic-treated schizophrenic outpatients. J Nerv Ment
Dis 1982; 170:463-7. [Abstract]
17. Kleinberg DL, Davis JM, de Coster R et al. Prolactin levels and adverse events
in patients treated with risperidone. J Clin Psychopharmacol 1999; 19:57-61.
[Abstract]
18. Howes OD, Wheeler MJ, Pilowsky LS et al. Sexual function and gonadal
hormones in patients taking antipsychotic treatment for schizophrenia or
schizoaffective disorder. J Clin Psychiatry 2007; 68(Suppl 3):361-7. [Abstract]
19. Hummer M, Kemmler G, Kurz M et al. Sexual disturbances during clozapine
and haloperidol treatment for schizophrenia. Am J Psychiatry 1999; 156(Suppl
4):631-3. [Abstract] / [PDF]
20. Knegtering H, van den Bosch R, Castelein S et al. Are sexual side effects of
prolactin-raising antipsychotics reducible to serum prolactin?
Psychoneuroendocrinology 2008; 33(Suppl 6):711-7. [Abstract] / [Full Text] /
[PDF]
21. Bhui K, Puffet A, Strathdee G. Sexual and relationship problems amongst
patients with severe chronic psychoses. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol
1997; 32:459-67. [Abstract]
22. de Molina Roman MR, Salvador Carulla L, Foras Eroles F. Sexuality and
schizophrenia]. Acta Psiquiatr Psicol Am Lat 1994; 40:195-206. [Abstract]
23. Verhulst J, Schneidman B. Schizophrenia and sexual functioning. Hosp
Community Psychiatry 1981; 32:259-62. [Abstract] / [PDF]
24. McCann E. The expression of sexuality in people with psychosis: breaking the
taboos. J Adv Nurs 2000; 32:132-8. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
25. Marken PA, Haykal RF, Fisher JN. Management of psychotropic-induced
hyperprolactinemia. Clin Pharm 1992; 11:851-6. [Abstract]