ÜNİTE 1-RİSK DEĞERLENDİRMESİ

ÜNİTE 1-RİSK DEĞERLENDİRMESİ
RİSK NEDİR
**Risk, bir olasılıktır. Bir ve sıfır arasında [0,1] değişen sayısal değerlerle ifade edilebilir. Bir, %100 riski, sıfır ise
%0 riski gösterir. Sayısal olarak ifade edilemiyorsa, “yüksek”, “düşük”, “çok yüksek”, “çok düşük” "kabul
edilebilir" gibi bulanık sözcüklerle tanımlanmaya çalışılır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 29.12.2012 tarihli Resmî Gazete’de 28512 sayısı ile yayınlanan
“İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği” 6 ana başlık altında toplanmıştır:
Bu kapsamda, tehlikelerin tanımlanması ve risklerin belirlenmesi olmaksızın risk değerlemesi yapılamaz
***Tehlike sebep, risk ise sonuçtur.
***İSG uzmanlarının, çalışanların tehlike ve riskleri görmelerini ve fark etmelerini sağlamaları beklenmektedir.
***Fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların
etkileşimiyle ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir. Tehlikelerin saptanması ve risk değerlendirme çalışması,
ekip ile birlikte yapılır. Riskin sonucunda mutlaka bir zarara uğrama ve kayıp durumu söz konusudurTehlike ve
risklerden proaktif metotlarla korunmak önem arzetmektedir.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi riski ifade eder?
a) Kaybetme ihtimalidir.
b) Tehlikelerden kaynaklanan bir olayın meydana gelme olasılığı ile zarar verme derecesinin bir bileşkesidir.
c) Belirli bir tehlike karşısında kişinin şahsi varlıklarından bir kısmını veya tamamını kaybetme ihtimalidir.
d) Muhtemel kaybın miktarıdır. e) Potansiyel tehditin olasılığıdır.
2. Aşağıdaki tehlike-risk sıralamalarından hangisi yanlıştır?
a) Kapalı ortamlarda çalışma- zehirli gazlardan etkilenme
b) Elektrik enerjisi- izolesi bozuk iletkene dokunma ile elektrik çarpması
c) Kişinin düşmesi- yüksekte çalışma
d) Gürültülü ortam- işitme kaybına yol açması
e) Kimyasallar- yangın
3. Risk değerlendirmesinde ilk aşama aşağıdakilerden hangisidir?
a) Risklerin değerlendirilmesi
b) Görevlerin ve tehlikelerin belirlenmesi
c) Risklerin kontrol önlemlerinin alınması
d) Kalıntı riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar verme
e) Kabul edilebilir riske karar vermek
4. Bir şeyin zarar verme potansiyeline ne denir?
a) Tehlike
b) Risk
c)Olasılık
d)Potansiyel enerji
e)Psikososyal risk
5. Risk nedir?
a)Tehlike dolayısıyla ortaya çıkan hasar derecesi ve olayın oluşma olasılığının bileşkesidir.
b)Çalışan insanın kazanma gücünün hasar görmesidir.
c)Kazaların maddi hasarlarının ortaya çıkarma olasılığıdır.
d)Yapılan işlerde çalışanın zarar görmeme İyileştirme olayıdır.
e) Kayıp şiddetinin olasılığıdır
I-Meydana gelme olasılığı
II-Meydana gelme süresi
III-Zarar verme derecesi
IV-Zarar verme süresi
6. Yukarıdakilerden hangileri risk faktörlerinin bileşkesidir?
a)I ve III
b) I ve II
c) I ve IV
d) II ve IV
e) I,II,III ve IV
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 1
7. Tehlike ve Risk ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Tehlike sebep, risk sonuçtur.
b) Tehlike sonuç, risk sebeptir.
c) Tehlike, belirsizliğin amaçlara olan etkisidir. d) Tehlike belirsizliği ifade eder.
e) Riski, değer olarak sıfıra indirebiliriz.
8. Aşağıdakilerden hangisi risk korunma ilkesi değildir?
a) Risklerle kaynağında mücadele etmek
b) Teknik gelişmelere uyum sağlamak
c) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek
d) Kişisel korunma tedbirlerine, toplu korunma tedbirlerine göre öncelik vermek
e) Çalışanlara uygun talimatlar vermek
9. Aşağıdaki sıralamalardan hangisi doğrudur?
a) Tehlike kaynağı-risk-tehlike-hasar
b) Tehlike-tehlike kaynağı-risk-hasar
c) Risk-tehlike kaynağı-tehlike-hasar
d) Tehlike kaynağı-tehlike-risk-hasar
e) Tehlike-risk-tehlike kaynağı-hasar
10. Risk kavramının doğduğu yer itibariyle aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Çincede “risk” kelimesi, “tehlike” ve “fırsat” kelimelerinin bileşkesidir.
b) Arapça “rızık-rısq”, raslantısal ve olumlu sonuçlarla anlamlandırılmaktadır.
c) Yunancada, elde edilen sonuçlar ve şans ile ilişkilendirilmiştir.
d) Latince “riscum” kelimesi tesadüfi fakat engellenemeyen olaydır.
e) Hintçede, karşı karşıya kalınan belirsizlikler olarak tanımlanmaktadır.
Cevap Anahtarı
1.B,2.C,3.B,4.A,5A,6.A,7.A,8.E,9.D,10.E
ÜNİTE 2
RİSK YÖNETİMİ
Risklerin Belirlenmesi ve Analizi
Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin
hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği
belirlenir.
Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, iş yerindeki tehlike
veya risklerin nitelikleri ve iş yerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas
alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.
ralardaki
hususlar her bir bölüm için tekrarlanır.
ele alınıp sonuçlandırılır.
üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en
yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hâle getirilir.
Risk Değerlendirme Adımları
Risk değerlendirmeyi beş aşamada planlayabilir, değerlendirmeyi aşama aşama istenilen yönetilebilir bir
konuma kavuşturabiliriz.
Risklerden Korunma İlkeleri
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 2
Risklerden kaçınmak
metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe
olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek
nizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini
kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek
un talimatlar vermek
***Risk yönetimi, faaliyetlerin tüm detaylarına hâkim olarak aksayan yönlerin giderilmesini ve yasalar
kapsamında işletmeyi ve çalışanları doğru yönlendirmeyi sağlamaktadır.
Neden risk yönetimi?
çalışabilirlik durumunun sürdürülmesi,
İşverenin yasal sorumluluğundan kaynaklanan yükümlülüklerinin karşılanması, (Çalışanların kazalardan ve
sağlıklarının bozulmalarından korunması)
İşveren vekilinin yasal sorumluluğundan kaynaklanan yükümlülüklerinin karşılanması
Risk yönetiminin en önemli amacı, iş kazaları ve meslek hastalıklarını oluşturan nedenler ve bunları etkileyen
faktörler ile ilgili mümkün olan en geçerli ve doğru bilgiyi toplayarak tehlikelerin ortaya çıkarılması ve kontrol
önlemlerini belirlemek için bir güvenlik ağı kurmaktır
İyi bir risk yönetimi kuruma şunları sağlar:
• İşletmenin istediği sonucu elde etmesine artan güven
• Riskleri kabul edilebilir seviyede sınırlamak
• Fırsatlardan yararlanma konusunda elde edilen gerekli bilgiye dayanarak kararlar almak
• Paydaşların kurumun yönetimine ve hüküm verme yeteneklerine olan güvenlerinin artması
Risk Yönetimi ve Değerlendirilmesi
Uluslararası kuruluşlarca yapılan araştırmalar, iş güvenliği ile iş gücü verimliliği arasında karşılıklı etkileşim
olduğunu, sağlıklı ve güvenli iş yerlerinde verimliliğin arttığını ortaya koymuştur .kazaları ve meslek
hastalıklarının önlenmesi sonucu iş güvenliğinin sağlanması; iş yerinde verimlilik ve üretim artışına da yol
açmaktadır. İş yerlerinde meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda büyük maddi kayıplar
meydana gelmektedir. Hâlbuki gerek iş kazaları gerekse meslek hastalıkları, nedenleri önceden belirlenerek
alınacak tedbirlerle önlenebilecek vakalardır. Önceden belirleme de uygulanan işlemlerin toplamına risk
değerlendirmesi veya risk yönetimi diyebiliriz. Şekil 2.1`de bu durumu görmekteyiz.
***Riski ve risk yönetimi tanımlarken multi -disipliner yaklaşımların sonucunda daha sağlıklı ve güvenliği nasıl
olunur mantığıyla faaliyetlerini gerçekleşmesini hedeflenmektedir
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 3
Risk Yönetiminin Faydaları
Psikososyal ve Ekonomik Yararlar Yönünden Risk Yönetimi;Risk değerlendirmesi yapmak geleceğe yönelik
projeksiyonların hazırlanmasına da ışık tutacaktır. Çünkü risk yönetimi işverene, işletmenin durumu hakkında
yeterli bilgi sağlayacak, üretimde sürprizle karşılaşma durumunu ortadan kaldıracak ve geleceğe güvenle
bakmasına katkıda bulunacaktır.İş sağlığı ve güvenliği risk yönetimi; bir organizasyona doğrudan ve dolaylı
faydalar sağlamak için yol göstericidir:
n sağlık giderleri azalacak,
Çalışanlardan hastalanan ve iş göremez durumuna düşenlerin sayısı azalacak,
edilen gelir ülke kalkınmasında kullanılacak,
harcamaları azalacak,
***Sistemsel çalışma ve uygulamalar herkes ve tüm organizasyon için geçerli olmalı, “yaptığını yaz, yazdığını
yap “ kuralı benimsenmelidir.
Risk yönetiminin ilkeleri;
olmalı
e değişime açık olmalı
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, …………………, ergonomik ve benzeri tehlike
kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili iş yerinde daha önce………………………., inceleme ve araştırma
çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve
niceliklerini ve çalışanların bunlara ……………………………..belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm,
inceleme ve araştırmalar yapılır.
Cümledeki boşluklara sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 4
A) psikososyal / analiz / maruziyet şiddetini
B) psikososyal / kontrol, ölçüm / maruziyet seviyelerini
C) kanserojen, mutojen / kontrol / maruziyet sıklığını
D) kanserojen, mutojen / kontrol, ölçüm / maruziyet sürelerini
E) psikososyal / risk değerlendirme / maruziyet sıklığını
2. I- Risklerden kaçınmak
II- Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek
III- Risklerle kaynağında mücadele etmek
IV- Birden fazla tehlike yaratabilecek etkenin, öncelikli olarak en yüksek riske sahip olan dikkate alınarak
mücadele etmek
Yukarıdakilerden hangileri risk kontrol adımlarındandır?
A) I, II ve III
B) I, II, III ve IV
C) I ve II
D) II ve III
E) I ve III
3. I- Risk değerlendirmesi
II- Risk analizi
III- Risk yönetimi
Yukarıdakilerin doğru sıralaması hangisidir?
A) III – II - I
B) II – III - I
C) II – I - III
D) I – II – III
E) I – III - II
4. İşletmenin, mevzuat gereği olan yasal zorunluluk ve yönetim sistemi gereği iş sağlığı ve güvenliği politikası
çerçevesinde dayanabileceği düzeye indirilmiş ve yasal olarak uygun görülen risk hangisidir?
A) Kabul edilemez risk
B) Kabul edilebilir risk
C) Kaza
D) Zarar
E) Etkilenilmeyen risk
5. Aşağıdakilerden hangisi neden risk yönetimi sorusuna verilebilecek doğru cevaplardan biri değildir ?
A) Çalışılabilirlik
B) Kabul edebilirlik
C) İşverenin yasal sorumluluk
D) İşveren vekilinin sorumluluğu
E) Sürdürülebilirlik
6. Risk yönetiminde alınması gereken son önlem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Riskin kaynak ile alıcı arasında azaltılması
B) Riskin alıcı üzerinde azaltılması
C) Riskin kaynağında azaltılması
D) Riskin alıcı civarında azaltılması
E) Kişisel koruyucu donanım kullanımız
7. I- Tehlikeliyi, tehlikeli olmayan veya daha az tehlikelilerle ikame
II- Riskler ile kaynağında mücadele
III- Kişisel korunma önlemlerine, toplu korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi
IV- Yeni bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir.
Yukarıdakilerden hangileri riskin kabul edilebilir seviyeye indirilebilmesi için doğrudur?
A) I ve II
B) II ve III
C) III ve IV
D) I ve IV
E) I ve III
I) Stratejik ilerleme seviyesinde
II) Başlangıç ve operasyonel seviyesinde
III) Stratejik ve operasyonel seviyesinde
IV) Yönetsel seviyede
8. Bir organizasyonda risk yönetimi yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri seviyesinde uygulanır?
A) I,II ve III
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) II,III ve IV
E) I,II ve IV
9. Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliği risk yönetiminin genel prensiplerindendir?
A) İş sağlığı ve güvenliği risklerinin kabul edilebilirliği hakkındaki değer yargıları algılamaya dayanır. Değişik
menfaat gruplarının bu algılamalarını mantıklı kılmak için iletişim ve danışma iki önemli faktördür.
B) İş sağlığı ve güvenliği risklerinin yönetilmesi ve tehlikeler hakkında karar verilmesi, maddi öncelikler
sıralanıp, kabul edilebilir iyileşmelerden başlanarak ilerler.
C) İş sağlığı ve güvenliği risklerinin kontrollü ilerlemesinin sağlanması için tüm unsurlar dikkate alınmasını kişisel
korunmanın toplu korunma öncesinden başlanacak şekilde planlamalar ile ilerlenmesi amaçlanmalıdır.
D) İş yerinin ürettiği ürünlerin müşterilere verebileceği zararlar nicel yöntemlerle analiz edilir.
E) İş yerlerinde farkındalık yaratılması, yaşanan olaylardan ileri gelen önlenemez yaklaşımların beraberinde
ilerlemelerin maddi unsurları dikkate alınır ve reaktif önlemeler öncelikli ilerlemesine bağlı önceliklendirilir.
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 5
10. I) Risk yönetim kültürü
II) Organizasyon
III) Yönetim
IV ) Şartlar ve çevre
Yukarıdakilerden hangileri risk yönetim yapısında yer almaktadır?
A) I ve II
B) I,II ve III
C) I,II ve IV
D) II,III ve IV
E) I,II,III ve IV
Cevap Anahtarı
1.B, 2.A, 3.C, 4.B, 5.B, 6.E, 7.A, 8.C, 9.A, 10.C
ÜNİTE 3
RİSK YÖNETIMININ DÜNÜ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ
***Risk; zararın olasılığı ve oluşması durumunda yaratacağı zaman şiddetinin bileşimidir.Risk yönetimine ilişkin
ilk ilkeler aynı zamanda risk yönetiminin babaları olarak tanınan Robert Mehr ve Bob Hedges tarafından
1960’ların başında geliştirilmiştir.
Mehr ve Hedges’e göre risk yönetimi süreçleri sırasıyla beş aşamada incelenebilir:
Risklerin Belirlenmesi
si, Riskin Transferi, Riskin Azaltılması)
Sonuçların İzlenmesi
Farklı dillerde ve farklı şekillerde tanımlanan bir kavram olan risk kelimesinin kökünün Arapça “rızık-risq” veya
Latince “riscum” kelimesinden geldiği düşünülmektedir.
***1960’lı yillarda risk olasılık kavramı ile risk yönetiminin odağında sigorta edilebilir riskler dolayısıyla da
sigortacılık yer almıştır. Bu doğrultuda risk yönetimi süreci ya tamamen zararın olduğu ya da hiç zararın
olmadığı saf risklere odaklanmıştır
***1969’ da ABD Savunma Sekreterliği tarafından sistem tedariğinde, başlıca problem alanı olarak risk
değerlendirme konusundaki yetersizliklere dikkat çeken bir rapor hazırlanmıştır.1981’ de Savunma Sekreter
yardımcısı Carlucci, “Carlucci Öncelikleri” adında 32 maddelik bir rapor yayınlamıştır
***1970’lerin başlarında ise finansal risk işletmeler için en önemli belirsizlik kaynaklarından birisi hâline gelmiş
ve kredi ve kayıpların ön plana çıktığı finansal riskleri yönetmek üzere farklı araçlar geliştirilmiştir. Döviz kurları,
fiyatlar ve faiz oranlarındaki dalgalanmalar dönemdeki en önemli finansal riskler olsa da, yeni araçlar finansal
risklerin, geçmiş on yılda saf risklerin yönetilmesine benzer bir şekilde yönetilmesini sağlamıştır. Bu dönemde
risk yönetimi sadece belirli alanlarda ve silo mantığı uygulamaları ile karşımıza çıkmaktadır
***1980’lerde ise risk, sigortacılık ve finans alanı ile ilişkisinin yanında sosyolojik bir kavram olarak da karşımıza
çıkmaktadır. Bu dönemde alman sosyolog Ulrich Beck “risk toplumu” kavramı ile toplumun risk farkındalığında
yaşanan değişime dikkat çekmiştir
***Proje geliştirme-tanımlama aşamasında, gerçekleştirilen tüm risk yönetimi faaliyetlerinin “Risk kayıt
dokümanı” nda raporlanmasına karar verilmiştir
***1980’lerin sonu ve 1990’ların başı işletmeler açısından hem karşılaşılacak risk türlerinin arttığı hem de risk
yönetiminin giderek önem kazandığı dönemlerdir
***Risk yönetiminin yükselen profili ve evrimi incelendiğinde, üç konunun oldukça güçlü şekilde yükseldiği
görülmektedir. Bunlardan ilki, Kurumsal Risk Yonetiminin (KRY) herhangi bir işletme veya resmî kurumlar
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 6
içinönemli bir yönetim konusu olduğunun farkına varılmıştır. İkincisi, işletmenin stratejik amaçları üzerine
odaklanılmasıyla risklerin en aza indirilmesi yaklaşımı risk optimizasyonuna (en iyilemeye) taşınmıştır.
Üçüncüsü, fark edilmiştir ki, riskler silo mentalitesi ile etkin şekilde yönetilememektedir. Risk yönetimi hâlâ
süreçler üzerinde çok fazla çalışırken evrim doğru yönde ilerlemektedir.
YENİ RİSK YÖNETİMİ PARADİGMASININ TEMEL ÖZELLİKLERİ
ESKİ PARADİGMA
YENİ PARADİGMA
*Parçalı - departman/fonksiyon riski
* Entegre- Risk yönetimi üst seviye
bağımsız olarak yönetir: muhasebe,
idaresinde koordine edilmiştir.
maliye, iç
Denetim başlıca ilgili olunan alanlardır.
işletmedeki her kişi risk yönetimini
* Belirli bir amaç-Risk yöneticilerinin
isinin bir parçası olarak görmektedir.
yapılması gereğine inandığı zamanlarda
*Sürekli- Risk yönetimi süreci
uygulanır.
süreklidir.
* Sınırlı odaklanma-Temel olarak
*Geniş kapsamlı odaklanma- Tüm
sigortalanabilir ve finansal konulara
isletme riskleri ve fırsatlar dikkate
Odaklanılmıştır
alınır.
***KRY yapılandırılmış ve disipline edilmiş bir yaklaşımdır. KRY, kurumun karşı karşıya kaldığı değer yaratacak
ya da azaltacak belirsizliklerin değerlendirilmesi ve yönetilmesi amacıyla strateji, süreçler, insan, teknoloji ve
bilgi belirlemeleridir. Bu nedenle KRY girişiminin amacı, işletmenin amaçlarına ulaşmasını hem olumlu hem de
olumsuz etkileyebilecek belirsizliklerin yönetilmesi yoluyla ortak değerini yaratmak, korumak ve artırmaktır. Bu
noktalardan hareketle geleneksel Risk Yöneyimi (GRY), Entegre Risk Yönetimi (ERY) ve KRY arasındaki temel
farklar odak, amaç, kapsam, vurgu ve uygulama alanlarında olup bunların kısaca açıklanmasında yarar
görülmektedir:GRY ve ERY’ de amaç kurum değerini korumak iken KRY’ de amaç kurum değerini korumak ve
artırmak olarak belirlenmiştir. GRY ve ERY ’de uygulamalar seçilmiş risk alanları, üniteler (birimler) ve süreçler
üzerineyken KRY`de bütün değer kaynakları için kurum çapında strateji geliştirilerek her seviye ve birim için
kurum çapında uygulanmaktadır.
- GRY ve ERY finansal ve operasyonel yönetim vurgusuna sahip iken KRY strateji geliştirme vurgusuna sahiptir.
- KRY, GRY’yi ve ERY’yi proaktif, sürekli, değer-temelli, geniş odaklı ve süreç belirli aktivitelere dönüştürmüştür.
- KRY, GRY ve ERY’den odak, amaç, kapsam, önem vurguları ve uygulama konularında farklılıklar
göstermektedir.
- KRY; strateji, insan, süreç, teknoloji ve bilgi sıralı olup KRY’ de strateji üzerinde vurgu vardır ve uygulama
kurum çapında gerçekleşmektedir.
- KRY fırsatları artırmaya ve riskleri en aza indirmeye çalışırken stratejik amaçlarla ilişkili tüm riskleri dikkate
alma yollarını araştıran bir yaklaşımdır
GÜNÜMÜZDE RİSK YÖNETİMİ VE RİSK YÖNETİMİN GELECEĞİ
Günümüzde KRY, işletmelerde temel uygulama, genel uygulama, bugünün eniyi uygulamaları ve yarının en iyi
uygulamaları olmak üzere toplam 4 olgunluk seviyesinde uygulanmaktadır. Olgunluk seviyesi, işletmenin kendi
KRY iç yapısını tanıması açısından önemlidir. Birinci olgunluk seviyesi, temel uygulamaları kapsamaktadır
ikinci olgunluk seviyesi, genel uygulamaları kapsamaktadır.
Üçüncü olgunluk seviyesinde bulunan işletmeler, KRY uygulamalarında bugünün en iyi uygulamalarını
gerçekleştirmektedirler.
Dördüncü ve en üst olgunluk seviyesi ise gelecekteki en iyi uygulamalardır. Bu olgunluk seviyesi, dünya çapında
sınırlı işletmelerce uygulanabilmekte olan karmaşık risk yönetimini kapsamaktadır
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisinde risk kelimesinin kökeni verilmiştir?
a) Arapça “rızık-rısg” , Latince “riscun”
b) Arapça “rızık-risq” , Latince “riscun”
c) Arapça “rızık-rısg” , Latince “riscum”
d) Arapça “rızık-rısq” , Latince “riscum”
e) Arapça “rızık-risq” , Latince “riscup”
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 7
2. Aşağıdakilerden hangisinde risk yönetiminin öncüleri sayılan bilim adamları verilmiştir?
a) Moosa ve Imad A
b) Robert Mehr ve BobHedges
d) Lam ve James
e) Weber ve Frederick
c) Carlucci ve Barrett
3. Aşağıdakilerden hangisi 1960’lı yıllarda kabul gören risk yönetimi yaklaşımının özelliklerinden biri değildir?
a) Geleneksel risk yönetimi bakış açısı da bu paralelde saf risklere ve saf risklerin sigortalanarak yönetilmesine
odaklanmıştır.
b) Sigortacılık yangın, sel, deprem ve fırtına gibi tehlikelerin yarattığı risklerle ilişkili olduğundan, bu dönemde
risk yönetiminde riskin tanımlanması ile birlikte riskin ortaya çıkma olasılığı ve bu olasılık sonrasında yaşanacak
kayıpların belirlenmesi de önem kazanmıştır.
c) Risk yönetimi süreci ya tamamen zararın olduğu ya da hiç zararın olmadığı saf risklere odaklanmıştır.
d) Önceleri yangın riskinin tanımlanarak bu risk için çeşitli önlemler alınması risk yönetimi için yeterliyken
sigorta ile birlikte bir riskin oluşma olasılığı ve olasılık sonrasında yaşanabilecek tüm kayıpların belirlenmesi risk
yönetimi için gerekli hâle gelmiştir.
e) Risk yönetiminin şekillenmeye başladığı dönemlerde pek çok işletme için finansal riskler, önemli risklerin
arasında gelmekteydi.
4-1981’ de Savunma Sekreter yardımcısı Carlucci’ nin hazırladığı raporun adı nedir?
a) Carlucci ‘nin Yöntemleri
b) Carlucci’nin Yaklaşımları
c) Carlucci’nin Öncelikleri
d) Carlucci’nin Önceliklendirmesi
e) Carlucci’nin Tespitleri
5. Risk yönetiminin tarihsel gelişimine bakıldığında aşağıda verilen tarihlerde odaklanılan kavramlar ve
yaklaşımlardan hangisi yanlış verilmiştir?
a) Tehlike-Kredi / Kredi Risk Yönetimi
b) Piyasa-Kredi-Tehlike / Finansal Risk Yönetimi
c) Organizasyonel-İş-Operasyonel-Piyasa- Kredi- Tehlike / Kurumsal Risk Yönetimi
d) Organizasyonel-İş-Operasyonel-Piyasa- Kredi- Tehlike-Finans / Kurumsal Risk Yönetimi
e) Organizasyonel-İş-Operasyonel-Piyasa- Kredi- Tehlike -Stratejik/ Kurumsal Risk Yönetimi
6. Aşağıdakilerden hangisi yeni paradigmanın özelliklerindendir?
a) Parçalı-Departman/Fonksiyon riskibağımsız olarak yönetir: muhasebe, maliye, içdenetim başlıca ilgili olunan
alanlardır.
b) Belirli bir amaç-Risk yöneticilerininyapılması gereğine inandığı zamanlarda uygulanır.
c) Sınırlı odaklanma-Temel olaraksigortalanabilir ve finansal konulara odaklanılmıştır.
d) Sürekli- Risk yönetimi süreci sürdürülebilirliktir.
e) Geniş kapsamlı odaklanma- Tümişletme riskleri ve fırsatlar dikkate alınır.
7. Mehr ve Hedges’e göre aşağıdakilerden hangisi risk yönetimi sürecinin aşamalarından biri değildir?
a) Risklerin Belirlenmesi
b) Risklerin Ölçülmesi
c) Risklerin Önceliklendirilmesi
d) Riskin Farklı Yöntemlerle Değerlendirilmesi
e) Sonuçların İzlenmesi
8. Aşağıdakilerden hangisi KRY, GRY ve ERY’den ayıran yönlerden biri değildir?
a) GRY ve ERY’de amaç kurum değerini korumak iken KRY’ de amaç kurum değerini korumak ve artırmak olarak
belirlenmiştir.
b) KRY, GRY’yi ve ERY’yi proaktif, sürekli, değer-temelli, geniş odaklı ve süreç belirli aktivitelere
dönüştürmüştür.
c) KRY, GRY ve ERY’den odak, amaç, kapsam, önem vurguları ve uygulama konularında farklılıklar
göstermektedir.
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 8
d) GRY ve ERY ’de uygulamalar seçilmiş risk alanları, üniteler (birimler) ve süreçler üzerineyken, KRY bütün
değer kaynakları için kurum çapında strateji geliştirilerek her seviye ve birim için kurum çapında
uygulanmaktadır.
e) KRY finansal ve operasyonel yönetim vurgusuna sahip iken GRY ve ERY strateji geliştirme vurgusuna sahiptir.
9. Günümüzde KRY toplam kaç olgunluk seviyesinde uygulanmaktadır?
a) 2
b) 3
c) 4
d) 5
e) 6
10. Aşağıda olgunluk seviyeleri ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
a) İkinci olgunluk seviyesi, temel uygulamaları kapsamaktadır.
b) Üçüncü olgunluk seviyesinde bulunan işletmeler, KRY uygulamalarında bugünün en iyi uygulamalarını
gerçekleştirmektedirler.
c) Dördüncü olgunluk seviyesi, dünya çapında sınırlı işletmelerce uygulanabilmekte olan karmaşık risk
yönetimini kapsamaktadır.
d) Birinci seviyede risk yönetimi sadece maddi kayıpların önlenmesine odaklanmaktadır.
e) İkinci seviyede risk yönetimi faaliyetleri kurum-içinde birim bazında ve birime özel alanlarda gerçekleştirilir.
Cevap Anahtarı
1.D, 2.B, 3.E, 4.C, 5.D, 6.E, 7.C, 8.E, 9.C, 10.A
ÜNİTE 4
KALİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ
***Genel olarak üç sınıf risk değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kantitatif
(quantitative- nicel),Kantitatif risk değerlendirme tekniklerinde, risk elde edilen verilerle hesaplanırken sayısal
yöntemler kullanılmaktadır ikincisi kalitatif (qualitative - nitel)Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinde ise
tehlikenin olma ihtimali, tehlikenin etkisi gibi faktörlere çeşitli tanımlayıcı değerler verilir ve bu değerler
matematiksel ve/veya mantıksal metotlar ile analiz edilerek risk değeri hesaplanmaktadır ve üçüncüsü ise
karma risk değerlendirme teknikleridir
***Tüm dünyada uygulanan risk değerlendirme teknikleri araştırıldığında 100’den fazla yöntem bulunduğu
görülmektedir
KALİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ
Kalitatif risk değerlendirme, sonuçların ve ihtimallerin üzerinde yoğunlaşmaktadır
Risk İhtimali (Olasılık):Tehlikenin sonucunda riskin gerçekleşmesidir.
Risk Sonucu (Şiddet):Riske maruz kalan kişi / kişiler üzerinde oluşturduğu olumsuz etkinin büyüklüğüdür. (Risk
sonucu ortaya çıkacak zararın büyüklüğünü tanımlar.)
Risk Derecesi:Riskin gerçekleşme olasılığı ile riskin şiddetinin sayısal değerinin çarpımı ile bulunur.
Risk= Olasılık x Şiddet
Risk hesaplanırken ve ifade edilirken numerik değerler yerine tanımlayıcı değerler kullanılmaktadır. Şiddet
(Önem) puanlaması aşağıdaki şekilde olabilir:
Çok önemli:Ölüm, yaralanma veya uzun süreli hastalık/sakatlıklara sebep olacaktır.
Ciddi:Yaralanmalar, hastalıklar ve kısa süreli sakatlıklara sebep olacaktır.
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 9
Hafif:Diğer tüm yaralanmalar ve hastalıklara sebep olur.
Tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ise aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
Yüksek: Ortaya çıkacağı kesindir.
Orta: Sıklıkla meydana gelecektir.
Düşük:Nadiren ortaya çıkacaktır.
Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis – PHA)
Ön tehlike analizinde potansiyel tehlike alanlarını ve durumlarını gösteren kontrol listeleri incelenir.Bu listeler
sistemde/süreçte yer alan mevcut teknolojiye ve ihtiyaçlara göre belirlenmektedir. Her bir tehlikeli durum için
ayrı ayrı incelemeler yapılarak tehlikeler için önleyici durumlar ve belirlenen tehlikelerin hangi sıklıkla ortaya
çıktığı tespit edilir. Bu sonuçlara göre analiz edilecek metot belirlenir.
OLASILIK (FREKANS)
FELAKET
SIK SIK
ÇY
MUHTEMEL
ÇY
ARASIRA
Y
AZ
Y
İHTİMAL DIŞI O
ŞİDDET
EHLİKELİ
AZ
ÇY
Y
Y
O
A
ÖNEMSİZ
O
A
A
A
A
Y
O
O
A
A
ÇY: Çok
Yüksek, Y:
Yüksek, O:
Orta ve A:Az
İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA)
İş Güvenlik Analizinde, mevcut iş parçalara bölünerek potansiyel tehlike alanları tespit edilir ve incelenir
İşi küçük parçalara ayırarak potansiyel tehlikeleri ve alınacak önlemleri belirlemektedir. Temel olarak iş
görevleri üzerinde yoğunlaşır. Bu analiz, belirlenen işlerden doğabilecek tehlikeleri inceler. İş Güvenlik Analizi
dört aşamadan oluşur:
Analiz
Tablo 4.3.İş Güvenlik Analizi Örnek Tablosu İŞ GÜVENLİK ANALİZİ
İşin Tanımı:
Bölüm:
FOTOĞRAF (VARSA)
……………………………………
Tarih
……………………………………
Düzenleyen
……………………………………
Onaylayan
……………………………………
İlgili Dokümanlar
İŞLEM
TEHLİKE
ÖNLEM
1.
2.
3.
4.
5.
Form No:…………….
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 10
Olursa ne olur? (What if..? )
Bu yöntem sistem ve/veya süreç için hazırlanmış olan bilgiler, yapılan gözlemler ve oluşturulmuş olan
dokümantasyonlardan faydalanmaktadır. İncelemeler sayesinde mevcut tehlikeler tespit edilmektedir. Uzman
personel haricindeki kişilerinde uygulayabilmesi mümkündür. Çalışma “Olursa Ne Olur?” sorusu ile başlar ve
sorulara verilecek cevaplar üzerine oluşturulur
Risk Değerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix):
İki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi tanımlarken sıkça kullanılan yaklaşımlardan biridir. Sistem/süreç
güvenlik düzeyinin tespiti ve analizi amacıyla geliştirilmiştir. L tipi Matris ve X tipi Matris Yöntemi örnek olarak
gösterilebilir.
L tipi matris analizi :İstenmeyen bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda sonucunun
nasıl değerlendirileceğine ilişkin bir metottur. Yani sebep-sonuç ilişkileri değerlendirilirken kullanılmaktadır. 5 x
5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) olarak da adlandırılır.
Bu yöntemde risk puanı hesaplanır.Risk puanı: Olasılık X Zarar derecesi
Olasılık:Tehlikenin ortaya çıkma sıklığı belirlenen sınıflardan hangisine giriyorsa o basamak seçilir.
Tablo 4.4.L Tipi Matris AnaliziOlasılık Tablosu
Değer
1
2
3
4
5
Basamak
Çok Küçük
Küçük
Orta
Yüksek
Çok Yüksek
Sıklık
Yılda bir
Üç ayda bir
Ayda bir
Haftada bir
Hergün
Zarar Derecesi:Tehlikenin şiddetinin belirlenmesi için derecelendirme sınıfı tespit edilerek Tablo 4.5’teki gibi
sonuç tanımı belirlenir.
Tablo 4.5.L Tipi Matris AnaliziZarar Derecesi Tablosu
Değer
1
2
3
4
5
Sonuç
Çok Hafif
Hafif
Orta
Ciddi
Çok Ciddi
Derecelendirme
İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren
İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren
Hafif yaralanma, tedavi gerekir
Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı
Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik
Risk puanı: Olasılık X Zarar derecesi olduğu için Tablo 4.4 ve Tablo 4.5’teki değerler birbiriyle çarpılarak Tablo
4.6’daki Risk puanı derecelendirme matrisinde kesiştiği alan risk seviyesini belirler.
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 11
Risk matrisinde kırmızı ile belirtilen alanlar kabul edilemez riskleri yani bir an önce çalışma yapılarak acilen
önlem alınması gereken riskleri belirler. Bu riskler kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş
başlatılmamalı.
Sarı alanlar mümkün olan en kısa sürede müdahale edilmesi gereken riskleri belirler. Bu faaliyetlerinde
durdurulması gerekmektedir. Risk azaltma önlemleri alındıktan sonra faaliyetlere devam edilip edilmeyeceğine
karar verilir.
Yeşil alanlar ise daha uzun vadede müdahale edilebilecek riskleri tanımlar.
X tipi matris analizi:Daha önce meydana gelmiş bir kazanın sebeplerin inceleyerek kazanın tekrar
meydana gelebilme olasılığını değerlendirir. Bu sebepten geçmiş yılların detaylı verilerine ihtiyaç duymaktadır.
X tipi matris analizinde maliyetlerde çalışmanın kapsamına girmektedir.
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 12
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 13
Tehlike ve İşletebilme Analizi (HAZOP):
Öncelikle kimya sektörüne dair tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiş bir metottur.Uygulama
esnasında beyin fırtınası çalışması yapılır
Hata Ağacı Analizi (FTA):
İlk olarak Amerikan hava kuvvetleri için 1962 yılında geliştirilmiş olan hata ağacı analiz yönteminde amaç,
işletmede insandan, makineden, tasarımdan vb. birçok alandan kaynaklı hataları tespit belirlemek ve alt
faktörlerine ayırarak değerlendirmektir. Yani tümdengelim mantığına dayalıdır. Öncelikle istenmeyen
olay/olaylar tespit edilir, sonrasında istenmeyen olaya sebep olabilecek olaylar bir ağaç gibi şematize edilere,
olayların temeline ulaşılırHata Ağacı Analizi 3 temel adımda uygulanır:
• Sistemin analiz edilmesi
• Hata ağacının oluşturulması
• Hata ağacının değerlendirilmesi
Olay Ağacı Analizi (ETA)
Birden fazla sürecin analiz edilmesinde Olay Ağacı Analizi kullanılabilir.Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları
belirlenebilir
Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA):
Bu metot, 1949 yılında ABD ordusunda sistem hatalarının sebeplerinin ve özellikle etkilerinin değerlendirilmesi
üzerine yapılan çalışmalar sonucunda geliştirilmiştir. Geniş teorik bilgi gerektirmeyen bu metot en yaygın
kullanılan metotlardan biridir. Metodun temeli; bir sistemin tamamı veya herhangi bir bö-lümü/bölümlerinin
incelenerek meydana gelebilecek hasarların sonucunda çalışılan bölümün nasıl etkileneceğinin ve sonuçlarının
değerlendirilmesine dayanır. FMEA Çeşitleri:
Neden-Sonuç Analizi:
Neden-sonuç diyagramının diğer adı Balık Kılçığı Diyagramıdır. Diyagramı çizmek için gereken sebepler beyin
fırtınası veya takım üyeleri tarafından önceden hazırlanmış basit kontrol çizelgeleri kullanılarak üretilir.
Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA)):
Güncel ihtiyaçlara ve teknoloji durumuna göre kontrol listelerine göre hazırlanan bir metottur. Amacı,
belirlenen çalışma alanındaki ortaya çıkan veya çıkma ihtimali olan riskli alanların tespit edilmesi ve tespit
edilen her bir alan için kaza olabilme ihtimallerini belirlemektir. Hızlı çözümlere ulaşabilmek için fazla detay
içermeyecek şekilde geliştirilmiştir
Güvenlik Denetimi (Safety Audit)
Gözlem ve kontrol listelerinin uygulanarak sistemin analiz edildiği bir metottur. Sistem güvenlik analizi, fabrika
ziyaretleri yapılması ve kontrol listeleri uygulanmasıdır
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 14
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıda belirtilenlerden hangisi, risk değerlendirmesinde olası hata türleri ve etkileri analizini ifade
etmektedir?
a) HAZOP
b) FMEA
c) FTA
d) PRA
e) ETA
2. Aşağıda verilen risk değerlendirme tekniklerinden hangisinde risk formüle edilirken olasılık ve şiddete ilave
olarak fark edilebilirlik bir öge olarak kullanılır?
a) Ön Tehlike Analizi
b) Olay Ağacı Analizi
d) Hata Türleri ve Etkileri Analizi
e) Güvenlik Denetimi
c) Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi
3. Aşağıdakilerden hangisi Olası Hata Türleri ve Etki Analizi metodunun çeşitlerinden değildir?
a) Sistem
b) Tasarım
c) Uygulama
d) Süreç
e) Servis
4. Aşağıdakilerden hangisi Olay Ağacı Analizi metodu için yanlıştır?
a) Bu metot kullanılarak kazaların sıklığı belirlenebilir.
b) İdeal olarak birden fazla süreç ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır.
c) Bu metot yalnızca kalitatif verileri kullanır.
d) Tümevarım mantığını kabul eder.
e) Hata Ağacı Analizi ile birlikte kullanılarak Neden Sonuç Analiz metoduna da kaynak teşkil eder.
5. Aşağıdakilerden hangisi Ön Tehlike Analizi olasılık-şiddet tablosunda yer alan olasılık ölçeklerinden biri
değildir?
a) Muhtemel
b) Arasıra
c) Tehlikeli
d) Sık sık
e) İhtimal dışı
6. Aşağıdakilerden hangisi İş ve Güvenlik Analizi aşamalarından biri değildir?
a) Mevcut durum incelenmesi
b) Sürekli iyileştirme c) Görev tehlikelerinin tanımlanması
d) Tehlikelere değer biçilmesi
e) Analiz
7. L Tipi Matris Analizi Zarar Derecesi Tablosu’na göre aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
a) Çok Hafif: İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren
b) Hafif : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren
c) Orta : Hafif yaralanma, tedavi gerekir
d) Ciddi : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı
e) Çok Ciddi: Ölüm veya yaralanma yok, sürekli iş göremezlik yok
8. Aşağıdakilerden hangisi Tehlike ve İşletilebilme Analizinde tasarım parametresi olamaz?
a) Yoğunluk
b) Hız
c) Basınç
d) Akış
e) Fazla
9. Hangi analizde oluşturulan diyagram, Balık Kılçığı Diyagramı olarak adlandırılır?
a) Neden Sonuç Analizi
b) Risk Değerlendirme Karar Matrisi
c) Olay Ağacı Analizi
d) Tehlike ve İşletilebilme Analizi
e) Hata Türleri ve Etkileri Analizi
10. Tümdengelim mantığına dayanarak istenmeyen olayların şematize edildiği analiz hangisidir?
a) Olay Ağacı Analizi
b) Hata Türleri ve Etkileri Analizi
c) Tehlike ve İşletilebilme Analizi
d) Hata Ağacı Analizi
e) Birincil Risk analizi
Cevap Anahtarı
1.B, 2.D, 3.C, 4.C, 5.C, 6.B, 7.E, 8.E , 9.A, 10.D
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 15
ÜNİTE 5
KANTİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ
İstatiksel Kavramlar:
Olasılık:Rassal Deney: Mümkün olabilecek sonuçlardan (örnek uzay) önceden kestirilemeyen birinin
gerçekleşmesi işlemine denir. Burada rassallık deneyin aynı ortam ve aynı şartlarda gerçekleştiği hâlde her
seferinde farklı bir sonuçla sonlanabileceğini temsil etmektedir.
Örnek Uzay ve Rassal Olay:Herhangi bir rassal deneyin olabilecek tüm sonuçlar kümesi örnek uzay olarak
adlandırılırken bu uzayın herhangi bir altkümesine ise olay adı verilir.
Kesikli ve Sürekli Örnek Uzay:Örneğin, bir işletmede gerçekleşebilecek kazanın şiddetini yüksek, orta ve düşük
olarak sınıflandıracak olursak kesikli örnek uzayımız S={yüksek,orta,düşük} olarak oluşacaktır
Ayrık Olay: İki olay arasında ortak bir eleman söz konusu değilse bu olaylara ayrık olaylar adı verilir
Rassal değişken
Rassal deneye ait örnek uzayının her bir sonucuna sayısal değer atayan fonkiyondur. X gibi büyük harflerle
gösterilir.Örneğin, belirli bir dönem içerisindeki gerçekleşen kaza sayısı kesikli, kazaların sebep olduğu
hasarların parasal olarak karşılığı sürekli rassal değişkene örnek olarak gösterilebilir.
Beklenen değer:Beklenen değer bir dağılımın ortalaması hakkında bilgi sağlar.
Varyans :Varyans, dağılımın yaygınlığı başka bir deyişle değişkenliği hakkında önemli bir bilgi sağlar.
Histogram :Elimizdeki ham bir verinin dağılımını anlamak ve veriyi daha açıklayıcı hâle getirmek için
histogramlardan ve frekans tablolarından faydalanırız. Histogram elimizdeki veriyi daha organize bir şekilde
düzenleyerek verinin ortalaması ve yaygınlığı gibi ölçülerde bilgi sahibi olmamızı sağlar
Kantitatif Risk Değerlendirme Teknikleri
Monte Carlo Simülasyonu :Monte Carlo simülasyonu, analitik yöntemlerle hesaplamanın çok zor veya
karmaşık olduğu durumlarda tercih edilen bir yöntemdir. Monte Carlo simülasyonu sayesinde problemin
yapısına ve girdilerine göre rastgele sayılar türetilerek karar vericilerin problem, probleme ait belirsizlikler ve
sistem belirsizliği hakkında bilgi edinilmesini sağlayarak sağlıklı ve etkin kararlar verilmesine olanak sağlar.
Markov Analizi :Markov analizi, verilen bir sistemdeki gelecek durumların mevcut durumlara bağlı olduğu
hâllerdeki stokastik süreçleri modellemede kullanılır. Birinci derecen Markov analizi gelecek durumların şimdiki
durum verildiğinde geçmiş durumlardan bağımsızlığını kabul eder.
Markov analizinde sisteme ait bütün açıklayıcı bilgiler durum adı verilen ifadelerde tutulmaktadır
Bayes Ağları :Bayes ağları, grafik modellerinin yardımı ile birçok değişken ve bunlar arasındaki olasılık
ilişkilerini modellemek için kullanılır. Bayes ağlarında değişkenler düğümler olarak gösterilirken bu düğümler
arasındaki ilişkiler yönlü oklar ile gösterilmektedir. Değişkenlere ait olasılık ilişkileri de şartlı olasılıklar ile
tanımlanır.
Karar Ağacı :Karar ağacı, risk altında karar vermede kullanılan kantitatif tekniklerden biridir.Karar ağacı, tercih
yapılan çeşitli alternatifleri ve her bir kararın sahip olduğu belirsizlikleri sıralı olarak göz önüne alarak inceler.
Belirlenen fayda, getiri veya maliyet gibi bir performans ölçütünden beklenen değere göre en iyi performansı
gösteren farklı alternatiflerin seçiminde kullanılan bir tekniktir.
***Karar ağacının elemanları karar ve şans noktaları, şans ve karar dalları ve son noktalardır.
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 16
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Durum uzayı eğer sınırlı veya sayılabilir sayıda elamandan oluşan örnek uzaya ne denir?
a) Sürekli örnek uzay
b) Kesikli örnek uzay
d) Şartlı örnek uzay
e) Rassal olay
c) Ayrık örnek uzay
2. Bir dağılımın veya veri setinin ortalamasını hesaplamak için hangi istatiksel ölçüden yararlanılır?
a) Varyans
b) Standart sapma
d) Şartlı olasılık
e) Histogram
c) Beklenen değer
3. Aşağıdakilerden hangisi kantitatif risk değerlendirme tekniklerinden biri değildir?
a) Monte Carlo simülasyonu
b) Markov analizi
d) Bayes ağları
e) Ön tehlike analizi
c) Karar ağacı
4. Rassal sayılar türetilerek karmaşık sistemlerin modellenmesinde kullanılan kantitatif risk değerlendirme
tekniği aşağıdakilerden hangisidir?
a) Markov analizi
b) Karar ağacı
c) Bayes ağları
d) Hata Türleri ve Etkileri Analizi
e) Monte Carlo simülasyonu
5,6 ve 7. Soruları tabloya göre cevaplandırınız.)
Kaza sayısı (X)
Olasılık
0
0,5
1
0,
3
2
0,1
3
0,1
5. Bir işletmede bir ay içinde gerçekleşebilecek kaza sayıları ve bunlara karşılık olasılıkları yukarıdaki tabloda
verilmiştir. Kaza sayılarının beklenen değeri nedir?
a) 0,5
b) 0,8
c) 1
d) 2
e) 3
6. 5. sorudaki veriler için kaza sayılarının varyansını hesaplayınız.
a) 0,9
b) 0,8
c) 0,5
d) 0,3
e) 0,5
7. 5. Soruda verilen tabloya göre bir ay içinde gerçekleşecek kaza sayınısın 2’ den küçük eşit olma olasılığı ne
kadardır?
a) 0,24
b) 0,48
c) 0,72
d) 0,96
e) 1,24
8. Aşağıdakilerden hangisi karar ağacının elemanlarından biri değildir?
a) Karar noktaları
b) Şans noktaları
d) Karar dalları
e) Markov geçiş matrisi
c) Şans dalları
9. Bayes ağları ile risk değerlendirmesi gerçekleştirebilmek için aşağıdakilerden hangisine gerek yoktur?
a) Riske etki edebilecek faktörlerin tespiti
b) Her bir faktör için durum uzayı
c) Faktörlerin birbirleriyle ilişkisi
d) Şartlı olasılık tabloları
e) Karar ağacı
10. Olasılıkta bir olay ile ilgili yeni bilgiler ortaya çıktığında olasılıkların yeniden değerlendirilmesine ne denir?
a) Ayrık olay
b) Rassal deney
d) Bütünleşik olay
e) Rassal değişken
c) Şartlı olasılık
Cevap Anahtarı
1.B, 2.C, 3.E, 4.E, 5.B, 6.A, 7.D, 8.E, 9.E, 10.C
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 17
ÜNİTE 6
RİSK ANALİZİ
Riskin 3 bileşeni:
1-Senaryo
2- Olasılık
3-Etki
RİSK ANALİZİ :Risk analizi ve risk değerlendirme yöntemleri 1950’li yıllardan beri dünyada sistematik olarak
uygulanmaktadır.Ancak risk analizleri ile ve sürekli gözden geçirme ile kabul edilebilir seviyelere
çekilebilmektedir.
MADDE 5- (1) İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur:
Risklerden kaçınmak
riskleri analiz etmek
Risklerle kaynağında mücadele etmek
***Risk analizi, tüm risklerin ortaya konarak nitel veya nicel yöntemlerle yorumlanması işlemidirRisk
analizlerinde yargılar ve kabuller kullanılır. Bu durum eksik bilgilere dayalı olursa belirsizlik içerebilir.
Risk analizi yapılmasının amaçları;
Bunları değerlendirmek,
masrafları belirlemek, güvenlikten ödün vermeden işletme için en ekonomik yöntemi belirlemek),
ağlamaktır. (amaca ulaşılıp ulaşılmadığını saptamak, bir riski önlerken başka bir
riske yol açmamak).
RİSK ANALİZİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Risk değerlendirmesi: İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin
riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi
ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.
***Risk analizi, tehlikeler tanımlandıktan sonra bu tehlikelerden doğan risklerin olasılıkları ve sonuçlarına
dayalı risk skorlarının belirlenmesini içerir.
RİSK ANALİZİ METODOLOJİSİ
Yapılacak risk değerlendirmeleri iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tüm tehlikeleri kapsamalıdır. Bazı mevzuatlar,
standartlar ve rehberler birtakım spesifik olası hasarlar için daha ayrıntılı bir risk analizi gerektirebilir. Aşağıdaki
spesifik tehlike listesi daha detaylı analizler gerektirmekle beraber risk değerlendirme çalışmalarında mutlaka
yer almalıdır:
- Elle Taşıma Risk Değerlendirmesi
- Kimyasal Kullanım Risk Değerlendirmesi
- Ekranlı Araçlar Ve Görüntüleme Üniteleri
- Gürültü Risk Değerlendirmesi
- Atmosferik (Ortam) Hijyen Değerlendirmesi
k Değerlendirmesi
-İş Sağlığı Risk Değerlendirmesi
- Makine Risk Değerlendirmesi
- Yangın Risk Değerlendirmesi
- Ergonomik Risk Değerlendirmesi
erlendirmesi (HAZOP)
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 18
RİSK KONTROLLERİ
Risk kontrollerini önerirken aşağıdaki kontrol hiyerarşisine dikkat edilmelidir:
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yöntemleri temel olarak 5 adımdan oluşur:
yetlerinin tanımlanması
***Normal operasyonel faaliyetler için kontrol formları (check list tarzındaki) risk değerlendirmelerinin
temelini oluşturur.
***Risk analizleri bir öngörüdür. Tehlikelerin meydana getireceği risk sonuçlarının hesap edilmesi ve bunlara
yönelik iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alındığı bilimsel çalışmalar içerir
SONUÇ: Riskten söz edebilmek için tehlikenin açığa çıkma olasılığı ile bu nedenle meydana gelebilecek zarar,
hasar veya yaralanmanın şiddet derecesini “öngörebilmek” gerekir. Esasen tehlike kaynaklarından tümüyle
arındırılmış bir üretim ve üretim ortamı tesis etmek mümkün değildir. Mümkün olan riskin en azami seviyede
azaltılması, kabul edilebilir düzeylere indirilmesidir
Risk analizi sırasında üç temel soruya yanıt aranmalıdır?
Tehlike kaynakları var mı? Tehlike kaynakları nelerdir?
olasılığı nedir?
şiddet derecesi ) ne olur?
DEĞERLENDİRME
1. Aşağıdakilerden hangisi, risk değerlendirmesinde kullanılan “hata türü ve etkileri analizi”ni ifade etmektedir?
a) HTA giderek artması
b) FMEA
c) HAZOP
d) FTA
e) ETA
d) PUKO
e) TS EN ISO 14000
2. Aşağıdakilerden hangisi risk analiz yöntemidir?
a) BS8800
b) OHSAS 18001
c) HAZOP
3. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirme aşamasında yer almaz?
a) Kapsamın / genel durumun belirlenmesi
b) Riskin olasılığının belirlenmesi
c) Tehlikelerin belirlenmesi
d) Riskin önceliklendirilmesi
e) Müdahale
4. Risk matrisinde kırmızı renkte olan risk hangi risk gurubuna girmektedir?
a) Kabul edilemez risk
b) Öngörülen risk
d) Dikkate değer risk
e) Tolere edilebilir risk
c) Kabul edilebilir risk
5. Ortamdaki tehlikeyi belirlemede ilk öncelik aşağıdakilerden hangisindedir?
a) Sağlık kontrolleri
b) Ortam ölçümleri
d) KKD
e) Kalite yönetim dokümanları
c) MSDS formları
6. Aşağıdakilerden hangisi/hangileri risk analizi tekniği değildir?
a) Kontrol listesi b) Hata Ağacı Analizi
c) ISO 9000 d) Sebep-Sonuç Analizi e) Hata Türü ve Etkileri Analizi
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 19
7. Risk analizinde tehlikeler belirlenirken sorulacak sorulardan aşağıdakilerden hangisi hatalıdır?
a) Hasarı oluşturacak bir kaynak var mıdır?
b) Tehlike kaynaklı kalite yönetimi yapılmış mıdır?
c) Kim bundan zarar görebilir?
d) Ne/neler bundan zarar görebilir?
e) Tehlikeden kaynaklı riskin gerçekleşme olasılığı nedir?
8. Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki sorulardan hangisi dikkate alınmaz?
a) Potansiyel etki ve sonuçlar nelerdir?
b) Potansiyel etki ve sonuçların meydana gelme olasılıkları nedir?
c) Üretim süreci sonunda elde edilen ürünün miktarı nedir?
d) Tehlikeler nelerdir?
e) Potansiyel etki ve sonuçlar kabul edilebilir mi?
9. Risk değerlendirmesi aşamaları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
a) Tehlikelerin belirlenmesi, Risk analizi, Risklerin Önceliklendirilmesi
b) Risk Analizi, Risklerin önceliklendirilmesi, İzleme
c) Tehlikelerin belirlenmesi, izleme, kontrol tedbirleri
d) Risk Analizi, Risklerin önceliklendirilmesi, Denetim
e) Tehlike Analizi, Risk analizi, izleme
10. Mevcut riskler, ...................... ve ....................... ile kabul edilebilir seviyelere çekilebilmektedir."
Cümlesinde boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir
a) kalite yönetimi, risk analizi
b) iş süreklilik analizi, etkin yönetim süreci
c) araştırma geliştirme, tehlike analizi
d) fiyatlandırma politikası, acil durum planlaması
e) risk analizleri, sürekli gözden geçirme
Cevap Anahtarı
1.B, 2.C, 3.E, 4.A, 5.B, 6.C, 7.B, 8.C, 9.A, 10.E
ÜNİTE 7
RİSK DEĞERLENDİRME UYGULAMA ALANLARI
İş Riskleri
Örneğin, madencilik, inşaat ve hastane hizmetleri çok tehlikeli işler iken tahıl yetiştiriciliği, veterinerlik tehlikeli
işler sınıfındadır. Toptan/perakende ticaret, mali müşavirlik, konaklama vb. işler ise iş sağlığı ve güvenliği
açısından daha az riskli oldukları için az tehlikeli işler sınıfındadır. İşlerin sınıflandırılması işin riski hakkında ön
bilgi verebilir ancak bu sınıflandırma kişisel faktörleri dikkate almadığı için risk değerlendirme çalışmalarına
temel teşkil etmez.
Tehlikenin olma ihtimali
Çok seyrek:Bir işçinin mesleki kariyeri boyunca gerçekleşmeyebilir.
Orta sıklıkta:Bir işçinin mesleki kariyeri boyunca sadece birkaç kez gerçekleşebilir.
Çok sık:Bir işçinin mesleki kariyeri boyunca defalarca gerçekleşebilir.
Şiddeti
Küçük çapta yaralanma:Uzun süreli rahatsızlık vermeyen kazalar ve hastalıklar (örneğin; küçük çizikler, göz
tahrişleri, baş ağrıları vb.)
Orta çapta yaralanma: İş günü kaybı ile sonuçlanan kazalar ve hastalıklar (örneğin; yaralanmalar, basit
kırıklar, incinmeler, vücudun bir bölümünde ikinci derece yanıklar, cilt alerjileri vb.)
Büyük zarar: Ağır ve kalıcı rahatsızlıklara neden olan kazalar ve hastalıklar (örneğin; ölümler, ampütasyonkesilmeler, uzuv kayıplı kırıklar, kanser, vücudun büyük bir bölümünde ikinci ya da üçüncü derece yanıklar vb.)
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 20
Operasyonel/Süreç Riskleri:
Sistemlerden Kaynaklanan Operasyonel/Süreç Riskleri:Kurum ve kuruluşlar müşterilere daha iyi hizmet
verebilmek, rekabet üstünlüğü ve pazar payı artırmak için çeşitli sistemler kurmaktadır. Ancak bu sistemlerde
oluşabilecek arıza, gecikme ve hatalar kurumların zarar görmesine neden olabilir .
rneğin,birfabrikadastokbilgisistemindemeydanagelecekbirarıza,üretimplanınınaksamasınavesiparişlerinyetiştiril
ememesinesebepolabilir.
Süreçlerden Kaynaklanan Operasyonel/Süreç Riskleri:Kurumun süreçlerinin işleyişi ile ilgili prosedürlerin
olmaması sonucu oluşabilecek zararlardır.
Örneğin,birfabrikadahammaddetedariksürecininprosedürlerininbelliolmaması,gereklibelgelerinsaklanmaması,il
etişimin takip edilmemesi,hammaddeningecikmesinedolayısylaüretimindurmasınasebepolabilir.
Çalışanlardan Kaynaklanan Operasyonel/Süreç Riskleri:Çalışanların farkında olarak ya da olmadan yaptıkları
faaliyetlerden kaynaklanan ve kurumu zarara uğratan risklerdir. Çalışma kurallarının belirlenmemiş olması, iş
stresi, fazla mesai, iş eğitimi yetersizliği çalışanların hata yapmasına dolayısıyla kurumun zarara uğramasına
sebep olabilir .Örneğin, bir fabrikada çalışanlara yeterince dinlenme molası verilmemesi, iş kazasına ve sonuçta
da hem çalışanın hem de kurumun zarara uğramasına sebep olacaktır
Dış Etkenlerden Kaynaklanan Operasyonel/Süreç Riskleri: Kurum dışı etkenlerden dolayı oluşan risklerdir .
Örneğin, bir fabrikanın son ürünlerini taşıyan lojistik firmasında meydana gelecek aksamalar, siparişlerin
müşteriye zamanında gönderilememesine dolayısıyla da kuruluşun zarara uğramasına sebep olabilir .
Güvenlik Riskleri
Güvenlik, bireylerin en temel ihtiyaçlarından biridir. Özellikle de ülke güvenlik riskleri ve siber güvenlik riskleri
bireyleri etkileyen ancak bireysel çaba ile bertaraf edilemeyen risklerdir. Bu bölümde Ülke güvenlik riskleri ve
siber güvenlik riskleri ele alınacaktır.
Ülke Güvenlik Riskleri : Ülke güvenliğinde risk analizi 3 ana başlıkta yapılandırılabilir:
len / edilebilecek hususların tespit edilmesi ve incelenmesi,
Siber Güvenlik Riskleri: İnternet, e-mail, e-ticaret, e-bankacılık, e-devlet vb. hayatımızın vazgeçilmez
kavramları arasındadır. Her gün çeşitli haber kaynaklarında siber suçlar ile ilgili haberlere rastlamaktayız. Bu
suçlardan mağdur olan pek çok insan bulunmaktadır. Şekil 7.2’de gösterildiği gibi Siber güvenlik riskleri temel
olarak tehditler, açıklar ve varlıklardan kaynaklanmaktadır
Ekonomik, Finansal Riskler
Yüksek enflasyon
Ekolojik, Çevresel, Doğal Riskler
Kimyasal atıkların suya, toprağa, havaya karışması
, erozyon, yanardağ patlaması vb. doğal afetler
Toplumsal Alan Riskleri
İnsan sosyal bir birey olarak hayatının önemli bir bölümünü toplumsal alanlarda (örneğin, okullar, alışveriş
merkezleri, metro, asansörler, parklar, hastaneler vb.) geçirmektedir. Ancak bütün bu alanlarda insan hayatı
için önemli risk faktörleri mevcuttur.
Yasal, Politik Riskler
Yeni yasa teklifleri
oları
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 21
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi risk ile ilgili olarak yanlıştır?
a) Belirsizlik arttıkça risk artar.
b) Risk zamana bağlı olarak değişim gösterebilir .
c) İş riskleri diğer risklerden daha önceliklidir.
d) Risk, olumsuz faktörlerin olma ihtimali ve şiddeti ile doğru orantılıdır.
e) Bilgi ve tecrübe arttıkça risk azalır.
2. Aşağıdakilerden hangisi bir risk kaynağı değildir?
a) İş riskleri
b) Çevresel riskler
d) Başarı riskleri
e) Ekonomik riskler
I. Çalışanın yaşı
c) Yasal riskler
II. Çalışanın cinsiyeti
III. Çalışanın sağlığı
IV. Çalışanın fizyolojisi
3. Çalışanlar için risk puanı belirlenirken hangisi ihmal edilebilir?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) I ve II
d) I, II ve III
e) I, II, III ve IV
4. Aşağıdakilerden hangisi ekonomik risk faktörü değildir?
a) Enflasyon
b) Teknolojideki gelişmeler
c) Kredi faizlerindeki değişmeler
d) Döviz kurlarındaki değişmeler
e) Talepteki değişmeler
5. Aşağıdakilerden hangisi ekolojik risk faktörü değildir?
a) Ekolojik tarımın desteklenmesi
b) Arıların azalması
c) Çekirge istilası
d) Maden havzalarının genişlemesi
e) Suni gübre kullanımının artması
6. Aşağıdakilerden hangisi güvenlik risklerini azaltmaz?
a) Eğitim
b) Önleyici tedbirler
c) Kamu spotları
d) Caydırıcı cezalar e) Bireysel silahlanma
7. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal alanlarda oluşabilecek risk faktörlerinden biri değildir?
a) Genetik hastalıklar
b) Kaygan zemin
d) Ergonomik olmayan çocuk parkı oyuncakları
c) Eğitimsiz çalışanlar
e) Bozuk gıdalar
8. Aşağıdakilerden hangisi yasal, politik bir risk faktörüdür?
a) Bütçe açığı
b) Genel seçimler
c) Doğal afetler
d) Yeni yatırımlar
e) Yüksek iş kazaları
9. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirme sürecinde yer almaz?
a) Risk faktörlerinin belirlenmesi
b) Risk faktörlerinin şiddetinin hesaplanması
c) Risk faktörlerinin sınıflandırılması
d) Risk faktörlerinin olma ihtimalinin belirlenmesi
e) Riskin ölçülmesi
10. Aşağıdakilerden hangisi bir operasyonel/süreç riski kaynağıdır?
a) Bölgesel kalkınma yatırımları
b) Kuruluşun ihracat artışı
c) İş sağlığı ve güvenliği tedbirleri
d) Kullanılan yazılımlardaki sorunlar
e) Yüksek reklam giderleri
Cevap Anahtarı
1.C, 2.D, 3.E, 4.B, 5.A, 6.E, 7.A, 8.B, 9.C, 10.D
*** İle gösterilen alanlar soru çıkma olasılığı yüksek alanlardır.
Sayfa 22