Diksiyon, sesin güzel çıkmasını ve sözlerin

Diksiyon, sesin güzel çıkmasını ve sözlerin doğru seslendirilmesini amaçlayan sanatın adıdır.
• Fonetik, seslerin doğru çıkarılmasıyla ilgilenen bir alandır.
• Boğumlanma, seslerin birbiri ardına tam ve tok şekilde kaybolmadan çıkarılması alanıyla ilgilenir.
• Vurgu, söylemedeki monotonluğun kırılmasını sağlayan telaffuz şeklidir.
• Durak,konuşma noktalamasıdır.
• Ulama, kelimeler arasında uyumlu geçişler sağlamaktır.
• SES: Dillerin en küçük parçasına “Ses” denir.
• HARF: Seslerin, alfabedeki işaret olarak karşılığına “Harf” denir.
• ALFABE: Haflerin, belli bir sıra dahilinde dizilmiş, kabullenilmiş düzenine “Alfabe” denir.
• RESMÎ ALFABE: Ülkelerin resmî olarak kabul ettikleri alfabeye “Resmî Alfabe” denir.
• TRANSKRİPSİYON ALFABESİ: Resmî alfabelerde harf olarak karşılığı bulunmayan seslerin de harf olarak
karşılığının bulunduğu alfabelere denir. “Akademik Alfabe” adı da verilmektedir.
• Türkçe’de yaklaşık olarak 40 ses bulunmaktadır.
• Alfabemizde harf olarak karşılığı bulunmayan sesler şunlardır:
Nazal n (ñ) ,hırıltılı h (h) ,çift dudak v’si (w) ,kapalı e (é), ince “ g, k, l” ile kalın “ g, k, l ” ların ayrılması
• Türkçe’de alfabede harf olarak karşılığı bulunan 29 ses bulunmaktadır. Bu seslerden; 8’i ünlü (sesli), 21’i ise ünsüz
(sessiz) dür.
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU(kalınlık-incelik)
K  K
(a,ı,o,u) (a,ı,o,u)
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (düzlük-yuvarlaklık)
Düz 
Düz
(a , ı ; e , i ) ( a , ı ; e , i )
İ
 İ
(e,i,ö,ü) (e,i,ö,ü)
Yuvarlak
Düz-geniş  Düz
( o , u ; ö , ü )  ( a , e)  ( a , ı ; e , i )
Yuvarlak Yuvarlak -dar
(o,u;ö,ü)( u,ü)
TÜRKÇE’NİN SES ÖZELLİKLERİ
• kelimeler, genel olarak, büyük ünlü uyumuna uyar.
• kelimeler, genel olarak, küçük ünlü uyumuna uyar.
• kelimeler, genel olarak, ünsüzlerin uyumuna uyar.
• kelimeler, genel olarak, ünlü-ünsüz uyumuna uyar.
• “o, ö” ünlüleri ilk heceden sonraki hecelerde bulunmaz.
• Türkçede uzun ünlü yoktur.
• Türkçe kelimelerde iki ünlü, yan yana gelmez.
• Aynı hecede iki ünlü, yoktur. (suare, seans, kauçuk, kooperatif...)
• Türkçede f, h, j ve ince a sesleri yoktur.
• Türkçede ayın ve hemze (kesme) yoktur. (neş ’ e, mes ’ ut...)
• Türkçede l, r, ğ, c, m, n, v, z sesleri, kelime başında bulunmaz.
• Türkçede b, c, d, g, ğ sesleri, kelime sonunda bulunmaz.
• Kelime başında iki ünsüz bulunmaz.
• Hece sonunda üç ünsüz yan yana bulunmaz. (kontr, sfenks...)
• Kelime köklerinde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunamaz. (millet, madde, sarraf...)
• Türkçede ancak belli ünsüz çiftleri hece ve kelime sonunda bulunabilir: lç, lk, lk,lp, lt; nç, nk, nk, nt; rç, rk, rk, rp,
rs, rt.
• (ölç, ilk, kalk, alp, alt, daralt; övünç, denk, zonk-, ant; sürç-, türk, berk, kırk, sark-, sarp, serp-, pars, sars-, yurt, yırt-,
art, yoğurt...)
SES OLAYLARI
Sene verdikim
k i t a p d a k i b i r s a y f a ı o k u.
………………………………………..
Dilin “kolay söyleyiş kanunu”na göre kelimelerin ses yapılarında meydana gelen değişikliklere SES OLAYLARI denir.
1- SES DÜŞMESİ
3-BENZEŞME
Kelime bünyesindeki ses sayısının azalmasıdır.
Bir araya gelen seslerden birinin diğerini kendisine
benzetmesidir.
A- ÜNSÜZ DÜŞMESİ küçük-cük >………….
A-SERT ÜNSÜZ BENZEŞMESİ
b p
c ç
ağaç-dan……………
d t
B- ÜNLÜ DÜŞMESİ oğul-u > ………….
C- ÜNLÜ AŞINMASI ne için > ………..
B-SERT ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
p b
ç c
ağaç-ı  …………..
t d
kğ
2- SES TÜREMESİ
C-DUDAK ÜNSÜZLERİ BENZEŞMESİ
Dudak ünsüzü olan b’den önce gelen “m”nin
dudak ünsüzü olan n’ye dönüşmesidir.
Kelime bünyesindeki ses sayısının azalmasıdır.
nb mb
çenber………
A- ÜNLÜ TÜREMESİ bir – cik > ……….
D-ÜNLÜ DARALMASI
“a,e” geniş ünlülerinin “y”nin daraltıcı etkisiyle
“ı,i,u,ü” seslerinden birine dönüşmesidir.
B- ÜNSÜZ TÜREMESİ zan etmek >………….
başlayor  …………
4-ULAMA
C- KAYNAŞMA : Ünlü ile biten bir kelimeye ünlü ile
başlayan bir ek geldiğinde oluşacak ünlü çatışmasını
önlemek,
ekle- kökü kaynaştırmak için “y,ş,s,n” seslerini
kullanmaya denir.
oda-ın
kapı-ı >………………
Ünsüzle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan
başka bir kelime geldiğinde okuma esnasında bu iki
kelime birbirine bağlanarak okunur . Bu ses olayına
dilbilgisi literatüründe “ulama” denir.
Dün akşam üç ekmek aldım.
Not : Noktalama işaretlerinin bulunduğu noktalarda
“ulama”dan söz edilemez.
Akşam gel ; ama çabuk ol.
Not: Ünlüyle biten bir kelimeden sonra ünsüzle başlayan
bir kelime gelirse burada ulama bahis konusu olmaz.