K İ R A Z A Ğ A C I

SES OLAYLARI
A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
KAYNAŞTIRMA HARFLERİ
Y
a
Ş
a
S
ı
N
k a y n a ş t ı k.
KAYNAŞTIRMA HARFLERİ

Ünlüyle biten bir kelimenin sonuna durum eki ya da üleştirme eki gelirse araya
kaynaştırma sesleri girer.
A y ş e’ y i
m a s a s ı
k a p ı n a
y e d i ş e r
a l t ı ş a r
a r a b a y a
ULAMA
K İ R A Z
A Ğ A C I
ÜNLÜ
ÜNSÜZ
ULAMA

Arka arkaya iki kelimeden
birincisi ünsüzle biter,
ikincisi ünlü ile başlarsa
buna ulama denir.
“demir adam, köy okulu, gün ışığı, kalem efendisi, kum ocağı, yaz ayları, buz adam,
ekmek arası, giden evrak, kadın eli, cevap anahtarı vb.”

Bu kelimeleri söylerken sanki birleşikmiş gibi söylediğimize dikkat ettiniz mi?
Hasan Hüseyin KILINÇER
Uzman Türkçe Öğretmeni
SES OLAYLARI
A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
SERT ÜNSÜZLERİN YUMUŞAMASI

Sert ünsüzle biten kelimenin sonuna ünlü harf gelirse sert ünsüz yumuşar.
(Çamaşır için yumoş gerekir, sert ünsüzleri ise “ünlü harf” yumuşatır.
Kendime yeni kitap aldım.
Yumuşak ünsüz
Sert ünsüz
Bu kitabı kendime aldım.
Ünlü harf
(yumuşatıcı)
Kâğıt yırtıldı.
Kâğıdı ben yırtmadım.
Fırtınada ağaç devrildi.
Fırtına ağacı devirdi.
Öğretmenime çiçek aldım.
Ben çiçeğe su verdim.

Tek heceli sözcüklerde yumuşama olmaz.
Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yermiş.
Beşinci katta oturuyoruz.
Türk’ün Türk’ten başka dostu yoktur.
Balık baştan kokar.
Sen benden geçtin ama ben senden geçemiyorum.
Sabah okula gittim.
Çift, tek, kart, süt, yat, kaç, saç, suç, sırt, park, şart, vb.

Tek hecelilerde yalnızca iki kelimede yumuşama vardır.
At- (atmaktan adım) Adımlarını hızlandır.
“yurt- yurdum”

Bazı kelimelerde yumuşama yoktur: Ahlakı, hukuku, millete, merakını

Sert ünsüzle biten özel ada ünlüyle başlayan ek getirilirse yazarken yumuşama
olmaz ama okunuşta olur.
Dilek’in evi buraya epey uzak.
(Yazılışı)
Dileğin evi buraya epey uzak.
(Okunuşu)
Hasan Hüseyin KILINÇER
Uzman Türkçe Öğretmeni
SES OLAYLARI
A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ)
F I S T I K Ç I
Ş A H A P
sert bir adamdır.
Sert ünsüzler

Sert ünsüzle biten kelimeye yumuşak ünsüz başlayan ek getirilince yumuşak ünsüz de sertleşir.
k i t a p
kitap – cı
kitap çı
y u r t
yurt – daş
yurt taş
y
yat – gın
yat kın
a
t
ç i ç e k
çiçek – ci
Sert ünsüz
çiçek çi
yumuşak ünsüz
susgun değil suskun
Sert ünsüz,
yanında
sert ünsüzü
ister.
sert ünsüz
kağıtdan değil kağıttan
sınıfça değil sınıfça

Kesme işareti, “-de/ -da” eki ünsüz benzeşmesine değildir.

Rakamla yazılan ifadelerde de sert ünsüz benzeşmesi gerçekleşir.
(Kitaplarım Tarık’ta kalmış.)
Cumhuriyet, 1923’te ilan edildi. (üçte)
13 Ekim 2015’te göreve başlamış. (beşte)
3’ten sonra gelen sayı 4’tür. (üçten- dörttür)

Ayrı yazılan “de, da” kelimeleri sertleşmeye uğramaz.
Ahmet de filmi beğenmiş.
Evde kitap da var kalem de…
Hızlı koş da otobüse yetişelim.
Sert Ünsüzlerin Benzeşmesi Kuralına uyan kelimelerin karşısına çarpı koyunuz.
atkı
sargı
yorgun
geçti
vatandaş
dişçi
zıpkın
5’ten
saçma
kırgın
gitti
seçki
çıktı
suçlu
1940’ta
bitki
kitaba
yaptım
Hasan Hüseyin KILINÇER
Uzman Türkçe Öğretmeni
SES OLAYLARI
A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNSÜZ DÜŞMESİ
(ÜNSÜZ DÜŞMESİ= ÜNSÜZ KAYBOLMASI=ÜNSÜZ YOK OLMASI)
Ünsüz düşmesinde kelimeden bir ünlü harf eksilir. (ikinci hecede)
SONUNA
-CIK/ -CİK
küçük + cük= küçücük
ünsüz
minik + cik= minicik
ekleri getirilirse ünsüz düşmesi olur.
ufak + cık= ufacık
ünsüz
büyük + cek= büyücek
alçak + cık= alçacık
ast + teğmen= asteğmen
rast + gele= rasgele
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Hasan Hüseyin KILINÇER
Uzman Türkçe Öğretmeni
SES OLAYLARI
A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNSÜZ TÜREMESİ
Ünsüz türemesinde kelimeye yeni ünsüz harf girer.
his
ettim
hissettim
S
Ünsüz Türemesi
af etmek
affetmek
zan etmek
zannetmek
ret etmek
reddetmek
hal etmek
halletmek
yüksek
yükselmek
alçak
alçalmak
başla- acak
başlayacak
masa- ı
masası
evi- e
evine
palto- un
Kaynaştırma harfi girmesi de
ünsüz türemesidir.
paltonun

Ünsüz türemesi olan kelime bitişik yazılır.

Aşağıdaki kelimelerde ses olayı yoktur. Bu nedenle ayrı yazılır.
Arz etmek
Rica etmek
Fark etmek
Terk etmek
Dert etmek
Hasan Hüseyin KILINÇER
Uzman Türkçe Öğretmeni