PowerPoint Sunusu

Psikofarmakolojik Tedavilerin
Bilişsel İşlevler Üzerinde Etkisi
Yavuz Ayhan, Ayşe Elif Anıl Yağcıoğlu
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları AD
• Araştırmacı
• Danışman
• Konuşmacı
Giriş
• Farklı psikiyatrik bozukluklarda tanı
ölçütleri arasında yer almamasına rağmen
bilişsel işlevlerde bozulma görülüyor.
• Farklı psikiyatrik durumlar için bilişsel
işlevlerdeki bozulma günlük işlevsellik ile
ilişkili olabilir.
Giriş
• Tedavi seçenekleri hastalık belirtilerini
hedefliyor
• Kronik ruhsal rahatsızlıklar için remisyon
ölçütleri bilişsel yetileri içermiyor
Mevcut tedavi seçenekleri bilişsel işlevlere
yönelik değil
Giriş
• Mevcut ilaçların bilişsel işlevler üzerinde
olumlu ya da olumsuz etkileri olabilir
• Bilişsel etkiler nasıl tespit edilebilir?
– Hasta gruplarında farklı ilaçları kullananların
karşılaştırılması
– Aynı hasta grubunda aynı ilacı kullanırken relaps/rekürrens
ve remisyon durumlarının karşılaştırılması
– Faz I çalışmaları
– İlaçların farklı endikasyonlarda kullanımı ile ortaya çıkan
etkiler
• Yazı/ konuşmanın içeriği ilaç grupları ile
sınırlı,
• Yazı/ konuşma ilaç gruplarına göre
sınıflandırıldı
Yazıda bahsedilen ilaç grupları
•
•
•
•
•
Lityum
Antiepileptikler
Antidepresanlar
Antipsikotikler
Diğer
Sizin gözlemlerinize göre:
• Psikotropların bilişsel işlevler üzerinde
olumlu etkisi var mı?
• Psikotropların bilişsel yan tesiri var mı?
• Hastalar bilişsel yan tesirlerin farkına varıp
şikayet ediyorlar mı?
Lityum
• Öznel şikayetler: ‘’Kafam almıyor…’’,
‘’Anlayamıyorum’’
– Hastalık dönemi ile ilişkili olabilir mi?
• Nesnel bulgular (Wingo ve ark. 2009):
– Sözel öğrenme ve bellek (ES = 0.29; 95% CI,
0.07-0.51)
– Yaratıcılık (ES = 0.34; 95% CI, 0.0-0.68)
– Psikomotor hız (ES = 0.62; 95% CI, 0.3-0.97)
Lityum için Öneri: Lityum Bataryası
• Hem öznel hem nesnel değerlendirme
• Klinik ve araştırma için test önerileri
Klinik Batarya
Hastaları zihinsel işlevlerinden kendiliğinden bahsetmek konusunda teşvik edin:
▪Konsantrasyon, zihin açıklığı, düşüncelerin net olmaması;
▪Psikomotor işlevsellik (‘yavaşlama’, ‘sarsaklık’);
▪Lisan üretimi (‘kelime bulma’, ‘düşünceler çıkmıyor ama sonra ifade edebiliyorum’);
▪Yaratıcı düşünme (‘sıradışı düşünebilme’, ‘işinde yaratıcı olabilme’).
Hastalar şikayet etmezse, yan etkilerden özellikle bahsetmek gerekli olabilir.
Lityum başlarken ve doz ayarlarken zihinsel işlevleri gündeme getirin
Hasta etkilerden şikayet ederse:
▪Zihin üzerinde yalnız ilacın etkisi olmayabilir, konuşun (örn. duygu hali zihnimizi nasıl etkiliyor?), ve yanlış
inanışlarla mücadele edin (ilaçla zihinsel performans arasında illiyet bağı olmayabilir, tartışın);
▪Günlük yaşam için önerilerde bulunun(örn. zihinsel performans, nasıl hissettiği, hastalık durumunu hasta takip etsin;
davranış önerilerinde bulunun; ergoterapi önerilebilir).
Uzun dönemde takip gerekebilir, değerlendirin (örn..mukayese edebilmek için hastayı hem ilaçlı hem de ilaçsız dönemde, ilaç
dozu değiştiğinde değerlendirin, uzun dönem lityum alacaksa en azından senede bir düzenli şekilde araştırın).
Lityum
Lityumun sözel bellek, akıcılık ve psikomotor hız gibi bilişsel işlevler
üzerinde olumsuz etkisi olabilir ancak varsa etki gücü düşük
Antiepileptikler
• Bilişsel yan etkiler epilepsi literatüründe de
mevcut
• Valproat, karbamazepin gibi uzun süredir
kullanılan ilaçlarla ilgili veriler daha fazla
• Lamotrijin, topiramatla ilgili veriler sınırlı
Bazı çalışmalarda antiepileptiklerin etkileri lityumdan daha belirgin
Bellek
Frontal işlevler
• Valproat ve karbamazepin bellek, dikkat
ve bilgi-işleme hızında bozukluklar ile
ilişkili olabilir
• Hastalar sık şikayet edebiliyorlar: özellikle
çoklu ilaç kullanımı bilişsel şikayetleri
artırıyor.
Antiepileptikler ve lityumun bilişsel
etkileri belli alanlarda ayrışabilir
Duygudurum Düzenleyicilerin Bilişsel Etkileri
Bellek
Psikomotor hız
Reaksiyon Zamanı
Bilişsel esneklik
Dikkat
Gualtieri & Johnson 2006
Bilişsel işlevlerde genel sıralama:
Lmtg > Ocbz > Li > Tpm > VPA/ CBZ
Gualtieri & Johnson 2006
İlaç kullananlar İlaç kullanmayanlar Etki gücü (d)*
İlaçların bilişsel yan
tesirlerin gelişme riski için
etki güçleri düşük olabilir ve
küçük çaplı çalışmalarda
bilişsel sorunlar
gözlenmeyebilir.
Antiepileptiklerin…
• …bilişsel olumsuz yan tesirleri özellikle
dikkat, bellek ve yürütücü işlevler
alanlarında gözlenebilir
• …etki gücü düşük/ orta
• …birbirlerinden farklı alanlarda farklı
derecede etkileri mevcut
Antipsikotikler
• Şizofrenide bilişsel işlevlerde bozukluk
hastalığın bir parçasıdır:
– Sözel bellek
– İşlem belleği
– Dikkat
– Yürütücü işlevler
• İlaçların olumlu etkileri sınırlı
Antipsikotikler
• Tipik – Atipik farkı var mı?
– Erken dönem çalışmalarda atipik
antipsikotikler tipiklere göre avantajlı?
Yeni antipsikotikler ile tedavi edilen şizofreni
hastalarında önceki ilaçlarına kıyasla hangi
bilişsel alanlarda iyileşme var?
Büyük örneklemli çalışmalarda
tipik-atipik farkı gösterilmemiş
Tedavi grubunda ilk ölçümden altı ay sonrasında bilişsel puanlarda değişim
Kompozit puan
İz Sürme A
İz Sürme B
WAIS III Şifre
Pegboard
Rey İşitsel Sözel
Öğrenme Testi
İlk-epizod
hastalarda
tüm
antipsikotikler
için etki sınırlı
Bilişsel işlevlerde
iyileşme
Büyük örneklemli çalışmalarda
tipik-atipik farkı gösterilmemiş
Hız
Muhakeme
İşlem Belleği Sözel Bellek
İki ay sonunda ilaç grupları
arasında fark yok, iyileşme düşük
düzeyde
Vijilans
Tedavi grubu
18 ayda perfenazin daha iyi!
Yine de bazı gözden geçirme yazıları
belirli alanlarda atipikleri destekliyor
Bilişsel alan
Dikkat ve vijilans
Prosedürel öğrenme
Genel entelektüel işlevsellik
Lisan ve sözel anlama
Algısal işlemleme
Psikomotrisite
Muhakeme
İşlemleme hızı
Sözel öğrenme ve bellek
Görsel öğrenme ve bellek
İşlem belleği
Global bilişsel indeks
K: Çalışma sayısı; N: örneklem büyüklüğü; CI: güven aralığı
Guilera ve ark.
Ketiapin> Amisulprid, Haloperidol
Olanzapin> Amisulprid, Haloperidol
Risperidon > Haloperidol
Dokuz çalışma
En az 6 ay kullananlar
Çoklu antipsikotik kullanımı ve yüksek doz
bilişsel performansı olumsuz etkiliyor
Depresyon tedavisinde
kullanılan ilaçların bilişsel
etkileri
Depresyonda kalıcı bilişsel etkiler
Sağlıklı kontroller (n=236)
MDD_Remisyon (n=323)
MDD_Devam (n=389)
Shilyansky ve ark.
Depresyonda kalıcı bilişsel etkiler
Sağlıklı kontroller (n=236)
MDD_Remisyon (n=323)
MDD_Devam (n=389)
Shilyansky ve ark.
• Antidepresan gruplarının bilişsel işlevlerin
iyileşmesi konusunda birbirlerine
üstünlükleri olmayabilir
• Küçük örneklemli çalışmalarda SSRI
grubu TSA’dan daha iyi
• Venlafaksin ve duloksetin ile bellek ve
yürütücü işlevler alanlarında olumlu
çalışmalar mevcut
Psikomotor hız
Bellek
Yürütücü
işlevler
Antidepresanların olumsuz
bilişsel etkileri
• Özellikle trisiklik antidepresanların yaşı
ileri hastalarda, doz bağlantılı bilişsel
olumsuz etkileri olabilir.
• Etkiler esas olarak antikolinerjik,
antihistaminerjik özellikler ile ilişkili
Ayrıca yazıda…
• Antidepresan bilişsel bozukluk ilişkisi,
• Benzodiazepinler,
• Antikolinerjikler…
incelendi.
Teşekkür ederim