Slayt 1 - Biyoloji Kutusu
advertisement
EŞEYE BAĞLI KALITIM Eşey Belirlenmesi Fenotipik Eşey Belirlenmesi Genotipik Eşey Belirlenmesi Fenotipik Eşey Belirlenmesi Fenotipik Eşey Belirlenmesi • Sıcaklık,pH,yaşanılan fiziksel ortam gibi çeşitli çevre şartları belirli türler üzerinde cinsiyetin belirlenmesinde etkili olmaktadır. Genotipik Eşey Belirlenmesi OTOZOM VE GONOZOM Kromozom Otozom (Eşeyi belirlemeyen Kromozomlardır.) Gonozom (Eşeyi belirleyen kromozomlardır) örnek: İnsanda 22 çift otozom ve 1 çift gonozom bulunur. Otozom: • • Eşey ile ilgili olmayan kromozomlardır. Tam homolog’turlar. Gonozom: • • Eşeyi belirleyen kromozomlardır. Kısmi homolog’turlar. Eşey Belirleme sistemleri XY sistemi ZW sistemi XO sistemi Haploit-Diploit sistemi 1) XY sistemi • • Memelilerde görülen bir durumdur. Cinsiyeti Spermin taşıdığı X veya Y gonozom’u belirler. XX (dişi) XY (erkek) 2) ZW sistemi • • Kuşlarda ve bazı balıklarda görülen bir durumdur. Cinsiyeti Yumurtanın taşıdığı Z veya W gonozom’u belirler. ZW (dişi) ZZ (erkek) 3) XO sistemi • • Çekirge,cırcır böceği ve hamam böceği gibi bazı böceklerde görülür. Cinsiyeti Spermin taşıdığı veya taşımadığı X gonozom’u belirler. XX (dişi) XO (erkek) 4.Haploit-Diploit Sistemi • • Arı ve karıncalarda görülür. Haploit olarak gelişen canlılar erkek, Diploit olarak gelişen canlılar ise dişi olur. nErkek 2n Dişi Bağlı Genler Bağlı genler: • Aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir. A,B genleri ile a,b genleri bağlıdır. A a B b C c • Tesadüf eseri Mendelin çalıştığı bütün karakterler birbirinden bağımsız genlerin etkisindeydi. • Gamet oluşumu sırasında bağlı genler birbirinden ayrılmaz. • Ancak krossing-over olayı gerçekleşirse bağlı genler birbirlerinden ayrılır. Eşeye Bağlı Kalıtım İnsanda dişilerde gonozomlar tam homolog özelliğe sahiptir. Erkeklerde ise gonozomlar tam homolog değildir. X ve Y kromozomlarının bir kısmı Homolog durumda iken, diğer kısımlar birbirleriyle ilişkisizdir. Erkeklerde gonozom ile karakter oluşumu 3 farklı bölgeye bağlıdır. 1. X ve Y’nin homolog bölgesi 2. Y kromozomunun homolog olmayan bölgesi 3. X kromozomunun homolog olmayan bölgesi 1.X kromozomuna Bağlı Kalıtım A. X kromozomuna Bağlı Çekinik Genlerin Kalıtımı B. X kromozomuna Bağlı Baskın Genlerin Kalıtımı X kromozomuna Bağlı Çekinik Genlerin Kalıtımı Kırmızı-Yeşil Renk Körlüğü • Renk körlüğü erkeklerde mi yoksa dişilerde mi daha fazla görülür ? X kromozomuna Bağlı Baskın Genlerin Kalıtımı Dentin Hastalığı Eşey Dişi Erkek Genotip XDXD XDXd XdXd XDY XdY Fenotip Bozuk Dentin Bozuk Dentin Normal Bozuk Dentin Normal 1.Y kromozomuna Bağlı Kalıtım Balık pulluluk,Kulak kıllılığı ve yapışık parmaklılık Y kromozomunun homolog olmayan kısmında meydana gelen genetik hastalıklardır. Alıştırmalar KROMOZOM SAYISINDAKİ DEĞİŞMELER Ayrılmama Durumu • • Mayoz bölünme sırasında kromozomların eşit bir şekilde gametlere dağılmaması durumudur. Sonuçta fazla kromozomlu veya eksik kromozomlu gametler oluşur. Mayoz I ayrılmama Mayoz II ayrılmama Mayoz I’de homolog kromozoların Birbirlerinden ayrılmaması Mayoz II’de Kardeş kromatidlerin Birbirlerinden ayrılmaması Ayrılmama Otozomlarda Ayrılmama Gonozomlarda Ayrılmama Otozomlarda Ayrılmama • • 13,18,21 ve 22. kromozom çiftlerinde görülür. En sık rastlanılanı 21.kromozomdaki ayrılmama durumudur. 44 + XX 44 + XY 23 + X 21 + X 22 + X 22 + Y 1 2 3 4 1 ve 3 döllenirse : 45 + XX(Mongol dişi) 1 ve 4 döllenirse : 45 + XY(Mongol erkek) 2 ve 3 döllenirse : 43 + XX(Ölür) 2 ve 4 döllenirse : 43 + XY(Ölür) Down Sendromu (Mongolizm) Gonozomlarda Ayrılmama • Gamet oluşumu sırasında gonozom çiftlerinin ayrılmamasıdır. 44 + XX 44 + XY 22 + XX 22 + 0 22 + X 22 + Y 1 2 3 4 1 ve 3 döllenirse : 44 + XXX(Süper dişi) 1 ve 4 döllenirse : 44 + XXY(Klinefelter erkek) 2 ve 3 döllenirse : 44 + X0(Turner dişi) 2 ve 4 döllenirse : 44 + Y0(Ölür) • • • Süper Dişi: Görünümleri normaldir.Kısırlık ve zeka geriliği görülür. Klinefelter Sendromu: Uzun boylu olurlar.İkincil eşey özellikleri belirgin değildir.Kısır olurlar. Turner Sendromu: Kısa boyludurlar.Parmakları kısa,boyunları kalın ve yayvandır.Kısırdırlar. Karyotip • Karyotip,bir hücredeki kromozomları n özdeş çift kromozomlar halinde eşlendikten sonra belli bir düzene göre sıralanması sonucu elde edilen haritadır. Plesenta Amniyon sıvısı Fetüs Rahim Serviks Mutasyon: • Bir canlının genetik yapısının değişmesine mutasyon adı verilir. Mutasyon Çeşitleri 1. 2. 3. Kromozom Sayısının Değişmesi Kromozom Yapısının Değişmesi Nokta Mutasyon (Gen Mutasyonu) Kromozom Yapısındaki Değişmeler • Kromozom yapısında da istenmeyen değişiklikler çeşitli nedenler ile gerçekleşebilir. Delesyon Kromozom parçası kaybedilir. Duplikasyon Kromozom parçası tekrarlar. İnversiyon Kromozom parçası tersine döner Translokasyon Kromozom parçası başka bir Kromozom’a bağlanır. Nokta Mutasyon (Gen Mutasyonu) • Bir gendeki baz dizilimlerinin değişmesiyle genin özelliğinin değişmesidir. Mutasyon Çeşitleri • Görülebilir Mutasyon • Nötral Mutasyon • Letal(Ölümcül) Mutasyon • Zararlı Mutasyon Mutasyon Nasıl Gerçekleşir ? • • • Kromozom sayısının değişmesiyle Kromozom yapısının değişmesiyle Baz diziliminin değişmesiyle Mutasyon Sonucu Ne olur ? • • Kalıtsal varyasyonlar oluşur. Türdeş bireyler arasında genetik çeşitlilik artar. Kalıtsal Varyasyon • Türdeş canlıların içinde bireyden bireye değişen kalıtsal farklılıklardır. Mutasyon Kalıtsal Varyasyonlar Oluşturur. Başarısız varyantlar ölür. En Başarılı varyantlar daha fazla Döl verir. En Başarılı varyantlar daha fazla Sayıda bulunur. Kalıtsal Varyasyon ile ortama daha iyi uyum sağlayabilecek bireyler meydana gelir. Genetik Sürüklenme Bir genin rastlantısal nedenler ile yok olmasıdır. • Düşük birey sayısına sahip türdeş topluluklarda görülür. •
