Spartium junceum L. (İspanyol yalancı katırtırnağı, Katırtırnağı)

Spartium junceum L.
(İspanyol yalancı katırtırnağı, Katırtırnağı)
Yayılışı
• Genel yayılış alanı Akdeniz havzası olup Akdeniz’in kuzey
ve güney taraflarında doğal olarak bulunur. Ülkemizde
Çanakkale, İstanbul, Kocaeli, Kastamonu, Sinop, Samsun,
Trabzon, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana, Hatay
çevrelerinde deniz seviyesinden 600 m yükseltilere kadar
çok yaygın bir şekilde yetişir. Tipik bir maki elemanıdır.
Botanik Özellikleri
• Yaklaşık 3 m boylanabilen, gövde ve sürgünleri yeşil ve
çok dallanmış bir çalıdır.
• Sürgünleri yeşil renkli, boyuna oluklu-yollu ve silindiriktir.
• Yaprakları basit, küçük, 1-2,5 cm boyundadır; mavi-yeşil
renklidir ve kışın dökülür.
• Çiçekler büyük, seyrek çiçekli (5-20 çiçekli) salkım
durumlu kurul oluştururlar.
• Taç 20-30 mm, omurganın gagası yaklaşık 2 mm’dir.
• 6-8 cm uzunluğundaki bakla meyve siyah-esmer renklidir;
yanlardan basıktır ve içerisinde 12-20 tohum vardır.
Cotinus coggygria Scop.
(Peruka çalısı, Boyacı sumağı)
Yayılışı
• Genel yayılışını Avrupa, Türkiye ve Asya’da yapan türün
ülkemizdeki yayılış alanları İstanbul, Zonguldak, Samsun,
Artvin, Erzincan, Kars, Muğla, Adana, Kahramanmaraş ve
Şanlıurfa çevreleridir. Maki, çalılık ve ormanlık alanlarda
deniz seviyesinden 1300 m yükseltiye kadar geniş bir
alanda yetişir.
Botanik Özellikleri
• Çalı formunda 1-3 m boylanabilen, dalları sık, tepesi hafif
yuvarlak olan ve kışın yaprağını döken bitkilerdir.
• Sürgünleri çıplak, parlak ve zeytin yeşili-esmer renklidir.
• Yaprakları tam kenarlı, 3-8 cm boyunda, kısa saplı ve oval
şekillidir. Yaprak uçları yuvarlak ya da hafif kertiklidir.
Yapraklar sonbaharda renk değiştirir ve sarı ya da kırmızı
görünürler.
• Çiçekleri erselik, bileşik salkım halinde kurul oluşturur ve
terminal durumludur.
• Meyve çarpık armut biçiminde, içinde bir tane böbrek
şeklinde tohum bulunur. Meyve sapları uzun, yeşilden
kırmızıya kadar değişen renklerde uzun ve dik tüylerle
kaplıdır.
Paliurus spina-christii Mill. (Karaçalı)
Yayılışı
•
Genel coğrafi dağılışı Güney Avrupa ve Batı Asya’dır.
Türkiye ve çevresinde çok geniş bir yayılış alanına sahip
olan çok yaygın bir türdür. Orman içi açıklıklarda, yol
kenarlarında ve açık alanlarda bazen tek tek bazen de
çok geniş gruplar halinde yayılırlar.
Botanik Özellikleri
•
2-3 m boyunda düzensiz tepeli, dikenli bir çalıdır.
•
Genç sürgünler tüylü, sonraları kırmızı kahverenginde ve
tüysüzdür.
•
Yumurta biçimindeki yapraklar 2-4 cm boyunda, 1,5-3,5
cm. genişliğindedir. Kısa saplı ve dipten 3 damarlıdır.
Kenarları düz veya çok hafif dişlidir. Üst yüzü parlak koyu
yeşil, alt yüzü soluktur.
•
Kulakçıklar kırmızı kahverengi dikenlere değişmiştir. Bu
dikenlerden biri düz ve uzun, ötekiler kısa ve geriye
kıvrıktır.
•
Yeşilimsi sarı renkli erdişi çiçeklerin çanak, taç ve stamen
sayıları 5’tir.
•
Ovaryum 2-3 gözlüdür. Yaprakların koltuğunda şemsiye
gibi kurullar oluştururlar.
•
Meyve yassı, kuru, 2-3 cm genişliğinde ve disk şeklinde
bir kanatla çevrilmiştir. Kanat önceleri yeşil,
olgunlaştığında kahverengi bir renge dönüşür.
Erica arborea L. (Ağaç fundası)
Yayılışı
• Akdeniz çevresi, Afrika, Küçük Asya ve Batı
Kafkasya’dır. Türkiye’de Trakya, Marmara çevresi,
Kuzey Anadolu, batı ve güneyde yayılmıştır.
Orman içi açıklıklar, kayalıklar ve orman kenarı
açıklıklarda deniz seviyesinden 900 m’ye kadar
bir yükselti kuşağında bulunur. Ülkemizde
Balıkesir, İstanbul, Bolu, Düzce, Zonguldak, Sinop,
Ordu, Trabzon, İzmir ve Muğla çevresinde yayılır.
Botanik Özellikleri
• Yaklaşık 3 m ye kadar boylanabilen, dik duran
çalılardır.
• Gövde yoğun bir şekilde tüylüdür.
• İğne yapraklar 3-7 mm boyunda ve tüysüzdür.
Ucu kütçe, alt yüzü derin çizgili, kısa saplıdır.
Sürgünlere 3’lü çevrel dizilmişlerdir.
• Şemsiyemsi çiçek kurulları yan sürgünler
üzerinde terminal konumlu ve 1-5 çiçeklidir;
çiçek sapları yaklaşık 5 mm ve çıplaktır.
• Taç beyaz ya da soluk pembe, hemen hemen çan
şeklinde; 3x2,2 mm boyutlarında ve çıplaktır.
• Stamen sayısı 8, filamentler 1 mm boyundadır.
Uç kısımlarında tüylü mahmuzlar vardır. Anterler
0,8 mm’dir. Ovaryum 4 gözlü, çıplak ve yaklaşık
1,2 mm’dir ve ovaryumun devamıdır.
• Çiçeklenme zamanı mart-temmuz aylarıdır.
Ligustrum vulgare L. (Kurtbağrı)
Yayılışı
• Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya’da doğaldır.
Türkiye’nin kuzey kesimlerinde ve Orta
Anadolu’da; yaprak döken ormanlar, kayıngöknar karışık ormanları, açık çalılıklar ve nemli
yerlerde yayılış gösterir.
Botanik Özellikleri
• 3 metreye kadar boylanan ve geç yaprak döken
çalılardır.
• İnce dallı ve pürüzsüz gri kabukludur. Genç
sürgünler kısa yumuşak tüylüdür. Olgunlaştıkça
grimsi kahverengine döner.
• Eliptik, mızraksı veya yumurtamsı şekildeki
yapraklar 2-6 cm boyunda 1-2 cm genişliğindedir.
4-6 çift birincil yan damar bulunur. Kısa saplı (3-6
mm) ve çıplaktır.
• Piramidal şekilli birleşik salkım terminal durumlu
(sürgünün ucunda yer alan), 3-6 cm uzunluğunda
ve kısa, yumuşak tüylüdür.
• Çiçekler güzel kokuludur. Taç 4-5 mm, tüp ile
loblar eşit boydadır. Çanak 1 mm, çıplaktır.
Çiçekler çok kısa saplıdır (0,5-1 mm).
• Üzümsü meyve küre şeklinde, cilalı siyah renkte
ve 3-8 mm çapındadır. Endokarp zarsıdır ve üzeri
kanallı değildir.
• Mayıs- haziran aylarında çiçeklenir.
Colutea cilicica Boiss. & Bal.
(Patlangaç çalısı)
Yayılışı
• Genel yayılışını Yunanistan, Türkiye, Kırım, Kafkasya, Kuzeybatı
İran, Kuzey Irak ve Batı Suriye’de yapmaktadır. Ülkemizde en
yaygın patlangaç türü olup Çanakkale, İstanbul, Kocaeli, Adapazarı,
Bolu, Kastamonu, Çorum, Samsun, Giresun, Kütahya, Eskişehir,
Çankırı, Nevşehir, Sivas, Tokat, Tunceli, Siirt, Bitlis, Antalya, Mersin,
Hatay, Hakkari çevrelerinde deniz seviyelerinden 2000 m
yükseltiye kadar geniş bir yükselti kuşağında yetişir.
Botanik Özellikleri
• Çoğunlukla 2-3 (-5) m boyunda, kışın yaprağını
döken çalılardır.
• Yaşlı sürgünleri gri-kahverengidir.
• Yapraklar bileşik yaprak olup yaprakçık sayısı (3-)
4-5 çifttir. Yaprakçık boyları 30 mm’ye kadar
çıkar; eliptik ya da ters yumurta şeklindedir.
• Çiçeklerinde çanak 20-22 mm, kanatlar daima
omurgadan daha uzun ve geriye kıvrıktır.
Ovaryum çıplaktır. Taç siyah ve beyaz tüylerden
oluşan bir tüy örtüsüne sahiptir. Dişler yaklaşık 2
mm. Uçları sivri olan dişlerin sinüsleri
yuvarlaktır.
Myrtus communis L. (Yabani mersin)
Yayılışı
•
Doğu Akdeniz bölgesinde yaygın olan tür, Arnavutluk, Yunanistan, Batı ve Güney Anadolu,
Suriye, Lübnan, İsrail ve Sirenayka’da sahil boylarında yaygındır. Bunun yanında Girit’te, bazı
Ege adalarında ve Kıbrıs’ta yetişir. Akdeniz bölgesi dışında Kuzey Anadolu’da Karadeniz
boyunca doğuda Trabzon’a kadar görülür. Birkaç topluluğu Irak ve İran’ın iç kesimlerinde
bilhassa ülkenin güney batısında görülür. Doğu Afganistan ve Batı Pakistan’dan kayıtlı olduğu
halde bu yayılışların doğal olmadığı düşünülür. Ayrıca türün en batı dağılımı Azorlar ve
Madeira adalarındadır. Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Zonguldak, Sinop, Ordu, Trabzon, İzmir,
Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay’da doğal olarak kayalık yamaçlarda, Kızılçam
ormanlarında, Maki vejetasyonunda ve kum tepelerinde bulunur.
Botanik Özellikleri
•
1-3 metre boyunda olan herdem yeşil, aromatik çok dallı çalılardır. Bazen boyu 5 m’ye kadar
uzayabilir. Çok elverişli olan yetişme ortamlarında 8 m’ye kadar ulaştığı bilinmektedir.
Gövdeler 11-17 cm çapa ulaşabilir.
•
Büyüme formu, yapraklarının şekli ve büyüklüğü, meyvelerin rengi ve şekli açısından çok
değişken bir türdür.
•
Sürgünleri dört köşelidir.
•
Tomurcuk dizilişi karşılıklıdır.
•
Yaprakları basit, tam kenarlı ve sivri uçlu olup kısa bir sapı vardır. Deri gibi sert olan
yapraklarının üst yüzleri koyu yeşil alt yüzleri mattır. Yapraklarında aromatik bir koku vardır.
•
Çiçekleri beyaz renklidir. Yalancı üzümsü meyve tipinde olan meyveleri küçük, nohut
büyüklüğündedir. Meyve rengi genellikle siyah, bazen de beyazdır. Siyah meyve üzeri bazen
mavimsi görünümdedir. Meyveler tatlı ve baharat tadında olup halk tarafından yenir.
•
Çiçeklenme zamanı haziran-eylül ayları arasındadır.
•
Akdeniz Bölgesi’nde yaz mevsiminin en sıcak dönemlerinde çiçek açan birkaç çalıdan biridir.
Crataegus microphylla K.Koch
(Kocakarı armudu)
Yayılışı
• Genel yayılışını Kırım, Gürcistan, Kafkasya ve Kuzey
İran’da yapar. Türkiye’nin kuzeyinde ve İç Anadolu’da
ormanlar ve sık ağaçlıklarda 20-1250 m’lerde doğal
olarak yetişir.
Botanik Özellikleri
• 4 m’ye kadar boylanan dikenli çalı formunda
bitkilerdir.
• Dikenler 0,5-1,2 cm uzunluğundadır.
• Yapraklar çiçekli sürgünlerde 1-3 cm boyunda, 1-2,8
cm enindedir. Çiçeksiz sürgünlerde boyu 5 cm’ye
ulaşır. Tabanda geniş kama biçiminde ya da yarı düz
şekilde sonlanır. Yaprak üst yüzeyi damarlar boyunca
ve uç kısımda tüylüdür. Sonraları çıplaklaşır. Ayanın
2/3-3/4’üne kadar parçalanmış, uç kısımları
yuvarlakça veya sivri, kenarları dişli ya da oymalı 3-5
(-7) lobdan oluşur. Yaprak sapı 0,5-2,5 cm’dir.
• Çiçek kurulu yalancı şemsiye şeklindedir. Çanak
yapraklar ücgenimsi ve sivridir. Meyvede dik durur.
Dişi organ boyuncuğu 1 adettir.
• Parlak kırmızı renkte ve armut şeklindeki meyve 9-12
mm boyunda ve yaklaşık 6 mm enindedir. Tek
çekirdeklidir.
• Nisan- haziran ayları arasında çiçeklenir.
Daphne glomerata Lam.
Yayılışı
• Türkiye’nin kuzey doğusunda Trabzon, Gümüşhane, Bayburt, Artvin,
Erzurum illerinde yüksek mıntıkalarda yayılış gösterir. Vaccinium
myrtillus ile birlikte alpin ve alpin altı çayırlıklarda, çam
ormanlarının kenarlarında, 1400-2500 m yükseltiler arasında
yetişir.
Botanik Özellikleri
• 40 santimetreye kadar boylanan bodur çalıdır.
• Dallar dik veya toprak üzerine yatık, çoğunlukla tabanda köklenir,
kabuk gri renklidir.
• Yapraklar sürgün uçlarında, hemen hemen sapsız, derimsi, ters
mızrak, elips veya ters oval şeklinde, 15-45 x 5-11 mm
boyutlarında, küt veya sivri uçlu, tüysüzdür.
• Çiçek kurulu saplı, sap (4-) 7-16 mm’dir. Çiçekler hemen hemen
sapsız, üst yaprakların koltuğunda 2-10’u bir arada yer alır ve hoş
kokuludur.
• Brahte elips şeklinde veya ters oval, 6-10 mm, kağıtsıdır.
• Çiçek örtüsü (12-) 14-18 mm, pembe veya hafif kırmızıya çalan
sarımsı renkli, iç kısmı mumlu-beyaz, tüysüz, loplar mızraksı-oval;
3-5 mm ve sivri uçludur. Ovaryum tüysüzdür.
• Meyve yumurta şeklinde, kırmızı renklidir.
• Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir.
Hedera colchica (K.Koch) K.Koch
(Kafkas orman sarmaşığı)
Yayılışı
• Deniz seviyesinden 1500 m yükseltiye kadar,
kıyılarda, ağaçlar üzerinde tırmanıcı olarak
yayılış gösterir. Batı Kafkasya, Gürcistan ve
Karadeniz kıyılarına yakın olan Kafkas
bölgelerinde yayılış gösteren Öksin elementi
olan bir türdür. Türkiye’de Artvin, Sakarya,
Zonguldak, Kastamonu, Ordu, Giresun, Rize
illerinde yayılış gösterir.
Botanik Özellikleri : H. helix’e çok benzer. Ondan
farklılıkları;
• Yaprakları daha geniş (25 cm kadar), kısır
sürgünler üzerindeki yapraklar yumurtamsıeşkenar üçgenimsi şekilde ve çok belirgin
lopludur.
• Sürgün ve çiçek kurulunda bulunan yıldız tüyleri
0,4-0,75 mm genişliğindedir.
• 15-25 dallıdır.
• Meyve siyah renktedir.