Kanserde Psikososyal Sorunlar
advertisement
Kanserli Hastalar Tarafından Sık Sorulan Sorular Hem. Dr. SONGÜL KAMIŞLI Hacettepe Üniversitesi Kanser Enstitüsü Prevantif Onkoloji A.B.D. Psikososyal Onkoloji Birimi Hastaların Soruları Tıbbi tedavi Gelecek ölüm Başetme yolları KANSER Otonomi Tıp dışı Tedavi arayışı Hastalığın nedenleri Kontrol kaybı Yaşamı yeniden Yapılandırma Tedavi öncesi dönem Tedavi süreci Neler oluyor? Tedavi sonrası dönem Bilgi ver Danışmanlık yap Stresi azalt Hemşire Saygılı deneyimli bilgili Psikoteröpatik müdahaleleri uygula Hastalıkla mücadele strateji geliştir 1. Beni anlamıyorlar.. -kafana takma geçer, -moralini yüksek tut, -başımıza ne geleceği beli değil bakmışsın ben de trafik kazasında ölüvermişim, -daha ne kötüleri var, sen yine iyisin ………….. 1. Beni anlamıyorlar.. • Hasta ve yakınları eleştirmeden, yargılamadan ayıplamadan aktif dinlenmeli. • Hastalığı ile ilgili duygu ve düşünceleri öğrenilmeli • Hasta ve ailesiyle birlikte hastalık süreci ve kaygılar açık konuşulmalı • Rol değişimleri konuşulmalı 2. Çocuklara nasıl söyleyeceğim Çocuğum çok küçük ona nasıl söylerim? Kızım sınava hazırlanıyor ona şimdi söyleyemem Annem çok üzülür ondan gizliyorum. 2. Çocuklara nasıl söyleyeceğim Hastalık süreciyle ilgili detaylı bilgi edinme, Hastanın uyum durumunu değerlendirme Yaş grubuna göre çocukları bilgilendirme, Gerekli durumlarda bir çocuk ruh sağlığı uzmanından destek alınmalıdır. 3. İşime geri dönebilecek miyim? Tedavi sürecine göre makul bir açıklama yapılabilir. “Hastalık uzun süreli bir tedavi gerektirmektedir. Tedavi aşamalarınızı bitirdikten sonra beklenen gelişmeler doğrultusunda uzun bir zaman alsa da işe başlamak mümkün olabilir 4. Kanser etiketinden kurtulmak mümkün mü? • • • • Hastanede bana bir prorokol gibi davranıyorlar Benim adıma karar veriyorlar, Evde bana çocuk gibi davranıyorlar, Evde her şeyi onlar yönetiyor ben bir köşeye çekildim, • Bana acıyan gözlerle bakıyorlar. • Biz kanserli hastalar artık insan değil kanserliyizdir. Siz hastalığınızı unutsanız bile onlar size sürekli hatırlatırlar. Oysa bizim kanser dışında da bir şeyler konuşmaya ihtiyacımız var. 5. Etrafımdaki herkes benim adıma karar veriyor, kontrolümü kaybettim. • Yardım istemek güçsüzlük değildir, • Yakın çevrenin yardım etme çabaları=hastanın kontrol kaybı • Yapabildiklerine izin ver, • Rol ve sorumluluklarını sürdürmesini destekle 6.Yaşamı yeniden yapılandırmaya yönelik sorular •Günlük yaşamımda neler değişecek? •Eskisi gibi hayattan zevk alabilecek miyim? •Eskisi gibi olacak mıyım? •Hep böyle mi kalacağım bu süreç bitecek mi? •İşlerimi yapabilecek miyim? •Bundan sonra nelere dikkat etmeliyim •Bundan sonra ne yapmalıyım? 6. Yaşamı yeniden yapılandırma Hastalığın kronik doğası hakkında bilgi, Bazı değişimler olacağı ancak yapabilecekleri üzerine odaklanılır. Evde rollerin değişimi, bu değişime hazırlık süreci, çevreden alınacak sosyal destekler konuşulur. Evde rollerin değişimine bağlı olarak eş, çocuk, anne babanın alacağı yeni roller konuşulabilir. Rollerdeki değişimin getireceği fırsatlar konuşulabilir. Dinlenme, çocukların ve eşin sorumluluk alması, aşırı kontrolcülükten kurtulma 7. Hastalığın nedenleri • Neden ben? • Sizce bu hastalığın kaynağı nedir? • Bu hastalığa yakalanmak için ne yapmış olabilirim. Bu bir ceza mı? • Bu hastalıkta stresin ne kadar etkisi var. Son yaşadığım stresli olaylar, krizler hastalığın ortaya çıkmasında ne kadar etkili? 7. Hastalığın nedenleri • • • • • • Hastalık, Nedenleri, Tedaviler, Tedavilerin yan etkileri, İyileşme süreci hakkında bilgilendir Hastanın bilgisini test et 8. Evlilik ve eşle ilgili sorular • Eşim bundan sonra beni beğenir mi? (beden imajı değişikliği),. • Göğsümü eşimin görmesini istemiyorum. Sütyen takarak birlikte oluyorum. • Eskisi gibi olacak mıyım? • Bu hastalık eşime bulaşır mı? • Cinsel ilişimiz devam edebilecek mi? • Cinsel isteğim azaldı ne yapmalıyım? • Eşim beni terk eder mi? 8. Evlilik ve eşle ilgili sorular Evlilik ilişkileri konuşulur. Bu kaygıların eşle açıkça paylaşılması önerilir. Hastanın beden imajı değişimi bu algının gerçekçi boyuta çekilmesi desteklenir. Örneğin bir memenin alınmasıyla bütün bedenin algısı nasıl değişmiştir ve bu algı ne kadar gerçekçidir bunlar üzerinde konuşulur. Gerekli durumlarda aile terapisi için desteklenir. 9. Kanser tedavileriyle ilgili sorular • • • • Tedavi almak istemiyorum Acaba bu tanı doğru mu? Farklı bir doktor bulmalıyım Acaba farklı tedaviler mümkün mü? Ozon, oksijen tedavisi alsam yararı olur mu? İlk kemoterapi tedavisinde ilacı almalı mıyım faydası olacak mı ? İlaçların yan etkileri çok mu ağır? Kontrole geldim tetkik sonuçlarından korkuyorum. Hastalık tekrar ortaya çıkmış olabilir mi? Başım ağrısa hastalık tekrarladı mı diye endişeleniyorum. 10. Ölüm korkusu Bütün plan ve hedeflerin sona ermesi Ölüm sürecinin acılı ve ağrılı olmasıyla ilgili korku Geride bırakacaklarıyla ilgili endişeler Bilinmezlik ve yalnızlık korkusu Denetimini kaybetme endişesi Fiziksel psikolojik acı çekme Belirsizlik, bilinmezlik endişesi 11. Hasta Yakınlarının soruları Hastamıza nasıl davranalım? Hastalığını bilmiyor sakın kanser kelimesini kullanmayın. Ne söylesek yaranamıyoruz davranışları çok değişti, Yanında hiç ağlayamıyorum ama sürekli ağlamak istiyorum. Üzülmesin diye hiçbir şey olmamış gibi davranıyorum. Hastanın tam olarak bilgilendirilmemesi Bilgi ver • Hastalık süreci hakkında bilgilendir, • Özellikle hastalığın ilerlemesi ve ölümle ilgili zor sorulara yanıt verme, • Açık olma, • Bilinmezliği azaltma, • Doğruyu söyleme. Ne kadar yaşarım, hastalık ilerliyor mu? Umudu koru • • • • • • Umuttan uzaklaştırmama Gerçek dışı umuda kapılmama Bilgilendirme Umudu koruma ve sürdürme Otonomisini destekle Duygularını ifade etmesine yardım Ne kadar yaşarım, hastalık ilerliyor mu? Ölüme yönelik konuş • Ölümle ilgili kendi duygularını tanıma, • Hasta ve ailesinin yaşadığı acıyı anlama ve saygı duyma, • Hastanın fiziksel ihtiyaçları karşılama, • Ağrısını hafifletme, • Günlük küçük hedefler koyma, • Hastanın bağımsızlığını destekleme,yapabildiği aktivitelere izin verme, • Duygularını ifade etmesine izin verme, • Bazı sorular ya da tepkiler karşısında sessiz kalmak daha anlamlı olabilir, Ölüm Felsefesi Hayatta ve ölümde huzur bulmak bunu öğrenmek gereklidir. Birçoğumuzun ölümden söz etmekten kaçınmamızın asıl nedenlerinden biri,hastayı rahatlatmak için söyleyecek sözümüz yapacak bir şeyimiz olmadığı duygusuna kapılmamızdır Ölüm Felsefesi • Biyolojik ölüm sınırı göreli olarak kesindir ancak psikolojik olarak hayat ile ölüm iç içedir. • Ölüm hayatın bir gerçeğidir, yalnızca hayatın son anı değildir. • Doğum sırasında bile ölüm vardır. • Ölümün hayatın ayrılmaz bir parçası olarak düşünülmesi, hayatı yoksullaştırmaktan çok zenginleştirir. Ölüm Felsefesi • Ölüm inkar edildikçe hayat yoğunluğundan bir şeyler kaybeder. • Ölüm inkar edildikçe hayat küçülür. • Hayattan alınan doyum ne kadar az ise, ölüm kaygısı o kadar büyük olur. • Ölümle yüz yüze kalan insanlar, hayatlarının hiçbir döneminde yaşayamayacakları çarpıcı dönüşümler ve içsel değişimler yaşarlar.
