OTOAKUSTİK EMİSYON (TEOAE) İLE TARAMA

ULUSAL YENİ DOĞAN İŞİTME TARAMASI ÜNİTELERİ İÇİN
UYGULAMA STANDARTLARI
Ulusal Yeni Doğan İşitme Taraması Programı ülke çapında uygulanması planlandığı için
İşitme Taraması Ünitelerindeki uygulama standartlarının ülkenin değişik bölgelerinde
uygulanabilir nitelikte olması gereklidir. Sağlık Bakanlığına bağlı Doğumevleri ile bazı
illerde olduğu gibi içinde doğum servisleri bulunan Devlet Hastaneleri birinci basamak
merkezleri olarak görev yapacaklardır. 2008 yılı itibarıyla yılda doğum sayısı 1000’i aşan tüm
Doğumevleri ve Devlet Hastanelerinde birinci basamak merkezi kurulması amaçlanmaktadır.
GÖREVLİ PERSONEL
Tarama Ünitesi: İşitme taramasını Sağlık Bakanlığında kadrolu olarak çalışan minimum iki
görevli (tercihan odyometrist, bulunmadığı takdirde hemşire veya ebe) tam zamanlı bir
şekilde yürütecektir. Bu anlamda, İl Sağlık Müdürlükleri, il içinde başka görevlerde
çalıştırılan odyometristlerin de bu program kapsamında görevlendirilmesine azami gayret
sarfedeceklerdir. Doğumevlerinde kurumsal hale getirilmeye çalışılan işitme tarama
programının aksamaması için, Hastane Yönetiminin tarama sorumluluğunu üstlenen eğitimli
personelin başka görevlere veya başka kuruma tayin edilmemesi için talimatlandırılması
uygun olacaktır.
Tarama Ünitesinin Başkanı: Tarama ekibinin sorumluluğu bir hekim tarafından
yürütülecektir. Ekip başkanı işitme taramasını kendisi yapabilir veya sadece taramanın
organizasyonunu üstlenebilir. Ekip başkanının, öncelikli olarak yeni doğan uzmanı veya
pediatrist olması tercih edilir. Yeni doğan bebeklerin taramasında sorumluluğun pediatrist
gibi bir uzman hekim tarafından yürütülmesi, tarama ünitelerinin yeni doğan servislerinin
içinde konumlanmasından dolayı ve bir üst merkeze resmi sevklerin kolayca
gerçekleştirilmesini sağlamak için öngörülmüştür. Pediatristlerin görevlendirilmesinin
mümkün olmadığı birinci basamak merkezlerinde ise pratisyen hekimler veya aile hekimleri
Ünite başkanlığını üstlenir. Ünite başkanı, taramanın bilimsel sorunlarının çözümlenmesi,
ikinci ve üçüncü basamaklarla koordinasyonun sağlanması, Doğumevi personelinin işitme
taraması konusunda bilinçlendirilmesi, üst merkezlere sevklerin düzenlenmesi ile hastane
yönetimiyle bağlantıların kurulmasından sorumludur. Ünite Başkanları ayrıca tarama
işleminden dolayı Doğumevlerinin maddi ve manevi kayba uğramaması için, Doğumevi
Başhekimliğiyle koordineli olarak çalışacaktır.
Tarama Ünitesinin Eğitimi: Birinci basamak merkezlerinde görev alacak Ünitenin başkanı
ve diğer görevlilerin, bağlı bulundukları üçüncü basamak tarafından düzenlenmiş, Yeni doğan
İşitme Taraması Kursuna başından sonuna dek katılarak başarıyla tamamlamış ve kurs katılım
belgesi almış görevlilerden seçilmesi gerekmektedir. Tarama Ünitesinde daha önce eğitim
almış olanlardan tayinle görev yeri değiştirilenlerin yerine yeni eleman kazanılması istenirse
veya Doğumevine yeni tayin edilmiş odyometristler olursa, Doğumevinin Başhekimliği, bağlı
bulundukları üçüncü basamak merkezinden, yeni elemanlarının kursa tabi tutulmasını talep
edecektir.
TEST ORTAMI
Testlerin yapılması için bağımsız ve sessiz bir oda gereklidir. Odanın havadar fakat ortam
gürültüsü 30 dB SPL şiddetini aşmayacak kadar sessiz olması tercih edilmelidir. Oda, yeni
doğan birimine yakın bir yerde seçilmesi uygun olacaktır. Bu oda 8-10 m2 boyutlarında,
kapısı kilitlenebilen ve güvenliği sağlanabilen bir oda olmalıdır. Gerekirse sessiz hasta
odalarında tarama yapılabilmesine olanak sağlamak üzere, satın alınacak olan tarama
cihazının, pratik ve elde taşınabilen nitelikte olanlarının tercih edilmesi uygundur.
1
TARAMA ÜNİTESİNİN DONANIMI
Aşağıda sıralanan donanım, birinci basamak merkezi olarak görev yapacak
Doğumevleri ve Devlet Hastaneleri tarafından karşılanacaktır:
a) Tarama amaçlı transient oto-akustik emisyon cihazı (pratik ve elde taşınabilen
nitelikte)
b) Tarama amaçlı beyin sapı işitsel uyarılmış potansiyel cihazı (ABR) (pratik ve elde
taşınabilen nitelikte)
c) Bebek yatağı
d) Poliklinik Defteri
e) İnternet bağlantılı masa üstü bilgisayar sistemi
f) Sonuç Kartları (Şekil 1)
g) Ailelere dağıtılmak üzere bilgilendirme broşürleri
TARAMA İŞLEMLERİNİN UYGULANMA VE KAYITLANMASI
Yeni doğan bebeklere uygulanacak testlerin bebekler Doğumevinden taburcu olmadan önce
gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Tarama testi için en uygun zamanlama bebeğin
emzirilmesi veya karnının doyurulmasından sonraki yarım saat ile 1 saatlik süredir. Ayrıca
bebeklerin altının temiz olması sağlanmalıdır. Bebekler, doğal uykusunda teste tabi
tutulacaktır. Test öncesinde sedasyon amaçlı olarak bebeklere herhangi bir ilaç
uygulanmayacaktır
Tarama testlerinin sonuçları standart Poliklinik defterine kaydedilecektir. Tarama odasında
internet bağlantısı bulunan bir masaüstü bilgisayar bulunmalıdır. Bilgisayar, yeni doğan
taramasında elde edilen sonuçların internet aracılığıyla Ulusal İşitme Taraması web sitesine
kaydedilmesi için kullanılacaktır. İşitme Taraması Ünitesindeki görevliler, gerekli
başvurularını yaparak giriş şifrelerini temin edecek ve internet üzerinden (www.ozida.gov.tr
adresindeki) siteye sonuçların kayıtlanması işlemlerini eksiksiz yürüteceklerdir. Ayrıca bu
siteden
tarama
eğitimine
ilişkin
bilgilere
de
erişilmesi
mümkündür:
www.ozide.gov.tr/egitim/yit/medya.htm.
Tarama testinden geçti/kaldı kriterleri
Tarama emisyonu testinde standart uyaran olarak 35 dB SPL şiddetinde klik uyaran
kullanılacaktır. Bir kulakta bu şiddetteki uyarana karşı emisyon yanıtının pozitif elde
edilmesi, o kulak için taramadan geçti sonucuna varılması için yeterlidir. Ancak bu tarama
programında bir bebeğin tarama testinden geçtiğine karar verebilmek için, her iki kulağının da
geçmesi gerekir. Bir veya iki kulağında tarama testini geçemeyen bebekler bir üst merkeze
sevk edilirler.
I) Sadece Tarama Emisyon Cihazı kullanılan birinci basamak merkezlerindeki
uygulama
Uygulanan tarama emisyon testinin sonucu, “geçti : pass” veya “sevk : refer” şeklinde
değerlendirilir. Tarama emisyon testi sırasında probun dış kulak yoluna çok iyi yerleştirilmesi
gerekir. Bu test, işitme kaybının derecesini göstermez, sadece sağ-sol iç kulaktaki dış tüylü
hücrelerin işlevsel olup olmadığını gösterir. Ancak test edilen bir kulakta bu testte “sevk
geçti” sonucunun elde edilememesi, işitme kaybı dışında başka nedenlere de bağlı olabilir
(örneğin dış kulak yolunda sıvı kalıntısı, dış kulak yolunun kollabe olması veya dış kulak yolu
anomalileri gibi). Doğum sayısı çok yüksek ve riskli doğum sayısı düşük olan Doğumevleri
için sadece tarama emisyon cihazı alınması uygun olabilir. Doğduktan çok kısa süre sonra
taburcu edilen bebeklerde dış kulak yolunda sıvı kalıntısı bulunabildiğinden dolayı, bu
bebeklerin işitme kaybı olmadığı halde tarama emisyonu testinden kalmaları olasılığı
yüksektir. Buna karşılık, aynı şekilde Doğumevinden çok kısa sürede taburcu edilen
2
bebeklerde tarama ABR testi kullanıldığında, işitme kaybı olmadığı halde testten kalması
olasılığı daha düşüktür.
a) Taburcu olmadan önceki dönemde uygulanan testler: Tarama emisyon cihazı bulunan
birinci basamak merkezlerinde doğan bebekler, taburcu edilmeden önce farklı zamanlarda
olmak üzere minimum iki kez emisyon testine tabi tutulacaktır. Uygulanan ilk tarama
emisyonu testinden iki kulağı birden geçemeyen bebekler, daha sonra en az 4-6 saat ara
verilerek ikinci tarama emisyonu testine tabi tutulacaktır (Akış şeması için, Şekil 2’ye
bakınız).
İkinci tarama testinden de geçemeyen bebeklerin öncelikli olarak ışık kaynağı kullanılarak,
dış kulak kanalının açık ve temiz olup olmadığı kontrol edilir. Temiz olmadığı anlaşılan dış
kulak yolu, ince pamuk parçası veya kağıt mendil kullanılarak temizlenecektir. Bu amaçla
pamuk çubuk kullanılacaksa uçtaki pamuk çubuktan hafifçe gevşetilerek temizlik
yapılacaktır.
b) Taburcu olduktan sonraki dönemde uygulanan testler: Tarama emisyon testinden
geçmediği halde taburcu edilen bebekler ise daha sonraki 1 haftalık süre içinde (örneğin
fenilketonüri taraması için topuk kanı aldırmaya geldikleri zaman) yeniden doğumevine
çağrılarak ilkin bir kez tarama emisyon testine tabi tutulacaktır. Taburcu olduktan sonra
kontrol tarama testlerine tabi tutulduğu halde, bu testlerden de geçemeyen bebekler, ilde
ikinci basamak varsa ikinci basamak merkezine, yoksa üçüncü basamak merkezine sevk
edilecektir.
II) Hem tarama emisyon, hem de tarama ABR testlerinin bulunduğu birinci basamak
merkezlerindeki uygulama
Hem tarama emisyon, hem de tarama ABR testlerinin sonuçları ya “geçti: pass” veya “sevki
gerekir: refer” şeklinde iki kategoride değerlendirilir.
a) Taburcu olmadan önceki dönemde uygulanan testler: Her iki tarama cihazının
bulunduğu Ünitelerde ilk aşamada tarama emisyon testi uygulanır. Bu testi geçemeyen
bebeklere ayrıca tarama ABR testi uygulanır. Mümkün olduğu kadar taburcu olmadan önceki
son gün, önce tarama oto-akustik emisyon testi, bu testten kalırsa ardından aynı gün içinde
tarama ABR testi uygulanacaktır İşitme kaybı bulunmadığı halde işitme kaybı varmış gibi,
testten geçemeyenlerin sayısının azaltılması, dolayısıyla gereksiz yere bebeklerin sevk
edilmesini önlemek amacıyla, Doğumevleri ve Devlet Hastanelerinde kombine tarama
cihazının kullanılması uygun bir seçim olacaktır. Özellikle deneyimli ve donanımlı nitelikte
ikinci basamak merkezi bulunmadığı illerdeki birinci basamak merkezlerinde, sadece tarama
emisyon cihazı değil, hem tarama emisyon, hem de tarama ABR cihazlarının birlikte
kullanılması doğru olacaktır (Akış şeması için, Şekil 3’e bakınız).
b) Taburcu olduktan sonraki dönemde uygulanan testler: Her iki test yönteminden de
geçemediği halde taburcu edilen bebekler ise daha sonraki 1 haftalık süre içinde (örneğin
fenilketonüri taraması için topuk kanı aldırmaya geldikleri zaman) yeniden doğumevine
çağrılarak ilkin bir kez tarama emisyon ve daha sonra bir kez tarama ABR testine tabi
tutulacaktır. Taburcu olduktan sonra kontrol tarama testlerine tabi tutulduğu halde, bu
testlerden de geçemeyen bebekler, ilde ikinci basamak varsa ikinci basamak merkezine, yoksa
üçüncü basamak merkezine sevk edilecektir.
Bazı riskli bebeklerde İşitme Taraması Ünitesinde hem tarama ABR, hem de tarama
emisyon testi uygulanacaktır
Hipoksik doğumla dünyaya gelmiş bebekler, kan uyuşmazlığı nedeniyle sarılık yaşamış
bebekler ve buna benzer doğum travması sonucunda doğmuş bebeklere hem tarama
emisyonu, hem de tarama ABR testi uygulanacaktır. Bu şekilde riskli doğan bebeklerin,
emisyon testinden geçmesi yetmez, ayrıca işitsel nöropati tablosunun tanınabilmesi amacıyla,
her iki kulağının tarama emisyon ve tarama ABR testlerine tabi tutulması gerekir. Bu anlamda
3
tarama emisyon testinden geçtiği halde tarama ABR testinden kalan bebekler, direkt olarak
üçüncü basamak merkezlere yönlendirilecek ve bu sonuç özellikle ayrıntılı olarak sevk
kağıdında belirtilecektir.
Dolayısıyla tüm tarama testlerinden de geçemeyen bebeklere taburcu olduktan sonraki bir
haftalık sürede ek testler yapılarak sonuç kesinleştirilecektir. Aynı merkezde tekrar tekrar
testlere tabi tutulan bebeklerin, işitme kaybının tanınmasını geciktirmemek ve takipten
çıkmasını önlemek amacıyla zaman geçirmeden bir üst merkeze sevk edilmesi gerekmektedir.
Taramadan geçen bebekler için bilgilendirme: Her iki kulağı tarama testlerinden geçen her
bebek için aşağıdaki tarzda bir bilgilendirme yapılması uygun olacaktır: “Bebeğiniz
uyguladığımız işitme taraması testlerinden geçti, bu haliyle işitmesinin normal olduğunu
söyleyebiliriz. Ancak bu testlerin bebeğinizde testlerin uygulandığından sonra ortaya
çıkabilecek işitme kayıplarını yakalaması beklenmemektedir. Bebeğiniz ilerde menenjit, ağır
üst solunum yolu enfeksiyonu, ateşli havale gibi olumsuz faktörlerle karşılaşırsa, işitmesi
etkilenebilir. Ayrıca konuşmasının gelişimi yaşından çok geri seyrederse de işitme testinin
tekrar edilmesini talep etmeniz gerekir. Bu nedenlerle, ilerde ortaya çıkabilecek çeşitli işitme
kayıplarına ilişkin size sunduğumuz bilgilendirme broşürünü saklamanızı, belirtilen dil
gelişim aşamalarını ve ortaya çıkabilecek risk faktörlerini dikkate almanızı öneririz. Eğer bu
aşamalardan herhangi birinde aksayan bir nokta olursa ayrıntılı işitme testleri için
bölgemizdeki referans merkezine başvurabilirsiniz.”
Taramadan geçemeyen bebekler için bilgilendirme: Testlerden geçemeyen bebeklerde
anne ve babaya yapılacak açıklamada, “Bebeğinizde işitme taraması testlerini uyguladık.
Bebeğinizin işitmesinin normal olduğunu kesinleştirmek isterdik, fakat bilemediğimiz bir
nedenle bebeğiniz uyguladığımız işitme taraması testlerinden geçemedi. Sizi bebeğinizin
işitmesinin daha ayrıntılı olarak test edilebileceği bir merkeze sevk etmemiz gerekiyor. Orada
sizin bebeğinize daha ayrıntılı testler yapılarak doyurucu sonuç verilecektir.” denebilir. Eğer
gerekirse tarama yönteminin kısıtlılıklarının bulunduğu ve bebeğin dış kulak yolunda sıvı
bulunabileceği de açıklanabilir. Sevk edilen bebekler için, risk faktörlerini listeleyen tek
sayfalık basılı formdan iki nüsha doldurulacak ve bir nüshası sevk edilen ikinci veya üçüncü
basamağa iletilecektir.
Yeni Doğan İşitme Taraması Sonuç Kartı
T.C. Sağlık Bakanlığı
Ulusal Yeni Doğan İşitme Taraması Ünitesi Sonuç Kartı
İsim, Soyisim:
T.C. Kimlik No:
Protokol No:
Test tarihi:
Testin yapıldığı Doğumevi/Hastane:

TESTİ GEÇTİ
Sağ kulak
Sol kulak
Tarama TEOAE:
Tarama ABR
:





SEVK GEREKİR
Sağ kulak
Sol kulak




Şekil 1
4
Tarama testlerine tabi tutulan tüm bebeklerin ailelerine Sağlık Bakanlığı tarafından aşağıda
taslak şekli düzenlenmiş olan Sonuç Kartı, sonuçlar işlenmiş olarak verilecektir.
İŞİTME KAYBI KESİNLEŞEN BEBEKLERİN TANI, TEDAVİ VE TAKİPLERİ
Birinci ve ikinci basamaklarda işitme kaybı kuşkusuyla sevkleri yapılarak işitme kaybı tanısı
konan tüm bebeklerin kesin tanı, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri ile takipleri, üçüncü
basamaktaki odyoloji uzmanları tarafından yürütülecektir.
SADECE TARAMA EMİSYON CİHAZLI
İŞİTME TARAMASI PROTOKOLU
1. Basamakta 2 kez T-OAE (35 dB SPL)
Bebek taburcu olmadan önce minimum 2 kez test
1 veya 2 kulak kaldı
2 kulak geçti
Aileyi bilgilendir,
broşür ver
1. Basamak: 3. kez T-OAE (35 dB SPL)
2 kulak geçti
Aileyi bilgilendir,
bilgilendir,
broşür ver
1 veya 2 kulak kalırsa
2.veya 3.Basamağa sevk
2. Basamak: DKY ve orta kulak
kontrolu T-OAE + T-ABR
2 kulak geçti
Aileyi bilgilendir,
broşür ver
SADECE T-OAE
CİHAZI BULUNAN
1. BASAMAKLAR
Taburcu olduktan 1 hafta
sonra gerçekleştirilen üçüncü test
1 veya 2 kulak
kaldı
3. Basamakta
Tanısal Odyolojik Testler
2 kulak geçti
Aileyi bilgilendir,
broşür ver
İşitme kaybı kesinleşen bebekler için
3. Basamakta odyolog kontrolünde işitme
cihazlı veya koklear implantlı
rehabilitasyon
5
Şekil 2
TARAMA EMİSYON VE TARAMA ABR CİHAZLI
İŞİTME TARAMASI PROTOKOLU
1. Basamakta taburcu olmadan önce
3 kez test
2 KEZ T-OAE + 1 KEZ T-ABR (35 dB SPL) *
*Tedavi gerektiren indirekt
hiperbilirubinemili
veya
doğumda hipoksiye maruz
kalanlara mutlaka hem TOAE, hem T-ABR testleri
uygulanacaktır
SPL) *
1 veya 2 kulak kaldı
1 KEZ T-OAE + 1 KEZ T-ABR (35 dB SPL) Taburcu olduktan sonraki
1 hafta içinde kombine testler
SPL)
2 kulak
1 veya 2 kulak kalırsa, 2. veya 3.
geçti
Basamağa sevk
Aileyi bilgilendir,
bilgilendir,
broşür ver
KOMBİNE
T-OAE+T-ABR
CİHAZI BULUNAN
BULUNAN
1. BASAMAKLAR
2. Basamakta
DKY Temizliği + T-ABR
AB R
1 veya 2 kulak kalırsa, 3.
2 kulak geçti
Basamağa sevk
Aileyi bilgilendir,
bilgilendir,
broşür ver
3. Basamakta
Tanısal Odyolojik Testler
2 kulak geçti
Aileyi bilgilendir,
bilgilendir,
broşür ver
Testler
İşitme kaybı kesinleşen
bebekler için
3. Basamakta odyolog kontrolünde
işitme cihazlı veya koklear implantlı
6
rehabilitasyon
Şekil 3
7