tehlikeli ilaçlarla güvenli çalışma standartları

TEHLİKELİ İLAÇLARLA
GÜVENLİ ÇALIŞMA
STANDARTLARI
Uzm. Ecz. Gamze KORUBÜK
Tehlikeli İlaç Nedir?
 Tehlikeli ilaçlar, doğal
yapısında bulunan
toksisiteye bağlı olarak
mesleki maruziyet açısından
sağlık personeli için tehlike
arz eden ajanlardır.
Tehlikeli İlaçlar
 Karsinojenik
 Teratojenik
 Genotoksik
 Reprodüktif Toksisite (düşük, infertilite, geç fetüs ölümü)
 Düşük Dozlarda Organ Toksisitesi
gibi özelliklerinden bir ya da daha fazlasını taşımalarına göre
tanımlanırlar.
Tehlikeli İlaçların Karakteristik Etkileri
Tehlikeli ilaç listesi
IARC sınıflaması
International Agency for Research on Cancer:
Uluslar arası Kanser Araştırma Kurumu
 Sınıf 1: İnsana karsinojenik olduğu ispatlanmış
 Sınıf 2: İnsana karsinojenik olması muhtemel
 Sınıf 3: İnsana karsinojenik olması olası
Maruziyet Yolları
 Deri absorpsiyonu
 Doğrudan temas
 Kontamine yüzeyler
 Ağızdan alım (injesyon)
 Yutma
 Gıda, çiklet
 Elden ağıza
 İnhalasyon yolu
 Aerosoller
 Dumanlar
 Kaza sonucu yaralanma
Maruziyete Yol Açan Durumlar-1
 Hasar görmüş veya kontamine olmuş ilaç kutu ve paketlerinin eczaneye teslim
alınması
 Tehlikeli ilaçların orijinal kutuları içerisinde veya hazırlandıktan sonra hastane
içerisinde veya hastane dışarısına taşınması, kontamine atıkların taşınması
 Toz ve liyofilize ilaçların sulandırılması, sulandırılan ilaçların ve konsantre
çözeltilerin seyreltilmesi
 Tehlikeli ilaç içeren enjektörlerden hava çıkarılması
 Tehlikeli ilaçların intravenöz, intramüsküler, subkütan, intratekal yoldan
uygulanması
 Çoklu doz içeren şişelerden kaplanmamış oral doz ve tabletlerin çıkarılarak
sayımı
 Kaplı olmayan tabletlerin birim-doz makinesi ile blisterlenmesi
Maruziyete Yol Açan Durumlar-2
 Oral likit dozların hazırlanması için tabletlerin ezilmesi
 Toz ilaçlardan kapsül hazırlanması
 İlaç flakonlarının dış yüzeyinde, çalışma alanlarında, zeminde ve son ürün
üzerinde yer alan ilaçla temas edilmesi
 Kaza sonucu oluşan dökülmeler, kırılmalar, yaralanmalar
 İlaçların direkt IV push veya IV infüzyon yoluyla uygulanması sırasında
aerosol oluşması
 Tehlikeli ilaçlarla tedavi edilen hastaların vücut sıvılarıyla kontamine olmuş
giysi ve çarşaflarla işlem yapılması
 Hazırlama veya uygulama süreçlerindeki herhangi bir basamakta oluşan
kontamine atıklarla işlem yapma
Maruziyete Yol Açan Durumlar-3
 Tehlikeli ilaçların hazırlanması ve uygulanmasında kullanılan kontamine
cihazlarla temas edilmesi (örn. İlaç hazırlama cihazlarının bakımı, HEPA
filtrelerin bakımı veya değişimi sırasında)
 Operasyon odasında bazı özel prosedürlerin gerçekleştirilmesi (örn.
İntraoperatif intraperitoneal kemoterapi)
 İlaç hazırlama alanı ve diğer klinik alanların temizlenmesi ve
dekontaminasyonu
 Tehlikeli ilaçlar veya atıklarla çalıştıktan sonra kişisel koruyucu donanımların
çıkarılması ve atılması
Maruziyeti etkileyen faktörler:
 Gerçekleştirilen iş:
Hazırlama, uygulama, temizleme, atıkların bertaraf edilmesi vs.
 Çalışma sıklığı ve süresi
 İşlem yapılan tehlikeli ilaç miktarı
 Güvenli çalışma tekniklerine bağlılık:
Havalandırmalı kabinlerin kullanımı, kişisel koruyucu donanım kullanımı,
kapalı sistem ilaç transfer cihazı kullanımı, çalışma teknikleri.
Tehlikeli İlaçlara Maruziyetin Sonuçları
Tehlikeli İlaç Kontaminasyonu
Tehlikeli İlaç Kontaminasyonu
Sağlık çalışanları için risk,
maruz kalınan ilaçların
toksisitesine ve bu ilaçlara
maruz kalınma seviyelerine
bağlıdır.
Tehlikeli ilaçlara
maruziyetin güvenli
aralıkta olduğu bir
maruziyet miktarı söz
konusu değildir.
Maruziyet teknik açıdan
mümkün olduğu kadar
azaltılmalıdır.
Risk Alanları
UYGULAMA
HAZIRLAMA
ATIK
Hedef
o
Taşıma ve depolama,
o
Hazırlama,
o
Uygulama,
o
Hasta ekskretası ve atık ile temas,
o
Dökülmeler,
o
Temizleme,
esnasında tehlikeli ilaçlara maruziyetin önlenmesidir.
Güvenli Çalışmaya Yönelik Çıkarılmış Rehber ve
Genelgeler
www.tuked.org
Tehlikeli İlaçlarla Çalışan Personel
İlaçları eczaneye
alan eczane
personeli
İlaç hazırlamada
görevli personel
İlaçların
taşınması/transfer
inden sorumlu
personel
Atıkların
paketlenmesi ve
taşınmasında
görevli personel
Uygulamada
görev alan
hemşire/doktor
Genel temizlik
personeli
Çamaşırhane
personeli
Personelin Çalışmadan Muaf Tutulacağı Durumlar
 Hastalık
Üst solunum yolu enfeksiyonu, deri enfeksiyonu, immünosupresif tedavi
 Aile Planlama
Hamile, emziren, çocuk sahibi olmayı planlayan
 Normal Olmayan Patoloji Sonuçları
Sebep belirleninceye kadar tehlikeli ilaç hazırlamamalıdır
Tıbbi Muayene
 Kemoterapi ilaçlarıyla çalışan tüm personele düzenli olarak tıbbi izlem
yapılmalıdır.
 İşe yeni başlayan personele ilgili tetkikler (öykü, fiziki muayene, tam kan sayımı,
karaciğer fonksiyon testleri, üre, kreatinin ve idrar analizi vs) yapılmalı ve yılda 1-2
tekrarlanmalıdır.
 PPD testi
 İlaca maruziyet durumunda gerekli müdahale yapılmalı, tıbbi izlem yapılmalı ve
kayıt altına alınmalıdır.
 Amaç; düzeltilebilecek biyolojik etkileri erkenden belirlemek böylece sağlık
üzerinde olumsuz etkiler olmadan önce kontaminasyonu en aza indirgeyecek
önlemler alınmasıdır.
Tehlikeli ilaçlara olan toplam maruziyeti doğrudan ölçmek için
bir yöntem yoktur.
Personel Eğitimi
 Teorik Eğitim: Tehlikeli ilaçlara maruziyetin riskleri ve güvenli çalışma kuralları
için gereken koruyucu tedbirler üzerine bir eğitim programı geliştirilmeli ve
uygulanmalıdır.
 Pratik Eğitim: Tehlikeli ilaçların hazırlanmasında görev alacak personel teorik
eğitimin ardından, tehlikeli ilaçlarla ve ilgili atıklarla güvenli çalışma
konusunda pratik eğitim de almalıdır.
 Verilen eğitim, iş tanımı, risk durumu, önceki eğitim düzeyi ve özel
sorumlulukları göz önüne alınarak bireylerin ihtiyacına göre düzenlenmelidir.
Bu alanda çalışmaya uzun süre ara vermiş olan personel teorik ve pratik
teste tabi tutulmalı, yeterlilik sağlanamadığında yeniden teorik ve pratik
eğitim verilmeli ve kayıtları tutulmalıdır.
Tehlikeli ilaçlar hem aseptik şartlarda hazırlanması gereken, hem de toksik
etkilerinden dolayı güvenli çalışma standartlarına uygun şekilde hazırlanması
gereken ilaçlardır. Bu
nedenle, tehlikeli ilaçları hazırlayan
kişilerin, aseptik yöntemi doğru uyguladığı ve hem çevreyi
hem de kendisini koruyacak ve kontaminasyonu
önleyecek şekilde çalıştığı doğrulanmalıdır.
Koruyucu Tedbirlerin Önemi
 Sağlık çalışanlarının tehlikeli ilaçlara olan maruziyeti ve maruziyetin
doğurduğu sonuçlarla ilgili yapılan tüm çalışmalar, koruyucu tedbirlerin
uygulanmasının gerekliliğini ortaya koymuştur.
 Bu çalışmalar, tehlikeli ilaçlarla çalışırken, güvenli çalışma prensiplerine
uyularak gerekli önlemler alındığında, tehlikeli ilaç kontaminasyonu ve
personel maruziyetinde önemli miktarda azalma gerçekleştiğini
kanıtlamaktadır.
Koruyucu Tedbirler-1
 Temin edilecek ilaçların seçiminde, daha az risk oluşturacak ilaçlar tercih
edilmelidir. Formu itibariyle daha az kontaminasyon ve maruziyet riski
oluşturan ilaçlar seçilmelidir.
 Cam şişe yerine plastik şişede olanlar, sulandırma (rekonstitüsyon) işlemi
gerektiren toz ilaçlar yerine, bir basamağı eksilteceği için solüsyon halinde
olan ilaçlar
 İlaç üreticileri ve dağıtıcıları, tehlikeli ilaçları diğer ilaçlardan ayrı olarak
paketlemeli ve göndermelidir.
 Ayrıca, gönderilen ilaçların tehlikeli olduğuna dair uyarılı etiket ve işaretler
dış paket üzerinde yer almalıdır.
 Dış depodan hastaneye gelen ilaçlar yalnızca hastane eczanesi tarafından
açılmalı, hastanenin diğer departmanlarındaki görevlilerce açılmamalıdır.
İlaç paketlerini eczane içerisinde açmak üzere ayrı bir alan, tercihen ayrı bir
oda olmalıdır.
Koruyucu Tedbirler-2
 Hasar görmüş paketlere, dökülme prosedürleri uygulanmalıdır. Maruziyeti
kısıtlamak üzere, hasar görmüş paket üreticiye veya dış depoya geri
gönderilmemelidir. Bununla birlikte, hasarlı paketlerle ilgili olay bildirimi
yazılmalı ve hastane arşivinde kayıtlı tutulmalıdır.
 Tehlikeli ilaçlar, diğer ilaçlardan ayrı bir odada ve ayrı buzdolabında
saklanmalı, bulundukları saklama alanında uyarıcı işaret ve yazılar yer
almalıdır.
 Paketlerin açıldığı ve tehlikeli ilaçların saklandığı alandaki havalandırma,
kontaminasyonun komşu odalara yayılmasını engelleyecek şekilde negatif
basınçlı olmalıdır. Saklama odasına giriş kısıtlı olmalıdır.
 Çalışanlar, tehlikeli ilaçları paketinden çıkarırken, temizlerken ve saklama
alanına yerleştirirken kişisel koruyucu donanım olarak koruyucu önlük, maske
ve 2 çift eldiven takmalıdır.
Koruyucu Tedbirler-3
 İlaç flakonu/ampulü ile doğrudan temas eden paketleme materyalleri,
tehlikeli atık olarak değerlendirilmelidir.
 Hazırlanan ilaçlar, hasta bilgisi, ilaç içeriği, uygulama bilgileri, saklama
koşulları, ilaç özelliği ve dikkat edilmesi gereken noktaları içeren bilgilerden
oluşan bir etiketle etiketlenmelidir. Etiketlerde gerekli uyarılar yer almalıdır
(Örn. “Tehlikeli ilaçtır, dikkatli taşıyın.”, Vezikan ilaçlar için “Ekstravazasyonu
önleyin, damar dışına çıkarmayın”, uygulama anına kadar buzdolabında
saklanması gereken ilaçlar için “Buzdolabında sakların, dondurmayın”,
Vinka alkaloidleri gibi intratekal uygulanmaması gereken ilaçlar için
“Yalnızca intravenöz yoldan uygulayın. Intratekal yoldan uygulanması
ölümcül risk taşır.”, oral antineoplastikler için “Ezilmemelidir, bölünmemelidir”
vb. uyarılar)
Koruyucu Tedbirler-4
 Kurum içinde dağıtılan ilaçların kayıt edilmesinde kullanılmak üzere servislere
gönderilen ilaçlara dair dağıtım formu ve iptal edilen tedaviler için iptal
formu kullanılabilir .
 Tehlikeli ilaçların taşındığı her aşamada, taşıyan kişi yanında dökülme kiti
bulundurmalıdır.
 Tehlikeli ilaçlar, kurum içindeki diğer bölümlere veya dış kurumlara taşınırken,
nakliye süreci boyunca
 ilaçların fiziksel bütünlüğünü, stabilitesini ve sterilitesini koruyacak kutu ve
materyaller seçilmelidir; tehlikeli ilaçlar hasardan, sızıntıdan,
kontaminasyondan ve degradasyondan korunurken, aynı zamanda ilaçları
taşıyan personel de korunmalıdır.
Koruyucu Tedbirler-5
 Tehlikeli ilaçların kurum içerisinde veya dış kurumlara taşınmasında, şiddetli bir
kuvvetle ve yüksek hızla çalışan pnömatik tüp taşıma sistemleri kullanılmamalıdır,
aksi takdirde, kaza sonucu kırılma, patlama ve dökülme yaşanması durumunda,
hava sirkülasyonu nedeniyle kontaminasyondan tüm hastane etkilenebilir ve
ciddi boyutta maruziyet oluşabilir.
 Hazırlanan ilaç torbaları, sızıntı olması durumunda sızıntının fark edilmesini
kolaylaştıracak şekilde emici materyal ile desteklenmeli ve torbalara sızdırmaz,
şeffaf ek paketleme yapılmalıdır. Dış kurumlara taşıma yapılırken, daha sarsıntısız
ve güvenli taşımak üzere her bir torba, emici materyalle kaplanmış üstü açık bir
kutuya koyulup daha sonra sızdırmaz, şeffaf bir torbayla paketlenebilir.
 Hazırlanan son ürünün taşınması sırasında dış paket içerisinde sızıntı fark edilmesi
durumunda, hazırlanan ilaç tehlikeli atık olarak değerlendirilmelidir.
 Nakliye süresi belirlenirken ilaçların ve hazırlanmış son ürünlerin stabilite bilgileri
dikkate alınmalı, hazırlandıktan sonraki raf ömürlerine katı bir şekilde uyulmalıdır.
Koruyucu Tedbirler-6
 Tehlikeli ilaçların dış kurumlara taşınmasında, uygun etiketleme, saklama ve
çalışma koşulları sağlanmalıdır. Taşıma sırasında saklama koşulları, tehlikeli
ilaçların etiketlerinde yer alan saklama sıcaklığı aralığından sapmayacak
şekilde ayarlanmalıdır.
 Saklama koşulları farklı olan ilaçlar mümkünse ayrı taşınmalı veya ayrı
paketlenerek her biri için uygun saklama sıcaklığı sağlanmalı, gerekli
durumlarda soğuk zincir koşulları oluşturulmalıdır. İlaçların taşınacağı araçta
sıcaklık kontrolünün sağlanması ve uygun sıcaklığın ayarlanması için sıcaklık
ve nem ölçer bulunmalı, veriler kayıt edilmelidir.
 İlaçların teslim alınmasında kullanılmak üzere, tehlikeli ilaçların bulunduğu
paketlerin güvenli bir şekilde açılması için yapılması gerekenleri detaylı bir
şekilde açıklayan talimatlar sağlanmalıdır.
 Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından 2004’te yayınlanan,
çalışanların, iş yerlerinde kanserojen ve mutajenlere maruz kalınmasına bağlı
risklerden korunmasına dair 2004/37/EC sayılı direktifte ve iş yeri sağlığı ve
güvenliği ile ilgili yapılan ulusal düzenlemeler ve yasalarda;
Çalışanlar için koruyucu tedbirlerin hiyerarşik sırasının
takip edilme zorunluluğu vardır.
 5 seviyede koruyucu tedbir belirlenmiştir. Sıralama, en etkiliden, daha az
etkiliye doğru yapılmıştır. Mümkün olan en etkili tedbir uygulanmalıdır.
Koruyucu Tedbirlerin Hiyerarşik Sıralanması
 Seviye 1: Ortadan kaldırma, maddeyi değiştirme
Ürünü, toksik olmayan veya daha az toksik olan bir ürünle değiştirin.
 Seviye 2: Tehlikenin izolasyonu / kaynağında tutulması
Toksik ürünün kabında veya kaynağında tutulması
 Seviye 3: Mühendislik kontrolleri / havalandırma
Toksik ürünü seyreltmek üzere, lokal ve genel havalandırma uygulayın
 Seviye 3 B: İdari kontroller / organizasyonel tedbirler
Maruziyet süresini azaltacak şekilde işi organize edin
 Seviye 4: Kişisel Koruyucu Donanım
Kişisel araçlar kullanarak bireysel korunma sağlanması
Tehlikenin Kaynağında İzole Edilmesi
 Tehlikeli ilaçlarla çalışırken, kapalı sistem transfer cihazları ve izole sistemler
kullanılarak tehlike kaynağında tutulmalıdır.
 Kapalı Sistem İlaç Transfer Cihazları, çevresel bulaşların sistem içine
transferini ve tehlikeli ilaç veya buhar konsantrasyonunun sistem dışına
kaçışını mekanik olarak engelleyen ilaç transfer cihazlarıdır.
 Mekanik bariyerler ve havalandırma kontrolleri ile, sıvı ve buhar sızıntısı
engellenmelidir.
TEHLİKELİ İLAÇ HAZIRLAMA TESİSİ
 İlaç hazırlanan tesislerin havalandırılmasına dair
standartlar, kullanılacak ekipmanların detaylı özellikleri,
hava kalitesi gibi detaylı standartlar belirlenmiştir.
 Hazırlanan karışımların ve personelin güvenliğinin yanında, ilaçların
bileşiminin doğruluğu da çok önemlidir!
Havalandırma-Mühendislik Kontrolleri
 Mühendislik kontrolleri, havaya karışma ihtimali olan bulaşların emilmesini
kontrol ederek sağlık çalışanı maruziyetini en aza indirger.
 Steril hazırlanması gereken tehlikeli ilaçlar için Class II B2 veya Class III BGK,
izolatörler ve ISO 5 ortam sağlayan izole sistemler gerekmektedir.
 İlaç hazırlama süreçlerinde görev almayan kişileri korumak amacıyla erişime
kısıtlı olmalıdır.
 Kapalı sistem ilaç transfer cihazları kullanıldığında dahi, her zaman BGK
veya izole sistem içerisinde çalışılmalıdır.
 Tehlikeli ilaçların hazırlanırken, optimal olarak, havanın tamamının HEPA filtre
üzerinden geçirilerek dışarıya atılmalıdır.
 Mikrobiyal ve kimyasal kontaminasyonu önlemek için, biyolojik güvenlik
kabinlerinin haftada 7 gün ve günde 24 saat çalışır konumda
bulundurulması tavsiye edilmektedir.
Mühendislik kontrolleri / uygun
havalandırma şartlarının sağlanması
 Biyolojik güvenlik kabinlerine, düzenli aralıklarla bakım, kalibrasyon ve HEPA
filtre değişimi yapıldığında :
 HEPA filtre bütünlük testi,
 kapalı kabinler için sızıntı testi,
 hava sirkülasyonunun doğruluğunu ölçmek için duman testi,
 hava akımı hızı testi,
 hava akımı retansiyon testi,
 gürültü testi,
 ışık düzeyi kontrolü,
 sıcaklık ve nem kontrolü,
 mikrobiyolojik testler
Bakım periyodu; yapılan kontrollerde herhangi bir sorunla karşılaşılmadığında
sık periyotlardan daha seyrek periyotlara düşürülebilir.
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)
 Yapılacak işleme göre galoş, önlük, eldiven, maske, yüz kalkanı,
gözlük kullanılması gerekmektedir.
 Kemoterapi ilaçlarıyla kullanılmaya uyumlu, dayanıklı materyalden
üretilmiş eldivenler kulanılmalıdır.
 Ekipmanlar, partikül dökmeyen ve sıvı emmeyen yapıda olmalı,
önlüğün önü kapalı, kolları uzun, bilekleri lastikli olmalıdır.
 Kişisel koruyucu ekipmanlar, çalışma süresince belli periyotlarda ve
ilaçla kontamine olması durumunda derhal yenileriyle değiştirilmelidir.
Eldiven:
 Partikül oluşturmaması için pudrasız eldivenler tercih edilir. Nitril, neopren,
poliüretan eldivenler kullanılabilir.
 İlaçlarla temas süresi arttığında eldivenlerin permeabilitesi de arttığından, 60
dakikada bir veya dökülme / yırtılma durumunda derhal değiştirilmelidir.
 Kemoterapi ilaçlarıyla çalışmak için uygun eldivenler kullanılmalıdır
(Kemoterapi ilaçlarıyla test edilmiş veya ASTM D6978 standartlarına uygun).
 İlaç hazırlama esnasında 2 çift eldiven takılmalıdır. İçteki eldiven önlüğün
altında kalacak şekilde, dıştaki eldiven ise önlüğün bilek kısmını kaplayacak
şekilde takılır.
 İlaç hazırlama kabini veya temiz odadan çıkmak gerektiğinde, her giriş
çıkışta eldiven değiştirilmelidir.
 Aseptik teknikle ilaç hazırlanırken, kabine veya temiz odaya yeniden
girilmeden önce eldiven uygun bir dezenfektanla temizlenmelidir.
Önlük
 Önlükler, hem ürünü mikrobiyal kontaminasyondan korumak için, hem de
personeli ve çevre yüzeyleri kimyasal kontaminasyondan korumak için
kullanılmaktadır.
 Önlükler, tehlikeli ilaçlarla çalışırken, kabin veya temiz oda içerisinde ilaç
hazırlama esnasında, dökülme kontrolünde ve atık kontrolünde giyilmelidir.
 Önlükler tek kullanımlık olmalı, partikül dökmeyen yapıda olmalıdır, sıvı emmegeçirme düzeyi düşük olan bir materyalden üretilmiş, önü kapalı, kolları uzun ve
bilek kısımları lastikli olmalıdır. Yıkanabilen önlükler ilaçları emebilir ve bu yüzden
tehlikeli ilaçlara karşı bariyer ve koruma oluşturmaz.
 Polietilen veya vinil ile kaplı olan polipropilen önlüklerin kullanımı tavsiye
edilmektedir.
 Çalışanlar, vardiyalarının arasında veya herhangi bir kontaminasyon, dökülme,
sızıntı olması durumunda önlükleri değiştirmelidir.
 Önlükler giyilip çıkarılırken, dış yüzeyi ile temas etmemeye dikkat edilmelidir.
Önlük çıkarılıp atıldıktan sonra eller yıkanmalıdır.
Diğer Koruyucu Donanımlar:
 Çalışanlar, mikrobiyal kontaminasyonu önlemek üzere, tek kullanımlık baş
koruyucu kılıflar takmalıdır.
 Galoş ve bone, steril ilaç hazırlama esnasında kritik hazırlama alanında partikül
kontaminasyonunu en aza indirgemek için kullanılmalıdır.
 Bazı ilaç uygulama prosedürlerinde veya aerolizasyon ve sıçrama olasılığı olan
her durumda yüz ve göz koruması için yüz kalkanı kullanılmalıdır. Tüm yüzü
kapladığından dolayı, kullanımı gözlüklere tercih edilir.
 Buharlaşan ilaçlardan korunmak amacıyla respiratuvar maskeler kullanılmalıdır.
Cerrahi maskeler uçucu tehlikeli ilaçlara karşı koruma sağlamamaktadır.
 MSDS (Material Safety Data Sheet)
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)
Ekipmanın Giyilmesi
Ekipmanın Çıkarılması
Eczanede Hazırlama
1. Eller yıkanır.
2. Galoş ve baş kılıfı: Galoşlar
sırayla kirli alanda takılır.
3. Alkol bazlı jel ile eller ovuşturulur.
4. İç eldivenler takılır (önlüğün
bilek kısmının içinde kalacak
şekilde).
5. Önlük giyilir.
6. Maske takılır
7. Dış eldivenler takılır ve önlüğün
bilek kısmını dıştan çevreler.
1.
2.
3.
4.
5.
Dış eldivenler çıkarılır.
Maske çıkarılır.
Başlık ve önlük çıkarılır.
İç eldivenler çıkarılır.
Galoşlar, teker teker çıkarılıp
ayaklar temiz alana alınır.
6. Eller yıkanır.
KKD Kullanımı ve Doğru Giyilmesi
HEDEF: KONTAMİNASYONUN EN AZA İNDİRGENMESİ
 Ürünü sağlık çalışanından korumak
 Sağlık çalışanını üründen korumak
 Kişisel koruyucu donanımlar ve mühendislik kontrolleri ile
birlikte kullanıldığında kapalı sistem ilaç transfer cihazları,
sağlık çalışanlarının doğrudan tehlikeli ilaç maruziyetini, aynı
zamanda yüzey kontaminasyonunu da önler veya azaltır.
KAPALI SİSTEM İLAÇ TRANSFER CİHAZLARI
 Kapalı sistem ilaç transfer cihazları antineoplastikler ve diğer tehlikeli
ilaçların sulandırılması ve transfer edilmesine yönelik olarak, özellikle
sağlık çalışanlarının maruziyetini azaltma amacıyla geliştirilmiş tıbbi
cihazlardır.
 NIOSH, ISOPP, ASHP ve ONS, kapalı sistem ilaç transfer cihazlarının,
biyolojik güvenlik kabinleri (BGK) veya izolatörler gibi var olan
güvenlik kontrollerine ek olarak kullanımını tavsiye etmektedir.
 Kapalı sistem ilaç transfer cihazlarında bakım ve kalibrasyona gerek
bulunmamaktadır.
 Tehlikeli ilaçların, oda sıcaklığındaki buhar basınçları ölçülmüş ve birçok
tehlikeli ilacın oda sıcaklığında uçucu olduğu, yüksek sıcaklıklarda ise
uçuculuk özelliğinin arttığı gösterilmiştir.
 Uçucu yapılarından dolayı, tehlikeli ilaçlar kabin veya izolatör içerisinde
hazırlandığında dahi, çalışma yüzeyine ve son ürün yüzeyine yapışarak
kontaminasyon oluşturabilmektedir.
 Biyolojik güvenlik kabini içerisinde kapalı sistem ilaç transfer cihazı
kullanıldığında kontaminasyonda azalma gerçekleştiği çeşitli çalışmalarla
kanıtlanmıştır.
Kapalı Sistem İlaç Transfer Cihazının Taşıması Gereken
Özellikler
 Sızıntıyı tamamen önleyecek şekilde tasarlanmış olmalıdır,
 Flakon içerisindeki toksik buharı mekanik olarak hapsetmeye
uygun fiziksel yapıda olmalıdır,
 Hava giriş ve çıkışına izin vermemelidir,
 Enjektör adaptörlerinin uç noktaları sıvı sızıntısını önlemelidir,
 İlaçla temas eden kısımlar, ilaçlarla geçimsizlik oluşturmamalıdır
Polikarbonat, BPA (bisphenol-A), PVC (polivinyl chloride), DEHP
(diethyl hexyl phthalate) içeren ürünler ile kemoterapi ilaçlarının
kullanımı, ilacın etkisinin azalmasına, PVC içeren üründen toksik
DEHP maddesinin salınmasına, ilaç ile ürün arasında geçimsizlik
oluşabilmesine yol açabilmektedir.
 Kapalı Sistem İlaç Transfer Cihazlarının Sınıflandırılması
 Amerika Birleşik Devletleri - FDA ONB Kodu
ONB kodu ile, antineoplastik ilaç ve tehlikeli ilaçların
sulandırılması ve transferinde kullanılan cihazlar ayrı bir
kategoriye alınmış, var olan diğer cihazlardan ayrılmıştır
 Avrupa Komisyonu – CE belgesi
93/42/EEC yönergesi’nde belirtilen kurallara göre
düzenlenmektedir
Tehlikeli İlaçlarla Güvenli Çalışma Prensipleri
İlaç Hazırlama
 Takı, aksesuar ve makyaj çıkarılmalıdır.
 Aseptik el yıkama işlemi yapılmalıdır.
 Gerekli kişisel koruyucu ekipmanlar giyilmelidir.
 Hazırlama temiz oda veya biyolojik güvelik kabini içerisinde
yapılmalıdır.
 İlaç hazırlayan personel, ilaç hazırlama sırasında ellerini BGK’nin
dışına minimal düzeyde çıkarmalıdır.
 Hazırlamada gerekli ekipman ve cihazlar hazırlanmalıdır.
 Hazırlama kabini veya tezgah üzerinde gereksiz malzemelere yer
verilmemelidir.
 Kabin veya tezgah yüzeyi üzerinde, partikül dökmeyen tek yüzü
emici örtü örtülü olmalıdır.
 Hazırlama alanında tehlikeli atıklar için atık kovası/paketleme cihazı
bulunmalıdır.
 Gelen order (istem) üzerinde gerekli kontroller ve hesaplamalar
yapılarak hazırlama yapılmalıdır.
Tehlikeli İlaçlarla Güvenli Çalışma Prensipleri
Tehlikeli Atık Kontrolü
 Tehlikeli ilaçların sulandırılması, hazırlanması ve uygulanması
süreçlerinde tehlikeli ilaçlarla temas eden tüm materyaller
tehlikeli atık olarak değerlendirilmelidir.
 Atıkların toplanması ve taşınması sırasında eldiven ve gömlek
giyinmelidir.
 Tehlikeli atıklar özel atık kaplarında toplanmalıdır. Özel atık
kontrol cihazları sert ve dayanıklı malzemeden üretilmiş
olmalıdır, sızdırmaz şekilde kapatılmalıdır.
 Kontamine atıklar yırtılma delinmeye dayanıklı atık kutularına
atılmalıdır.
 Atıkların kaza ile dökülmesi, saçılmasında dökülme prosedürü
uygulanmalıdır.
Hasta Çarşaf ve Dışkı Yönetimi
 Maruziyeti mümkün olan en düşük miktara indirgeyebilmek için, tehlikeli
ilaçlarla tedavi gören hastaların çarşafları, kıyafetleri, bezleri, vücut sıvıları ve
dışkıları ile işlem yapılırken kişisel koruyucu donanım (eldiven, önlük, maske)
takılmalıdır.
 Tehlikeli ilaç tedavisi gören hastalarda mümkünse tek kullanımlık çarşaf
kullanılmalı, mümkün değilse, bu çarşaflar kontamine olarak ayrı işlem
görmelidir.
 Tehlikeli ilaç tedavisi gören hastaların kullanımı için ayrı tuvaletler olması
önerilmektedir.
TEMİZLEME PROSEDÜRLERİ ve TEHLİKELİ İLAÇ
DÖKÜLMELERİ
 Rutin Temizleme Prosedürleri
 Tehlikeli İlaç Dökülmeleri
 BGK/İzolatör İçindeki Dökülmeler
 BGK/İzolatör Haricinde Gerçekleşen Dökülmeler
Rutin Temizleme Prosedürleri
 Çalışma alanlarının yüzeyleri uygun bir deaktivasyon ajanıyla ve temizleyici
ajanla her işlemden önce ve sonra, ayrıca her vardiyanın sonunda
temizlenmelidir.
 Uygulama ekipmanlarının koyulduğu tepsiler ve taşıma arabaları dahil
olmak üzere tüm çalışma alanları, günlük olarak temizlenmeli ve dezenfekte
edilmelidir.
 BGK, sürekli çalışır durumda tutulmalıdır. İki işlem arası kapalı tutuluyorsa,
uygun havalandırmanın sağlanması için belirli bir süre (genellikle 30 dk)
beklenmeli, ardından kullanım öncesinde temizlenip dezenfekte edilmelidir.
Rutin Temizleme Prosedürleri
 Temiz oda içerisinde yer alan, büyük boyutlu ekipmanlar (masa, taşıma
arabası, tabure vs) kolay temizlenebilecek materyalden (paslanmaz çelik)
yapılmış olmalı, haftalık olarak ve mikrobiyal kontaminasyon riskini artıran bir
bir durum söz konusu olduğunda sonrasında temizlenip dezenfekte
edilmelidir.
 Temiz odanın zemini, aseptik işlem yapılmayan bir anda, en azından günde
bir kez paspaslanarak temizlenmelidir. Tavan ve duvarlar temizliği
koruyacak şekilde en azından ayda bir kez temizlenmelidir.
 Ortamın, kabinlerin ve diğer nesnelerin temizliği önce duru su, deterjanlı su
ve tekrar duru su ile yapılır.
Rutin Temizleme Prosedürleri
 Mikrobiyal kontaminasyonu önlemek üzere, dezenfeksiyon işlemi için tüm
yüzeyler öncelikle, suda-çözünebilir ilaç kalıntıları ve materyal artıklarını
ortadan kaldırmak için steril yıkama suyu ile yıkanmalıdır. Ardından, steril
%70’lik izopropil alkol veya diğer bir etkili antimikrobiyal ajanla bir süre
etkileşimde bırakılarak dezenfekte edilmelidir.
 Temizleme, odanın en temiz alanından en kirli alanına doğru yapılmalıdır.
 Tehlikeli ilaçların temizlenmesinde kullanılan bezler tek kullanımlık olmalı ve
sonrasında tehlikeli atık olarak değerlendirilmelidir.
Tehlikeli İlaçlarla Güvenli Çalışma Prensipleri
Sitotoksik Dökülmeler
 Kaza sonucu dökülmeler yaşandığında, alan derhal
temizlenmeli ve erişim kısıtlanmalıdır. Uyarıcı işaretler
koyulmalıdır.
 Küçük dökülmeler emici özellikte gazlı bezlerle
yapılabilir. Büyük çaplı dökülmelerde ise büyük boyutta
bezler/emici yastıklar ve dökülme kiti kullanılmalıdır.
 İlaç içeren sıvı veya toz temizlendikten sonra alan
deterjanlı suyla yıkanarak durulanmalıdır, bu işlem 3 kez
tekrarlanmalıdır.
Tehlikeli İlaçlarla Güvenli Çalışma Prensipleri
Sitotoksik Dökülmeler
 Sonrasında aseptik ilaç hazırlamasına devam edilecek ise %70’lik etil alkolle
dezenfekte edilmelidir.
 Tüm temizleme materyali sonrasında tehlikeli atık kutusuna atılmalıdır.
Dökülmelerle ilgili rapor tutularak kayıt edilmeli ve yeni bir dökülme kiti temin
edilmelidir.
TEHLİKELİ İLAÇLARIN UYGULANMASI
 İntravenöz Uygulama Sırasında Alınması Gereken Önlemler
 İntramuskuler veya Subkutan Uygulama Sırasında Alınması Gereken
Önlemler
 Oral Uygulama Sırasında Alınması Gereken Önlemler
İntravenöz Uygulama Sırasında Alınması
Gereken Önlemler
 Eldiven, önlük ve yüz koruyucusu (sıçrama olasılığı durumunda) kullanımı
gereklidir.
 Kişisel koruyucu donanımlar (KKD) dahil, gerekli tüm gereçler bir araya
getirilir.
 Tüm iğnesiz sistemler, enjektörler, iğneler, infüzyon setleri ve infüzyon
pompaları için Luer-Lok gereçleri kullanılmalıdır.
 Tehlikeli ilaçların uygulanması için ayrı bir çalışma alanı düzenlenmelidir.
 Her an bir dökülme kiti hazır bulundurulmalıdır.
 Her zaman göz seviyesinin altında çalışılmalıdır.
 Hazırlanmış tehlikeli ilaç dozları, taşıma çantasının içinde iken gözle kontrol
edilmelidir.
 Eğer tehlikeli ilaç dozu bütünlüğü bozulmamış görünüyorsa taşıma
çantasından çıkarılır.
 Uygulama alanının altına damlaları emmesi ve hastanın derisi ile ilaç
temasını önlemek için altı plastik kaplı emici bir ped koyulur.
 Eğer uygulama alanında serumu setlemek ve seti başlatmak gerekirse, sete
önce tehlikeli ilaç içermeyen bir serum bağlanmalı veya geri akım metodu
kullanılmalıdır.
 Uygulama sırasında sızıntı oluşturmayacak, kapalı sistem konnektör ve setler
kullanılmalıdır.
 Tehlikeli ilaçlarla kontamine olmuş tek kullanımlık malzemeler, ilaç kutularını
ve setler tehlikeli atık kutusuna atılıp sızdırmaz şekilde paketlenmelidir.
 Setlenmiş tehlikeli ilaç torbaları, setleri ile birlikte atılmalı, setlerden
ayrılmamalıdır.
 Tehlikeli ilaçla temas etmiş yüzeyler eğer uygunsa deterjan, sodyum
hipoklorid solüsyonu veya yıkama suyu ile yıkanmalıdır.
 Giyilen eldivenler, tehlikeli ilaçları kaplayan malzemeler ve KKD dahil
tehlikeli ilaçlarla kontamine olmuş malzemeler tehlikeli atık olarak işlem
görmelidir. Eldivenler dikkatli bir şekilde çıkarıldıktan sonra atılır. Eldivenleri
çıkardıktan sonra eller yıkanmalıdır.
 Tehlikeli ilaç aerosollerinin cihaz kapağının açılıp kapanmasıyla çevreye
yayılmasını önlemek için, her kullanımda atıklar ayrı ayrı, sıvı ve buhar
sızdırmayacak şekilde paketlenmelidir.
 Tehlikeli ilaçlarla kontamine olmuş malzemeler veya tehlikeli ilaç atık kutuları
sıkıştırılmamalı, basınç uygulanmamalıdır.
İntramuskuler veya Subkutan Uygulama
Sırasında Alınması Gereken Önlemler
 KKD dahil gerekli tüm malzeme ve gereçler edinilmelidir. Eller yıkanmalı ve
çift eldiven takılmalıdır.
 Luer-Lock güvenlik iğneleri, koruyuculu enjektörler kullanılmalıdır.
 Enjektörler Luer-Lock bağlantılara sahip olmalıdır ve dörtte üçünden daha
azı dolu olmalıdır.
 Tehlikeli ilaçların uygulanması için ayrı bir çalışma alanı düzenlenmelidir.
 Her zaman göz seviyesinin altında çalışılmalıdır.
 Her an bir dökülme kiti hazır bulundurulmalıdır.
 Hazırlanmış tehlikeli ilaç dozları, taşıma çantasının içinde iken gözle kontrol
edilmelidir.
 Uygulama sonrasında, tehlikeli ilaçlarla kullanılan enjektörler (eklenen
güvenlik iğnesi ayrılmadan) doğrudan tehlikeli atık kutusuna atılmalıdır.
 Giyilen eldivenler, tehlikeli ilaçları kaplayan malzemeler ve KKD dahil
tehlikeli ilaçlarla kontamine olmuş malzemeler tehlikeli atık olarak işlem
görmelidir. Eldivenler dikkatli bir şekilde çıkarıldıktan sonra, paketlenir ve
atılır. Eldivenleri çıkardıktan sonra eller yıkanır.
 Tehlikeli ilaçlarla kontamine olmuş malzemeleri veya tehlikeli ilaç atık kutuları
sıkıştırılmamalı, basınç uygulanmamalıdır.
Oral Uygulama Sırasında Alınması Gereken
Önlemler
 Çift eldiven ve eğer püskürtme, sıçrama veya aerosol oluşumu olasılığı varsa
yüz korucusu kullanılmalıdır.
 Çalışanlar, tabletlerin veya kapsüllerin tehlikeli ilaç içeren bir toz tabakası ile
kaplı olabileceğinin ve bunların inhalasyon yoluyla, dermal yolla
emilebileceğinin, ağız yoluyla alınabileceğinin veya diğer yerlere
yayılabileceğinin ve sıvı formların buharlaşabileceğinin ya da
dökülebileceğinin farkında olmalıdırlar.
 KKD dahil gerekli tüm malzeme ve gereçler edinilmelidir. Eller yıkanmalı ve
çift eldiven takılmalıdır.
 Tehlikeli ilaçların uygulanması için ayrı bir çalışma alanı düzenlenmelidir.
 Her zaman göz seviyesinin altında çalışılmalıdır.
 Her an bir dökülme kiti ve cihazı hazır bulundurulmalıdır.
 Hazırlanmış tehlikeli ilaç dozları, taşıma çantasının içinde iken gözle kontrol
edilmelidir.
 Eğer tehlikeli ilaç dozu bütünlüğü bozulmamış görünüyorsa taşıma çantasından
çıkarılır.
 Uygulama alanının altına damlaları emmesi ve hastanın derisi ile ilaç temasını
önlemek için altı plastik kaplı emici bir ped koyulur.
 Giyilen eldivenler, tehlikeli ilaçları kapsayan malzemeler ve KKD dahil tehlikeli
ilaçlarla kontamine olmuş malzemeler tehlikeli atık olarak işlem görmelidir.
Eldivenler dikkatli bir şekilde çıkarıldıktan sonra, paketlenir ve atılır. Eldivenleri
çıkardıktan sonra eller yıkanır.
 Tehlikeli ilaçlarla kontamine olmuş malzemeleri veya tehlikeli ilaç atık kutuları
sıkıştırılmamalı, basınç uygulanmamalıdır.
TEŞEKKÜRLER