Çevre Boyutu

Çevre yönetim
sistemleri ve çevre
boyutu
Yrd. Doç. Dr. Asude ATEŞ
ÇEVRE
İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca
ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak
etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik,
sosyal, ekonomik ve kültürel ortamdır.
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Bütün canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen, cansız çevre
öğeleri üzerinde yapısal zararlar meydana getiren ve niteliklerini
bozan yabancı maddelerin; hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde
karışması olayıdır.
Doğal Etmenler: Depremler, volkanik patlamalar, seller gibi doğadan kaynaklanan
etmenlerdir.
İnsan Faaliyetleri Sonucu Oluşan Etmenler :
•Evler, iş yerleri ve taşıt araçlarında; petrol, kalitesiz kömür gibi
fosil yakıtların aşırı ve bilinçsiz tüketilmesi
•Sanayi atıkları ve evsel atıkların çevreye gelişigüzel atılması
•Düzensiz yapılaşma ve kentleşme
•Doğal kaynakların kötü kullanılması
•Kimyasal ve biyolojik silahların kullanılması
•Orman yangınları, ağaçların kesilmesi, bilinçsiz ve zamansız
avlanmalar
•Bilinçsiz ve gereksiz tarım ilaçları, böcek öldürücüler, soğutucu ve
spreylerde zararlı gazlar üretilip kullanılması
•Nükleer silahlar, nükleer reaktörler ve nükleer denemeler gibi
etmenlerle radyasyon yayılması
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Birinci Tip Kirlenme:
• Biyolojik olarak ya da kendi kendine zararsız hale dönüşebilen maddelerin oluşturduğu
kirliliktir. Hayvanların besin artıkları, dışkıları, ölüleri, bitki kalıntıları gibi maddeler
birinci tip kirlenmeye neden olur. Kolayca ve kısa zamanda yok olan maddelerin
meydana getirdiği kirliliğe geçici kirlilik de denir.
İkinci Tip Kirlenme:
• Biyolojik olarak veya kendi kendisine yok olmayan ya da çok uzun yıllarda yok olan
maddelerin oluşturduğu kirliliktir. Plastik, deterjan, tarım ilaçları, böcek öldürücüler
(DDT gibi), radyasyon vb. maddeler ikinci tip kirlenmeye neden olur. Kalıcı kirlenme de
denilen ikinci tip kirlenmeye neden olan maddeler bitki ve hayvanların vücutlarına
katılır. Sonra besin zincirinin son halkasını oluşturan insana geçerek insanın yaşamını
tehlikeye sokar. Köy gibi kırsal yaşama birliklerindeki insanlar genellikle büyük
kentlerde yaşayan insanlardan daha sağlıklı ve daha uzun ömürlüdür. Çünkü kırsal
ekosistemler, çevre kirliliği yönünden kentsel ekosistemlerden daha iyi durumdadır.
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Hava Kirliliği
Toprak Kirliliği
Su Kirliliği
Gürültü Kirliliği
HavaKirliliği
Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan
su buharı şeklinde bulunabilecek kirleticilerin,
insanlar ve diğer canlılar ile eşyaya zarar verebilecek
miktarlara
yükselmesi,
"Hava
Kirliliği"
olarak
nitelenmektedir. Havayı kirleten maddelerin sınır
değerleri (havada zararlı olmayacak derecedeki en
yüksek değerleri), her ülkenin ilgili kuruluşları
tarafından
yönetmeliklerle
belirlenir.
Kirletici
maddelerin niteliğine göre, canlılara vereceği zarar
şekil ve dereceleri de değişir. Hava kirliliğine karşı
alınabilecek
önlemler,
kirlilik
kaynağına
göre
(fabrika, termik santral, konutlar, taşıt araçları) çok
çeşitlidir.
Su Kirliliği
Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğini ölçülebilecek
oranda bozmalarını sağlayacak miktar ve yoğunlukta suya karışma
olayıdır. Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler,
kimyasal mücadele ilaçları, tarımsal sanayi atık suları, nükleer
santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu gibi süreçler ve
maddeler su kirliliğini meydana getiren başlıca kaynaklardır. Bunların
hepsi doğrudan doğruya veya dolaylı olarak canlı ve cansız varlıklara
zarar vermektedir
Toprak Kirliliği
"Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak özelliklerini
bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve olaylar", toprak kirliliği
veya toprak kirlenmesi olarak nitelenir.
Atıklar, egzoz gazları, endüstri atıkları, tarımsal mücadele ilaçları ve
kimyasal gübreler, çöplerin boşaltıldığı alanlar ile kanalizasyon
şebekelerinin arıtılmaksızın doğrudan toprağa verildiği alanlar, tarımsal
mücadele ilaçları ve suni gübreler toprak kirliliğine neden olur.
Gürültü Kirliliği
"Gürültü Kirliliği" denince, "insanlarda sağlık bakımından
geçici bir zaman için veya sürekli olarak zarar meydana
getiren sesler" anlaşılır. Gürültü kirliliği yaratan başlıca
kaynaklar şunlardır: ulaşım araçları, sanayi kuruluşları, sosyal
donatım, eğlence araçları.
Radyoaktif Kirlenme
Nükleer enerji santralleri, nükleer silâh üreten fabrikalar,
radyoaktif madde artıkları radyoaktif kirlenme yaratan başlıca
kaynaklardır. Radyoaktif maddeler yaymış oldukları elektronla
hava, su, toprak ve bitkilere zarar verir. Radyoaktif maddeye
sahip (radyasyonlu) hayvansal ürünler (et, balık, süt, vb.) ve
bitkiler, bu zararlı maddeyi besin zinciri ile insanlara ve diğer
canlılara taşır.
Atık
nedir?
Artık ihtiyaç
duymadığımız ve
uzaklaştırdığımız
her tür madde
atık olarak
tanımlanabilir.
Katı
Sıvı
Gaz
Atık Yönetimi;
evsel, tıbbi ve tehlikeli ve tehlikesiz
atıkların minimizasyonu, kaynağında ayrı toplanması, ara
depolanması, gerekli olduğu durumda atıklar için aktarma
merkezleri oluşturulması, atıkların taşınması, geri kazanılması,
bertarafı, geri kazanım ve bertaraf tesislerinin işletilmesi ile
kapatma, kapatma sonrası bakım, izleme-kontrol süreçlerini
içeren bir yönetim biçimidir.
Entegre atık yönetimi ise atık yönetiminin entegre olarak tüm
atıklara beraber uygulanmasıdır.
ATIK YÖNETİMİ
NASIL
YAPILMALIDIR ?
Kaynağında Ayrı
Toplama
Ön İşlem
Yetkili / Sorumlu
Belirlemek
Personel
Eğitimi
Atıkların
Bertaraf / Geri
Kazanıma
Gönderilmesi
Atığın
Tanımlanması
Geçici Atık
Depolama
Sahası
Kurulması
Kayıtların
Tutulması
ÜRETİM-TÜKETİM DÖNGÜSÜ
HAM
MADDE
İŞLEM
ÜRETİM
Geri
Kazanım
ÜRÜN
Geri
Dönüşüm
SATIŞ
DEPOLAMA
ATIK
YAKMA
Tekrar
Kullanma
KULLANIM
Tekrar Kullanım
o Atıkların
toplama ve temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan
aynı şekil ile ekonomik ömrü doluncaya kadar defalarca kullanılmasıdır.
oCam şişelerin yıkanarak evlerde kullanılması tekrar kullanmaya
örnektir.
Geri Dönüşüm
o Atıkların
bir üretim prosedürüne tabi tutularak orijinal amaçlı ya da
enerji geri kazanımı hariç olmak üzere organik dönüşüm dahil diğer
amaçlar için yeniden kullanılmasıdır.
oKullanılmış beyaz kağıtlardan gazete kağıdı üretilmesi geri dönüşüme
örnektir
Geri Kazanım
Tekrar kullanım ve geri dönüşüm kavramlarını da kapsayan; atıkların
özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal
veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye
çevrilmesidir.
Kullanılmış plastiklerin parçalanarak (RDF) Gazifikasyon tesislerinde
yakıt olarak kullanılması
Çevre Boyutu:
Kuruluşun çevre ile etkileşime girebilen faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin
elemanıdır.
Çevresel Etki:
Çevrede kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan,
olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.
Çevre Başarısı:
Kuruluşun, çevre boyutlarını yönetmede elde ettiği ölçülebilir sonuçlardır.
Çevre Boyutları
Kuruluş; çevre üzerinde önemli etkilere sahip olanlarını tayin edebilmek amacıyla
faaliyet, ürün ve hizmetlerinin kendisi tarafından kontrol altında tutulabilen veya
etkilenebilen çevre boyutlarını belirleyebilmek için, bir usul veya usuller geliştirmeli ve
bunun/bunların idame ettirilmesini sağlamalıdır.
Kuruluş bu önemli etkilerle ilgili çevre boyutlarının, çevre amaçlarıyla bağlantılı olarak
ele alınıp incelenmesini sağlamalıdır.
Kuruluş, en son durumu yansıtmak için bu konudaki bilgileri sürekli yenilemelidir.
Kuruluşlar söz konusu çevre boyutları üzerinde pratik olarak sahip oldukları
kontrolün derecesini de hesaba katabilirler. Kuruluşlar, çevre boyutlarının ne
olduğunu, halen yürütmekte oldukları ve geçmişte yürüttükleri faaliyet, ürün ve
hizmetlerle ilgili girdi ve çıktıları göz önünde tutarak tayin etmelidirler.
İşletme birimindeki faaliyetlerle ilgili önemli çevre boyutlarının
belirlenmesinde;
a)
Havaya
b)
Suya verilen atıklar,
c)
Atık yönetimi
d)
Toprak kirlenmesi
e)
Hammadde ve tabii kaynak kullanımı
f)
Diğer mahalli çevre meseleleri
gibi hususlarda konuyla ilgili olanlar dikkate alınmalıdır
Bu işlemin amacı, ayrıntılı bir hayat boyu değerlendirmesi olmayıp faaliyet,
ürün ve hizmetlerle ilgili önemli çevre boyutlarının tayinidir.
Kuruluşlar her ürünü, unsuru veya hammadde girdilerini ayrıntılı bir
şekilde incelemek mecburiyetinde değillerdir. Bunun yerine , önemli çevre
etkisine sahip olması en ziyade muhtemel faaliyet, ürün ve hizmet
kategorilerini seçip,incelemelerini bunlar üzerinde yoğunlaştırabilirler.
Ürünlerin çevre boyutları üzerindeki kontrol imkanı, kuruluşun pazar
durumuna göre büyük değişiklikler gösterir.
Çevresel Değerlendirme
• Doğrudan Etkiler; Kuruluşun kontrol altına alabileceği etkilerdir.
o Üretimden
kaynaklanan katı,sıvı ve gaz atıkların
uzaklaştırılmasından kaynaklı
o Kuruluşun petrol,enerji ve hammadde kullanımından kaynaklı
o Nakliye kaynaklı
•Dolaylı Etkiler ; Kuruluşun üzerinde kontrol kuramasa da etkileyebileceği etkilerdir.
o Başka bir firmadan temin edilen hammaddelerin elde edilmesi sırasındaki
işlemlerden kaynaklı
o Kuruluşun ürünlerini hammadde olarak kullanan diğer firmaların
faaliyetlerinden kaynaklı
o Kuruluşun ürünlerinin kullanımı, yanlış kullanımı veya uzaklaştırılmasından
kaynaklı
Yasal ve diğer şartlar
H
Çevresel risk
H
Mevcut ve potasiyel rahatsızlıklar
H
Geçmişte meydana gelen kazalar
H
Doğal kaynak kullanımı
H
Bilgi eksikliği
H
EVET
ÖNEMLİ UNSUR
ÖNEMSİZ UNSUR
Önem Filtresi
Çevre Boyutları
Bütün çevre
boyutlarını ve çevre
etkilerini belirle
Önemini Tespit Et
Önem Durumu
Önemli boyut
Önemsiz Boyut
İşlem kontrolü
Kayıtlarını tut
(KONTROL)
Amaç & Hedeflerin
Geliştirilmesi
(İYİLEŞTİR)
Çevre Boyutu - Çevre Etkisi
Aktivite
Boyut
Etki
Bilgisayar
kullanımı
Elektrik
Tüketimi
Enerji
kaynaklarının
azalması
Çevre Boyutu-Çevre Etkisi
Aktivite
Boyut
Etki
Rapor
hazırlama
Kağıt
tüketimi
Doğal
kaynakların
azalması
Çevre Boyutu-Çevre Etkisi
Aktivite
Boyut
Malzemelerin Kullanım &
tedarikçi
paketleme atık
tarafından malzemelerinin
ulaştırılması
oluşumu
Etki
Katı atık
oluşumu