KLİNİK ECZACILIK STANDARTLARI Görev, Yetki ve Sorumluluklar Birinci Basım Editör Prof.Dr. Levent ÜSTÜNES Yazarlar Prof.Dr. Levent ÜSTÜNES Doç.Dr. Buket REEL Doç.Dr. Ceren Gönen KORKMAZ Doç.Dr. Göksel GÖKÇE Dr. Ecz. Mehmet ARUN Dr. Ecz. Elif ERTUNA Dr. Ecz. Gökçe Yıldırım BUHARALIOĞLU Nisan 2017 KLİNİK ECZACILIK STANDARTLARI Görev, Yetki ve Sorumluluklar Prof.Dr. Levent ÜSTÜNES GEMAŞ Eczacılık Kitapları Dizisi: 2 ISBN: 978-975-6168-14-1 Baskı: Birinci Basım, Nisan 2017 Sayfa ve Kapak Tasarımı: Dr. Ecz. Mehmet Ali EGE Yayın ve Dağıtım: GEMAŞ Genel Mühendislik Mekanik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı GEMAŞ Genel Mühendislik Mekanik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar dışında, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılmaz. Kâzım Dirik Mahallesi 372/2 Sok. No:33 35100 Bornova - İZMİR Telefon: (232) 431 01 20 Faks: (232) 431 00 13 İnternet: www.eczanet.com www.eczacilikakademisi.net İçindekiler ÖNSÖZ ................................................................................................................................................... III GİRİŞ ....................................................................................................................................................... 1 STANDART 1 : İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı ................................................................... 3 STANDART 2 : İlaç Tedavisi İzlemi (Farmasötik Bakım) ........................................................................ 8 STANDART 3 : Reçete İzlemi ve İncelemesi ........................................................................................ 11 STANDART 4 : Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi, Saptanması, Değerlendirilmesi ve Yönetimi ...... 15 STANDART 5 : İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimi ................................. 20 STANDART 6 : Terapötik İlaç İzlemi ..................................................................................................... 22 STANDART 7 : İlaç Hatalarının Önlenmesi, Belirlenmesi, Yönetimi ve Raporlanması ........................ 25 STANDART 8 : Multidisipliner Çalışma ................................................................................................. 28 STANDART 9 : Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması................................................... 30 STANDART 10 : Taburculuk ................................................................................................................. 34 STANDART 11 : Hasta İlaç Eğitimi ....................................................................................................... 38 STANDART 12 : Eczacılar İçin Sürekli Mesleki Gelişim ....................................................................... 41 STANDART 13 : Kaynaklar ve Olanaklar .............................................................................................. 43 STANDART 14 : Belgeleme .................................................................................................................. 45 STANDART 15 : Klinik Eczacılık Hizmetlerinde Kalite .......................................................................... 48 STANDART 16: Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi ................................................................................ 50 STANDART 17 : İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi ............................... 52 STANDART 18 : Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri .................................................................. 55 STANDART 19 : İletişim ........................................................................................................................ 59 STANDART 20 : Kendi Kendine İlaç Alma Uygulaması ....................................................................... 61 STANDART 21 : Hastanın Beraberinde Getirdiği İlaçların Kullanımı .................................................... 63 Ek 1 - Prosedürler ................................................................................................................................. 65 1. İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatına İlişkin Prosedür ............................................. 65 2. Reçete İzleme ve İnceleme Prosedürü ................................................................................. 69 3. Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi, Tespit Edilmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimine İlişkin Prosedür ...................................................................................................................... 71 4. İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimine İlişkin Prosedür ............. 73 5. Terapötik İlaç İzlemine İlişkin Prosedür ................................................................................. 74 6. Multidisipliner Çalışma Prosedürü ......................................................................................... 76 I 7. 8. 9. Eczacının İlaç Bilgi Danışmanlığı Sağlamasına İlişkin Prosedür .......................................... 77 Taburculuk Prosedürü ........................................................................................................... 78 Hasta İlaç Eğitimi Prosedürü ................................................................................................. 80 Ek 2 – Sözlük ......................................................................................................................................... 83 Kaynaklar ............................................................................................................................................... 96 II ÖNSÖZ Toplum, sağlık sorunlarının çözümlenmesi konusunda sağlık meslek çalışanlarına güvenir. Toplumu oluşturan bireyler yaşadıkları sağlık sorunları kendi başlarına çözemeyecekleri noktaya geldiğinde yardım almak için sağlık çalışanlarına başvururlar. Bu çerçevede bakıldığında toplumun ve eczacılık yasasının bir sağlık çalışanı olan eczacıdan beklentisi, bireyin ilaç tedavi sorunlarını belirlemesi, çözümlemesi ve önlemesidir. Bu yalın gereksinim günümüzde “farmasötik bakım” olarak adlandırılan hasta merkezli çağdaş eczacılık hizmet yaklaşımının temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle farmasötik bakım bir “pratisyenlik” uygulamasıdır ve hastaya hizmet sunan her eczacının yerine getirmesi gereken bir “klinik eczacılık” hizmetidir. Eczacılık için açıklanmaya çalışılan bu durum, aslında hekimlik ve diş hekimliğinde çok eskiden beri uygulanmaktadır. Örneğin tıp eğitiminde pratisyenlik ve uzmanlık birbirini tamamlayan iki ayrı süreçtir. Tıpta uzmanlık, pratisyenlik üzerine inşa edilir ve pratisyenin tutum, bilgi ve becerilerini ilgili alanda uzmanlık düzeyine çıkarmayı hedefler. Pratisyen ve uzman hekim tarafından sunulan sağlık hizmetlerinin düzeyi hastaların sağlık sorunlarının karmaşıklık derecesine göre farklılaşır. Pratisyen ve uzman hekim aynı temel hasta bakım süreçlerini uygulamalarına rağmen, pratisyen hekim hastanın belirli bir karmaşıklık düzeyine kadar olan sağlık problemlerini çözebilecek yetkinliğe sahiptir. Uzman hekim ise daha karmaşıklık durumlarda da girişimde bulunabilecek yetkinliğe sahiptir. Aşağıda sunulan grafik bu gerçeği özetlemektedir. Hekimler için yapılan bu açıklamalar göz önüne alındığında, “eczacılıkta uzmanlık” konusunu kabul eden ve düzenleyen yasanın yürürlüğe girmesinden sonra Türkiye’de “pratisyen eczacı” ve “uzman eczacı” kavramları kaçınılmaz olarak gündeme girmiş durumdadır. Klinik eczacılık sadece uzmanlık eğitimi almış eczacıların verdiği bir hizmet değil, tüm eczacıların vermeleri gereken bir mesleki uygulamadır. Bu nedenle klinik eczacılıkta uzmanlığın temellerinin eczacılık lisans eğitimi sırasında atılması gerekir. Bunun için de eczacılık lisans eğitiminde öğrencilere temel düzeyde klinik eczacılık tutum, bilgi ve becerilerinin kazandırılması gerekir. Türkiye’de klinik, klinisyen ve eczacı sözcüklerinin yan yana kullanılması bazı çevrelerce garipsenmekte ya da kabul edilememektedir. Klinik eczacılıkta uzmanlığın yasalaştığı günümüzde, bu konudaki tereddütleri gidermek için öncelikle “klinisyen” sözcüğünü tanımlamak gerekir. Daha açık bir ifade ile “klinisyen (clinician)” ve “hekim (physician)” sözcükleri ne ifade etmektedir? Klinisyen sözcüğü evrensel olarak hekim, diş hekimi, eczacı, psikolog, hemşire, ebe, paramedik veya fizyoterapist gibi klinikte çalışan herhangi bir sağlık hizmet çalışanını ifade eder. Klinisyenler hastalara, hastaneler, klinikler veya evlerde sağlık hizmeti sunan sağlık çalışanlarıdır. “Hekim” ya da “tıp doktoru” sözcüğü ise tıp eğitimini tamamlamış, doktorluk ve/veya cerrahlık yapmak için gereken lisansa sahip bir sağlık meslek çalışanını tanımlamaktadır. Bir hekim aynı zamanda bir klinisyendir, fakat bütün klinisyenler hekim yani tıp doktoru değildir. Bu temel ve yadsınamaz gerçek göz önüne alındığında, gerek lisans diplomasına sahip eczacı gerekse uzman eczacının aynı zamanda klinisyen sıfatını taşıyacakları açıktır. Bu durumda konuya ilişkin tanımlanması gereken diğer temel kavramın “klinik eczacı” olduğu görülmektedir. Klinik eczacılar, hekimler ve diğer sağlık profesyonelleriyle sık ve düzenli etkileşimde oldukları sağlık hizmet yerlerinde, hastalara sunulan sağlık hizmetinin koordinasyonuna katkıda bulunan, hastalara reçete edilen ilaçlarla sürdürülen tedavinin mümkün olan en iyi sağlık sonuçlarına ulaşması için doktorlar, diğer sağlık uzmanları ve hastalarla doğrudan ilişki içinde çalışan eczacılardır. Klinik eczacılar, tıp merkezleri, klinikler ve sağlık hizmetlerinin verildiği diğer yerler de dahil olmak üzere doğrudan hasta bakım ortamlarında teorik ve uygulamalı eğitim görürler. Klinik eczacılara, sıklıkla, hastanın sağlık ekibinin bir parçası olarak işbirliği içinde oldukları hekimler ve/veya sağlık sistemi tarafından bir dizi ilaç karar verme işlevini yerine getirmelerini sağlayan hasta bakımı ayrıcalıkları verilir. Klinik eczacıya verilen bu ayrıcalıklar onun ilaç tedavisine ilişkin kazandığı bilgi ve klinik deneyime dayanır. İhtisas düzeyindeki bu bilgi ve klinik deneyim genellikle uzmanlık eğitimi ve uzmanlık diplomasıyla kazanılır. Bu kitabın yayımlandığı Nisan 2017 tarihi itibariyle Türkiye’de “Klinik Eczacılıkta Uzmanlık” yasayla kabul edilmiş, bu yasa gereği “Eczacılık Uzmanlık Kurulu (EUK)” oluşturulmuş ve eczacılık fakültelerimizde “Klinik Eczacılık Uzmanlık Eğitimi”ne ilişkin hazırlıklara başlanmış olmasına rağmen, henüz bir klinik eczacının görev, yetki ve sorumluluklarını tanımlayan “Klinik Eczacılık Standartları” bulunmamaktaydı. Bu önemli eksikliği gidermek üzere uluslararası kabul görmüş klinik eczacılık standartları temel alınarak, güncel sağlık mevzuatımıza uygun “Klinik Eczacılık Standartları” hazırlanmıştır. Hazırlanan her standart bileşenlerine ayrılarak detaylandırılmış ve titiz bir çalışma ile güncel sağlık mevzuatı ile ilişkilendirilmiştir. "Klinik Eczacılık Standartları" kitabının eczacılıkta önemli bir uygulama ve uzmanlık alanı olan “Klinik Eczacılık” konusundaki çalışmaların etkin ve istikrarlı bir şekilde sürdürülmesi için yararlı olmasını ve sağlık hizmet sunumuna önemli katkılar sağlamasını dilerim. Prof.Dr. Levent ÜSTÜNES Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Klinik Eczacılık Anabilim Dalı Başkanı IV GİRİŞ Klinik eczacılık ilaçların güvenli, etkin ve ekonomik kullanımı ile ilgili olarak “hastanın bakım yolculuğu”na her aşamada katkıda bulunan bir eczacılık disiplinidir. Klinik eczacılık multidisipliner sağlık ekibinde hastanın yararı için aşağıda sayılan tedavi hedeflerine ulaşılmasını amaçlar: İlaç tedavisinin en etkin ve tedaviye toleransın en üst düzeyde olmasını sağlamak ve ilaç toksisitesini minimize etmek, Hastanın spesifik bir tıbbi durum için en uygun ilacı, optimum doz, uygun zaman periyodu, rasyonel dozaj formu ve tedavi rejimiyle almasını sağlamak, İyi reçeteleme uygulamasını desteklemek, İlaçların istenmeyen etkilerinin ve etkileşimlerini belirlemek, çözümlemek ve mümkünse öngörerek engellenmesini sağlamak, Hastaları ilaçları ve sağlığın geliştirilmesi konularında eğitmek ve bilgilendirilmelerine katkıda bulunmak, İlaç tedavisini izlemek, Reçete yazanların eğitimine katkıda bulunmak, Klinik araştırmalara katılmak, İlaçların klinik kullanımı konusunda danışmanlık vermek, İlaçların maliyet etkin kullanımına destek olmak, Kaliteli ilaç kullanımını sağlayan her türlü faaliyete katkıda bulunmak. Klinik eczacılığın değerler sistemi, eczacıların hastalarına kendilerinin almayı istedikleri nitelikte bir farmasötik bakım hizmeti sunmalarını gerektirir. Bu değerler sistemini benimseyen eczacı ilaç tedavisi konusunda hastanın savunucusu olarak görev yapar. Eczacının yararlı ve etkin klinik eczacılık hizmeti sunabilmesi, bunun için gereken bilgi, beceri ve deneyime sahip olmasını gerektirir. Eczacı bu yetkinliği lisans ve lisansüstü eğitim ve sürekli mesleki gelişimle kazanır. Klinik eczacılık hizmetleri şunları içerir: Klinik yönden önem taşıyan ilaç kaynaklı sorunların belirlenmesi, İlaç kaynaklı sorunların insidansının azaltılması, Hasta eğitimi ve hastanın tedaviye uyumunun geliştirilmesi, Reçetelemenin iyileştirilmesi, Klinik sonuçların (çıktıların) iyileştirilmesi, İlaç tedavisinde maliyet etkinliğin sağlanması, Hastanede yatış sürelerinin kısaltılması. İlaç yönetiminin ayrılmaz bir parçası olan klinik eczacılık uygulaması çağdaş sağlık hizmetlerinin değişen ihtiyaç ve talepleri ile gelişmeye devam etmektedir. Klinik eczacılık standartları hastaların eczacılar tarafından ilaç kullanımıyla ilişkili riskleri en aza indirgemek ve ilaçların kullanımını optimize etmek için yaptıkları faliyetleri tanımlar. 1 Klinik eczacılık standartları hastanede yatan, ayakta tedavi gören veya serbest eczaneye gelen hastalara verilmesi gereken ve eczacılık hizmetlerinin verildiği her yerde uygulanması gereken standartlardır. Kapsamlı ve güvenilir klinik eczacılık hizmetleri çağdaş sağlık hizmetinin vazgeçilmez bir bileşenidir. İdeal olarak her sağlık hizmet sunucusunun, ihtiyaçlarına göre her hastaya gereken tüm klinik eczacılık faaliyetlerini sunması gerekir. Bu nedenle klinik eczacılık hizmetleri için Türkiye’deki ilgili mevzuta dayalı klinik eczacılık standartlarının hazırlanması bir zorunluluk halini almıştır. Bu kitapta Türkiye’de klinik eczacılık uygulamasının hasta bakımına olan katkısını artırmak amacıyla hazırladığımız Klinik Eczacılık Standartları tanımlanmaktadır. Tanımlanan standartların yasal mevzuatla (ör. ilgili yasa, yönetmelik, yönerge ve kılavuzlar) olan ilişkisi kurulmuş ve her standart için ifade edilmiştir. Kitapta tanımlanan klinik eczacılık standartlarının ulusal veya sağlık hizmet kuruluşunun kendi özel standart çalışma prosedürleri ile desteklenmesi gerekir. Kitabın sonunda yer alan Ek 1’de, her kuruluşun kendi standart çalışma prosedürlerini geliştirmesi için kullanabileceği çalışma prosedür örnekleri verilmiştir. 2 1 Temel Standart Gereklilikler Bir eczacı hasta kabul sürecinde her hastadan veya bakımından sorumlu olan kimseden hastanın ilaç öyküsünü alır. Bunun tüm hastalar için yapılamadığı durumlarda, diğer bir sağlık profesyoneli tarafından alınan ilaç öyküsünün sorumlu eczacı tarafından doğrulanması gerekir. Eczacı ilaç mutabakatı1 için doğrulanan bu ilaç öyküsünü kullanmalıdır. Etkinlik Dayanak / Kaynak 1.1 İlaç öyküsünün ne şekilde alınacağına ve ilaç mutabakatının nasıl tamamlanacağına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmalıdır. 1.2 Standart çalışma prosedürü, ilaç öyküsünün nereye kaydedildiğini ve ilaç mutabakatının ne şeklide belgelendiğini belirtmelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 1.3 Hastanın ilaç öyküsü, yatıştan sonra mümkün olan en kısa sürede (ideal olarak 24 saat içinde) bir eczacı tarafından alınmalıdır. Diğer sağlık personeli tarafından alınan ilaç öyküsü eczacı tarafından doğrulanmalıdır. 1.4 İlaç mutabakatı, yatıştan sonra mümkün olan en kısa sürede (ideal olarak 24 saat içinde) bir eczacı tarafından sağlanmalıdır. 1.5 İlaç öyküsü şunları içerir: Güncel ve yakın zamanda reçete edilen ilaçlar Reçetesiz ilaçlar Klinik araştırma ilaçları Tanı amaçlı diagnostik ilaçlar Ruhsatsız ilaçlar Bitkisel ilaçlar ve çaylar Homeopatik ilaçlar Diğer alternatif tedaviler Sigara ve tütün kullanımı, alkol tüketimi, uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanımı (gerektiğinde mesleki görüşünü de ekleyerek) Hastanın ilaçları hakkındaki bilgi düzeyi Hastanın ilaçlar konusundaki düşünce, inanç veya varsa önyargıları 1.6 İlaç öyküsü gerektiğinde hastanın son aşı öyküsünü de belgelemelidir. Bu, hastanın yaşına ve güncel yakınmasına göre değişiklik gösterir. 1.7 İlaç öyküsü, bilinen herhangi bir advers ilaç reaksiyonunu belgelemelidir. 1.8 İlaç öyküsü, hastanın tüm ilaç alerjilerini ve duyarlılıklarını belgelemelidir. Hastanın ilaca bağlı olmayan alerjileri ve duyarlılıkları da ilaç öyküsünde mutlaka yer almalıdır. Hastadaki alerjik reaksiyonun tipinin bilindiği durumlarda bunun ilaç öyküsünde belgelenmesi gerekir. 1.9 Hastanın güncel tedavisinin durumuna uygun olup olmadığı mevcut klinik tablosu ışığında değerlendirilmeli ve bir ilaç değişikliğinin gerekli olduğu düşünülen durumlarda ilgili doktorla temas kurularak konu hakkında bilgi verilmelidir. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7-(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/20052005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü Eczacılık hizmetinin verildiği her ortamda hastanın doğru ilaç öyküsünün alınması önemlidir. Hastane ortamında doğru ve eksiksiz bir ilaç öyküsü hastanın yatışı sırasında alınır. İlaç mutabakatı (Medicines reconciliation): Hastanın güncel olarak kullandığı ilaçlarının her birinin tam ve doğru listesinin temin edildiği ve doğrulandığı resmi bir süreçtir. İlaç mutabakatı hastanın halen kullanmakta olduğu mevcut ilaçları ile reçete edilmesi gereken ilaçların karşılaştırılmasıdır. 1 3 İleri Düzey Gereklilikler İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü 1 Etkinlik Dayanak / Kaynak 1.10 İlaçla ilişkili olabilecek hasta yatışları saptanmalı ve kaydedilmelidir. 1.11 Hastanın uygulanan tedaviye ilişkin daha önceki veya güncel uyumsuzluk öyküsü belgelenmelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 1.12 İlaç öyküsünün nereden alındığı belgelenmelidir. Bunun için en az iki farklı kaynak kullanılmalıdır. Bu kaynaklar şunlar olabilir: Hasta ve/veya bakıcısı, Hastanın kendi ilaçları, Hastanın aile hekimi/acil bakım özeti, Hastanın eczacılık hizmetinin en az %75’ini aldığı serbest eczane, Bir sevk söz konusuysa hastanın daha önce yatmış olduğu hastane. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7-(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 - Kod: SİY03 - Kod:SİY05 - Kod:SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 - Kod:SİY14 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz İlaç öyküsü alınırken, hastanın bizzat kendisi veya kendi ilaçları dışında başka bir bilgi kaynağına başvurulduğunda, ilaç öyküsü yazılı olarak alınmalıdır. Bunun mümkün olamadığı durumlarda, ilaç öyküsü için gereken bilgiler sözlü olarak alınabilir. Hastanın kimliği, adı, adresi ve doğum tarihi ile doğrulanmalıdır. Eczacı hastasından kendisine reçete edilen ilaçları hakkında bilgi almalıdır. Bir ilacın adına ilişkin herhangi bir belirsizlik olduğunda, eczacı hastasından ilacın adını hecelemesini istemelidir. Eczacı hastasından aldığı bu sözlü bilgiyi doğrulamak amacıyla ekibin diğer bir üyesine kendisi sözlü olarak tekrar etmelidir. Mümkün olan durumlarda, ilaç öyküsü için sözlü olarak alınan bilgiler, 24 saat içinde yazılı olarak doğrulanmalıdır. Sözlü bilgi aktarımının doğruluğundan emin olmak için gelen yazılı bilgi sözlü bilgi ile karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. Önemi İlaç öyküsü görüşmesinin amacı hastanın ilaç kullanımı hakkında bilgi sağlamaktır. Hastanın ilaç kullanımına ilişkin bilgi, hastaya sunulan kapsamlı bakıma yardımcı olabilir. Eczacılar, ilaçlar, dozaj şekilleri ve bunların kullanımları konusundaki geniş bilgi birikimleriyle bu görevi üstlenebilecek en yetkin sağlık profesyonelleridir. Sağlanan bilgiler şunlar için kullanılabilir: 4 Hastanın hastaneye yatışı öncesinde almakta olduğu ilaçları ile yatışta kendisine reçete edilen ilaçlar arasında ilaç mutabakatının sağlanması. Bunun için hastanın ilaç öyküsü ile mevcut ilaç tabelası karşılaştırılır; bir tutarsızlık olup olmadığı kontrol edilir ve kaydedilir. Herhangi bir yanlışlık saptandığında mutlaka düzeltilir. Reçeteleme veya ilaç uygulamasında bir hata olmuşsa, bu durum rapor edilir ve hasta gerektiği şekilde yönetilir. Diğer personel tarafından alınan ilaç öykülerinin doğrulanması ve uygun olan yerlerde ek bilgi sağlanması, Alerjiler, duyarlılıklar, advers reaksiyonlar ve bunların niteliklerinin ve görülme tarihlerinin belgelenmesi, İlaç etkileşmelerinin taranması, Advers etkilerin taranması, Hastanın ilaç tedavisine uyumunun değerlendirilmesi, İlacın reçetelenme gerekçesinin değerlendirilmesi, İlaç suistimaline ilişkin bulguların değerlendirilmesi, İlaç uygulama tekniklerinin değerlendirilmesi, İlaç kullanımı için yardımcı bir araç gerekip gerekmediğinin değerlendirilmesi, Hastanın kendi kararıyla almaya başladığı ilaçlar ve kendisine reçete edilen ilaçların kullanımında yaptığı değişikliklerin belgelenmesi. İlaç öyküsü görüşmesi eczacının şunları yapmasına imkân verir: Hastayla doğrudan ilişki kurabilme ve ona hasta bakımında eczacının görevlerini anlatma, Hastanın ihtiyaçlarını ve tedaviden beklenen sonucu anlayabilme, Hastanın ilaçları hakkında bilgi edinebilme, Hastanın eğitimine başlama ve onun ilaçlarını daha kaliteli kullanmasını sağlamak üzere çalışabilme, Hastanın mevcut ilaçlarına ilişkin algıladığı sorunları belirleyebilme, Elde edilen bilgileri sürekli bir farmasötik bakım planının temelini oluşturmak için kullanabilme. İlaç mutabakatı; gerekli karşılaştırma ve kontroller yapılarak bir hastanın aldığı bütün ilaçların tam ve en doğru listesinin oluşturulması olarak tanımlanabilir. Hastanın ilaç isteklerinin (order veya reçete) hastanın kullanmakta olduğu bütün ilaçları ile karşılaştırılması sürecidir. İhmal, ilaç tekrarı (duplikasyon), doz/zamanlama hataları veya ilaç-ilaç ve ilaç-hastalık etkileşmeleri gibi ilaç hatalarının meydana gelmesinin engellenmesi için ilaç mutabakatı yapılır. Başta ilk yatış, servisler arası transfer ve taburcu işlemleri olmak üzere bakım sürecindeki geçiş noktalarının hepsinde ilaç mutabakatı yapılmalıdır. Hasta bakımındaki geçiş noktaları arasında bakım verilen yerin, servisin değişmesi, bakım veren pratisyenin değişmesi veya bakım düzeyinin değişmesi bulunur. 1 İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü 5 İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı 1 İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü Doğru ve eksiksiz bir ilaç öyküsü hastanın hastaneye yatışı sırasında alınır. Bir eczacı hasta kabul sürecinde her hastadan veya bakımından sorumlu olan kimseden hastanın ilaç öyküsünü alır. Bunun tüm hastalar için yapılamadığı durumlarda, diğer bir sağlık profesyoneli tarafından alınan ilaç öyküsünün sorumlu eczacı tarafından doğrulanması gerekir. Eczacı ilaç mutabakatı için doğrulanan bu ilaç öyküsünü kullanmalıdır. Göstergeler Denetim sonucu2 İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı E H Yorumlar/Yapılması Gerekenler UD 1.1. Bir ilaç öyküsünün ne şekilde alınacağına ve ilaç mutabakatının nasıl tamamlanacağına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 1.2. Standart çalışma prosedürü, ilaç öyküsünün nereye kaydedildiğini ve ilaç mutabakatının ne şeklide belgelendiğini belirtmektedir. 1.3 Hastanın ilaç öyküsü, yatıştan sonra mümkün olan en kısa sürede (ideal olarak 24 saat içinde) bir eczacı tarafından alınmakta veya doğrulanmaktadır. □ □ □ □ □ □ 1.4. İlaç mutabakatı, yatıştan sonra mümkün olan en kısa sürede (ideal olarak 24 saat içinde) bir eczacı tarafından sağlanmaktadır. □ □ □ 1.5 İlaç öyküsü şunları içermektedir: Güncel ve yakın zamanda reçete edilen ilaçlar Reçetesiz ilaçlar Klinik araştırma ilaçları Ruhsatsız ilaçlar Bitkisel ilaçlar □ □ □ Homeopatik ilaçlar Diğer alternatif tedaviler Sigara ve tütün kullanımı, alkol tüketimi, uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanımı (gerektiğinde mesleki görüşünü de ekleyerek) 1.6 İlaç öyküsü gerektiğinde hastanın son aşı öyküsünü de belgelemektedir. Bu, hastanın yaşına ve güncel yakınmasına göre değişiklik gösterebilmektedir. 2 6 □ □ □ Denetim sonucu için yanıt; E: Evet, H: Hayır, UD: Uygun değil. Hedef tarih Tamamlandı Denetim sonucu2 1.7 İlaç öyküsü, bilinen herhangi bir advers ilaç reaksiyonunu belgelemektedir. □ □ □ 1.8 İlaç öyküsü, hastanın tüm ilaç alerjilerini ve duyarlılıklarını belgelemektedir. Hastanın ilaca bağlı olmayan alerjileri ve duyarlılıkları da ilaç öyküsünde mutlaka yer almaktadır. Hastadaki reaksiyonun tipinin bilindiği durumlarda bu, ilaç öyküsünde belgelenmektedir. □ □ □ 1.9 Hastanın güncel tedavisinin durumuna uygun olup olmadığı mevcut klinik tablosu ışığında değerlendirilmektedir ve bir ilaç değişikliğinin gerekli olduğu düşünülen durumlarda ilgili doktorla temas kurularak konu hakkında bilgi verilmektedir. □ □ □ 1.10 İlaçla ilişkili olabilecek hasta yatışları saptanmakta ve kaydedilmektedir. □ □ □ 1.11 Hastanın uygulanan tedaviye ilişkin daha önceki veya güncel uyumsuzluk öyküsü belgelenmektedir. □ □ □ 1.12 İlaç öyküsünün nereden alındığı belgelenmektedir. Bunun için en az iki farklı kaynak kullanılmaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 1 İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü Göstergeler 7 2 İlaç Tedavisi İzlemi (Farmasötik Bakım) Temel Standart Gereklilikler Eczacılar rutin olarak tüm hastalara ilaç tedavisi izlemi sağlar. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, ilaç tedavisi izleminden en çok fayda görecek hastaları belirleyecek ölçütlerin bulunması gerekir. Bu ölçütler şunlardır: Düzenli olarak dört veya daha fazla sayıda ilaç kullanan hastalar Yüksek riskli ilaç kullanan hastalar. Örneğin: o Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri/Anjiyotensin-II reseptör antagonistleri o Antidepresanlar (lityum dahil) o Beta blokörler o Klopidogrel o Digoksin o Diüretikler o İnsülin/Oral hipoglisemikller o Metotreksat o Steroid Yapıda Olmayan Antienflamatuvar İlaçlar (NSAİİ'ler) o Opiyatlar o Prednizolon o Antikoagülanlar/Varfarin o Enfeksiyona karşı kullanılan ilaçlar (Antienfektifler) o Parkinson ilaçları o Antiepileptikler o Klozapin o Potasyum o Zamanında verilmesi kritik kabul edilen ilaçlar Yukarıda verilen bu listenin tüm riskli ilaçları kapsamadığına dikkat edilmelidir. Hastaneden taburcu olduktan sonra 6 ay içinde tekrar hastaneye yatırılan hastalar. Etkinlik Dayanak / Kaynak 2.1 İlaç tedavisi izlemi ve hastalara öncelik verme yöntemleri için yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmalıdır (ör. Klinik Bozulma İçin Modifiye Erken Uyarı Skoru3). 2.2 Eczacı, hastanın ilaç ve eczacılıkla ilgili gereksinimlerini saptamak için durum değerlendirmesi yapmalı ve hastanın farmasötik bakım4 konularını belirlemelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 2.3 Eczacı, aşağıda belirtilenleri kapsayan bir farmasötik bakım planı hazırlamalıdır: (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu Klinik erken uyarı skorları risk gelişen veya gelişebilecek hastaların erken tesbiti için geliştirilmiş basitçe yatak başında bakılabilen bazı fizyolojik parametrelerle yapılan skorlamalardır. Bunlara güncel bir örnek Klinik Bozulma İçin Modifiye Erken Uyarı Skoru’dur (Modified Early Warning Score for Clinical Deterioration, MEWS) https://www.mdcalc.com/modified-earlywarning-score-mews-clinical-deterioration 3 Farmasötik Bakım, ilaç tedavi problemleri ve hastanın eğitim gereksinimi gibi konuları kapsar. Farmasötik bakım hakkında daha detaylı açıklama için kitabın sonunda yer alan “Sözlük” bölümüne bakınız. 4 8 Etkinlik Hastada farmasötik bakım gerektiren sorunların (ör. tedavi hedefleri) öncelik sırası, Hastada ulaşılması arzulanan sonuçlar, İstenen sonuçların sağlanmasına yönelik eczacılık faaliyetleri ve izlem stratejisi, Gerektiğinde, hazırlanan bakım planının hastanın tıbbi notlarında 1-2 husustan ibaret bir eylem planı olarak kaydedilmesi. Eczacı, farmasötik bakım planını uygulamalı, izlemeli ve gözden geçirmelidir. - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.15; 5.b.16; 5.b.17) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 - Kod: SİY03 - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08; - Kod: SİY14 - Kod: SHB01 (SHB01.01) - Kod: SHB02 (SHB02.01; SHB02.02; SHB02.03) - Kod: SHB03 (SHB03.01; SHB03.02; SHB03.03) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi 2 İlaç Tedavisi İzlemi (Farmasötik Bakım) 2.4 Dayanak / Kaynak Farmasötik bakım bir hastanın yaşam kalitesini iyileştiren kesin sonuçlar elde etmek amacıyla sorumlu ilaç tedavisinin sağlanmasıdır. İlaç tedavisi izleminin amacı hastanın bireysel ilaç tedavisini optimize etmektir ve şunları içerir: Hasta kabul süreci boyunca hastanın tıbbi notları ve laboratuvar sonuçları gibi kaynaklardan yararlanılarak hastaya özel bilgileri derleme ve yorumlama, Hastanın farmasötik bakım sorunlarını belirleme, Eczacının hasta için farmasötik bakımla sağlamayı düşündüğü arzulanan ilaç tedavi sonuçlarını belirleme, İlaç tedavisini gözden geçirme, Arzulanan sonuçlara yönelik ilerlemeyi ölçmek için bir izleme stratejisi oluşturma ve uygulama, Sonuçları gözden geçme, Gerekiğinde hasta yönetimini5 yeniden düzenleme, Başta kritik ilaçlar olmak üzere doz atlanmasını veya gecikmesini önlemeye yardımcı olma. İlaç tedavisi izlemi, aynı anda aşağıdaki faaliyetleri de kapsayan bir dizi klinik eczacılık faaliyetini içerir: İlaç öyküsü görüşmesi ve İlaç mutabakatı, Reçete izlemi ve incelemesi, Advers ilaç reaksiyonu yönetimi, İlaç etkileşmelerinin önlenmesi, tespiti, değerlendirilmesi ve yönetimi, Terapötik ilaç izlemi. Hasta yönetimi: Hasta ile sağlık ekibi arasında, hasta kabulden taburculuğa kadar uzanan süreçteki iletişim, empati, muayene, değerlendirme, tanı, prognoz ve girişimi içeren etkileşim. Son unsur olan girişim (veya tedavi), diğerlerine bağlıdır. Hasta bakım yönetimi ise hastalar için tıbbi, farmasötik ve hemşirelik bakım ve hizmetlerini üretmek, planlamak, organize etmek ve yönetmek olarak tanımlanır. 5 9 2 Eczacılar rutin olarak ilaç tedavisi izlemi sağlar. İlaç tedavisi izleminden en çok fayda sağlayacak hastaları belirlemek için kriterler mevcuttur. İlaç Tedavisi İzlemi (Farmasötik Bakım) İlaç Tedavisi İzlemi Göstergeler Denetim sonucu İlaç Tedavisi İzlemi (Farmasötik Bakım) E 2.1 İlaç tedavisi izlemi ve hastalara öncelik verme yöntemleri için yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur (ör. Klinik Bozulma İçin Modifiye Erken Uyarı Skoru). □ □ □ 2.2 Eczacı, hastanın ilaç ve eczacılıkla ilgili gereksinimlerini saptamak için durum değerlendirmesi yapmaktadır ve hastanın farmasötik bakım konularını belirlemektedir. □ □ □ 2.3 Eczacı farmasötik bakım planı hazırlamaktadır. Bunun ayrı bir belge olması gerekmemektedir. □ □ □ 2.4. Eczacı, farmasötik bakım planını uygulamakta, izlemekte ve gözden geçirmektedir. □ □ □ 10 H UD Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 3 Temel Standart Gereklilikler Hastaların ilaç tabelaları, tıbbi notları ve ilgili tıbbi laboratuvar sonuçlarıyla birlikte bir eczacı tarafından düzenli aralıklarla izlenir ve gözden geçirilir. Önerilen aralıklar şunlardır: Günde bir kez Orta süreli yatan hasta klinikleri Haftada bir kez Rehabilitasyon klinikleri, ikinci basamak hastane klinikleri Haftada bir kez Uzun süreli yatmayı gerektiren psikiyatrik/öğrenme bozuklukları Ayda bir kez Faaliyet Dayanak/Kaynak 3.1 Reçete izlemi ve incelemesi için yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmalıdır. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri (Madde 3.2 Hastaların ilaç tabelaları, hasta kabulden sonra mümkün olan en kısa sürede, ideal olarak 24 saat içinde, bir eczacı tarafından izlenmeli ve gözden geçirilmelidir. Bu iş, mümkün olan hallerde, tercihen, hastanın mevcudiyetinde yapılmalıdır. 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7-(1)/a, b Reçete İzlemi ve İncelemesi Kısa süreli yatan hasta klinikleri ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.15; 5.b.16; 5.b.17) 3.3 3.4 Reçete izlemi ve incelemesi hastanın yatışı süresince yukarıda belirtildiği şekilde düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Hasta ilaç uygulama kayıtları, ilaç verilememe durumunun belirlenmesi, hastanın ağızdan hiç ilaç alamaması veya yutma güçlüğü gibi herhangi bir sorunu çözmek için gözden geçirilmelidir. 3.5 Eczacılar, gerekli olan hallerde, orjinal reçeteye açıklık getirmek için reçeteleri onaylamalıdır. 3.6 Eczacılar hastaya verilmek üzere ilgili tıbbi bilgi sistemine girilmiş bir ilacı klinik yönden kontrol ettikten sonra paraflamalıdır. Parafladıkları tarih ve saat sistem tarafından kaydedilmelidir. 3.7 Eczacılar tarafından reçetelerin onaylanmasına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmalıdır. 3.8 Bir ilaç hatası ya da eşiğinden dönülmüş bir olay meydana gelirse, bu olay yerel politikalara/prosedürlere uygun şekilde raporlanmalıdır. 3.9 Bir reçete ile ilişkili her türlü soru ya da sorun mutlaka o reçeteyi yazan kişiyle çözümlenmelidir. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKSHastane, 2015) - Kod: SİY01 - Kod: SİY03 - Kod: SİY05 (SİY05.01; SİY05.02; SİY05.03; SİY05.04; SİY05.05; SİY05.06) - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 (SİY014.01; SİY14.02; SİY14.03) Hastane Hizmet Kalite Standartları: Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz 11 Faaliyet Reçete İzlemi ve İncelemesi 3 3.10 Hastanın kabulü sırasında yeni bir alerji/duyarlılık tespit edilirse, bu durum hastanın tıbbi notlarında reaksiyonun niteliğine göre belgelenmeli ve hastanın ilaç tablosunda uygun şekilde düzeltilmelidir. 3.11 Hasta için yapılan görüşmelerin/tartışmaların yazılı bir açıklaması, hastanın tıbbi notlarına veya eczane kayıtlarına/ profillerine uygun şekilde işlenmelidir. Dayanak/Kaynak İleri Düzey Gereklilikler 3.12 Etkinlik Dayanak / Kaynak İlk dozun dağıtımından ve hastaya verilmesinden önce tüm reçeteler bir eczacı tarafından "yüksek riskli" ilaç içerip içermediklerini kontrol etmek üzere incelenmelidir. (Acil durumlar hariç) Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri (Madde 6/c, ç ve d) Yüksek riskli ilaç örnekleri şunlardır: Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri/Anjiyotensin II reseptör antagonistleri Antidepresanlar (lityum dahil) Beta blokörler Klopidogrel Digoksin Diüretikler İnsülin/ oral hipoglisemikler Metotreksat Steroid Yapıda Olmayan Antienflamatuvar İlaçlar (NSAİİ'ler) Opiyatlar Prednizolon Antikoagülanlar/Varfarin Enfeksiyona karşı kullanılan ilaçlar (Antienfektifler) Antiparkinson ilaçlar Antiepileptikler Klozapin Potasyum Zamanında verilmesi kritik kabul edilen ilaçlar - Eczacının sorumlulukları (Madde 7-(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKSHastane, 2015) - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY10 (SİY010.01; SİY10.02; SİY10.03; SİY10.04) - Kod: SİY11 (SİY11.01; SİY11.02 - Kod: SİY14 (SİY014.01; SİY14.02; SİY14.03) Hastane Hizmet Kalite Standartları: Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Yukarıda verilen bu listenin tüm riskli ilaçları kapsamadığına dikkat edilmelidir. Önemi Reçete izlemi ve incelemesinin amacı hastanın ilaç tedavisini optimize etmektir. Bu, doğru hastanın, doğru ilacı, doğru dozda, doğru uygulama yoluyla ve doğru zamanda almasını gerektirir. Eczacı reçete izlemi ve incelemesi yoluyla tedaviyi optimize etmek için hem mevcut sorunları hem de fırsatları belirleme imkânı bulur. Böylece ilaçla ilişkili problemlerin en aza indirilmesi mümkün olur. Reçete izlemi ve incelemesi uygulanmakta olan ilaç tedavisinin sonuçlarının gözden geçirilmesine ve hastanın tedaviye yanıtının değerlendirilmesine de olanak sağlar. 12 Reçete İzlemi ve İncelemesi 3 Hastaların ilaç tabelaları bir eczacı tarafından düzenli aralıklarla izlenir ve gözden geçirilir. Denetim sonucu Reçete İzlemi ve İncelemesi E H UD 3.1 Reçete izlemi ve incelemesi için yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 3.2 Hastaların ilaç tabelaları, hasta kabulden sonra mümkün olan en kısa sürede, ideal olarak 24 saat içinde, bir eczacı tarafından izlenmekte ve gözden geçirilmektedir. Bu iş,mümkün olan hallerde, hastanın mevcudiyetinde yapılmaktadır. □ □ □ 3.3 Reçete izlemi ve incelemesi hastanın yatışı süresince yukarıda belirtildiği şekilde düzenli aralıklarla tekrarlanmaktadır. 3.4 Hasta ilaç uygulama kayıtları, ilaç verilememe durumunun belirlenmesi, hastanın ağızdan hiç ilaç alamaması veya yutma güçlüğü gibi herhangi bir sorunu çözmek için gözden geçirilmektedir. Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Reçete İzlemi ve İncelemesi Göstergeler □ □ □ □ □ □ 3.5 Eczacılar, gerekli olan hallerde, orjinal reçeteye açıklık getirmek için reçeteleri onaylamaktadır. □ □ □ 3.6 Eczacılar hastaya verilmek üzere ilgili tıbbi bilgi sistemine girilmiş bir ilacı klinik yönden kontrol ettikten sonra paraflamaktadır. Parafladıkları tarih ve saat sistem tarafından kaydedilmektedir. □ □ □ 3.7 Eczacılar tarafından reçetelerin onaylanmasına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 3.8 Bir ilaç hatası ya da eşiğinden dönülmüş bir olay meydana gelirse, bu olay yerel politikalara/prosedürlere uygun şekilde raporlanmaktadır. □ □ □ 3.9 Bir reçete ile ilişkili her türlü soru ya da sorun mutlaka o reçeteyi yazan kişiyle çözümlenmektedir. □ □ □ 13 Reçete İzlemi ve İncelemesi 3 14 Göstergeler Denetim sonucu 3.10 Hastanın kabulü sırasında yeni bir alerji/duyarlılık tespit edilirse, bu durum hastanın tıbbi notlarında reaksiyonun niteliğine göre belgelenmekte ve hastanın ilaç tablosunda uygun şekilde düzeltilmektedir. □ □ □ 3.11 Bu tartışmaların yazılı bir açıklaması, hastanın tıbbi notlarına veya eczane kayıtlarına/ profillerine gerektiği şekilde işlenmektedir. 3.12 İlk dozun dağıtımından ve hastaya verilmesinden önce tüm reçeteler bir eczacı tarafından "yüksek riskli" ilaç içerip içermediklerini kontrol etmek üzere incelenmektedir. (Acil durumlar hariç) □ □ □ □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 4 Temel Standart Gereklilikler Aşağıdaki hasta gruplarında advers ilaç reaksiyonu riski yüksektir: Çok sayıda ilaçla tedavi gören hastalar, Yaşlı hastalar. Yaşlılarda advers ilaç reaksiyonu gelişme olasılığına ilişkin 7 gösterge bulunur: 1. 4’ten fazla ilaç kullanıyor olmak, 2. 14 günden uzun süre hastanede kalmak, 3. 4’ten fazla aktif tıbbi sorunu olmak, 4. Geriatri servisi yerine genel bir tıbbi serviste yatmak, 5. Alkol kullanımı öyküsü, 6. Konfüzyon ve demans göstergesi olan Mini Mental Durum Muayenesi (Mini Mental State Examination) skorunun düşük olması, 7. Hastaneye yatış süresince hastanın tedavisine 2-4 adet yeni ilaç eklenmesi. Yenidoğanlar ve bebekler, Böbrek hastaları, Karaciğer hastaları, Araya giren hastalıklar: Örneğin AIDS hastalarında ko-trimoksazol’e karşı advers reaksiyon sıklığında artma. Kadınlar: Advers ilaç reaksiyonları kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Irk ve genetik polimorfizm: İlaçların metabolizmasında ve uç organ (ör. damarlar) etkilerinde farklılığa neden olabilir. Yüksek riskli ilaç kullanan hastalar: o Anjiyotensin-dönüştürücü enzim inhibitörleri /Anjiyotensin-II reseptör antagonistleri o Antidepresanlar (lityum dahil) o Beta blokörler o Klopidogrel o Digoksin o Diüretikler o İnsülin/Oral hipoglisemikler o Metotreksat o Steroid Yapıda Olmayan Antienflamatuvar İlaçlar (NSAİİ'ler) o Opiyatlar o Prednizolon o Antikoagülanlar/Varfarin o Enfeksiyona karşı kullanılan ilaçlar (Antienfektifler) Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) advers ilaç reaksiyonunu “ilacın insanda hastalıklara karşı profilaksi, tanı, tedavi ya da fizyolojik fonksiyonların düzeltilmesi için kullanılan dozları ile oluşan zararlı ve istenmeyen yanıt” olarak tanımlamıştır. İlaçların Güvenliliği Hakkında Yönetmelik uyarınca advers ilaç reaksiyonu bir ilaca karşı gelişen zararlı ve amaçlanmayan yanıtı ifade eder. Bu tanıma, ilacın ruhsat şartları içinde ve dışında kullanılması (doz aşımı, endikasyon dışı kullanım, kötüye kullanım, suistimal ve ilaç kullanım hataları) ve mesleki maruziyetten kaynaklanan advers reaksiyonlar da dahildir. 15 4 o Antiparkinson ilaçlar o Antiepileptikler o Klozapin o Potasyum o Zamanında verilmesi kritik kabul edilen ilaçlar Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi Yukarıda verilen bu listenin tüm riskli ilaçları kapsamadığına dikkat edilmelidir. Eczacılar advers ilaç reaksiyonlarının önlemesi, saptanması, değerlendirilmesi, yönetimi ve raporlanmasına katkıda bulunurlar. Etkinlik Dayanak / Kaynak 4.1 Advers ilaç reaksiyonlarının izlenmesi ve bildirimi için standart bir çalışma prosedürü bulunmalıdır. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: 4.2 Advers ilaç reaksiyonu riski yüksek hastalar belirlenmeli ve izlenmelidir. 4.3 Sık veya ciddi advers reaksiyona neden olan ilaçlar yakından izlenmelidir. - Eczacının görev ve yetkileri (Madde 6/d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d) İyi Farmakovijilans Uygulamaları Kılavuzu (İFU), Modül-I, Advers İlaç Reaksiyonlarının Yönetimi ve Bildirimi 4.4 Hastaneye advers ilaç reaksiyonu nedeniyle yatırılan bir hastanın bu durumu hastanın tıbbi notlarında belgelenmelidir. 4.5 Advers ilaç reaksiyonları mültidisipliner ekip içinde müzakere edilmeli ve yeniden yaşanmalarını önlemek için kullanılan yerel kılavuza uygun olarak hastaların tıbbi notlarına veya ilaç tablolarına kaydedilmelidir. İyi Farmakovijilans Uygulamaları Kılavuzu (İFU), Modül II – Ek İzleme "Advers ilaç etkilerinin, TİTCK İlaç Yan Etkisi Bildirimi çerçevesinde bildirimi yapılmalıdır. İlaçların Güvenliliği Hakkında Yönetmelik Bilinen başlıca advers ilaç reaksiyonları şunlardır: İlaç Güvenliği Rehberi 4.6 Tedavide uzun süredir kullanılmakta olan, iyi bilinen ilaç ve aşılara karşı gelişen tüm ciddi şüpheli advers reaksiyonlar: o Hastanede yatmayı gerektiren ya da hastanede yatma süresinin uzamasına neden olanlar, o Yaşamı tehdit edenler, o Sakatlık/iş göremezlik ile sonuçlananlar, o Doğumsal kusur/konjenital anomaliye neden olanlar, o Ölümle sonuçlananlar, o Tıbbi açıdan önemli olay niteliğinde olanlar. Ek izlemeye tabi ilaçlara (ters eşkenar siyah üçgen işareti taşıyan ilaçlar) bağlı olabileceğinden şüphelenilen tüm advers reaksiyonlar (ciddi olarak değerlendirilmeyenler de dahil olmak üzere), İyi bilinen veya yeni tedaviye girmiş ilaç ya da aşılara bağlı olarak çocuklarda görülen tüm şüpheli advers reaksiyonlar. 4.7 Hastalar taburcu edilirken yaşadıkları advers ilaç reaksiyonlarını yeniden yaşamalarını önlemek için, gerektiğinde hastanedeki doktor veya sorumlu eczacı tarafından hastanın bağlı olduğu aile hekimine hastanın yaşadığı advers ilaç reaksiyonları konusunda bilgi verilir ve gerekli uyarılar yapılır. İyi Farmakovijilans Uygulamaları Kılavuzu (İFU), Ek-I, Tanımlar - Kod: SİY03, SİY08, SİY09 Hastane Hizmet Kalite Standartları: Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY09 (SİY09.01; SİY09.02; SİY09.03; SİY09.04) İleri Düzey Gereklilikler 4.8 16 Etkinlik Dayanak / Kaynak Hastalar taburcu edilirken yaşadıkları advers ilaç reaksiyonlarını yeniden yaşamalarını önlemek için, gerektiğinde, hastanedeki sorumlu eczacı tarafından eczacılık hizmetlerini aldıkları serbest eczaneye bilgi verilir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri (Madde 6/d) Etkinlik 4.9 Ciddi ilaç advers reaksiyonu yaşayan hastalara sorumlu eczacı tarafından yazılı bilgi ve hazırlanan bir “Advers İlaç Reaksiyonu Uyarı Kartı” verilir. Dayanak / Kaynak - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d) İlaçların Güvenliliği Hakkında Yönetmelik 4 Hastane Hizmet Kalite Standartları: Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Esasları (5.b.15; 5.b.16; 5.b.17) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SPS14 (SPS14.01; SPS14.02; SPS14.03) Önemi İlaçların güvenli bir şekilde kullanımlarının sağlanması amacıyla advers reaksiyonların ve yarar/risk dengelerinin sistematik bir şekilde izlenmesi, bu hususta bilgi toplanması, kayıt altına alınması, değerlendirilmesi, arşivlenmesi, taraflar arasında irtibat kurulması ve ilaçların yol açabileceği zararın en az düzeye indirilebilmesi için gerekli tedbirlerin alınması gerekir. Farmakovijilans, advers reaksiyonların ve ilaçla ilgili diğer sorunların tespit edilmesi, değerlendirilmesi, anlaşılması ve önlenmesine yönelik yürütülen faaliyetler ve bilimsel çalışmalardır. Eczacılar advers ilaç reaksiyonlarının önlenmesinde, saptanmasında, değerlendirilmesinde, yönetiminde ve farmakovijilans çerçevesinde raporlanmasında önemli görevler üstlenirler. Burada klinik eczacılık hizmeti olarak hasta bakımından önem verilmesi gereken konu, advers ilaç reaksiyonlarının önlenmesi ve daha önce advers ilaç reaksiyonu yaşamış hastalarda bunların yeniden yaşanmasını önlemek olmalıdır. Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının 17 Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi, Saptanması, Değerlendirilmesi ve Yönetimi Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi 4 18 Eczacılar advers ilaç reaksiyonlarının önlemesine, saptanmasına, değerlendirilmesine, yönetimine ve raporlanmasına katkıda bulunurlar. Göstergeler Denetim sonucu Advers İlaç Reaksiyonları E H UD 4.1 Advers ilaç reaksiyonlarının izlenmesi ve bildirimi için standart bir çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 4.2 Advers ilaç reaksiyonu riski yüksek hastalar belirlenmekte ve izlenmektedir. □ □ □ 4.3 Sık veya ciddi advers reaksiyonlara neden olan ilaçlar yakından izlenmektedir. □ □ □ 4.4 Hastaneye advers ilaç reaksiyonu nedeniyle yatırılan bir hastanın bu durumu hastanın tıbbi notlarında belgelenmektedir. □ □ □ 4.5 Advers ilaç reaksiyonları mültidisipliner ekip içinde müzakere edilmekte ve yeniden yaşanmalarını önlemek için kullanılan yerel kılavuza uygun olarak hastaların tıbbi notlarına veya ilaç tablolarına kaydedilmektedir. □ □ □ 4.6 Advers ilaç etkilerinin, TİTCK İlaç Yan Etkisi Bildirimi çerçevesinde bildirimi yapılmaktadır. □ □ □ 4.7 Hastalar taburcu edilirken yaşadıkları advers ilaç reaksiyonlarını yeniden yaşamalarını önlemek için, gerektiğinde, hastanedeki doktor veya sorumlu eczacı tarafından hastanın bağlı olduğu aile hekimine hastanın yaşadığı advers ilaç reaksiyonları konusunda bilgi verilmekte ve gerekli uyarılar yapılmaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Göstergeler Denetim sonucu 4.8 Hastalar taburcu edilirken yaşadıkları advers ilaç reaksiyonlarını yeniden yaşamalarını önlemek için, gerektiğinde, hastanedeki sorumlu eczacı tarafından eczacılık hizmetlerini aldıkları serbest eczaneye bilgi verilmektedir. □ □ □ 4.9 Ciddi ilaç advers reaksiyonu yaşayan hastalara sorumlu eczacı tarafından yazılı bilgi ve hazırlanan bir “Advers İlaç Reaksiyonu Uyarı Kartı” verilmektedir. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 4 Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi 19 5 İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi Temel Standart Gereklilikler İlaç etkileşmesi, bir ilacın etkilerinin diğer bir ilaç, yiyecekler, içecekler ya da bazı çevresel kimyasal faktörlerin etkisiyle değişikliğe uğraması sonucu ortaya çıkar. Eczacı hastanın ilaç tedavisini izleyip değerlendirirken, potansiyel ve güncel ilaç etkileşmelerini izler. Etkinlik Dayanak / Kaynak 5.1 İlaç etkileşmelerinin önlenmesi, değerlendirilmesi ve yönetimi için yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmalıdır. 5.2 Eczacı bir hastanın ilaç tedavisini değerlendirirken ilaç etkileşmesi riski bulunan hastaları belirlemeli ve bunların yönetimi için uygun yöntemler önermelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7-(1)/a, b ,c, ç, d 5.3 5.4 5.5 Klinik bakımdan önemli ilaç etkileşmesi potansiyeli taşıyan ilaçlar reçetelendiğinde, reçeteyi yazan doktora ve diğer ilgili sağlık uzmanlarına gerekli bilgilendirmede bulunulmalıdır. Eczacılar hastanın bilinen önemli klinik ilaç etkileşmelerine ilişkin bilgileri onun tıbbi notlarında ayrıntılı olarak belgelendirmelidir. Advers sonuçları olan ilaç etkileşmelerini kurumun vaka bildirme politikasına uygun olarak rapor etmeli ve tekrarını önlemek için gereken önlemleri almalıdır. ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKSHastane, 2015) - Kod: SİY01 - Kod: SİY03 (SİY03.01) - Kod:SİY05 - Kod:SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 - Kod:SİY14 İlaç Güvenliği Rehberi - Kod: SİY03 - Kod: SİY08 - Kod: SİY09 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi İlaç etkileşmesi hastanın ilaca verdiği yanıt, gıdalar, beslenme takviyeleri, ilaç formülasyonunda bulunan eksipiyanlar, çevresel faktörler, diğer ilaçlar veya hastalıklar tarafından değiştirildiğinde ortaya çıkar. İlaçlar arasındaki etkileşmeler (ilaç-ilaç etkileşimleri) yararlı veya zararlı nitelikte olabilir. Zararlı ilaç etkileşmeleri ilaçların etkilerinin kontrol dışı şiddetlenmesine veya zayıflamasına, advers etkilerin görülme sıklığının artmasına ve laboratuvar test sonuçlarının yanlış yorumlanmasına neden olabilir. Zararlı ilaç-ilaç etkileşimleri, hastaneye kaldırma gerektiren advers ilaç reaksiyonlarının %10-20'sinin nedenini oluşturur. Potansiyel ilaç etkileşimlerinin çoğu klinik farmakoloji ve iyi klinik bakım ilkelerinin uygulanmasıyla öngörülebilir. İlaç değiştirme sırasında (ör. tedaviye ilaç eklenmesi veya kullanılmakta olan ilacın değiştirilmesi), ilaç etkileşmelerinin önlenmesi, değerlendirilmesi ve yönetimi için mevcut yerel standart çalışma prosedürüne göre bir klinik eczacı tarafından gereken incelemenin yapılması ve sağlık ekibi üyelerinin gereken dikkati göstermesi, hastada önemli zarara yol açmaksızın ilaç etkileşmelerinin tanımlanmasını ve önlenmesini sağlar. 20 İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimi Eczacılar hastanın ilaç tedavisini izleyip değerlendirirken, potansiyel ve güncel ilaç etkileşmelerini izler. Denetim sonucu İlaç etkileşmelerinin önlenmesi, değerlendirilmesi ve yönetilmesi E 5.1 İlaç etkileşmelerinin önlenmesi, değerlendirilmesi ve yönetimi için yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 5.2 Eczacılar ilaç etkileşmesi riski bulunan hastaları belirlemektedir ve bunların yönetimi için uygun yöntemleri önermektedir. □ □ □ H UD 5.3 Klinik olarak önemli ilaç etkileşmesi olan ilaçlar reçetelendiğinde, eczacılar reçeteyi yazan doktora ve diğer ilgili sağlık uzmanlarına gerekli bilgilendirmede bulunmaktadır. 5.4 Eczacılar hastanın bilinen önemli klinik ilaç etkileşmelerine ilişkin bilgileri onun tıbbi notlarında ayrıntılı olarak belgelendirmektedir. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi Göstergeler 5 □ □ □ 5.5 Eczacılar advers sonuçları olan etkileşmeleri kurumun vaka bildirme politikasına uygun olarak bildirmekte ve tekrarını önlemek için gereken önlemleri almaktadır. □ □ □ 21 6 Temel Standart Gereklilikler Terapötik İlaç İzlemi Eczacılar, serum konsantrasyonları ile terapötik ve advers etkileri arasında yakın ilişki olduğu bilinen ilaçlarla yapılan tedaviyi optimize etmek için Terapötik İlaç İzlemi uygularlar. 6.1 Etkinlik Dayanak / Kaynak Terapötik ilaç izlemi için yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmalıdır. Standart çalışma prosedürü şunları içermelidir: Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri (Madde Terapötik ilaç izlemi talebinde bulunma yöntemi Terapötik ilaç izlemi gerektiren ilaçların listesi Terapötik ilaç izleminden yarar görecek hastaların belirlenme yöntemi 6.2 6.3 Eczacılar terapötik yararı maksimize etmek ve advers etkilerin minimum düzeyde kalmasını sağlamak için optimum ilaç dozajının belirlenmesini sağlamalıdır. Eczacılar hastadan alınacak kan örneklerinin zamanlaması, doz ayarlaması, ilgili laboratuvar sonuçlarının izlenmesi ve sonuçta ortaya çıkan terapötik etkiler konusunda danışmanlık yapmalıdır. 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 İlaç Güvenliği Rehberi - Kod: SİY03 - Kod: SİY08 - Kod: SİY09 (SİY09.01; SİY09.02; SİY09.03; SİY09.04) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz İleri Düzey Gereklilikler 6.4 Etkinlik Dayanak / Kaynak Eczacılar terapötik ilaç izlemi ile ilgili klinik alanlarda uzmanlaşmalıdır. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.6; 5.b.18) Önemi Terapötik ilaç izlemine başlamadan önce arzulanan terapötik sonucun belirlenmesi gerekir. Çünkü belirli bir ilaç için hedeflenen serum konsantrasyonu, arzulanan klinik sonuca bağlı olabilir. 22 Terapötik ilaç izlemi hastanın tedaviyle uyumunun değerlendirilmesi amacıyla da kullanılabilir. Terapötik ilaç izlemi mutlaka hastanın klinik yönden kontrolu ile bağlantılı olarak yapılmalıdır. Terapötik ilaç izlemi şu parametreleri kapsar: Fiziki işaretler ve klinik belirtiler İlaç tedavisinin terapötik açıdan uygunluğu İlaç tedavisinde terapötik tekrar olup olmaması İlacın veriliş yolunun ve yönteminin uygunluğu Hastanın reçetelenen ilaçlara uyumluluğu Potansiyel ve güncel ilaç etkileşmeleri Klinik ve laboratuvar test sonuçları 6 Terapötik İlaç İzlemi 23 Terapötik İlaç İzlemi Terapötik İlaç İzlemi 6 Eczacılar, serum konsantrasyonları ile terapötik ve advers etkileri arasında yakın ilişki olduğu bilinen ilaçlarla yapılan tedaviyi optimize etmek için Terapötik İlaç İzlemi uygularlar. Göstergeler Denetim sonucu Terapötik İlaç İzlemi E H UD 6.1 Terapötik ilaç izlemi için yerel bir standart çalışma prosedürü bulunmaktadır. Standart çalışma prosedürü şunları içermektedir: Terapötik ilaç izlemi talebinde bulunma yöntemi Terapötik ilaç izlemi gerektiren ilaçların listesi Terapötik ilaç izleminden yarar görecek hastaların belirlenme yöntemi 6.2 Eczacılar terapötik yararı maksimize etmek ve advers etkilerin minimum düzeyde kalmasını sağlamak için optimum ilaç dozajının belirlenmesini sağlamaktadır. □ □ □ □ □ □ 6.3 Eczacılar hastadan alınacak kan örneklerinin zamanlaması, doz ayarlaması, ilgili laboratuvar sonuçlarının izlenmesi ve sonuçta ortaya çıkan terapötik etkiler konusunda danışmanlık yapmaktadır. □ □ □ 6.4 Eczacılar terapötik ilaç izlemi ile ilgili klinik alanlarda uzmanlaşmaktadır. 24 □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 7 Temel Standart Gereklilikler Eczacılar ilaç hatalarının önlenmesine, belirlenmesine, yönetimine ve raporlanmasına katkıda bulunurlar. Dayanak / Kaynak 7.1 İlaç hatalarının önlenmesi, belirlenmesi, yönetimi ve raporlanması hakkında yerel standart çalışma prosedürleri bulunmalıdır. 7.2 Eczacılar ilaç hatalarının önlenmesi, belirlenmesi, yönetimi ve raporlanması süreçlerinde hekim, hemşire, ebe ve ilgili diğer sağlık çalışanları ile işbirliği yapmalıdır. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 7.3 Fark edilen bütün ilaç hatalarının bildirimi kuruluşun hata raporlama politikasına uygun olarak yapılmalıdır. 7.4 İlaç hatalarının ilgili diğer sağlık profesyonelleri tarafından bildirimi teşvik edilmelidir. 7.5 İlaç hatası yönetiminde “sistem yaklaşımı6” desteklenmeli ve teşvik edilmelidir. 7.6 İlaçların güvenli kullanımını destekleyen politikalar uygulanmalı ve bu politikalara uyulması sağlanmalıdır. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13 - İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde b ve d) - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) İlaç Hatalarının Önlenmesi Etkinlik Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY10 (SİY10.01; SİY10.02; SİY10.03; SİY10.04) - Kod: SİY14 (SİY14.01; SİY14.02; SİY14.03) - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 İlaç Güvenliği Rehberi - Kod: SİY03 - Kod: SİY08 - Kod: SİY09 (SİY09.01; SİY09.02; SİY09.03; SİY09.04) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Sistem yaklaşımı (systems approach): Yönetim olaylarını tek tek incelemek kadar, bu olaylar arasındaki ilişkilerin ve karşılıklı etkileşimin incelenmesinin önemini ve bir kurumdaki dış ve iç faktörlerin interaktif ve birbirine bağımlı doğasını vurgulayan düşünce dizisi. 6 25 İleri Düzey Gereklilikler İlaç Hatalarının Önlenmesi 7 26 Etkinlik Dayanak / Kaynak 7.7 İlaçlarla ilgili risk, klinik sorumluluklar çerçevesinde proaktif olarak tanımlanmalı ve yönetilmelidir. 7.8 Bölgesel karşılaştırmaların yapılabilmesi için ilaç hatası verilerinin bildirimi yapılmalıdır. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.4) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY09 (SİY09.01; SİY09.02; SİY09.03; SİY09.04) Önemi Hastaların zarar görme nedenleri arasında en önlenebilir olanlardan biri ilaç hatalarıdır. İlaç hatası, ‘‘ilaç sağlık çalışanının, hastanın veya üreticinin kontrolünde olmasına rağmen, hastanın ilaçtan zarar görmesine ya da uygun olmayan ilacı almasına sebep olan önlenebilir bir olay’’ olarak tanımlanır. İlaç hataları sonucunda hastalar sadece zarar görmekle kalmaz yaşamlarını da kaybedebilirler. İlaç hatası, hasta güvenliğini etkileyen en yaygın hata tipi olmasının yanında tıbbi hatalar arasında da en yaygın hata tipidir. İlaç hatasının kaynağı sağlık çalışanının uygulaması, sağlık bakım ürünü, uygulama ya da reçeteleme, ilaç isteminin (order) iletimi, ürünün etiketlenmesi, paketlenmesi, adlandırılması, bileşim haline getirilmesi, ayrıca dağıtım, eğitim, izlem ve kullanım sistemlerinin herhangi biri olabilir veya klinik eczacılık faaliyetlerinin bir parçası olarak meydana gelebilir. Eczacı hastaların ilaç hatalarından korunması konusunda güvenli ilaç kullanımını teşvik ederek tamamlayıcı bir işlev görür. Tekrar yaşanmaması için olayın hastaya yansıyıp yansımadığına veya hastada zarara neden olup olmadığına bakılmaksızın bütün ilaç hatalarının bilidirilmesi önemlidir. İlaç hatalarının Önlenmesi, Belirlenmesi, Yönetimi ve Raporlanması Eczacılar ilaç hatalarının önlenmesine, belirlenmesine, yönetimine ve raporlanmasına katkıda bulunurlar. Denetim sonucu İlaç Hatalarının Önlenmesi, Belirlenmesi, Yönetimi ve Raporlanması E 7.1 İlaç hatalarının önlenmesi, belirlenmesi, yönetimi ve raporlanması hakkında yerel standart çalışma prosedürleri bulunmaktadır. □ □ □ H UD 7.2 Eczacılar ilaç hatalarının önlenmesi, belirlenmesi, yönetimi ve raporlanması süreçlerinde hekim, hemşire, ebe ve ilgili diğer sağlık çalışanları ile işbirliği yapmaktadır. 7.3 Fark edilen bütün ilaç hatalarının bildirimi kuruluşun hata raporlama politikasına uygun olarak yapılmaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı İlaç Hatalarının Önlenmesi Göstergeler 7 □ □ □ 7.4 İlaç hatalarının ilgili diğer sağlık profesyonelleri tarafından bildirimi teşvik edilmektedir. □ □ □ 7.5 İlaç hatası yönetiminde “sistem yaklaşımı” desteklenmekte ve teşvik edilmektedir. □ □ □ 7.6 İlaçların güvenli kullanımını destekleyen politikalar uygulanmakta ve bu politikalara uyulması sağlanmaktadır. □ □ □ 7.7 İlaçlarla ilgili risk, klinik sorumluluklar çerçevesinde proaktif olarak tanımlanmakta ve yönetilmektedir. □ □ □ 7.8 Bölgesel karşılaştırmaların yapılabilmesi için ilaç hatası verilerinin bildirimi yapılmaktadır. □ □ □ 27 8 Temel Standart Gereklilikler Multidisipliner Çalışma Eczacılar sağlık ekibinin bir üyesi olarak servis vizitlerine ve klinik toplantılarına katılırlar. 8.1 Etkinlik Dayanak / Kaynak Servis vizitlerinde ve klinik toplantılarında eczacıların katılımı için yerel bir standart çalışma prosedürünün bulunması gerekir. Bu standart çalışma prosedürü eczacıların görevlerini ve klinik ve iletişim becerilerini nasıl kullanmaları gerektiğine ilişkin açıklamaları da içermelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: 8.2 Eczacılar, en fazla etkili olabilecekleri ve konuyla ilgili en gerekli bilgileri toplayabilecekleri servis vizitlerine ve multidisipliner klinik toplantılara rutin olarak katılırlar. 8.3 Eczacılar servis vizitleri sırasında: Kanıta dayalı ilaç bilgisi sağlar Akılcı ilaç tedavisini teşvik eder Karar verme aşamasında reçeteleme sürecine katkıda bulunur Farmasötik bakım konularını belirler Hastanın savunucusu olarak hizmet eder - Eczacının görev ve yetkileri (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği; B – Servis Hizmetleri, Madde 13; İ – Eczacıların Görev ve Yetkileri, Madde 122/b ve d. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02) - Kod: SİY03 (SİY03.01) - Kod:SİY05 (SİY05.01; SİY05.02; SİY05.03; SİY05.04; SİY05.05) - Kod: SİY08 - Kod:SİY14 - Kod: SHB13 (SHB13.04) - Kod: SHB14 (SHB14.02) - Kod: SHB15 (SHB15.01; SHB15.02; SHB15.03) - Kod: SHB18 (SHB18.01; SHB18.02) Önemi Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe konulan Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğine göre servis hizmetleri uzman, uzmanlık eğitimi görenler, hemşire ile eczacı, diyetisyen, fizyoterapist, psikolog gibi branşla ilgili diğer meslek mensupları tarafından birlikte yürütülen bir ekip çalışması olup, hastaya en iyi koşullarda, güvenilir araçlarla isabetli teşhisi koyarak, bakımının ve en kısa zamanda tedavisinin sağlanmasını, eğitim hastanelerinde ayrıca servis içi hasta başı eğitimlerini de gerçekleştirmeyi amaçlar. Servis vizitlerine katılım: 28 Eczacıyı hastanın klinik detaylarını, tedavi planını ve arzulanan sonuçlarını daha iyi anlaması konusunda bilgilendirir. Reçeteleme noktasında eczacının hastanın ilaç tedavisine ilişkin eczacılık alanını ilgilendiren konularda bilgi sunmasına olanak sağlar. Eczacının ilaç seçimi, tedavinin uygulanması ve izlenmesine ilişkin katkıları nedeniyle reçetelemeyi optimize eder. Hastanın taburcu planlamasının daha iyi yapılmasına katkıda bulunur. Multidisipliner Çalışma 8 Eczacılar sağlık ekibinin bir üyesi olarak servis vizitlerine ve klinik toplantılarına katılırlar. Denetim sonucu Multidisipliner Çalışma E H Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı UD 8.1 Servis vizitlerinde ve klinik toplantılarında eczacıların katılımı için yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. Bu standart çalışma prosedürü eczacıların görevlerini ve klinik ve iletişim becerilerini nasıl kullanmaları gerektiğine ilişkin açıklamaları da içermektedir. 8.2 Eczacılar, en fazla etkili olabilecekleri ve konuyla ilgili en gerekli bilgileri toplayabilecekleri servis vizitlerine ve multidisipliner klinik toplantılara rutin olarak katılmaktadır. □ □ □ Multidisipliner Çalışma Göstergeler □ □ □ 8.3 Eczacılar servis vizitleri sırasında: 8.3.1 Kanıta dayalı ilaç bilgisi sağlamaktadır. 8.3.2 Akılcı ilaç tedavisini teşvik etmektedir. □ □ □ □ □ □ 8.3.3 Karar verme aşamasında reçeteleme sürecine katkıda bulunmaktadır. □ □ □ 8.3.4 □ □ □ Farmasötik bakım konularını belirlemektedir. 8.3.5 Hastanın savunucusu olarak hizmet etmektedir. □ □ □ Eczacıların 8.2 ve 8.3’te belirtilen faaliyetleri bulundukları girişim verileri ile ölçülür ve değerlendirilir. 29 9 Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması Temel Standart Gereklilikler Eczacıların, sağlık hizmeti sunucularının, hastaların ve/veya bakıcılarının gereksinimlerini karşılamak üzere ilaçlara ilişkin konularda kanıta dayalı uygun bilgi sağlama ve öneride bulunma yükümlülükleri vardır. Etkinlik Dayanak / Kaynak 9.1 Eczacıların ilaç danışmanlığı sağlamalarına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. 9.2 Eczacılar ilaç seçiminin yerel kılavuzlara, formülerlere, bölgesel sözleşmelere, farmakoekonomik incelemelere ve mümkünse ilacın bulunabilirlik durumuna göre olmasını sağlamalıdır. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 9.3 Tüm eczacıların ilaç danışmanlığı taleplerine sistemli ve zamanında cevap vermek üzere eğitilmeleri gerekir. 9.4 Eczacılar ilaçlar hakkında doğru, talep edilen kapsam ve derinlikte kanıta dayalı ilaç bilgisi sağlamalıdır. 9.5 Eczacılar mevcut güncel ilaç bilgi kaynakları ve bunların kullanımları hakkında bilgi ve deneyim sahibi olmalıdır. 9.6 Eczacılar gerektiğinde ve mümkün olan hallerde bir ilaç danışma merkezinin deneyimlerinden ve kaynaklarından yararlanmalıdır. 9.7 İlaçlar hakkında bilgi sağlayan ve önerilerde bulunan eczacılar kişiler arası iletişim becerileri ve teknikleri konusunda yetkin olmalıdır. 9.8 Eczacılar danışmanlık sürecinde acil hasta bakımını ilgilendiren sorulara öncelik vermelidir. 9.9 Eczacılar tıbbi ürünler ve tedaviler ile ilişkili tüm yenilik, değişiklik ve gelişmeleri takip etmelidir. 9.10 Eczacılar danışmanlık sürecinde sağladıkları bilgilerin ilgili duruma ve talep edene uygun formatta (ör. e-posta, resmi mektup, telefon) olmasına özen göstermelidir. 9.11 Eczacılar sundukları danışmanlığı uygun ortamda belgelendirmelidir. (ör. hastanın tıbbi notları ve/veya ilaç bilgi sorgulama formu). 9.12 Eczacılar ilaç danışmanlığına aşağıdaki hizmetleri ile proaktif olarak katılırlar: Eğitim ve uygulamalı eğitim hizmetleri, İlaç danışmanlığına ilişkin yayınlar. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi Eczacılar hasta bakımına ilaç danışmanlığı yaparak katkıda bulunurlar ve böylece ilaç tedavisinin optimizasyonuna destek olurlar. Bu işlevleri hastalarda güvenli ve etkili ilaç kullanımının temelini oluşturur. Eczacıların ilaç bilgisi sağlama ve danışmanlık faaliyetleri şunlardır: 30 Sağlık hizmeti sunucularına, hastalara ve bakıcılara ilaçlar hakkında bilgi vermek ve önerilerde bulunmak, Güvenlilik, maliyet ve hasta ile ilişkili faktörleri de göz önünde bulunduran kanıta dayalı formüler ve reçeteleme kılavuzları oluşturmak ve bunların devamlılığını sağlamak, İlaç yönetişim faaliyetlerini geliştirmek ve bunlara katılmak (ör. ilaç hatalarının bildirimi), Advers ilaç reaksiyonları hakkında bilgi sağlamak, İlaçlarla ilgili politika ve prosedürleri geliştirmek, İlaç kullanımının optimize edilmesi için hastaların ve sağlık hizmeti sunucularının davranışlarını uygun yönde değiştirmek üzere yöntemler geliştirmek, Hastaları, bakıcıları ve sağlık hizmeti sunucularını eğitmek amacıyla ilaç kullanımı ile ilgili bültenler ve hasta bilgilendirme dokümanları yayımlamak ve emek kaybından kaçınmak için yayımlanan bu bilgileri ilgili sağlık sunucuları ile paylaşmak, İlaç kullanım değerlendirmeleri yapmak, Sağlık hizmeti sunucularını ilaçlarla ilişkili politikalar ve prosedürler konusunda eğitmek, Diğer sağlık çalışanlarının sürekli mesleki gelişim çerçevesindeki eğitimlerine katkıda bulunmak, Eczacılık öğrencileri, ikinci eczacılar ve genç eczacıların yetiştirilmesine destek olmak, Onaylanmamış ilaçlarla ilgili yasal ve etik konularda ve ruhsatlı ilaçların ürün lisansı dışındaki kullanımları konusunda danışmanlık yapmak, Etkin bir araştırma ve denetim programı geliştirilmek ve bunun sürdürülmesini sağlamak. Bilgi sunumu veya danışmanlık hizmeti eczacı tarafından başlatılabilir. Örneğin bir terapötik ilaç izlemi sonucunda elde edilen bulgular veya sağlık hizmeti sunucularının, hasta veya bakıcısının sorduğu bir soruya yanıt olarak ortaya çıkan durum çerçevesinde bilgi sunumu ve danışmalık hizmeti eczacının inisiyatifi ile başlatılabilir. İlaç danışmanlığı özellikle şu ilaçlar açısından yararlıdır: Onaysız, piyasaya yeni sürülen veya hakkında çok az bilgi olan ilaçlar, Kullanımları özel koşulları gerektiren ve bu koşullar sağlanmadığı takdirde hastada istenmeyen etkilere yol açabilecek ilaçlar, Sağlık hizmeti sunucusunun kısıtlı deneyim sahibi olduğu ilaçlar. Eczacılar kendi mesleki yetkinlik sınırlarının bilincinde olmalı ve ek bilimsel destek için ilgili merci veya ilaç danışma merkezlerine başvurmaları gereken durumları belirleyebilmelidirler. 9 Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması 31 Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması 9 Eczacıların, sağlık hizmeti sunucularının, hastaların ve/veya bakıcılarının gereksinimlerini karşılamak üzere ilaçlara ilişkin konularda kanıta dayalı uygun bilgi sağlama ve öneride bulunma yükümlülükleri vardır. Göstergeler Denetim sonucu Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması E H UD 9.1 Eczacıların ilaç danışmanlığı sağlamalarına ilişkin yerel standart çalışma prosedürleri mevcuttur. □ □ □ 9.2 Eczacılar ilaç seçiminin yerel kılavuzlara, formülerlere, bölgesel sözleşmelere, farmakoekonomik incelemelere ve mümkünse ilacın bulunabilirlik durumuna göre olmasını sağlamaktadır. □ □ □ 9.3 Tüm eczacılar ilaç danışmanlığı taleplerine sistemli ve zamanında cevap vermek üzere eğitilmektedir. □ □ □ 9.4 Eczacılar ilaçlar hakkında doğru, talep edilen kapsam ve derinlikte kanıta dayalı ilaç bilgisi sağlamaktadır. (İlaç danışma sorgulama kayıtları ile ölçülür ve değerlendirilir.) □ □ □ 9.5 Eczacılar mevcut güncel ilaç bilgi kaynakları ve bunların kullanımları hakkında bilgili ve deneyim sahibidir. (İlaç danışma sorgulama kayıtları ile ölçülür ve değerlendirilir.) □ □ □ 9.6 Eczacılar gerektiğinde ve mümkün olan hallerde bir ilaç danışma merkezinin deneyimlerinden ve kaynaklarından yararlanmaktadır. 9.7 İlaçlar hakkında bilgi sağlayan ve önerilerde bulunan eczacılar kişiler arası iletişim becerileri ve teknikleri konusunda yetkindir. (Akran değerlendirmesi ile ölçülür.) □ □ □ □ □ □ 9.8 Eczacılar danışmanlık sürecinde acil hasta bakımını ilgilendiren sorulara öncelik vermektedir. (İlaç danışma sorgulama kayıtları ile ölçülür.) 32 □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Göstergeler Denetim sonucu □ □ □ 9.10 Eczacılar danışmanlık sürecinde sağladıkları bilgilerin ilgili duruma ve talep edene uygun formatta (ör. e-posta, resmi mektup, telefon) olmasına özen göstermektedir. (İlgili eczacının yetkinliğini ölçen bir ilaç danışma eczacısı tarafından, tamamlanmış ilaç danışma talep formlarının rastgele bir örneği değerlendirilerek ölçülür.) □ □ □ 9.11 Eczacılar sundukları danışmanlığı uygun ortamda belgelendirirler (ör. hastanın tıbbi notları ve/veya ilaç bilgi sorgulama formu). □ □ □ 9.12 Eczacılar ilaç danışmanlığına aşağıdaki hizmetleri ile proaktif olarak katılırlar: Eğitim ve uygulamalı eğitim hizmetleri İlaç danışmanlığına ilişkin yayınlar □ □ □ Hedef tarih Tamamlandı 9 Eczacılar Tarafından İlaç Danışmanlığı Sağlanması 9.9 Eczacılar tıbbi ürünler ve tedavilerle ilişkili tüm yenilik, değişiklik ve gelişmeleri takip etmektedir. (Sürekli mesleki gelişim kayıtları ile ölçülür.) Yorumlar/Yapılması Gerekenler 33 Taburculuk 10 Temel Standart Gereklilikler Eczacı, hastaya taburcu edilirken verilen tüm ilaçların klinik açıdan doğru ve uygun olmasını sağlar. Reçete edilen ilaçların tedarik edilerek hastaya teslim edilmesini sağlar ve kullanımları hakkında doğru ve güncel bilgi verir. Taburculuk sürecinde hastaya verilen ilaçlara ait doğru ve güncel bilgiler birinci basamak sağlık hizmet sunucularına güvenli ve etkili bir şekilde iletilir. Etkinlik Dayanak / Kaynak 10.1 Eczacıların, hastanın taburculuğu sırasındaki sorumluluklarına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. 10.2 Eczacı taburcu planlamasına aktif olarak katılmalıdır. 10.3 Eczacı, taburcu olmadan önce hastanın güncel farmasötik bakım planını gözden geçirmeli ve farmasötik bakım gerektiren problemleri belirlemelidir. Bakımın sürekliliğini sağlamak ve yapılan düzenlemelerin yerindeliğini güvence altına almak için birinci basamak sağlık hizmet sunucuları ile irtibata geçmelidir. Tüm bu faaliyetler eczacı tarafından icra edilen klinik etkinlikler olarak kaydedilmelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 10.4 Eczacı, hasta taburcu edilirken reçetelenen bütün ilaçların klinik açıdan doğru ve uygun olduğunu kontrol etmelidir. 10.5 Taburcu edilen hastalara amaca uygun bir epikriz (çıkış özeti) verilmelidir. Eczacılar hasta taburcu edilirken verilen epikrizi ve birinci basamak sağlık hizmet sunucularına yönelik aşağıda detayları verilen basılı veya elektronik klinik bilgileri kontrol etmelidir: Hastanın kullanmakta olduğu ilaçlar Hastanın kullanmakta olduğu ilaçlarında yapılan değişiklikler ve bunların gerekçesi İlaçların birinci basamak sağlık hizmeti kapsamında tedarik edilebilmesi için gerekli bilgiler İzlem gereklilikleri (ör. varfarin) Bu bilgilerin bir kopyası hastanın tıbbi kayıtlarında dosyalanmalıdır. 10.6 Eczacı taburcu edilen hastaya yerel mevzuata ve kılavuzlara uygun miktarda ilaç verilmesini sağlamalıdır. 10.7 Eczacı, hastaya reçetelenen ilaçları konusunda gereken eğitimi vermeli ve özellikle riskli durumu olan ya da daha önce ilaç tedavi uyumsuzluğu yaşamış hastaların reçetelenen tedaviye bağlı kalmaları için ihtiyaç duydukları desteği almalarını sağlamalıdır. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz İleri Düzey Gereklilikler 10.8 Etkinlik Dayanak / Kaynak Hastanın eczane çalışma saatleri dışında taburcu edilmesi durumunda, taburculuk süreci bir eczacı tarafından izleyen iş günü takip edilmelidir. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) - M – Hastaların Çıkartılması, Madde 76 Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: DTA05 34 Etkinlik Dayanak / Kaynak - Kod: KEY05 (KEY05.01; KEY05.02; KEY05.03) - Kod: SHB01 (SHB01.01) - Kod: SHB06 (SHB06.01; SHB06.02) - Kod: SHB11 (SHB11.06) - Kod: SAS11 (SAS11.01; SAS11.02) Taburculuk planlaması hastayı evde ya da diğer bir kurumda hastane sonrası bakıma hazırlamak için oluşturulan, sürekli bakım sürecinin bir parçasıdır. Bu dönemde hastanın taburculuk sonrası bakımının kendisi, aile üyeleri ya da sağlık personelince gerçekleştirilmesine yönelik düzenlemeler yapılır. Klinik eczacılık açısından taburculuk planlaması hastaya verilen ilaçların temin edilememesi nedeniyle taburculuğun gecikmesini önler; hastanın ilaç tedavisinin sürekliliğine ve hasta güvenliğine katkıda bulunur. Bu nedenle, hasta güvenliğinin sürdürülmesini sağlayacak yöntemlerin ve prosedürlerin mevcut olması gerekir. Taburculuk Önemi 10 Taburculuk sürecinde birinci basamak sağlık hizmet sunucularıyla gereken irtibatın kurulması, hastaya reçete edilen ilaçların ve bunların tedariklerinin devamlılığını sağladığı gibi, yeni veya değişiklik yapılmış ilaçların uygun şekilde izlenmesine de olanak verir. Bu iletişim sürecinin sağlıklı işletilmesi hastaların özel sorunlarının (ör. tedaviye uyum, hasta eğitimi, ilaca erişimde yardım) ilgili sağlık hizmet sunucularına iletilmesini sağlar. 35 Taburculuk Taburculuk 10 Eczacı, hastaya taburcu edilirken verilen tüm ilaçların klinik açıdan doğru ve uygun olmasını sağlar. Reçete edilen ilaçların tedarik edilerek hastaya teslim edilmesini sağlar ve kullanımları hakkında doğru ve güncel bilgi verir. Taburculuk sürecinde hastaya verilen ilaçlara ait doğru ve güncel bilgiler birinci basamak sağlık hizmet sunucularına güvenli ve etkili bir şekilde iletilir. Göstergeler Denetim sonucu Taburculuk E 10.1 Eczacıların, hastanın taburcu olması sırasındaki sorumluluklarına ilişkin yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 10.2 Eczacı taburcu planlamasına aktif olarak katılmaktadır. 10.3 Eczacı, taburcu olmadan önce hastanın güncel farmasötik bakım planını gözden geçirmekte ve farmasötik bakım gerektiren problemleri belirlemektedir. Bakımın sürekliliğini sağlamak ve yapılan düzenlemelerin yerindeliğini güvence altına almak için birinci basamak sağlık hizmet sunucuları ile irtibata geçmektedir. Tüm bu faaliyetler eczacı tarafından icra edilen klinik etkinlikler olarak kaydedilmektedir. H UD □ □ □ □ □ □ 10.4 Eczacı, hasta taburcu edilirken reçetelenen bütün ilaçların klinik açıdan doğru ve uygun olduğunu kontrol etmektedir. □ □ □ 10.5 Taburcu edilen hastalara amaca uygun bir epikrizin (çıkış özeti) verilmesi gerekir. Eczacılar hasta taburcu edilirken verilen epikrizi ve birinci basamak sağlık hizmet sunucularına yönelik aşağıda detayları verilen basılı veya elektronik klinik bilgileri kontrol etmektedir: Hastanın kullanmakta olduğu ilaçlar, Hastanın kullanmakta olduğu ilaçlarında yapılan değişiklikler ve bunların gerekçesi, İlacın birinci basamak sağlık hizmeti kapsamında tedarik edilebilmesi için gerekli bilgiler, İzlem gereklilikleri (ör. varfarin). Bu bilgilerin bir kopyası hastanın tıbbi kayıtlarında dosyalanmaktadır. 36 □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Göstergeler Denetim sonucu 10.6 Eczacı taburcu edilen hastaya yerel mevzuata ve kılavuzlara uygun miktarda ilaç verilmesini sağlamaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 10 10.7 □ □ □ Taburculuk Eczacı, hastaya reçetelenen ilaçları konusunda gereken eğitimi vermektedir ve özellikle geçmişte riskli ya da ilaç tedavi uyumsuzluğu yaşamış hastaların reçetelenen tedaviye bağlı kalması için ihtiyaç duyduğu desteği almasını sağlamaktadır. 10.8 Hastanın eczane çalışma saatleri dışında taburcu edilmesi durumunda, taburculuk süreci bir eczacı tarafından izleyen iş günü takip edilmektedir. □ □ □ 37 11 Temel Standart Gereklilikler Hasta İlaç Eğitimi Hastalara veya gerektiğinde bakıcılarına hastanın ilaçlarına ilişkin gerekli eğitim verilir. Bunun mümkün olmadığı hallerde, ilaç eğitiminden en fazla yarar görecek hasta kategorileri tanımlanmalı ve bu hastalara eğitim verilmelidir. 11.1 Etkinlik Dayanak / Kaynak Hasta ilaç eğitimi için yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. Standart çalışma prosedürü, ilaç eğitiminden en fazla yarar görecek hastaları tanımlamalıdır. Bunlar: Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri Hastalıkları ciddi ve/veya stabil olmayan hastalar, İyatrojenik nedenlerden ötürü hastaneye başvuran hastalar, Belirli ilaçları alan hastalar (ör. varfarin gibi terapötik indeksi dar ilaçlar), Bir cihazı yeni kullanmaya başlayan hastalar (ör. inhaler, insülin cihazı, oral şırınga kullanımı), Araştırma ilacı ile tedavi görmekte olan hastalar, Karmaşık ilaç tedavi rejimleri uygulanan hastalar, Dört veya daha fazla sayıda düzenli ilaç kullanan hastalar, Yeni ilaç verilmesi, kullanmakta olduğu ilacında doz değişikliği yapılması, kullanmakta olduğu ilacının kesilmesi de dahil olmak üzere uzun süredir kullanmakta olduğu ilaçlarında değişiklik yapılan hastalar, Yaşlı hastalar, Çocuk hastalar ve bakımlarından sorumlu olan kimseler, Bilgilendirilmiş karar temelinde uyum sağlamamayı tercih edenler dışında kalan ve kasıtsız olarak uyum sağlayamayan kişiler olarak tanımlanan hastalar, Dil sorunu olan veya okuma güçlüğü çeken hastalar, Görme özürlü olan veya işitme zorluğu çeken hastalar, Zihinsel yetersizliği olan ve/veya öğrenme güçlüğü çeken hastalar, El becerisi sorunları olan hastalar. 11.2 Eczacılar tüm hastalara ilaç eğitimi vermelidir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, bu hizmet ilaç eğitiminden en fazla fayda sağlayacağı belirlenen hastalara verilmelidir. 11.3 Eczacılar, talep etmeleri halinde, taburcu olan hastalara ilaçları ile ilgili basılı hasta ilaç kullanım talimatlarının verilmesini ve hasta yatış sürecinde hasta ilaç kullanım talimatlarına erişebilmelerini sağlar. 11.4 Hastalara, anlayabilecekleri şekilde sözlü bilgi verilir. 11.5 Diğer sağlık profesyonellerinin hastalara ilaç eğitimi verdiği durumlarda, eczacılar buna rehberlik etmeli ve gerekli danışmanlığı sunmalıdır. 11.6 Eczacılar multidisipliner hasta eğitimine katılırlar (ör. kardiyak rehabilitasyon, solunum rehabilitasyonu, düşme rehabilitasyonu) 11.7 İlaç eğitimi, hastanın tıbbi veya multidisipliner kayıtlarında belgelenmelidir. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) - Danışmanlık hizmetleri, Madde 33/(1) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) - Ürünlerin hastaya sunulması (10.ç.1; 10.ç.2; 10.ç.3; 10.ç.4; 10.ç.5; 10.ç.6; 10.ç.8) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 - Kod: KEY01 - Kod: KEY02 (KEY02.01; KEY02.02; KEY02.03) - Kod: KEY05 (KEY05.01; KEY05.02; KEY05.03) - Kod: SPS10 (SPS10.01) - Kod: SPS15 (SPS15.01) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz İleri Düzey Gereklilikler Etkinlik 11.8 38 Hastalara anlayabilecekleri şekilde yazılı bilgi verilir. Dayanak / Kaynak Neden önemlidir Hasta eğitimi, kaliteli sağlık bakımının vazgeçilmez bir bileşenidir ve sağlık sisteminin önemli bir parçasıdır. Bireylerin sağlıklarını koruma alışkanlıkları oluşturma, hastalık halinde sağlıklarına tekrar kavuşmaları için sağlıklı yaşama kurallarını öğretme, kronik hastalıklarda yaşam kalitesini artırma, sağlık hizmetlerine katılabilir ve sağlık haklarını savunabilir davranışlar kazandırma çabası hasta eğitiminin ortaya çıkışını sağlamıştır. Hasta İlaç Eğitimi Hasta ilaç eğitiminin amacı, hastanın ilaçlarını güvenli ve doğru kullanmasının teşviki ve böylece uygulanan ilaç tedavisinden arzulanan yararın sağlanması için hastanın bilgilendirilmesini sağlamaktır. Eczacılar, hastalara ve/veya bakıcılarına ilaçları ve bunların uygulanmasında kullanılan araçları gerektiği gibi kullanabilmeleri için ihtiyaç duyacakları bilgi, beceri ve olanakları sağlamak üzere gereken bilgi ve eğitimi sağlamakla yükümlüdürler. Eczacılar, gerektiğinde, hastalarını kendi ilaçları hakkında daha fazla bilgi edinmeleri yönünde teşvik etmelidir. 11 39 Hasta İlaç Eğitimi Hasta İlaç Eğitimi 11 Hastalara veya gerektiğinde bakıcılarına hastanın ilaçlarına ilişkin gerekli eğitim verilir. Bunun mümkün olmadığı hallerde, ilaç eğitiminden en fazla yarar görecek hasta kategorileri tanımlanmalı ve bu hastalara eğitim verilmelidir. Göstergeler Denetim sonucu Hasta İlaç Eğitimi E 11.1 Hasta ilaç eğitimi için yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 11.2 Eczacılar tüm hastalara ilaç eğitimi vermektedir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, bu hizmet ilaç eğitiminden en fazla fayda sağlayacağı belirlenen hastalara verilmektedir. □ □ □ H UD 11.3 Eczacılar, talep etmeleri halinde, taburcu olan hastalara ilaçları ile ilgili basılı hasta ilaç kullanım talimatlarının verilmesini ve hasta yatış sürecinde hasta ilaç kullanım talimatlarına erişebilmelerini sağlamaktadır. 11.4 Hastalara, anlayabilecekleri şekilde sözlü bilgi verimektedir. □ □ □ □ □ □ 11.5 Diğer sağlık profesyonellerinin hastalara ilaç eğitimi verdiği durumlarda, eczacılar buna rehberlik etmektedir ve gerekli danışmanlığı sunmaktadır. □ □ □ 11.6 Eczacılar multidisipliner hasta eğitimine katılmaktadır (ör. kardiyak rehabilitasyon, solunum rehabilitasyonu, düşme rehabilitasyonu) □ □ □ 11.7 İlaç eğitimi, hastanın tıbbi veya multidisipliner kayıtlarında belgelenmektedir. □ □ □ 11.8 □ □ □ Hastalara anlayabilecekleri şekilde yazılı bilgi verilmektedir. 40 Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 12 Temel Standart Gereklilikler Sürekli mesleki gelişim didaktik dersleri ve iş başında eğitimi (mesleki gölge çalışmasını) kapsar. Etkinlik Dayanak / Kaynak 12.1 Eczacılar her yıl en az 30 saat sürekli mesleki gelişim programına katılmalıdır. 12.2 Eczacıların eğitim ihtiyaçları, özdeğerlendirme, akran değerlendirmesi, mesleki denetim ve performans değerlendirmesi yoluyla tanımlanmalıdır. Bu ihtiyaçlar, aşağıdakiler dahil olmak üzere eğitim faaliyetlerine katılımla karşılanmalıdır: Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri Lisansüstü niteliklerin kazandırılması, İlgili klinik toplantılara ve kendi uygulama alanına ilişkin konferanslara katılım ve katkıda bulunma, Akredite olmuş bir sürekli eğitim programına katılım, İlgili literatürün gözden geçirilmesi, Eczacılara yönelik eğitim programlarına katılım. 12.3 Eczacıların eğitim ihtiyaçları ve bunların nasıl karşılanacağı belgelenmelidir. 12.4 Bilmedikleri bir klinikte veya bölümde mesleklerini uygulamaya başlayan eczacılara, yeterlilik temelli bir yönlendirme ve eğitim programı sağlanmalıdır. Bu program, eczacının deneyimine ve mesleki uygulamasına göre uyarlanmalı ve gerekli deneyime sahip bir eczacı tarafından düzenlenmelidir. 12.5 Eczacıların teorik ve uygulamalı eğitimle kazandıkları deneyimler meslek uygulamasının ve farmasötik bakım kalitesinin geliştirilmesine yansıtılmalıdır. (ör. sürekli mesleki gelişim periyotları ve bunların hasta güvenliği üzerindeki etkileri) 12.6 Klinik eczacılık eğitiminde tutarlılık sağlamak için standart bir başlangıç programı olmalıdır (ör. lisans eğitiminde temel klinik eczacılık tutum, bilgi ve becerilerinin kazandırılması). Bu programda klinik eczacılık uygulamasını oluşturan her faaliyet açıkça tanımlanmalıdır. 12.7 Klinik eczacılık yeterlilikleri, eczacıların çalıştıkları her alan için sürekli olarak gözden geçirilmelidir. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) - Danışmanlık hizmetleri, Madde 33/(1) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.11; ve 5.b.18) - 9. Mesleki Performansın Sürdürülmesi ve İyileştirilmesi (9.1; 9.2; 9.3 ve 9.4) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği Eczacılar İçin Sürekli Mesleki Gelişim Eczacılar sürekli mesleki gelişime, meslek içi eğitimlere ve resmi lisansüstü eğitim programlarına aktif şekilde katılarak uygulama alanlarına göre klinik ve eczacılık bilgilerini korumalı ve güncelleştirmelidir. - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: HSÇ09 (HSÇ09.03) - Kod: KEY02 (KEY02.01; KEY02.02; KEY02.03) - Kod: KEY05 (KEY05.01; KEY05.02; KEY05.03) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi Eczacıların her yıl en az 30 saat sürekli mesleki gelişim eğitimi almaları gerekir. Sürekli mesleki gelişim, eczacının mesleki yönden gelişmesini ve daha kaliteli hizmet sunmasını sağlar. Eczacıların uygulama alanları ile ilgili bilgi ve becerilerini sürekli olarak gözden geçirmeleri, geliştirmeleri veya iyileştirmeleri gereken yönleri belirlemeleri ve bunun bir parçası olarak kendi performanslarını denetlemeleri gerekir. 41 Eczacıların Sürekli Mesleki Gelişimi Eczacılar İçin Sürekli Mesleki Gelişim 12 Eczacılar sürekli mesleki gelişime, meslek içi eğitimlere ve resmi lisansüstü eğitim programlarına aktif şekilde katılarak uygulama alanlarına göre klinik ve eczacılık bilgilerini korumalı ve güncelleştirmelidir. Göstergeler Denetim sonucu Eczacılar İçin Sürekli Mesleki Gelişim E H UD 12.1 Eczacılar her yıl en az 30 saat sürekli mesleki gelişim programına katılmaktadır. □ □ □ 12.2 Eczacıların eğitim ihtiyaçları, özdeğerlendirme, akran değerlendirmesi, mesleki denetim ve performans değerlendirmesi yoluyla tanımlanmaktadır. □ □ □ 12.3 Eczacıların eğitim ihtiyaçları ve bunların nasıl karşılanacağı belgelenmektedir. □ □ □ 12.4 Bilmedikleri bir klinikte veya bölümde mesleklerini uygulamaya başlayan eczacılara, yeterlilik temelli bir yönlendirme ve eğitim programı sağlanmaktadır. Bu program, eczacının deneyimine ve mesleki uygulamasına göre uyarlanmakta ve gerekli deneyime sahip bir eczacı tarafından düzenlenmektedir. □ □ □ 12.5 Eczacıların teorik ve uygulamalı eğitimle kazandıkları deneyimler meslek uygulamasının ve farmasötik bakım kalitesinin geliştirilmesine yansıtılmaktadır. (ör. sürekli mesleki gelişim periyotları ve bunların hasta güvenliği üzerindeki etkileri) □ □ □ 12.6 Klinik eczacılık eğitiminde tutarlılık sağlamak üzere standart bir başlangıç programı mevcuttur. Bu programda klinik eczacılık uygulamasını oluşturan her faaliyet açıkça tanımlanmaktadır. 12.7 Klinik eczacılık yeterlilikleri, eczacıların çalıştıkları her alan için sürekli olarak gözden geçirilmektedir. 42 □ □ □ □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 13 Temel Standart Gereklilikler Klinik eczacılık hizmetinin sağlanabilmesi ve eczacılara çalışma profillerden bağımsız sürekli mesleki gelişim olanakları sunulabilmesi için gerekli kaynaklar mevcut olmalıdır. Etkinlik Dayanak / Kaynak 13.1 Eczacılar güncel ilaç bilgilerine ve tıp literatürün erişebilmelidir. 13.2 Eczacılar bilgi teknolojisi olanaklarından yararlanabilmelidir. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: 13.3 Hastane eczanesinde ve kliniklerde görev yapan eczacılara Sağlıkta Kalite Standartları – Hastane (SKS-Hastane 2015) belgesinde tanımlanan nitelikte çalışma alanı ve ortamı sağlanmalıdır. 13.4 Eczacılara sürekli mesleki gelişim faaliyetlerine, uygulamalı eğitime ve araştırmaya katılım için gerekli destek ve kaynaklar sağlanmalıdır. 13.5 Kuruluşta klinik eczacılık hizmetlerinin verilebilmesi için yeterli klinik eczacılık yapılanması ve kadrosu mevcut olmalıdır. 13.6 Klinik eczacılık hizmetlerini verebilmeleri için eczacılara hasta bilgilerine erişim ve hizmetin gerektirdiği kayıtları girebilme olanağı sağlanmalıdır. - Eczacılığa ilişkin kılavuzlar; MADDE 50 – (1) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 9. Mesleki Performansın Sürdürülmesi ve İyileştirilmesi (9.1; 9.2; 9.3 ve 9.4) Eczacılıkta Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: HSÇ09 (HSÇ09.03) - Kod: KEY02 (KEY02.01; KEY02.02; KEY02.03) - Kod: KEY03 (KEY03.01; KEY03.02; KEY03.03; KEY03.04; KEY03.05; KEY03.06) - Kod: KEY04 (KEY04.01; KEY04.02; KEY04.03; KEY04.04; KEY04.05; KEY04.06) Kaynaklar ve Olanaklar Klinik eczacı aşağıdaki kaynaklara erişebilmelidir: Önemi Belirtilen kaynaklar ve olanaklar klinik eczacılık hizmetlerinin etkili bir şekilde sunulabilmesini sağlar. 43 Kaynaklar ve Olanaklar Kaynaklar ve Olanaklar 13 Klinik eczacılık hizmetlerinin verilebilmesi ve eczacılara çalışma profillerden bağımsız sürekli mesleki gelişim olanakları sağlanabilmesi için gerekli kaynaklar mevcut olmalıdır. Göstergeler Denetim sonucu Kaynaklar ve Olanaklar E 13.1 Eczacılar, güncel ilaç bilgilerine ve tıp literatürüne erişiebilmektedir. □ □ □ H UD 13.2 Eczacıların erişebilecekleri bilgi teknolojisi olanakları bulunmaktadır. □ □ □ 13.3 Hastane eczanesinde ve kliniklerde görev yapan eczacılara Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane belgesinde tanımlanan niteliklerde çalışma alanı ve ortamı sağlanmaktadır. 13.4 Eczacılara sürekli mesleki gelişim faaliyetlerine, uygulamalı eğitime ve araştırmaya katılım için gerekli destek ve kaynaklar sağlanmaktadır. □ □ □ □ □ □ 13.5 Kuruluşta klinik eczacılık hizmetlerinin verilebilmesi için yeterli klinik eczacılık yapılanması ve kadrosu mevcuttur. 13.6 Klinik eczacılık hizmetlerini verebilmeleri için eczacılara hasta bilgilerine erişim ve hizmetin gerektirdiği kayıtları girebilme olanağı sağlanmaktadır. 44 □ □ □ □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 14 Temel Standart Gereklilikler Hasta bakımına katkıda bulunan eczacıların faaliyetleri uygun şekilde belgelenmelidir. Dayanak / Kaynak Klinik eczacının hastanın bakımına yaptığı katkılar yerel çalışma prosedürüne uygun olarak hastanın tıbbi notlarında belgelenmelidir. Ancak yazılı belgeleme sözlü iletişimin yerini almamalıdır. Klinik eczacının hastanın bakımına yaptığı başlıca katkılar şunlardır: Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: İlaç öyküsü ve ilaç mutabakatı, Sağlık hizmeti ekibinin diğer üyelerinden gelen hastaya özel sorulara yanıt verme, İlaç optimizasyonuna ilişkin önerilerde bulunma, Laboratuvar izlemine ilişkin önerilerde bulunma, Advers etki değerlendirmesi yapma ve advers etkilerin yönetilmesi için öneride bulunma, Görülebilecek olası ilaç etkileşmeleri konusunda öngörüde bulunma, Hasta eğitiminin detaylandırılması, İlaç bilgi taleplerine yanıt verme. Yukarıda verilen bu listenin tüm faaliyetleri kapsamadığına dikkat edilmelidir. 14.2 Eczacıların klinik faaliyetleri, iş yükleri ve bulundukları girişimler yerel standart çalışma prosedürlerine göre belgelenmelidir. 14.3 Klinik eczacıların belgelenen girişimleri yerel olarak kabul edilen prosedürlere göre sınıflandırılmalıdır. 14.4 İlaçlara ilişkin olaylar, yerel ilaç hatası raporlama politikasına ve prosedürüne göre belgelenmeli ve rapor edilmelidir. 14.5 Klinik eczacının hastanın bakımı kalitesini artıran diğer her türlü faaliyeti (ör. ilaç danışmanlığı) belgelenmelidir. 14.6 Belgeler yerel kılavuzlara uygun olarak muhafaza edilmelidir. - Eczacılığa ilişkin kılavuzlar; MADDE 50 – (1) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 9. Mesleki Performansın Sürdürülmesi ve İyileştirilmesi (9.1; 9.2; 9.3 ve 9.4) Belgeleme 14.1 Etkinlik Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 (SİY05.01; SİY05.02; SİY05.03; SİY05.04; SİY05.05; SİY05.06 ) - Kod: SİY08 (SİY08.04) - Kod: SİY09 (SİY09.01; SİY09.02; SİY09.03; SİY09.04) - Kod: SİY14 (SİY14.01; SİY14.02; SİY14.03) - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 İlaç Güvenliği Rehberi - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY09 (SİY09.01; SİY09.02; SİY09.03; SİY09.04) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi Klinik eczacının hasta bakımını etkileyen her faaliyeti belgelendirilmeli ve konuya ilişkin endişeleri, bulunduğu girişimler ve önerilerin kalıcı bir kaydı olmalıdır. Klinik eczacı hastanın tıbbi, hemşirelik veya multidisipliner notlarına giriş yaparken eczacının aşağıdaki noktalara dikkat etmelidir: Fotokopi çekilmesine uygun bir mürekkeple yazmalı Giriş kaydını belirtmeli Tarih ve saati kaydetmeli SOAP (ÖNDeP)7 sırasını takip etmeli o Ö: İlgili öznel hasta bilgileri o N: Nesnel klinik bulgular SOAP (ÖNDeP) formülü probleme dayalı hasta dosyası oluşturma sistemidir. İngilizce “Subjective, Objective, Assessment, and Plan” ifadesinde yer alan kelimelerinin baş harflerinin bir araya getirilmesi ile oluşan bir akronimdir. Türkçe’de öznel (Ö) veriler, nesnel veriler (N), değerlendirme (De) ve plan (P) şeklindeki ilerleme notlarının problem odaklı kayıt tutma biçimindeki kısaltmasıdır. Hastanın tedavisindeki gelişmeler hasta dosyasına bu formüle göre yazılır. 7 45 Belgeleme 14 o De: Durum/problem değerlendirme o P: Önerilen yönetim planı Konunun tartışılmasını sağlamak için yorumlarını önerilerle sınırlamalı, Tıp veya hemşirelik personeli ile yapılan tartışmaları belgelemeli, Notlarında sadece onaylı kısaltmalar kullanılmalı, Tutulan kayıdı imzalamalı, imzalama için ayrılan yerin yanına ismini yazmalı ve dahili numara veya iletişim numarasını belirtmeli. Hastanın dosyasına eczacı arafından yapılan her kayıt yasal olarak geçerlidir. Klinik eczacının iş yükü ve klinik faaliyetlerinin belgelendirilmesi sonucu oluşan kayıtlar klinik eczacılık hizmetlerinin hasta bakımı üzerindeki etkilerinin kanıtı olarak kullanılabilir. Belgelendirme, hizmetin devamlılığı için yeterli kaynakların sağlanması için de yararlı olabilir. Klinik eczacının bulunduğu girişimlerin kayıt edilmesi ve girişimin türüne göre sınıflandırılması eczacının klinik faaliyetlerinin sonuçlarının nitel ve nicel değerlendirilmesine olanak sağlar. İlaç hataları, olayı gerektiği gibi araştırmak, tekrarını önlemek üzere ortaya çıkış sürecini incelemek ve geçmişte yapılmış hatalardan dersler çıkarmak için belgelenir. 46 Belgeleme 14 Hasta bakımına katkıda bulunan eczacıların faaliyetleri uygun şekilde belgelenmelidir. Denetim sonucu Belgeleme E H UD 14.1 Klinik eczacının hastanın bakımına yaptığı katkı yerel çalışma prosedürüne uygun olarak hastanın tıbbi notlarında belgelenmektedir. □ □ □ 14.2 Eczacıların klinik faaliyetleri, iş yükleri ve bulundukları girişimler yerel standart çalışma prosedürlerine göre belgelenmektedir. □ □ □ 14.3 Klinik eczacıların belgelenen girişimleri yerel olarak kabul edilen prosedürlere göre sınıflandırılmaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Belgeleme Göstergeler 14.4 İlaçlara ilişkin olaylar, yerel ilaç hatası raporlama politikasına ve prosedürüne göre belgelenmekte ve raporlanmaktadır. □ □ □ 14.5 Klinik eczacının hastanın bakım kalitesini artıran diğer her türlü faaliyeti (ör. ilaç danışmanlığı) belgelenmektedir. □ □ □ 14.6 Belgeler yerel kılavuzlara uygun olarak muhafaza edilmektedir. □ □ □ 47 15 Temel Standart Gereklilikler Klinik Eczacılık Hizmetlerinde Kalite Klinik eczacılık hizmetlerinin kalitesini değerlendirmek ve güvence altına almak için sürekli bir kalite geliştirme sistemi mevcut olmalıdır. 15.1 Etkinlik Dayanak / Kaynak Eczacılar, klinik eczacılık hizmetlerinin kalitesini güvence altına almaya yönelik kalıcı iyileştirmelere katılmalıdır. Hizmet kalitesinin denetlenmesinde kullanılan araçlar şunlardır: Klinik denetim, Akran (meslektaş) denetimi, Kıyaslama8, İş yüküne ilişkin istatistiklerin değerlendirilmesi, Girişimlerin değerlendirilmesi, İlaç hatalarının değerlendirilmesi, Eğitim ve uygulamalı eğitim, Bölgesel ve ulusal yönetmeliklere uygunluk, Formel araştırma9, Ufuk taraması10. 15.2 Klinik eczacılar ilaç yönetimi ve ilaç güvenliği konularında toplam kalite yönetimi çalışmalarına katılmaktadır. 15.3 Kalite geliştirme çalışmaları ulusal ve uluslararası diğer kuruluşlarla paylaşılır. Kalite geliştirme paylaşımları bölgesel, ulusal ve uluslararası konferanslarda yapılan sunumlar ve bilimsel yayınlarla yapılır. Sağlık Bakanlığı Sağlıkta Performans ve Kalite Yönergesi Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) Sağlık Bakanlığı Sağlıkta Kalite Sistemi İlaç Güvenliği Rehberi İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.12) Önemi Sağlıkta Kalite, Dünyada gelişmişliğin göstergelerinden biri, hatta en önemlisidir. Kalite, kullanıcı memnuniyeti sağlayacak ve bir ürün veya hizmetin planlanan amaca uygun olmasını temin edecek düzeydeki mükemmeliyet olarak tanımlanabilir. Toplam kalite yönetimi ise ideali veya mükemmeli yakalamaya giden yoldur. Toplam kalite yönetiminde, hataları tespit etmek yerine hata yapmamayı sağlamak, yani hataları önlemek yaklaşımı vardır. Klinik eczacılık hizmetleri toplam kalite çerçevesinde ilaç tedavisinin arzulana hedefe ulaştırılmasına ve ilaç güvenliğine katkıda bulunur. Kıyaslama veya karşılaştırmalı değerlendirme (Benchmarking), üstün performansa ulaşmayı sağlamak için en iyi uygulamaları bulma arayışı olarak tanımlanır. Örnek alınacak referans noktasının belirlenmesi anlamına gelen kıyaslama, süreçler ve uygulamalarla ilgilidir. Aynı zamanda büyük değişiklik gerektiren süreçleri tanımlama aracıdır. Dışa dönük bir bakış açısı elde etmeyi amaçlayan bir süreci ifade eder. 8 Formel araştırma (formal research): Resmi araştırmalar, verilerin çok kontrollü, yapılandırılmış, sistematik ve objektif bir şekilde toplandığı bir araştırma tarzıdır. Resmi araştırmalar çok sıkı bir formata sahip olacak şekilde tasarlanmıştır ve öğrencilerin ve akademisyenlerin hakemlik, eleştiri ve muhtemelen yayınlanmak üzere makale ve araştırmaları hazırlama biçimidir. 9 Ufuk taraması hizmet alanlardan, rakiplerden, sosyal çevreden, teknolojik gelişmelerden, medya ve benzeri kaynaklardan bilgilerin toplanması ve bunların yapılan işin karar alma sürecini beslemek üzere kullanılması olarak tanımlanır. Yapılan işle ilgili hangi alanların taranacağı, taranan bilgilerin nereden ve hangi düzende toplanacağı ve kimlerin toplayacağı önemlidir. 10 48 Klinik Eczacılık Hizmetlerinde Kalite Klinik eczacılık hizmetlerinin kalitesini değerlendirmek ve güvence altına almak için sürekli bir kalite geliştirme sistemi mevcut olmalıdır. Denetim sonucu Klinik Eczacılık Hizmetlerinde Kalite E H UD 15.1 Eczacılar, klinik eczacılık hizmetlerinin kalitesini güvence altına almaya yönelik kalıcı iyileştirmelere katılmaktadır. 15.2 Klinik eczacılar ilaç yönetimi ve ilaç güvenliği konularında toplam kalite yönetimi çalışmalarına katılmaktadır. □ □ □ □ □ □ 15.3 Kalite geliştirme çalışmaları ulusal ve uluslararası diğer kuruluşlarla paylaşılmaktadır. Kalite geliştirme paylaşımları bölgesel, ulusal ve uluslararası konferanslarda yapılan sunumlar ve bilimsel yayınlarla yapılmaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Klinik Eczacılık Hizmetlerinde Kalite Göstergeler 15 49 16 Temel Standart Gereklilikler Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Eczacılar sağlıklı olma halinin geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi için bireylerin sağlıklarına zarar verecek davranışlara yönelik tutumlarını değiştirmelerine yardım ederek ve bireyleri yaşam tarzlarını değiştirmeye teşvik ederek sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunurlar. Etkinlik Dayanak / Kaynak 16.1 Eczacılar hastalara yaşam tarzları ve davranışları (ör. zindelik, diyet) hakkında bilinçli tercihler yapabilmeleri için sağlık eğitimi bilgisi vermelidir. 16.2 Eczacılar sağlığın teşviki ve geliştirilmesi ile ilgili güncel problemler konusunda farkındalığı artıracak faaliyetlerde bulunmalıdır (ör. ulusal ve yerel sağlık kampanyalarına katılım). Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik: - Eczacının görev ve yetkileri 16.3 Eczacılar hastalık önleme stratejilerine katılmalı; sigarayı bırakma programları, aşılama programları gibi daha sağlıklı yaklaşımların benimsenmesini sağlayarak önlenebilir hastalıkların gelişmesini veya hastalıkların ilerleme riskini azaltılmasına katkıda bulunmalıdır. 16.4 Eczacılar eğitimle ve sağlığın daha fazla bozulmasını önlemek için tedaviyi optimize ederek sağlığın korunması girişimlerine katkıda bulunmalıdır. (ör. kardiyak, solunum ve inme rehabilitasyonu sınıfları; çalışma güvenliği sistemlerine bağlı kalma; üretim, ilaçların depolanması, taşınması, uygulanması ve imha edilmesi için düzenlemeler ve prosedürler) 16.5 Eczacılar Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Stratejik Planları takip ederek sağlığın geliştirilmesine yönelik stratejik amaçlara uygun faaliyetlerde bulunmalıdır. (Madde 6/c, ç ve d) - Eczacının sorumlulukları (Madde 7(1)/a, b ,c, ç, d ve e) - Danışmanlık hizmetleri, Madde 33/(1) İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 1. Amaç - 3. Temel felsefe - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının Esasları (5.b.3; 5.b.4; 5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) - Ürünlerin hastaya sunulması (10.ç.1; 10.ç.2; 10.ç.3; 10.ç.4; 10.ç.5; 10.ç.6; 10.ç.8) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane, 2015) Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Sağlık Bakanlığı Stratejik Plan 20132017 Önemi Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre sağlık “sadece herhangi bir hastalık ve güçsüzlük halinin olmaması değil, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam bir iyi olma hali” olarak tanımlanır. Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi, insanların kendi sağlıkları üzerindeki kontrollerini artırmalarını ve sağlıklarını geliştirmelerini sağlama sürecidir. Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi, insanların sağlığın belirleyicileri üzerindeki kontrollerini artırmalarını böylece kendi sağlıklarını iyileştirmelerini sağlama sürecidir. Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi çabasının sürdürülmesi için katılım esastır. Sağlık eğitimi, hastalıkların önlenmesi ve sağlığın korunmasını içerir. Sağlık eğitimi yalnızca bilginin paylaşımı ile değil aynı zamanda sağlığı iyileştirmek için gerekli motivasyon, beceri ve güvenin teşvik edilmesi ile de ilgilidir. Sağlık eğitimi, sağlığı etkileyen temel sosyal, ekonomik ve çevre koşullarına, bireysel risk faktörleri ve risk davranışlarına ve sağlık hizmetleri sisteminin kullanımına ilişkin bilginin paylaşılmasını içerir. Eczacılar hastalara yaşam tarzları ve davranışları (ör. zindelik, diyet) hakkında bilinçli tercihler yapabilmeleri için sağlık eğitimi bilgisi vererek, sağlığın teşviki ve geliştirilmesi ile ilgili güncel problemler konusunda farkındalığı artıracak faaliyetlerde bulunarak, hastalık önleme stratejilerine katılarak (ör. sigarayı bırakma programları, aşılama programları) ve hastalara sağlık eğitimi vererek önlenebilir hastalıkların gelişmesini veya hastalıkların ilerleme riskini azaltırlar. Ayrıca, eczacılar advers ilaç reaksiyonlarının önlenmesine yardımcı olarak ve advers ilaç reaksiyonlarının gelişme riskini minimalize ederek de hastalık gelişme riskinin azaltılmasına katkıda bulunurlar. 50 Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Eczacılar sağlıklı olma halinin geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi için bireylerin sağlıklarına zarar verecek davranışlara yönelik tutumlarını değiştirmelerine yardım ederek ve bireyleri yaşam tarzlarını değiştirmeye teşvik ederek sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunurlar. Denetim sonucu Sağliğin Teşviki ve Geliştirilmesi E H UD 16.1 Eczacılar hastalara yaşam tarzları ve davranışları (ör. zindelik, diyet) hakkında bilinçli tercihler yapabilmeleri için sağlık eğitimi bilgisi vermektedir. □ □ □ 16.2 Eczacılar sağlığın teşviki ve geliştirilmesi ile ilgili güncel problemler konusunda farkındalığı artıracak faaliyetlerde bulunmaktadır (ör. ulusal ve yerel sağlık kampanyalarına katılım). □ □ □ 16.3 Eczacılar hastalık önleme stratejilerine katılmakta; sigarayı bırakma programları, aşılama programları gibi daha sağlıklı yaklaşımların benimsenmesini sağlayarak önlenebilir hastalıkların gelişmesini veya hastalıkların ilerleme riskini azaltılmasına katkıda bulunmaktadır. Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Göstergeler 16 □ □ □ 16.4 Eczacılar eğitimle ve sağlığın daha fazla bozulmasını önlemek için tedaviyi optimize ederek sağlığın korunması girişimlerine katkıda bulunmaktadır. (ör. kardiyak, solunum ve inme rehabilitasyonu sınıfları; çalışma güvenliği sistemlerine bağlı kalma; üretim, ilaçların depolanması, taşınması, uygulanması ve imha edilmesi için düzenlemeler ve prosedürler) 16.5 Eczacılar Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Stratejik Planları takip ederek sağlığın geliştirilmesine yönelik stratejik amaçlara uygun faaliyetlerde bulunmaktadır. □ □ □ □ □ □ 51 17 İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi Temel Standart Gereklilikler Eczacılar ilaçların uygun, güvenli, etkin ve ekonomik bir şekilde kullanılmasını sağlamak için ilaç kullanımının farmakoekonomik yönden değerlendirilmesine katkıda bulunurlar. 17.1 Etkinlik Dayanak / Kaynak Eczacılar aşağıda sıralanan nedenlerle kuruluşun aylık ilaç tüketim ve kullanımını değerlendirmelidir: Akılcı İlaç Kullanımı (AİK) Ulusal Eylem Planı 2014-2017 Türkiye ilaç pazarındaki değer bazında yüksek satışa sahip İlaçların farmakoekonomik açıdan değerlendirilmesi: 20062015 dönemi, Sağlık Teknolojileri Değerlendirme Raporu-IV. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu İlaç kullanım sorunları ve ilaç kullanım eğilimleri, Yüksek maliyetli ilaçlar, Sık kullanılan ilaçlar, Harcamaların bütçenin altında kalıp kalmadığı, bütçeyi aşıp aşmadığı veya belirlenen bütçe sınırları içinde olup olmadığı, Gider bütçesinde meydana gelen sapmaların nedenleri. 17.2 Eczacılar hastane formülerinin hazırlanmasına katkıda bulunmalıdır. 17.3 Kuruluşun finans bölümü ile eczane arasında yakın bir iş ilişkisi bulunmalıdır. Tüketim değerlendirmeleri eczane tarafından finans bölümüne açıklanmalıdır. İlaç kullanımı için gerekli kaynak talepleri konusunda finans bölümü ile mutabakata varılmalı ve gelecekte karşılaşılabilecek maliyet baskısı konusunda öngörülerde bulunulmalıdır. 17.4 Eczacılar ilaç kullanım değerlendirmelerine katkıda bulunmalıdır. (ör. reçeteleme profili denetimleri ve ilaç tüketim miktarlarının değiştirilmesine yönelik tavsiyelerde bulunmak üzere değerlendirme bulgularının İlaç Komitesi için yorumlanması ve bu komiteye raporlanması.) - 1. Amaç - 3. Temel felsefe Önemi İlaç kullanımının farmakoekonomik değerlendirilmesi, ilaçların uygun, güvenli, etkili ve ekonomik bir şekilde kullanılmasını sağlamak için tasarlanan, multidisipliner nitelikte yapılandırılmış, sürekliliği olan, kurumsal resmi kalite güvencesi sürecidir. Bu süreç şunlardan oluşur: Eczane personeli tarafından etkin ve mutabakata dayalı ilaç tedavisi izlemi, Akılcı ilaç kullanımı konusunda sürekli eğitim, Hasta sonuçlarının değerlendirilmesi. Hastane formülerleri farmakoekonomi bakımından en önemli araçlardan biridir. Doktor ve eczacılar için referans niteliğinde olan, sağlık problemlerinin tedavisinde en etkin, güvenilir ve ekonomik ilaçların listesiyle birlikte reçete yazımı için gerekli temel ilaç bilgilerini içeren kaynaklardır. Klinik eczacılar formüler komitesinde görev alır ve formülerlerde yer alacak ilaçlar konusunda formüler komiteleri tarafından alınacak kararlara katkıda bulunurlar. 52 İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi Eczacılar ilaçların uygun, güvenli, etkin ve ekonomik bir şekilde kullanılmasını sağlamak için ilaç kullanımının farmakoekonomik yönden değerlendirilmesine katkıda bulunurlar. Denetim sonucu İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi E H UD 17.1 Eczacılar kuruluşun aylık ilaç tüketim ve kullanımını değerlendirmektedir. □ □ □ 17.1.1 Eczacılar ilaç kullanım sorunlarını ve ilaç kullanım eğilimlerini değerlendirmektedir. □ □ □ 17.1.2 □ □ □ Eczacılar yüksek maliyetli ilaçları belirlemektedir. 17.1.3 Eczacılar sık kullanılan ilaçları belirlemektedir. □ □ □ 17.1.4 Eczacılar harcamaların bütçenin altında kalıp kalmadığı, bütçeyi aşıp aşmadığı veya belirlenen bütçe sınırları içinde olup olmadığını takip etmektedir. □ □ □ 17.1.5 Eczacılar gider bütçesinde meydana gelen sapmaların nedenlerini araştırmaktadır. □ □ □ 17.2 Eczacılar hastane formülerinin hazırlanmasına katkıda bulunmaktadır. □ □ □ 17.3 Kuruluşun finans bölümü ile eczane arasında yakın bir iş ilişkisi bulunmaktadır. Tüketim değerlendirmeleri finans bölümüne açıklanmaktadır; ilaç kullanımı için gerekli kaynak talepleri konusunda finans bölümü ile mutabakata varılmakta ve gelecekte karşılaşılabilecek maliyet baskısı konusunda öngörülerde bulunulmaktadır. Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi Göstergeler 17 □ □ □ 53 İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi 17 54 Göstergeler Denetim sonucu 17.3 Eczacılar ilaç kullanım değerlendirmelerine katkıda bulunmaktadır (ör. formüler hazırlanması, reçeteleme profili denetimleri ve ilaç tüketim miktarlarının değiştirilmesine yönelik tavsiyelerde bulunmak üzere değerlendirme bulgularının ilaç komitesi için yorumlanması ve bu komiteye raporlanması) □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 18 Temel Standart Gereklilikler Etkinlik Dayanak / Kaynak 18.1 Eczacı tarafından yönetilen Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri için uygulamalara kılavuzluk edecek yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. 18.2 Eczacı akılcı ilaç kullanımı uygulamasındaki görevlerini tıp personeli ve ilgili diğer sağlık profesyonelleri ile işbirliği yaparak yerine getirmelidir. 18.3 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde çalışacak eczacılar bu görevleri ile ilgili bir eğitim programını ve/veya iş yeri intibak eğitimini tamamlamış olmalıdır. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri Pilot Uygulaması Sağlık Bakanlığı Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz 06.10.2011 İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu 18.4 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nden hizmet alan hastaların gerektiğinde ilgili tıp personeline ve diğer sağlık profesyonellerine sevk edilmesine yardımcı olacak ölçütler olmalıdır. 18.5 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde hizmet veren eczacılar kendi çalışma alanları ile ilgili klinik bilgilerinin yeterli düzeyde olmasını sağlamalı ve sürdürmelidir. 18.6 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde düzenli olarak izlenmesi gereken hastaların belirlenmesine yönelik kriterler olmalıdır. 18.7 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde hizmet veren eczacılar çalışma alanları ile ilgili multidisipliner takım toplantılarına düzenli olarak katılmalıdır. 18.8 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde çalışan eczacının hastanın bakımına katkısı hastanın tıbbi notlarında belgelenmeli ve gerektiğinde multidisipliner ekip ve ilgili birinci basamak sağlık hizmet sunucularına aktarılmalıdır. - 1. Amaç - 3. Temel felsefe Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri yeterli bilgi, deneyim ve eğitime sahip eczacıların yönetim ve denetiminde hizmet verir. Önemi Akılcı İlaç Kullanımı, kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun olan ilacı, uygun süre ve dozda, kendilerine ve topluma en uygun maliyetle sağlanabilmesi olarak tanımlanır. TİTCK tarafından yayımlanan İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu 2015’te, akılcı ilaç kullanımı konusunda toplumsal farkındalığın oluşturulması, bilgi ve bilinç düzeyinin artırılması iyi eczacılık uygulamalarından biri olarak tanımlanmıştır. Kılavuza göre akılcı ilaç uygulaması ve ilaçların doğru kullanılmasının sağlanması hususları eczacının katkısını gerektirir. Kılavuz'a göre ilaç kullanımına yönelik politikaların saptanmasında, geliştirilmesinde, yürütülmesinde hastanelerde görevli eczacıların görüşü alınır. Eczacı hastanelerde akılcı ilaç kullanımı ekibinde bulunur. Sorumlulukları ve görev dağılımında üzerine düşen görevleri eksiksiz yerine getirir (Madde 5.b.15). Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu tarafından “Akılcı İlaç Kullanımı ve Sağlıkta Dönüşüm Projesi” kapsamında ülke çapında 10 pilot hastanede açılan Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri, 18 Temmuz 2016 tarihinden beri hizmet vermektedir. Sağlık Bakanlığı tarafından “Akılcı İlaç Kullanımı”nda farkındalığın arttırılması, vatandaşların ilaç kullanımında yaptığı hataları gidermek ve danışmanlık hizmeti vermek amacıyla açılan bu merkezlerde çalışan eczacılar kullanılan ilaçların hakkında hastalara ve sağlık profesyonellerine danışmanlık hizmeti vermektedir. Yeterli bilgi, deneyim ve eğitime sahip eczacılar Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’ni yönetebilirler ve burada görev alabilirler. Eczacıların yönetici olarak hizmet verecekleri Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezlerinin bazı hizmet konuları şunlardır: İlaçlar ve kullanımlarına ilişkin danışmanlık Kardiyovasküler hastalıklar, 55 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri 18 56 Renal hastalıklar, Diyabet, Solunum, Antikoagülasyon, Ağrı, Onkoloji/Hematoloji, HIV, Kistik fibrozis, Pre-operatif değerlendirme. Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde görev yapan eczacılar çeşitli klinik eczacılık faaliyetlerini eş zamanlı olarak yerine getirirler. Eczacıların bu faaliyetler şunlardır: İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı, Reçete İzlemi ve İncelemesi, Advers İlaç Reaksiyonlarının Yönetimi, İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimi, Terapötik İlaç İzlemi, Hasta İlaç Eğitimi, İlaç Kullanımının Farmakoekonomik Yönden Değerlendirilmesi. Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri yeterli bilgi, deneyim ve eğitime sahip eczacıların yönetim ve denetiminde hizmet verir. Denetim sonucu Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri E H UD 18.1 Eczacı tarafından yönetilen Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri için uygulamalara kılavuzluk edecek bir yerel standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 18.2 Eczacı akılcı ilaç kullanımı uygulamasındaki görevlerini tıp personeli ve ilgili diğer sağlık profesyonelleri ile işbirliği yaparak yerine getirmektedir. □ □ □ 18.3 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde çalışacak eczacılar görevleri ile ilgili bir eğitim programını ve/veya iş yeri intibak eğitimini tamamlamaktadır. □ □ □ 18.4 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nden hizmet alan hastaların gerektiğinde ilgili tıp personeline ve diğer sağlık profesyonellerine sevk edilmesine yardımcı olacak ölçütler mevcuttur. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri Göstergeler 18 18.5 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde hizmet veren eczacılar kendi çalışma alanları ile ilgili klinik bilgilerinin yeterli düzeyde olmasını sağlamaktadır ve sürdürmektedir. □ □ □ 18.6 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde düzenli olarak izlenmesi gereken hastaların belirlenmesi için kriterler mevcuttur. □ □ □ 18.7 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde hizmet veren eczacılar çalışma alanları ile ilgili multidisipliner takım toplantılarına düzenli olarak katılmaktadır. □ □ □ 57 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri 18 58 Göstergeler Denetim sonucu 18.8 Akılcı İlaç Kullanımı Danışma Merkezleri’nde çalışan eczacının hasta bakımına katkısı hastanın tıbbi notlarında belgelenmektedir ve gerektiğinde multidisipliner ekip ve ilgili birinci basamak sağlık hizmet sunucularına aktarılmaktadır. □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 19 Temel Standart Gereklilikler Eczacılar, hastalar ve diğer sağlık profesyonelleri ile daha etkili bir mesleki ilişki kurabilmek için iletişim becerilerini kullanırlar. Dayanak / Kaynak 19.1 Eczacılar izlem gerektiren önemli farmasötik bakım konularını belirlemeli ve bunlar için gereken girişimlerde bulunmalıdır. 19.2 Eczacılar farmasötik bakım ile ilgili önemli konuları gerekli iletişimi kurarak birinci ve ikinci basamaktaki ilgili sağlık profesyonellerine aktarmalıdır. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının 19.3 Eczacılar kurum içinde ilaç danışmanlığı hizmeti sağlarken iletişim ile ilgili konularda 9.4, 9.7 ve 9.10 numaralı standartlarda belirtilen esasları gözetmelidir. Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) İletişim Etkinlik Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi İletişim sağlık hizmeti sunumu ve sağlığın teşviki ve geliştirilmesi konularının tüm yönlerinin merkezinde yer alır. İletişim aşağıdaki becerileri gerektirir: Mesleki bilgi, Pratik beceriler, Sosyal ve kişiler arası beceriler, Arkadaşça ilişki, Gündem belirleme, Bilgi toplama/bilgi yönetimi, Aktif dinleme, Duygulara karşılık verme, Ortak noktada buluşma. 59 İletişim İletişim 19 Eczacılar, hastalar ve diğer sağlık profesyonelleri ile daha etkili bir mesleki ilişki kurabilmek için iletişim becerilerini kullanırlar. Göstergeler Denetim sonucu İletişim E 19.1 Eczacılar izlem gerektiren önemli farmasötik bakım konularını belirlemekte ve bunlar için gereken girişimlerde bulunmaktadır. □ □ □ H UD 19.2 Eczacılar farmasötik bakım ile ilgili önemli konuları gerekli iletişimi kurarak birinci ve ikinci basamaktaki ilgili sağlık profesyonellerine aktarmaktadır. □ □ □ 19.3 Eczacılar kurum içinde ilaç danışmanlığı hizmeti sağlarken iletişim ile ilgili konularda 9.4, 9.7 ve 9.10 numaralı standartlarda belirtilen esasları gözetmektedir. 60 □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 20 Temel Standart Gereklilikler Etkinlik Dayanak / Kaynak 20.1 Hastaların kendi kendilerine ilaç alabilmeleri için ilaç komitesince onaylanmış yerel bir çalışma prosedürü mevcuttur. 20.2 Uygun hastalar gerekli eğitime sahip görevlendirilmiş personel tarafından kendi kendine ilaç alma uygulaması yönünden değerlendirilmelidir. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının 20.3 Kendi kendine ilaç alma uygulamasına ilişkin hasta onamı, hastaya gerekli bilgi ve eğitim verildikten ve uygulamaya ilişkin sorumlulukları kendisine anlatıldıktan sonra alınmalıdır. 20.4 Anjina ağrısının giderilmesi için hastaların gliseriltrinitrat (GTN) spreylerine ve bronkodilatasyon sağlanması için beta adrenerjik reseptör agonisti bronkodilatör inhaler cihazlarına anında erişebilmeleri sağlanmalıdır. 20.5 Acil erişimi gerekli olan ilaçlar dışındaki ilaçlar, başkalarının yanlış kullanımını önlemek için güvenli bir şekilde saklanmalıdır. 20.6 Hastanın kendi kendine ilaç alma uygulaması çerçevesinde aldığı ilaçların doz ve alma sıklığı yatan hasta ilaç tabelasına kaydedilmelidir. Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Kendi Kendine İlaç Alma Uygulaması Hastalar İlaç Komitesinin onayladığı spesifik prosedürlerin olduğu yerlerde, rutin kendi kendine ilaç alma sorumluluğunu üstlenebilirler. Önemi Hastaya özel olarak etiketlenmiş ilaçlar ve kilitlenebilir başucu dolaplarının sağlanması, servislerde kendi kendine ilaç alma uygulamasının yaygınlaşmasını sağlar. Bu uygulama, önce hastanın kendi kendine ilaç alma yeteneğinin değerlendirilmesini (çoğu zaman bir hemşire tarafından) ve kendi kendine ilaç alma deneyimini artırmak için verilmesi gerekli eğitim ve denetimi kapsar. Kendi kendine ilaç alma uygulamasında başarılı olamayacak hastaların yanlarında getirdikleri ilaçların sağlık personeli tarafından teslim alınması ve yine sağlık personeli gözetiminde uygulanması hasta güvenliği açısından önerilen yoldur. Hastaların ilaçlarını kendi kendilerine almalarının birçok yararı vardır. Bunların başlıcaları şunlardır: Hastaların hastanede yatış süreleri boyunca daha bağımsız olmalarına ve bu durumu sürdürmelerine yardımcı olmak, Taburcu olmadan önce uyum problemlerini belirlemek, Hastanın kendisine reçetelenen ilaçlar hakkında bilgisini artırmak, İlacın en uygun zamanda alınmasını teşvik etmek. 61 Kendi Kendine İlaç Alma Kendi Kendine İlaç Alma Uygulaması 20 Hastalar mevcut İlaç Komitesinin onayladığı spesifik prosedürlerin olduğu yerlerde, rutin kendi kendine ilaç alma sorumluluğunu üstlenebilirler. Göstergeler Denetim sonucu Kendi Kendine İlaç Alma Uygulaması E 20.1 Hastaların kendi kendilerine ilaç almaları için İlaç Komitesince onaylanmış yerel bir çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 20.2 Uygun hastalar gerekli eğitime sahip atanmış personel tarafından kendi kendine ilaç alma uygulaması yönünden değerlendirilmektedir. □ □ □ H UD 20.3 Kendi kendine ilaç alma uygulamasına ilişkin hasta onamı, hastaya gerekli bilgi ve eğitim verildikten ve uygulamaya ilişkin sorumlulukları kendisine anlatıldıktan sonra alınmaktadır. 20.4 Anjina ağrısının giderilmesi için hastaların gliseriltrinitrat (GTN) spreylerine ve beta adrenerjik reseptör agonisti bronkodilatör inhaler cihazlarına anında erişebilmeleri sağlanmaktadır. □ □ □ □ □ □ 20.5 Acil erişimi gerekli olan ilaçlar dışındaki ilaçlar, başkalarının yanlış kullanımını önlemek için güvenli bir şekilde saklanmaktadır. 20.6 Hastanın kendi kendine ilaç alma uygulaması çerçevesinde aldığı ilaçların doz ve alma sıklığı yatan hasta ilaç tabelasına kaydedilmektedir. 62 □ □ □ □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 21 Temel Standart Gereklilikler Etkinlik Dayanak / Kaynak 21.1 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçların kullanımı ile ilgili yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. 21.2 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar eczacı tarafından teslim alınır, son kullanım tarihi ve fiziksel durum açısından kontrol edilir ve dosyasına kaydedilir. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu - 5.a. İyi Eczacılık Uygulamaları - 5.b. İyi Eczacılık Uygulamalarının 21.3 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar yattığı serviste bulunan kilitli bir ilaç kabininde, hastanın kendi dolabında veya kilitli bir ilaç arabasında güvenli bir şekilde saklanır. 21.4 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar, eczacı veya konuya ilişkin gerekli eğitimi almış yetkili bir personelin onayı olmaksızın, yatan hasta tedavisinin veya taburcu sonrası ilaç tedavisinin bir parçası olarak kullanılmaz. 21.5 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar yatış süresince kendisine sadece bu ilaçlar için yazılmış geçerli bir reçeteye dayalı olarak verilebilir veya tedarik edilebilir. Esasları (5.b.6; 5.b.12; 5.b.15; 5.b.17) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - B – Servis Hizmetleri, Madde 13. - F – Eczane Hizmetleri, Madde 18 – (Değişik: 1/4/2005-2005/8720 K.) Sağlıkta Kalite Standartları - Hastane (SKS-Hastane, 2015) - Kod: SİY01 (SİY01.01; SİY01.02 ) - Kod: SİY03 (SİY03.01); - Kod: SİY05 - Kod: SİY06 - Kod: SİY07 - Kod: SİY08 (SİY08.01; SİY08.02; SİY08.03; SİY08.04) - Kod: SİY14 - Kod DTA01 (DTA01.01; DTA01.02) - Kod: DTA02 Hastane Hizmet Kalite Standartları; Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz Önemi Hastanın Beraberinde Getirdiği İlaçların Kullanımı Hastanın yatarak tedavisi süresince kullanılan beraberinde getirdiği ilaçları hem güvenli hem de amaca uygun olmalıdır. Hastalar yatmak üzere hastaneye gelirken çoğu zaman evde kullanmakta oldukları ilaçlarını beraberlerinde getirirler. Bu ilaçlar hastanenin eczane personeli tarafından hasta kabul aşamasında kontrol edilerek değerlendirilir. Bunlardan kalitesi uygun ve hastanın tedavisi için hâlâ gerekli olanlar varsa, hastanın evinden getirdiği bu ilaçları hastanedeki tedavisi sırasında ve bunu izleyen taburcu sürecinde kullanılır. Hastanın kendi ilaçlarının etkin bir şekilde kullanılabilmesi için, hastanın yatağının yanında kilitlenebilir ilaç dolaplarının bulunması gerekir. Hastalar kendi ilaçlarını kendileri almadıkları zaman, dolabın anahtarı bu dolaptan ilacı alarak hastaya vermekle sorumlu hemşire tarafından muhafaza edilir. Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlarını kullanılmasının bazı avantajları şunlardır: Hastaneye yatışta ilaçla ilgili problemlerin belirlenmesi, Reçete edilen her ilaçtan sadece bir kutu sağlanarak hastanın taburculuğu sırasında doğabilecek karışıklıkları engelleyerek kazayla aşırı dozda ilaç alınmasının önüne geçilmesi, Hastanın yatış sürecinde kesilen ilaçların bertaraf edilmesi ve artık kendisine reçetelenmeyecek olan ilaçları almaya devam etmesinin engellenmesi. 63 Hastanın Beraberinde Getirdiği İlaçların Kullanımı Hastanın Beraberinde Getirdiği İlaçların Kullanımı 21 Hastanın yatarak tedavisi süresince kullanılan beraberinde getirdiği ilaçları hem güvenli hem de amaca uygun olmalıdır. Göstergeler Denetim sonucu Hastanın Beraberinde Getirdiği İlaçların Kullanımı E H UD 21.1 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçların kullanımı ile ilgili yerel bir standart çalışma prosedürü mevcuttur. □ □ □ 21.2 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar eczacı tarafından teslim alınmakta, son kullanım tarihi ve fiziksel durum açısından kontrol edilmekte ve dosyasına kaydedilmektedir. □ □ □ 21.3 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar yattığı serviste bulunan kilitli bir ilaç kabininde, hastanın kendi dolabında veya kilitli bir ilaç arabasında güvenli bir şekilde saklanmaktadır. □ □ □ 21.4 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar, eczacı veya konuya ilişkin gerekli eğitimi almış yetkili bir personelin onayı olmaksızın, yatan hasta tedavisinin veya taburcu sonrası ilaç tedavisinin bir parçası olarak kullanılmaz. □ □ □ 21.5 Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar yatış süresince kendisine sadece bu ilaçlar için yazılmış geçerli bir reçeteye dayalı olarak verilebilir veya tedarik edilebilir. 64 □ □ □ Yorumlar/Yapılması Gerekenler Hedef tarih Tamamlandı 1. İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatına İlişkin Prosedür Ek 1 İlaç öyküsü görüşmesinin niteliği, bireysel hastaya bağlı olacaktır. Sorular, spesifik hastayla alakalı olmalı ve gerekli bilgileri elde etmek için uyarlanmalıdır. Hastanın gereken iletişimi kurabilme yeteneği ve sağlık okur-yazarlığı seviyesi belirlenmelidir. Hastaya kişiye özel ve gizlilik sağlayan uygun bir ortam seçilmeli ve görüşmenin kesilmesi ve dikkatin dağılması riski en aza indirilmelidir. Hastanın kimliği belirlenmelidir. Eczacı kendisini tanıtmalıdır. Hastaya görüşmenin amacı açıklanmalıdır. Hastanın görüşmeyi reddetme hakkını göz önünde bulundurulmalıdır. Eczacı hastaya görüşmenin rahat ve etkin yapılmasını sağlayacak bir ortam sağlamalıdır. Eczacı hastanın ilaçlarının kullanımı ve ilaç yönetimiyle ilgilenmemesi durumunda, görüşmeyi ilgili kişi veya kişilerle (ör. eğer mümkünse hastanın onayını aldıktan sonra bir akraba veya bakıcısıyla) yapmalıdır. Elde edilen bilgileri kaydetmek için standart bir form kullanılmalıdır. Görüşmenin sonunda bu form, ilaç öyküsünü kimin aldığını ve hastanın tıbbi notlarına eklenmesini ve/veya hastanın farmasötik bakım planının bir bölümünü oluşturan ilaç öyküsünde eczacı tarafından imzalanmalı ve tarihlendirilmelidir. Aşağıdakiler hakkında bilgi edinmek için açık uçlu sorular kullanılmalıdır: Tüm farmasötik şekilleri kapsamak üzere reçeteli ilaç kullanımı (ör. inhalasyon, topikal, enjektabl preparatalar), Reçetesiz ilaç ilaç kullanımı, Hastanın kendiliğinden almaya başladığı ilaçlar ve kullandığı diğer sağlık ürünleri türleri (ör. tamamlayıcı alternatif tedaviler), Hastanın tedaviye uyum durumu (hastanın ilaç şişelerini açmada yaşadığı güçlük gibi pratik problemleri dgöstergee kapsamak üzere), Alerji/duyarlılıklar (reaksiyonun türü, şiddeti, kendiliğinden geçip geçmediği veya başka bir ilaçla tedavi gerektirip gerektirmediği, aynı ilacın tekrar kullanılması denendiyse benzer bir reaksiyon oluşup oluşmadığı ve yaşandığı tarih), önceki advers ilaç reaksiyonları ve bunların belirtileri, Sosyal ilaç kullanımı (ör. miktarları ile birlikte alkol, tütün tüketimi), Uyuşturucu kullanımı (gerektiğinde mesleki bilgi ve deneyime dayalı olarak karar verilen), Uygun olduğunda aşı durumu, Hastanın hizmet aldığı serbest eczaneler, Hastanın Göstergeçli Dozaj Sistemi (Monitored Dosage Systems) çerçevesinde temin edilen ilaçları, Hastanın ilaçlarında yapılan son değişiklikler. İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü Hastanın tedavisine ilişkin görüş ve tutumu değerlendirilmelidir. Gerekirse aşağıdakiler hakkında bilgi edinmek için açık uçlu sorular sorunuz: Hastanın ilaçlarının amacını ve etkililiğini algılama durumu, İlaç öyküsü görüşmesi ve ilaç mutabakatı prosedürü için kullanılan doz ve doz çizelgesi, Uygulanan ilaçların tedavi süreleri, Hastanın kendisine reçetelenen ilacı yazıldığı şekilde kullandığına ilişkin genel izlenim, Hastanın ilacını (larını) kesmesinin veya değiştirmesinin neden(leri), İlaçları saklanması (ör. buzdolabında saklanan ilaçlar), İlaç tedavisine ilişkin diğer sorunlar. Görüşmenin sonunda: 65 İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü Ek 1 66 Görüşmedeki önemli başlıklar (ör. üzerinde mutabakata varılan tedavi yönetim planı vb.) kısaca özetlenmelidir. Hastaya ilaçları ile ilgili herhangi bir kaygısı ya da sorusu olup olmadığı sorulmalı ve gerektiğinde bunlara yanıt verilmelidir. Hastaya görüşme sonrasında aklına gelebilecek konularda eczacıya dönerek bilgi vermesi için teşvik edilmelidir. Bunu kolaylaştırmak için hastadan irtibata geçilecek bir irtibat ismi ve telefon numarası sağlanmalıdır. Beklenmeyen bir durum meydana geldiğinde veya hastalık/advers etki/durumun kötüye gittiği anlaşıldığında neler yapılması gerektiği hastaya açıklanmalıdır. Gereken durumlarda hasta ile ne zaman tekrar görüşüleceği yani izlemin ne zaman nasıl yapılacağı kararlaştırılmalıdır. İlaç öyküsüne yardımcı olabilecek dokümanlar ve bilgiler şunlardır: Güncel hastane tıbbi yönetim kayıtları, Aile hekiminin güncel tıbbi kayıtları (basılı veya aile hekimi ofisinden telefonla sağlanan). Aile hekiminin bilgisayar kayıtlarında henüz güncellenmemiş, tekrarlanan ve derhal karşılanması gereken yeni sorunlar olup olmadığı kontrol edilmelidir. Serbest eczane eczacısının güncel ilaç kayıtları (basılı veya serbest eczane eczacısından telefonla sağlanan), Aile hekimi veya başka bir kaynaktan gelen sevk mektubu (ör. bakım evi, başka bir hastane), Hastanın önceki hastane reçeteleri (ör. taburculuk reçeteleri, ayakta tedavi reçeteleri), Hastanın güncel hasta kabul ayrıntıları (tıp ve hemşirelik notları), Hastanın halen kullanmakta olduğu ilaçlarının listesi, Hastanın hastaneye beraberinde getirdiği ilaçların listesi. Hastanın ilaç öyküsünün hazırlanmasında en az iki farklı bilgi kaynağı kullanılmalıdır. Hastadan, akraba veya bakıcısından güvenilir ilaç öyküsü elde edilemiyorsa, hastaya toplum sağlığı hizmeti veren sağlık profesyonelleri (ör. aile hekimi, serbest eczane eczacısı, bakımevi personeli) ile temasa geçilmelidir. İlaç öyküsü formuna, hastanın ilaç öyküsünün alındığı yer kaydedilmelidir. Görüşmeden sonra elde edilen bilgiler, ilaçla ilgili sorunların çözümünde kullanılmalıdır. Hastadan alınan ilaç öyküsü hastanenin mevcut güncel tıbbi yönetim kayıtlarıyla karşılaştırılmalı ve tutarsızlık gösteren konular çözümlenmelidir. Gerektiğinde reçeteyi yazan kişi ile temasa geçilmeli ve ilaç hatası formu doldurulmalıdır. Hastalar, gerektiğinde ilaçlarında yapılan değişiklikler konusunda eğitilmelidir. HASTA ÖYKÜSÜ GÖRÜŞME FORMU Hastanın Adı: Aile Hekiminin Adı: Doğum tarihi: Adresi: Ek 1 Adresi: Hastane Protokol No.: Serbest Eczane Eczacısının Adı: Hasta gereken iletişimi kurabilmektedir: EVET/HAYIR Hasta evinde kendi kendine ilaç tedavisini sürdürebilmekte ve ilaçlarını gerektiği gibi alabilmektedir: EVET/HAYIR Yukarıdaki sorunun yanıtı HAYIR ise hastanın ilaç tedavisini kim yönetmekte ve ilaçlarını kim vermektedir? ………………… Dozaj uygulama izleme sistemi: EVET/HAYIR Alerjiler/Önceki Advers Reaksiyonlar: Güncel Bağışıklama Kaydı: Reaksiyonun Tipi: Hastanın bilinen alkol bağımlılığı/suistimali var mı? EVET/HAYIR Yanıt EVET ise detaylandırınız: ………………… Hastanın bilinen madde bağımlılığı/suistimali var mı? EVET/HAYIR Yanıt EVET ise detaylandırınız: ………………… İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü Eczanenin Adresi: Hastanın sigara bağımlılığı var mı? EVET/HAYIR HASTA KABULDEKİ İLAÇLAR Doktor tarafından reçete edilen ilaçlar İlaç Adı ve Farmasötik Şekil Yitilik, Doz, Verilme Sıklığı, Formülasyon Bilgi Kaynağı Hasta İlaç Tedavisiyle Uyumlu ve İlaçlarını Doğru Muhafaza Ediyor Evde İlaç Tedariki Durumu EVET/HAYIR EVET/HAYIR EVET/HAYIR 67 EVET/HAYIR Ek 1 EVET/HAYIR EVET/HAYIR İlaç Öyküsü Görüşmesi ve İlaç Mutabakatı Prosedürü EVET/HAYIR EVET/HAYIR EVET/HAYIR Reçetesiz ilaçlar/kendi kendine başlanan ilaçlar (homeopatik ve bitkisel ilaçlar dahil) EVET/HAYIR EVET/HAYIR EVET/HAYIR EVET/HAYIR EVET/HAYIR Ek Bilgi: Anahtar: 1. AH – Aile hekimi 2. H – Hasta KS – Klinik servisi A – Akraba/Bakıcı Kİ – Kesilen ilaç SE – Serbest eczane eczacısı BE – Bakımevi D – Diğer (lütfen açıklayınız) Hastaneye olumsuz bir ilaç etkisi nedeniyle başvurma : EVET/HAYIR Yanıt EVET ise detaylandırınız: ………………… Hastanın takibi gerekiyor: Eczacının adı: İmza: 68 E – Ev Tarih 2. Reçete İzleme ve İnceleme Prosedürü Reçetenin yasal ve yerel gerekliliklere göre yazılmış olduğu kontrol edilmelidir. Hastanın kimlik bilgileri net ve eksiksiz olmalıdır. Hastanın alerji ve duyarlılıkları eksiksiz ve doğru olmalıdır. Hastada kabul sırasında yeni bir alerji veya duyarlılık gelişirse hastanın kayıtlarında gerekli güncelleme yapılmalıdır. Reçetenin eksiksiz ve net olmasını sağlamak için uygun terminoloji kullanılmalı ve ilaç isimleri ve birimleri kısaltılmamalıdır. Gerekirse ilaç tabelasına açıklık getirilmesi için ek açıklama yapılmalıdır. Mevcut tedavi değiştirildiğinde yeni bir reçete yazılmalıdır. Reçetelemede hastanın alerjik, aşırı duyarlı veya tolerans göstermediği ilaçları belirlenmelidir. Reçetenin aşağıdaki hususlara uygunluğu sağlanmalıdır: o Hastanın halen kullanmakta olduğu ilaçlar, o Hastaya özel hususlar (ör. gebelik, ağızdan ilaç alamama), o Yaş, böbrek ve karaciğer fonksiyonu ile ilgili dozaj ve dozaj programı. İlaç uygulama yolu, dozaj formu ve uygulama yöntemi kontrol edilmelidir. İlaç duplikasyonu olup olmadığı kontrol edilmelidir. Güncel veya potansiyel ilaç etkileşimleri veya uyumsuzluklar kontrol edilmelidir. Uygulama zamanlarının uygunluğu sağlanmalıdır. (ör. gıdalar, diğer ilaçlar ve süreçler yönünden) İlaçların reçete edildiği şekilde verilmesini sağlamak için ilaç uygulama kayıtları kontrol edilmelidir. Reçetede ilaç uygulama zamanlarının açıkça belirtilmiş olduğu kontrol edilmelidir. 24 saat temelinde yazılmayan ilaç reçetelerinin yazılma sıklığı ve eğer uygunsa ilacın hastaya uygulama gününü belirtmelidir. Tedavinin uygunluğu sağlanmalıdır. (ör. antibiyotikler, analjezikler) İlaç tedavisinin durdurulması gerektiğinde reçete iptal edilmeli, bu durum imza altına alınmalı ve tarihlendirilmelidir. Gerektiğinde, hastane formülerinde bulunmayan tüm ilaç ordırları takip edilmeli ve formülerde bulunan eşdeğeri önerilmelidir. Uygun tedavi izlemi sağlanmalıdır. Tüm ilaçların hastanın tıbbi durumuna göre reçete edilmesi sağlanmalıdır. (ör. hastaya opiyat reçete edildiğinde, onunla birlikte bir laksatifin reçetelenmesi) İlaçlar maliyet etkinlik bakımından gözden geçirilmelidir. Reçetelerin açıklayıcı bilgilerle desteklenmesi (ör. intravenöz infüzyonlar için seyreltme oranı/verilme hızı, verilme süresi; jenerik ilaç isimleri; alerjiler ve duyarlılıklar) Hasta için gereken ilaçların halen düzenli olarak kullanmakta olduğu ilaçları üzerinde etkileri olup olmadığını kontrol etmek için reçete bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Hastaların tedaviye yanıtı değerlendirilmelidir. İlaçla ilgili sorunlar belirlenmelidir. Bunlar arasında şunlar bulunur: o Tedavi edilmeyen endikasyon: Hastanın ilaç tedavisi gerektiren tıbbi bir sorunu vardır ancak bu endikasyon için ilaç almamaktadır. o Eksik ilaç uygulanması: Hastanın tedavisi için gereken bütün ilaçlar reçetelenmemiştir. (ör. hastaya atriyal fibrilasyon için kalp hızını kontrol eden bir ilaç reçete edilmiş, ancak bir antikoagülan veya antitrombosit ilaç reçetelenmemiştir) o Uygun olmayan ilacın seçilmesi: Hastada ilaç endikasyonu vardır, ancak kullanılan ilaç yanlıştır. Hastaya mevcut en etkili ilaç uygulanmalıdır. Ek 1 Reçete İzleme ve İnceleme Prosedürü Hastanın reçetesi, hasta ilaç uygulama kaydı, hastanın notları, ilaç öyküsü ve ilgili laboratuar test sonuçlarıyla bağlantılı olarak gözden geçirilmelidir. Güncel ve yakın zamanda reçete edilen tüm ilaçları incelenmelidir. Bu inceleme kapsamında, rutin ilaçlar, değişken dozlarda verilen ilaçlar, intravenöz ilaçlar, tek doz uygulanan ilaçlar, anestezi kayıtları, epidural ilaçlar veya diğer analjezikler yer alabilir. Bir hastanın, herhangi bir anda birkaç farklı ilaç tabelası olabilir (ör. multipl ilaç tabelaları ve antikoagülan tabelaları, sıvı dengesi tabelaları gibi ek sayfalar). Bunların hepsi klinik eczacı tarafından gözden geçirilmelidir. Reçete edilen ilaçların uygunluğunu belirlerken, hastanın son konsültasyonları, klinik testler ve prosedür sonuçları, gözlem sonuçları, tedavi planları, hastadan elde edilen günlük ilerleme ve bilgiler dikkate alınmalıdır. Reçete izleme ve gözden geçirme aşağıdakileri içermelidir: 69 Reçete İzleme ve İnceleme Prosedürü Ek 1 70 o Tedavi dozajının yetersiz olması: Hasta alması gereken ilaç dozajının çok altında bir dozajla tedavi edilmektedir. o İlaç alınamaması: Hastanın ilacı alamamasına bağlı bir ilaç problemi vardır. o Doz aşımı: Hasta alması gereken dozajın çok üzerindeki dozajda ilaçla tedavi görmektedir. o Güncel veya potansiyel advers ilaç reaksiyonları veya etkileri mevcuttur. o İlaç etkileşimleri: Hastanın ilaç-ilaç, ilaç-gıda veya ilaç-test etkileşimesinden kaynaklanan bir ilaç problemi vardır. o Tıbbi endikasyon olmaksızın ilaç kullanımı (gereksiz ilaç) söz konusudur. o Hastanın ilaç tedavisini anlamaması, o Hastanın ilaç rejimine uymaması. Önerilen ve gerekli değişiklikleri tartışmak ve kabul etmek için reçeteyi yazan doktorla yapılacak konsültasyon, pratik olarak mümkün olan en kısa sürede yapılmalıdır. İlaç tabelaları değiştirilmeli veya mümkün olan en kısa sürede yeniden yazılmalıdır. Hasta bakımı konusundaki konsültasyon ve girişim, uygun olduğunda tıbbi notlar ve eczane kayıtlarında belgelendirilmelidir. Bir sorun acil çözüm gerektiriyorsa ve reçeteyi yazan doktora ulaşmak mümkün değilse, eczacı yetkili bir doktor veya tıbbi ekibin bir üyesi ile hemen temasa geçmelidir. Bu temas hastane içi iletişimde kullanılan özel bir iletişim sistemi veya telefon olabilir. Kurulan bu iletişimle problem ve çözüm önerileri ilgiliye açıklanır. Eczacı, sorunların çözülmesini sağlamak için konsültasyonları takip etmelidir. 3. Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesi, Tespit Edilmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimine İlişkin Prosedür Advers ilaç reaksiyonlarının engellenmesi ve önlenmesi için eczacının yapması gerekenler şunlardır: Advers ilaç reaksiyonlarına duyarlılığı en yüksek olan hastaları belirlemek ve izlemek. Örneğin: Yaşlı hastalar, o Pediyatrik hastalar, o Birden fazla hastalığa yakalanmış olanlar, o Çok sayıda ilaçla tedavi edilen hastalar, o Olumsuz etkilere sahip olduğu bilinen ilaçlarla tedavi edilen hastalar. Eşit olarak etkili ve daha güvenli bir alternatifin bulunduğu veya bu riski en aza indirecek şekilde uygun kullanıldıklarından emin oluncaya dek bu ilaçlardan kaçınılmalıdır. o Ciddi advers etkileri olan ilaçlarla tedavi edilen hastalar, o Tedavi indeksi dar olan ilaçlarla tedavi edilen hastalar, o Çoklu etkileşim potansiyeline sahip ilaçlarla tedavi edilen hastalar, o Tehlikeli ilaç kullanma becerisine sahip hastalar (ör. emilim, dağılım, metabolizma veya atılımda değişiklik), o İlaç alabilme veya kullanabilme yeteneği riskli olan hastalar (ör. disfajik hastalar) Hastaların gereksiz yere risk almadığını kontrol etmek. (ör. endikasyon olmaksızın ilaç kullanımı, belirtilen uyarıları, özel önlemleri, kontrendikasyonları dikkate almama) Reçeteli ilaçlarla, reçetesiz ilaçlarla, yiyecek veya içeceklerle herhangi bir ilaç etkileşimi olup olmadığını kontrol etmek, Hastalar taburcu olurken ilaçlarının doğru kullanımı, saklanması ve bertaraf edilmesi konularında gerekli uyarı ve bilgilendirme etiketlerinin yapıştırılmasını sağlamak, Hastaları advers ilaç reaksiyonlarını tanımaları ve bir advers ilaç reaksiyonu ile karşılaştıklarında yapmaları gerekenler konusunda eğitmek, Hastaları advers ilaç reaksiyonlarını rapor etmek için teşvik etmek, Tıbbi ve hemşirelik personelini advers ilaç reaksiyonlarını rapor etmek için teşvik etmek, Belli bir ilaca veya ilaç grubunun advers ilaç reaksiyonlarına tahammülsüzlüğü veya aşırı hassasiyeti olan hastaları belirlemek, Özel izlemeye tabi ilaçları veya ruhsatsız ilaç kullanan hastaları takip etmek, Advers ilaç reaksiyonlarını rutin ilaç tedavisini izleme yoluyla izlemek (ör. metoklopramit kaynaklı ekstrapiramidal semptomlar), Hem kökleşmiş hem de yeni ilaçlarla tedavi gören hastaları gecikmiş advers ilaç reaksiyonları yönünden izlemek. Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesine İlişkin Prosedür o Ek 1 Bir advers ilaç reaksiyonundan şüphelendiğinde, olası tüm bilgi kaynakları dikkate alınmalıdır. Bunlar arasında şunlar bulunur: Hastanın detayları o Yaş, cinsiyet, etnik köken, ağırlık ve boy, o Reaksiyon öncesi teşhis ve eşlik eden diğer ilgili hastalıklar, o Şüphelenilen ilaç (lar) ya da ilgili ilaç (lar) Reçetesiz ilaçlar, alternatif tedaviler ve son zamanlarda durdurulan ilaçlar da dahil olmak üzere ilaçların ayrıntıları: o İlacın adı, dozu, uygulama yolu, o Üretici, parti numarası, o Başlandığı tarih ve saat, o Kesildiği tarih ve saat (varsa), o Kullanım endikasyonu. 71 Advers İlaç Reaksiyonlarının Önlenmesine İlişkin Prosedür Ek 1 Advers ilaç reaksiyonu detayları o Reaksiyonun tanımı, o Reaksiyonun süresi, başlangıcı ve süresi, o Komplikasyonlar ve sonuçlar, o Reaksiyonun tedavisi ve tedavinin sonucu, o İlgili soruşturma sonuçları, o Post mortem (ölüm sonrası) sonuç. Şüpheli bir ilacın advers ilaç reaksiyonuyla ilişkilendirilmesi şu şekildedir: Belirli. Bundan dolayı: o İlacın uygulanması ile reaksiyon arasında açık bir ilişki mevcuttur. o Araştırmaların sonuçları, ilacın uygulanması ile reaksiyon arasında bir ilişki olduğunu doğrulamaktadır. o Hasta ilaca tekrar maruz kaldığında reaksiyon tekrarlar. o Reaksiyon şüphe edilen ilaca göre yaygın olarak bilinen bir reaksiyondur. Muhtemel. Bundan dolayı: o Reaksiyonun, şüphe edilen ilaca ait olduğu bilinmektedir ve reaksiyon ile ilacın uygulanması arasında olası bir ilişki vardır. o Şüphe edilen ilaçların durdurulması reaksiyonu giderir veya düzeltir ve diğer ilaçlar değiştirilmeden kalır Olası. Bundan dolayı: o Reaksiyon için alternatif bir açıklama mevcuttur. o Birden fazla ilaçtan şüphelenilmektedir. o İyileşme birden fazla ilaç kesildikten sonra gerçekleşmektedir. o Reaksiyonun ilaç tedavisi ile ilişkisi belirsizdir. Şüpheli. Bundan dolayı: o Reaksiyonun başka bir nedene bağlı olma olasılığı daha fazladır. Bir reaksiyon oluştuğunda şüphe edilen ilaçla tedaviye devam edilip edilmeyeceğine dair karar, şüphe edilen advers reaksiyona neden olma ihtimaline ve reaksiyonun klinik önemine bağlıdır. Eczacılar, tedavi seçenekleri hakkında tavsiyelerde bulunabilir veya alternatif tedavi önerebilirler. Bir advers ilaç reaksiyonunu yönetirken aşağıdakilerin göz önünde bulundurulması gerekir: Hastanın durumu, Advers ilaç reaksiyonuna neden olduğu bilinen bir ilaçla devam eden tedaviyle ilgili riskler ve yararlar, Uygulanan alternatif tedavilerin etkinliği ve güvenliği, Gelecekteki advers reaksiyonları önlemek için diğer ilaçların profilaktik kullanımı. Şüpheli bir advers ilaç reaksiyonu, eczacı tarafından uygun bir şekilde belgelenmelidir. Bu şunları kapsar: 72 Hastanın tıbbi notlarında reaksiyon tarihinin ve niteliğinin belgelendirilmesi, Uygun olduğu takdirde hasta ilaç tabelasının alerjiler/duyarlılıklar bölümünde gerekli belgelendirmenin yapılması, Aile hekimi ve ilacı yazan hekim de dahil olmak üzere durumun tıbbi personele bildirimi, İlaç Vaka Formu, Ek izlemeye tabi ilaçlar ve yerleşik kullanımı olan ilaçlara karşı hastada belirli bir zamanda gelişen bir veya birden fazla şüpheli advers reaksiyonların advers ilaç reaksiyonu formu (TÜFAM Bildirim Formu) kullanılarak Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde kurulmuş olan Türkiye Farmakovijilans Merkezini'ne (TÜFAM) bildirilmesi, Tıbbi personel hastaya ve/veya bakıcısına advers ilaç reaksiyonunu bildirmelidir. 4. İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimine İlişkin Prosedür Eczacılar potansiyel ve mevcut ilaç etkileşmelerini düzenli olarak izlemelidir. Bu konu şu süreçler için de önemlidir: İlaç öyküsü görüşmesi ve ilaç mutabakatı, Reçete izlemi ve incelemesi, Yeni bir ilaca başlanması, Bir ilacın kesilmesi, Terapötik ilaç izlemi. Eczacıların sık karşılaşılan ve klinik açıdan önemli ilaç etkileşmeleri hakkındaki güncel bilgileri takip etmeleri gerekir. Ayrıca, eczacılar ilaç etkileşmelerine ilişkin güncel ilaç bilgi kaynaklarına her an erişebilir durumda olmalıdır. Bir ilaç etkileşmesi yönetilirken aşağıdaki noktalar göz önünde bulundurulmalıdır: Etkileşen ilaçlar hakkındaki bilgiler (ör. başlama tarihi), Tedavi izlemi hakkında bilgiler (ör. laboratuvar sonuçları), Olası diğer nedenler (ör. renal yetmezlik). Bir etkileşmeyi yönetmek için şu faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekir: Alternatif bir ilaç ile değiştirme, Tedavi değiştirilmeden hastanın izlenmesi, Etkileşen ilacın veya ilaç dozajlarının ayarlanması, İlacın verilme zamanının değiştirilmesi, Uygulama yolunun değiştirilmesi, Etkileşen ilaçlardan birinin veya her ikisinin kesilmesi. Advers sekelleri11 olduğundan şüphelenilen tüm ilaç etkileşmeleri tıbbi ekiple tartışılmalı ve uygun şekilde belgelendirilmelidir. Aynı etkileşmeyi gelecekte yeniden yaşamasını önlemek için hasta etkileşme hakkında gerektiği şekilde bilgilendirilmelidir. Hastalara veya bakıcılarına, hastaya önceden reçetelenmiş ilaçlarla advers şekilde etkileşebilecek yeni ilaçları hakkında bilgi verilmelidir. Hastalar veya bakıcılarına, hastanın halen kullanmakta olduğu ilaçlarıyla olumsuz şekilde etkileşebilecek yeni reçete edilen ilaçlarının kullanımı hakkında gereken danışmanlık verilmelidir. 11 İlaç Etkileşmelerinin Önlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yönetimine İlişkin Prosedür Ek 1 Sekel: Bir hastalıktan sonra yerleşip kalan işlev veya doku bozukluğu 73 5. Terapötik İlaç İzlemine İlişkin Prosedür Terapötik İlaç İzlemine İlişkin Prosedür Ek 1 Terapötik ilaç izlemi, eczacılar tarafından serum konsantrasyonu, terapötik etki ve advers etki arasında yakın ilişki olduğu bilinen ilaçlar için tedaviyi optimize etmek amacıyla kullanılır. Terapötik ilaç izlemi gerektiren hastalar şunlardır: Renal bozukluğu olan hastalar, Karaciğer bozukluğu olan hastalar, Diyaliz veya hemofiltrasyona giren hastalar, Ödeme bağlı kalp yetmezliği gibi dekompanse kalp yetmezliği olan hastalar, Şiddetli solunum rahatsızlığı olan hastalar, Diyabetli hastalar, Obstetrik hastaları, Yaşlı hastalar, Pediatrik hastalar, Yenidoğanlar, Obez/beslenme yetersizliği olan hastalar, Kistik fibrozlu hastalar, Cerrahi hastaları (örn. ameliyat edilmesi gereken lityum tedavisi altındaki hastaların yönetimi), Toksisite işaretleri gösteren hastalar (ör. digoksin), Tedaviye yanıt vermediği için terapötik ilaç düzeyi takip edilen hastalar (ör. teofilin), Doz aşımı olan hastalar, Terapötik indeksi dar bir ilaçla tedavi gören hastalar, Advers etki insidansı yüksek bir ilaçla tedavi gören hastalar, Klinik bakımdan önemli ilaç etkileşmelerine neden olduğu bilinen bir ilaçla tedavi gören hastalar. Ölçülen serum konsantrasyonunu terapötik etkiyle ilişkilendirmek için örnek alma işleminin doğru yapılması gereklir. Örnek alma zamanı, son doz zamanı ve sürdürülmekte olan tedavinin süresi kaydedilmelidir. Sonuçların yorumlanmasında göz önünde bulundurulması gereken noktalar şunlardır: 74 İlaç/doz/formülasyon/zaman çizelgesi, İlacın uygulama yolu, Tedavi endikasyonu, Terapötik ilaç izlemi endikasyonu, Hedeflenen serum ilaç konsantrasyonu düzeyleri, Mevcut tedavinin süresi, Son dozun zamanı, Örnek alım zamanı, Önceki ilaç izlem sonucu, İlişkili laboratuvar sonuçları, Uyumluluk durumu, İlacın verilmesi, Hastanın klinik durumu ve son gelişmeler, Hastanın renal ve hepatik fonksiyonları, kardiyak durumu, yaşı, kilosu, v.b. Hastanın sıvı dengesi, İlacın farmakokinetik ve farmakodinamik özellikleri ve bu özellikleri değiştirebilecek hasta ile ilişkili faktörler, Eş zamanlı olarak kullandığı ilaçlar, Eş zamanlı hastalıkları, Çevresel faktörler (ör. sigara içme). Ek 1 Terapötik ilaç izleminin sonuçları zamanında bildirilmeli, önerilen eylem ve gelecekteki izleme gereksinimleri belirtilmelidir. Terapötik İlaç İzlemine İlişkin Prosedür Gereken durumlarda, hastaya yapılan önerilerin hastanın tıbbi notları ve eczane kayıtlarında belgelendirilmesi gerekir. 75 6. Multidisipliner Çalışma Prosedürü Multidisipliner Çalışma Prosedürü Ek 1 76 Bir servis vizitine katılmadan önce, eczacının tüm hastaların reçetelerini, tıbbi notlar ve ilgili laboratuvar test sonuçları ile birlikte mümkünse servis vizitinden önce izleyip gözden geçirerek hazırlaması gerekir. Bu eczacıya şunları sağlar: Koğuşta karşılaşılabilecek ilaç ve hastalık durumları hakkında bilgi sahibi olma, Hastanın ilaç tedavisine ilişkin tartışılması muhtemel konuları göz önünde bulundurma, Eczacı olarak gündeme getirmesi gereken problemlere ilişkin soruları hazırlama, Diğer tıbbi personeli hastanın farmasötik bakım konuları hakkında bilgilendirme ve eğitme. Eczacı diğer sağlık profesyonelleri, hasta ve aileleri ile ilgili sorunları tartışırken uygun iletişim becerilerini kullanılmalıdır. Servis viziti aşağıdaki fırsatlara olanak tanır: Hastanın ilaç tedavisine bilgi sağlama yoluyla katkıda bulunma (ör. ilaç izlemi önerileri), Sıra dışı ilaç ordırlarını veya dozlarını araştırma, Hasta hakkında uygulanmakta olan ilaç tedavisiyle ilgili ek bilgi sağlama (ör. hastanın sosyal koşulları), Advers ilaç reaksiyonlarını ve ilaç etkileşmelerini tespit etme, Taburculuk planına katılım. Servis vizitinin sonunda veya klinik toplantıda eczacı aşağıdakileri de içeren sıra dışı konuları takip eder: Ortaya çıkan soruların yanıtlanması, İlaç tedavisinde yapılan değişikliklerin ilgili personele ve hastaya bildirilmesi, Gerekli belgelerin tamamlanması (ör. taburcu bilgisi, ilaç olay formları) Yapılan değişikliklerin hastanın farmasötik bakım planı üzerindeki etkilerini göz önünde bulundurarak planda gereken uyarlamanın yapılması. Gerektiğinde hasta ve diğer sağlık profesyonelleriyle tedavide yapılan değişikliklerin tartışılması, Taburcu reçetesinin zamanında yazılması için gereken düzenlemelerin yapılması. 7. Eczacının İlaç Bilgi Danışmanlığı Sağlamasına İlişkin Prosedür Verilen yanıtın uygun olduğundan emin olunabilmesi için bilgi talebinin tam olarak neden yapıldığı ve bu istekle ilişkili bütün hasta bilgileri (ör. tanı, test sonuçları, hedeflenen tedavi, yaş, kilo) belirlenmelidir. Bilgi talebinin aciliyet durumu açıklığa kavuşturulmalıdır. Ek 1 Eczacı vereceği bilginin doğru ve yeterli olduğundan eminse, gelen isteğe hemen yani isteğin yapıldığı anda yanıt verebilir. İlaç bilgisi sağlamakla görevli eczacılar ve alandaki diğer uzmanlar da dahil olmak üzere mevcut kaynaklar ve deneyimden yararlanılarak sistematik şekilde kanıta dayalı bilgiler elde edilir. Eğer ileri konsültasyon gereksinimi varsa, hastaya özgü detaylar ilaç bilgisi sağlamakla görevli eczacılar veya alandaki diğer uzmanlarla tartışılır. Elde edilen bilgiler değerlendirilir ve yorumlanır. İsteği yapmış olan kişinin özgün gereksinimlerini karşılayacak yanıt kesin ve açık bir şekilde belirtilir. Yanıt, yazılı veya sözlü olarak uygun şekilde iletilir. Gelen bilgi talebi, yararlanılan bilgi kaynakları ve verilen yanıt belgelendirilir. Sağlanan bilgilerin hasta bakımına katkı sağlayıp sağlamadığının veya daha fazla bilgiye gereksinim olup olmadığının belirlenebilmesi için, uygun olan durumlarda verilen yanıtın sonucu takip edilir. Konu hakkında daha fazla bilgi edinildiğinde bu bilgi isteği yapmış olan kişiye iletilir. Uygun olan durumlarda sağlanan bilgi hasta notlarında belgelendirilir. İlaç bilgi talepleri diğer kullanıcıların erişimine olanak sağlamak ve duplikasyonun önüne geçmek için yerel kurallara göre ve kolayca erişibilecek şekilde kaydedilir ve dosyalanır. Eczacının İlaç Bilgi Danışmanlığı Sağlamasına İlişkin Prosedür Eğer gelen bilgi talebi bir araştırma yapılmasını gerektiriyorsa: 77 8. Taburculuk Prosedürü Ek 1 Eczacı, hasta taburcu edildiğinde verilen tüm ilaçların klinik açıdan doğru ve uygun olmasını sağlar. İlaç tabelası ile taburcu reçetesi arasında, herhangi bir hata veya eksiklik olmadığından emin olmak için bir transkripsiyon kontrolü yapar. Taburculuk Prosedürü Mevzuatın izin verdiği hallerde, taburcu olmanın geciktirilmesini önlemek için, hastanın taburcu ilaçları, taburculuk öncesi mümkün olan en erken zamanda dağıtılmalıdır. Bu kapsamda hastanın beraberinde getirdiği kendi ilaçlarının kullanılması gerekebilir. Hastaya mevzuatın ve yerel düzenlemelerin izin verdiği miktarda ilaç verilir. Hastaya ilaçları konusunda gerekli sözlü eğitim verilir ve doğru ve güncel yazılı bilgi sağlanır. Eczacı, bakımın devamlılığını sağlamak amacıyla gerekli düzenlemelerin yapılması için diğer sağlık profesyonelleriyle iletişim kurar Eczacının iletişim kurabileceği başlıca sağlık profesyonelleri ve ilgili kuruluşlar şunlardır: Aile hekimi, Serbest eczane eczacısı, Evde bakım merkezi veya birimi, Sorumlu hemşire, Sağlık memuru, Diğer görevliler (psikolog, fizyoterapist, diyetisyen, sosyal hizmet uzmanı gibi hekim dışı sağlık personeli), Huzurevleri ve huzurevi yaşlı bakım ve rehabilitasyon merkezleri. Taburcu edildikten sonra bir hastanın ilaçlarına ilişkin kesin ve güncel bilgiler birinci basamak sağlık profesyonellerine en güvenli ve en etkin şekilde iletilir. İletilen bilgiler şunları içermelidir: Hastanın güncel ilaçları, Hastanın ilaçlarında yapılan değişiklikler ve bunların nedenleri, Birinci basamak sağlık hizmetlerinde hastaya ilaç tedarikine devam edilebilmesi için gerekli bilgiler, İzleme gereksinimleri. Birinci basamak sağlık görevlileriyle iletişim şu yollarla kurulabilir: Sözlü (telefonla), Yazılı, Elektronik, Faks, e-posta. Hastanın gizlilik, mahremiyet ve kişisel isteklerine saygı duyulmalıdır. Hastane eczacısının adı ve irtibat numarası birinci basamak sağlık hizmet sunucularına verilmelidir. Tüm hastalar birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetleri arasındaki iletişimden yarar sağlar. Kaynaklar buna izin vermiyorsa, bundan en çok yarar sağlayacak hastalar belirlenmelidir. Bu nitelikteki hastalar şunlardır: 78 Yaşlılar, Psikiyatri hastaları, Karmaşık ilaç tedavisi uygulanan hastalar, Dört veya daha fazla sayıda düzenli ilaç almakta olan hastalar. Yüksek riskli ilaç alan hastalar: Anjiyotensin-dönüştürücü enzim inhibitörleri /Anjiyotensin-II reseptör antagonistleri o Antidepresanlar (lityum dahil) o Beta blokörler o Klopidogrel o Digoksin o Diüretikler o İnsülin/Oral hipoglisemikler o Metotreksat o Steroid Yapıda Olmayan Antienflamatuvar İlaçlar (NSAİİ'ler) o Opiyatlar o Prednizolon o Antikoagülanlar/Varfarin o Enfeksiyona karşı kullanılan ilaçlar (Antienfektifler) o Antiparkinson ilaçlar o Antiepileptikler o Klozapin o Potasyum o Zamanında verilmesi kritik kabul edilen ilaçlar Ek 1 Taburculuk Prosedürü o Yukarıda verilen bu listenin tüm riskli ilaçları kapsamadığına dikkat edilmelidir. Taburcu olduktan 6 ay sonra yeniden hastaneye yatırılan hastalar, İlaç öyküsünden habersiz ya da emin olmayan hastalar, Birinci basamakta kritik ilaçlarla tedavi görmesi gereken hastalar (ör. birinci basamakta intravenöz antibiyotiklerle tedavi görmesi gereken hastalar). Hasta eczane açılış saatleri dışında taburcu edilirse, taburculuğunu izleyen 24 saat içinde bir eczacı tarafından takip edilir. Taburcu reçetesi, klinik açıdan doğruluk, uygunluk, hata veya ihmal olup olmadığından emin olmak için kontrol edilmelidir. Herhangi bir hatalı bilgiyi düzeltmek için hasta, hastanın aile hekimi ve serbest eczane eczacısıyla temasa geçilmeli ve söz konusu hata ya da tutarsızlık gidermelidir. 79 9. Hasta İlaç Eğitimi Prosedürü Hasta İlaç Eğitimi Prosedürü Ek 1 Hasta ilaç eğitimi farklı zamanlarda gerekli olabilir: Ayaktan tedavi kliniği ziyareti sırasında, Hasta kabul sonrası öykü görüşmesi esnasında bilgi eksikliği fark edildiğinde, Hastanede yatma süresi boyunca, Taburcu edilmeden hemen önce veya taburculuk sırasında. Hasta eğitimi hem hasta kabul hem de taburcu olma aşamasında verilirse, hastanın ilaçlarını anlaması ve verilen bilgileri hatırlaması yönünden en iyi sonuç elde edilir. Eğitim mümkün olan her fırsatta pekiştirilmelidir. Hasta taburcu edildiğinde kendi tedavisini yapamayacağı açıkça görülüyorsa, bakıcısının eğitim ihtiyaçları karşılanmalıdır. Hastaya eğitim verirken kişisel mahremiyet ve gizliliğe olanak sağlayan, bölünme ve dikkatin dağılması riskini en aza indiren uygun bir ortam seçilmelidir. Eğitimin verilmesi hastanın ihtiyaçlarına, eğitim verilen kişiye ve eğitimin zamanlamasına bağlıdır. Eğitim değişik sunum tekniklerinin kullanılmasını gerektirir. Bu teknikler şunlardır: Birebir tartışma, Grup eğitimi, Bilgi kaynaklarının kullanımı (ör. kullanıcı talimatı), Görsel ve işitsel eğitim materyalleri. Hasta eğitiminde başlıca adımlar şunlardır: Hastayı tanıma, Eczacının kendini hastaya tanıtması, Görüşmenin amacının ve tahmini süresinin açıklanması, İşbirliği için hastanın mutabakatının sağlanması, Eğitimin rahat ve etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağlayacak uygun bir fiziki ortamın seçimi, Hastanın sağlık problemleri, ilaçları ve ilaçlarını uygun şekilde kullanabilmesi için gereken fiziksel ve zihinsel yetenekleri hakkında bilgi sahibi olunması, Hastanın okur yazarlık ve aritmetik becerilerinin değerlendirilmesi, Hastaya her ilacının kullanım amacına ilişkin algısı, beklentilerinin ne olduğu konusunda açık uçlu soruların sorulması ve ilacını nasıl kullanması gerektiğinin anlattırılması, Hastanın kullanması gereken birden fazla ilacı varsa, bunların mantıklı bir sıraya göre düzenlenmesi ve ilaç tedavisine uyumuna destek olmak üzere hastaya yazılı veya basılmış bir ilaç listesi verilmesi. Bu belge eczacı tarafından tarih yazılarak imzalanmalıdır. Uygun olduğunda diğer eğitim desteklerinden yararlanılması (ör. büyük punto karakterlerle basılı etiketler; açılması basit kapaklar) Etkin iletişim yöntemlerini kullanarak, hasta ve/veya bakıcısına ilaç rejiminin ilgili yönleri hakkında danışmanlık hizmeti verilmelidir. Bilgiler hastanın ihtiyaçlarına göre düzenlenmeli ve ayarlanmalıdır. Hastanın, verilecek bilgiyi anlayabilme yeteneği değerlendirilmelidir. Gerektiğinde dil sorunu için bir tercümandan destek alınmalıdır. Hastanın anlatılanları anlamadığı durumlarda, bakımından sorumlu bakıcının anlatılanları tam olarak anladığından emin olunmalıdır. Bilişsel ya da algılama sorunları olan hastalar ya da hatırlama kabiliyetini zayıflatabilecek ilaçlarla tedavi gören hastalar için uygun şekilde değiştirilmiş eğitim stratejileri düşünülmelidir. Bir eğitim görüşmesi sırasında tartışılması gereken bilgiler şunları kapsar: 80 İlacın jenerik ve ticari ismi, fiziksel tanımı ve yitiliği, Tedavinin amacı ve beklenen etkisi, İlacın nasıl ve ne zaman alınması gerektiği konusunda bilgi, İlacın alınmasına ilişkin özel talimatlar veya önlemler, Sık karşılaşılan yan etkiler, bunları asgariye indirmenin yolları ve ortaya çıktıklarında alınması gereken önlemler, Kesilen ilaç hakkında detaylı bilgi ve yeni ilaçla olan ilişkisi, Herhangi bir nedenle değiştirilen ilaç hakkında detaylı bilgi, Tedavinin kendi kendine izlenmesine yönelik herhangi bir teknik, Uygun depolama gereksinimleri, İlgili ilaç-ilaç (reçetesiz ilaçlar dahil), ilaç-gıda, ilaç-hastalık, ilaç-alkol ve ilaç-test/prosedür etkileşmeleri, İlaç uygulama cihazlarının montaj ve kullanılma şekillerinin gösterilmesi (ör. inhalerler ve volumatik), Tedavi için ilaç tedarik edilen gün sayısı, gerekli tedavi süresi ve ruhsatsız ilaçlar vb. dikkate alınarak daha fazla ilaç temin etme yolları, Bir dozun atlanması durumunda ne yapılması gerektiği, Gerektiğinde tüketiciye yönelik kullanma talimatı, Kontamine olmuş veya verilmesi kesilen ilaçların ve kullanılmış ilaç uygulama cihazlarının uygun şekilde bertaraf edilmesi, Gerektiğinde basılı veya yazılı, imzalanmış ve üzerine tarih atılmış ilaç listesi, Taburculukta verilen ilaçların ayrıntıları. Eğitim görüşmesi sırasında eczacının, hastanın ilacı kullanmaya istekli olup olmadığını ve bunu yapıp yapmama eğilimini belirlemesi gerekir. Eczacı verdiği eğitimin sonunda: Hasta için önemli olan bilgileri özetlemelidir. Hastanın anlayıp anlamadığını değerlendirilmelidir. (ör. hastadan verilen bilgiyi tekrar etmesini istemelidir.) Hastanın gereken tüm bilgilere sahip olduğundan emin olmalıdır. Hastanın ilaçlarını alması için gereken dozaj uygulama aygıtlarının tedarik edilmesini sağlamalıdır. Hastaya herhangi bir sorusu olup olmadığını veya anlamadığı herhangi bir konu olup olmadığını sormalıdır. Ek 1 Hasta İlaç Eğitimi Prosedürü Eğitim görüşmesinin sonunda: Hastanın soruları cevaplanmalıdır ve anlamadığı tüm konular açıklığa kavuşturulmalıdır. Hasta ilaçlarıyla ilgili herhangi bir zorluk veya sorun yaşaması durumunda, hastane veya serbest eczane eczacısına başvurması için teşvik edilmelidir. Gerektiğinde hastayla iletişim iletişim kurmak için bir isim ve telefon numarası sağlanmalıdır. Hasta reçete tekrarı aşamasında ise, serbest eczane eczacısına ve aile hekimine ilaçlarında yapılan değişiklikler bildirilmelidir. Hastanın tıbbi, multidisipliner notlarında veya farmasötik bakım planında kendisine gerekli eğitimin verildiği kaydedilmelidir. İlaç tedavisine uyumunu kolaylaştırmak üzere hastaya veya bakıcısına uygun düzeyde bilgi ve beceri kazandırıldığı belgelendirilmelidir. Hastanın anlatılanları anlama düzeyini göz önünde bulundurarak aşağıdaki konular değerlendirilmelidir: Hastaya daha ileri eğitim verilmesinin gerekip gerekmediği (ör. hastanın daha ileri eğitim için serbest eczane eczacısına yönlendirilmesi), Hastanın ilaçlarını uygulaması bakımından diğer sağlık hizmet sunucularıyla iletişime geçilmesinin gerekli olup olmadığı, İlgili stratejilerin veya algılanan problemlerin ilgili sağlık profesyonellerine sözlü ya da yazılı olarak iletilmesinin gerekip gerekmediği. 81 Ek 2 Tanım / Açıklama Terim Ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma ve benzeri beklenmeyen durumlara bağlı olarak gelişen sağlık sorunlarında, sakatlık ya da ölümden korunması amacıyla hastaya acil serviste sunulan hizmetlerin tamamı. Advers Deneyim Bakınız “Advers Olay”. Advers Etki Bir ilaca karşı gelişen zararlı ve amaçlanmayan yanıt; advers reaksiyon. İnsanlarda profilaksi, bir hastalığın teşhisi veya tedavisi veya fizyolojik bir işlevin değiştirilmesi gibi amaçlarla normal dozlarda kullanılan ilaca verilen zararlı ve amaçlanmamış tepkilerdir. İlacın amaçlanan terapötik etkisine ek olarak veya onun artması sonucu ortaya çıkan bir sonuçtur. Diğer yandan, terapötik etkinin amaçlanan sınırın ötesine geçmesi (ör., bir antikoagülanın neden olduğu kanama) teknik olarak bir yan etki olarak kabul edilirken, advers etki terimi daha çok tedavinin farmakolojik sonucunun tedaviden amaçlanan hedefle ilişkisi olmadığını belirtir (ör. steroid tedavisiyle Cushing hastalığı işaretlerinin görülmesi). Advers İlaç Reaksiyonu Bakınız “Advers Etki”. Advers Olay İlaç uygulanan bir hastada veya klinik çalışma gönüllüsünde ortaya çıkan istenmeyen ve söz konusu tedavi ile arasında mutlaka bir nedensellik ilişkisi bulunmayan tıbbi olay; advers deneyim. Dolayısıyla, ilaçla ilişkili olup olmadığından bağımsız olarak, o ilacın kullanımıyla zamansal ilişkisi bulunan, tüm olumsuz veya amaçlanmamış belirti (örn; anormal bir laboratuvar bulgusu), semptom veya hastalıklar advers olay olarak değerlendirilebilmektedir. Advers Reaksiyon Bakınız “Advers Etki”. Akılcı İlaç Kullanımı Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun olan ilacı, uygun süre ve dozda, kendilerine ve topluma en uygun maliyetle sağlanabilmesi. Araştırma Bilgi, anlayış ve görüş edinmek üzere gerçekleştirilen özgün bilimsel çalışma; bilimsel araştırma çalışması. Atık Yönetim Planı Atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar geçecek süreçte, çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yapılması gerekenlerin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesi. Ayaktan Hasta Yatış işlemi yapılmaksızın gerekli tanı ve tedavi işlemleri yapılan hastalar. Bakım Planı Hastanın tedavi ve bakım ihtiyaçlarını, bu ihtiyaçlara yönelik hedefleri, uygulamaları ve uygulamaların değerlendirilmesini içeren doküman. Beşeri Tıbbi Ürün Bakınız “İlaç”. Bilgi Güvenliği Bilginin hasarlardan korunması, doğru teknolojinin, doğru amaçla ve doğru şekilde kullanılarak bilginin her türlü ortamda, istenmeyen kişiler tarafından elde edilmesinin önlenmesi. Bilgi Yönetim Sistemi Kurumların eğitimli kullanıcılar ve bilgisayar ağına bağlı cihazlar aracılığıyla, yapmış olduğu her türlü çalışmayı (poliklinik, laboratuvar, radyoloji, eczane hizmetleri v.b.) gerçekleştirmesine, kaydetmesine ve muhafaza etmesine yarayan elektronik yazılımlar grubu. Bilişsel Mahremiyet Bireyin kişisel bilgilerine başkaları tarafından ulaşılma durumunu kontrol edebilmesi. Bireyin kendisiyle ilgili bilgileri nasıl, ne zaman ve ne ölçüde açığa vurabileceğine karar verme hakkı olarak tanımlanır. Sözlük Acil Servis Hizmetleri 83 Tanım / Açıklama Terim Sözlük Ek 2 Birinci basamak sağlık hizmetleri (Primary Health Care) Bir hastanın sağlık hizmetleri sistemiyle ilk temas ettiği, genellikle hastane dışı olup aile hekimleri, eczacılar, hemşireler ve diğer halk sağlığı çalışanları tarafından sağla-nan hizmetler. Bölüm Uyum Eğitimi Bölümde yeni başlayan çalışanlara bölümün tanıtılması amacıyla yapılan eğitim. Ciddi Advers Reaksiyon Ölüme, hayati tehlikeye, hastaneye yatmaya veya hastanede kalma süresinin uzamasına, kalıcı veya belirgin sakatlığa veya iş göremezliğe, doğumsal anomaliye veya doğumsal bir kusura neden olan advers reaksiyon. Bakınız “Advers reaksiyon”. Danışmanlık Eczacı ile hasta arasında cereyan eden, eczacının hastanın gereksinimlerini belirlediği, bunun sonucunda hastaya ilaçları veya tedaviye yönelik diğer araçları etkili ve güvenli biçimde kullanma bilgileri verdiği iki yönlü iletişim. Dış Kaynaklı Doküman Kurumun kendisi tarafından hazırlanmayan ancak faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde faydalanılan doküman. Doktor İstemi Doktorun, hastaya yapılması gereken özel bakım, diyet, tedavi ve ilaçların doz, zaman, veriliş yollarını yazdığı form; doktor ordırı. İlacı hastaya uygulamaktan sorumlu olanlar (ör. hemşire, ebe, vb), doktor istemindeki ilaç tedavi planına göre uygulama yaparlar. Bu formlar yasal açıdan kanıt niteliğindedir. Doktor Ordırı Bakınız “Doktor istemi”. Doküman Herhangi bir faaliyetin metotlarını ortaya koyan veya okuyanı bir iş bir görevle ilgili yönlendiren elektronik ortamda veya kağıt ortamındaki yazılı metin. Bu faaliyet işletmelerde örneğin üretim faaliyetine ait metotları, bir makinanın çalıştırılmasını vb izah için kullanılabilir; bilginin yer aldığı ortam. Doküman Kodu Dokümanın izlenebilirliğini sağlayan, kurum ve kuruluş tarafından doküman yönetim sistemi rehberinde belirlenen kurallara uygun olarak oluşturulan tanımlama sistemi. Doz Aşımı Uygulama başına ya da kümülatif olarak, Kurum tarafından onaylı kısa ürün bilgilerine (KÜB) göre tavsiye edilen maksimum dozun üzerindeki miktarda ilaç kullanılması. Dozaj Uygulama Aygıtı Hizmeti (Dose Administration Aid Service, DAA) Bir hastanın ilaçlarını güvenli ve etkin bir şekilde kullanmasını sağlamak ve tedaviye uyumunu artırmak için verilen yardım hizmeti. Hastanın sağlık sorununun kontrol altına alınması için ilaçlarından mümkün olduğunca yararlanmak üzere reçeteli ilaçlarını her gün doğru dozda ve doğru zamanda alması önemlidir. Hastanın birden fazla ilaç kullanması bazen bunu zorlaştırabilir. Bunun kolaylaştırılmasının bir yolu, hatanın ilaçlarının, günün her dozajı için ayrı bir bölmesi olan bir “Göstergeçli Dozaj Sistemi” içinde sağlanmasıdır. Eczacı, bu tür bir sistemin hangi hasta için uygun olacağını belirler. Yanda fotoğrafı görülen doz uygulama araçlarının paketlenmesi ve bunların hastalar tarafından optimal kullanımını sağlamak için gereken eczacılık destek hizmetlerinin verilmesini içeren ve ilaçların kaliteli kullanımı prensiplerini gözeten bütünleşik bir hizmettir. Düzeltici-Önleyici Faaliyet Sağlıkta Kalite Standartları kapsamında tespit edilen uygunsuzlukları, oluşan problemin kaynağını veya uygunsuzluk gelişme potansiyeli olan durumları ortadan kaldırmaya yönelik faaliyetler. 84 Tanım / Açıklama Terim Eczacılık fakültesi veya Eczacılık mektebi ya da yüksekokulundan mezun olmuş ya da Kanuna göre yabancı okullardaki eğitiminin yeterliliğini ispat ve tescil ettirmiş, eczacılık faaliyetlerini yürütmeye yetkili sağlık meslek mensubu. Ayrıca bakınız “Hastane Eczacısı; Klinik Eczacı; Serbest Eczacı) Eczacılık Hastalıkların teşhis ve tedavisi ile hastalıklardan korunmada kullanılan tabii ve sentetik kaynaklı ilaç hammaddelerinden değişik farmasötik tipte ilaçların hazırlanması ve hastaya sunulması; ilacın analizlerinin yapılması, farmakolojik etkisinin devamlılığı, emniyeti, etkinliği ve maliyeti bakımından gözetimi; ilaçla ilgili standardizasyon ve kalite güvenliğinin sağlanması ve ilaç kullanımına bağlı sorunlar hakkında hastaların bilgilendirilmesi ve çıkan sorunların bildiriminin yapılmasına ilişkin faaliyetleri yürüten sağlık hizmeti. Eczane Serbest eczane ve hastane eczanesi olarak faaliyet gösteren eczane. Ayrıca bakınız “Hastane Eczanesi, Serbest Eczane”. Endikasyon Bir uygulama, tedavi yöntemi ya da işlemin hangi durumlarda yapılması gerektiği. Ek 2 Sözlük Eczacı Endikasyon Dışı Kullanım Ülkemizde onaylanmış endikasyonların dışında ve/veya standart dozların üstünde ve/veya yaş aralığının dışında ilaç kullanımı ile ülkemizde henüz ruhsatlandırılmamış ilaçların şahsi tedavi amacıyla yurt dışından getirtilerek kullanımı. Eşiğinden Dönülmüş Olay Bakınız “Ramak Kala Olay”. Farmakovijilans Advers etkilerin ve beşeri tıbbi ürünlere bağlı muhtemel sorunlarının saptanması, değerlendirilmesi, tanımlanması ve önlenmesi ile ilgili bilimsel çalışmalar. Farmasötik Bakım Hastanın ilaçlardan en iyi şekilde faydalanması için eczacı tarafından bilgi ve danışmanlık hizmetinin verilmesi, ilaç tedavisinin izlenmesi ve eczacının öncelikli olarak hasta sağlığını gözetmesi esasına dayalı hasta odaklı eczacılık hizmeti. Farmasötik Form İlacın, uygulama yolu ve biçimine göre hazırlanmış farmasötik preparat şekli (efervesan, kapsül, tablet, damla, flakon, ampul vb.). Fiziksel Mahremiyet Bedensel mahremiyetin de ele alındığı, bireyin kendi çevresindeki fiziksel alan üzerindeki kontrolü ile ilişkili mahremiyet. Diğer bireylerle fiziksel teması, bu temastaki yakınlığı içerir. Ayrıca, bireyin vücudunu çevreleyen, başkaları tarafından görünmeyen gizli alanları ve evi, iş yeri gibi fiziksel alanları üzerindeki kontrolünü, yani kişisel egemenlik alanını kapsar. Form İstenilen veri veya bilgilerin yazılması, doldurulması için hazırlanmış doküman. Formel Araştırma (Formal Research) Verilerin çok kontrollü, yapılandırılmış, sistematik ve objektif bir şekilde toplandığı bir araştırma tarzı. Formel araştırmalar çok sıkı bir formata sahip olacak şekilde tasarlanmıştır ve öğrencilerin ve akademisyenlerin hakemlik, eleştiri ve muhtemelen yayınlanmak üzere makale ve araştırmaları hazırlama biçimidir. Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürün Bileşiminde yer alan tıbbi bitkilerin başvuru tarihinden önce Türkiye’de veya Avrupa Birliği üye ülkelerinde en az on beş yıldır, diğer ülkelerde ise otuz yıldır kullanılmakta olduğu bibliyografik olarak kanıtlanmış; terkip ve kullanım amaçları itibarıyla, hekimin teşhis için denetimi ya da reçetesi ya da tedavi takibi olmaksızın kullanılması tasarlanmış ve amaçlanmış olan, geleneksel tıbbi ürünlere uygun özel endikasyonları bulunan, sadece spesifik olarak belirlenmiş doz ve pozolojiye uygun özel uygulamaları olan, oral, haricen uygulanan veya inhalasyon yoluyla kullanılan ürün. Genel Uyum Eğitimi Hastanede çalışmaya yeni başlayan personele kurumun tanıtılması amacıyla yapılan eğitim. 85 Terim Sözlük Ek 2 Tanım / Açıklama Gıda Takviyesi Normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, aminoasit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoakĕf maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürün, Gösterge Bir konunun sayısallaştırılması ve ölçülebilir hale getirilmesiyle, o konuda iyileştirme faaliyeti yapılmasına katkı sağlayan bir araç. Göstergeçli Dozaj Sistemi Bakınız “Dozaj Uygulama Aygıtı Hizmeti”. (Monitored Dosage Systems, MDS) 86 Halk Sağlığı Toplumun örgütlü çabalarıyla sağlığı geliştirme, hastalıkları önleme ve yaşam süresini uzatma alanını inceleyen bilim dalıdır. Hasta Ailesi ve bakımından sorumlu olanlar dahil sağlık hizmetlerinden yararlanmakta olan veya yararlanma durumu olan kişi. Hasta Bakımı Hastaların sağlık hizmeti veren kuruluşa kabulünden taburculuğuna kadar geçen süreci ve taburculuk sonrası izlenmesini de içeren süre içinde hastaya sunulan hizmetlerin tamamı. Hasta bakımı, ayaktan hizmet alan hastalar için polikliniklerde sunulan tanı/tedaviye ilişkin süreçleri, yatarak hizmet alan hastalar için ise tanı/tedavinin yanı sıra ilgili tüm diğer meslek gruplarına ait hizmet süreçlerini içerir. Hasta Başı Test Cihazları (HBTC) Hasta başında değerlendirme/test amaçlı olarak laboratuvar dışında erken tanı için kullanılan tıbbi tanı cihazları. Kan glikozu, kan gazı ve elektrolitleri, idrar strip testi, streptokok antijeni, kardiyak enzimler, koagülasyon parametreleri, C-reaktif protein gibi parametreleri laboratuvar dışında ölçen cihazlardır. Hasta Onamı Yeterince bilgilendirilmiş; söylenenleri anlama, onaylama ve bunu iletme kapasitesine sahip hastanın veya kişinin gönüllü olarak verdiği izin; rıza belgesi. Uygulanacak tıbbi işleme ilişkin, işlemi yapacak sağlık personeli tarafından hastaya aktarılan bilgilerin yer aldığı ve hastanın rızasını almak için oluşturulmuş dokümandır. Hasta Yönetimi Hasta ile sağlık ekibi arasında, hasta kabulden taburculuğa kadar uzanan süreçteki iletişim, empati, muayene, değerlendirme, tanı, prognoz ve girişimi içeren etkileşim. Son unsur olan girişim (veya tedavi), diğerlerine bağlıdır. Hasta bakım yönetimi ise hastalar için tıbbi, farmasötik ve hemşirelik bakım ve hizmetlerini üretmek, planlamak, organize etmek ve yönetmek olarak tanımlanır. Hastalık ciddiyeti belirleme skorları Hastalıktan iyileşmeyi tahmin etmek, hastalığın ciddiyetini ve organ disfonksiyonun derecesini belirlemek, klinik araştırmalara katılacak hastaları tanımlamak, yoğun bakım ünitelerinin performansını karşılaştırmak için yoğun bakımlarda yaygın olarak kullanılan skorlama sistemleri. Yetişkinlerde uygulanan başlıca skorlama modelleri; Akut Fizyoloji ve Kronik Sağlık Değerlendirmesi, Basitleştirilmiş Akut Fizyoloji Skoru ve Mortalite Tahmin Modelidir. Çoklu organ yetmezliğinin değerlendirilmesinde ise ardışık organ yetmezliği değerlendirme skoru en sık kullanılan skorlama sistemidir. Ayrıca bakınız “Klinik Bozulma İçin Modifiye Erken Uyarı Skoru”. Hastane Eczacısı Özel ya da kamuya ait hastanelerde görev yapan eczacı. Ayrıca bakınız “Eczacı; Klinik Eczacı; Serbest Eczacı) Hastane Eczanesi Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler ile ağız ve diş sağlığı merkezleri ve üniversitelere bağlı sağlık uygulama ve araştırma merkezleri ile ağız ve diş sağlığı hizmeti sunulan diş hekimliği fakülteleri, gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişilerine ait hastaneler bünyesinde faaliyet gösteren eczacılık mesleğinin kuralları doğrultusunda hizmet üreten, İyi Eczacılık Uygulamalarının gereğinin en iyi şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan koşullara sahip, kamusal niteliği olan sağlık hizmetlerinin verildiği eczane. Terim Tanım / Açıklama Doktor ve eczacılar için referans niteliğinde olan, sağlık problemlerinin tedavisinde en etkin, güvenilir ve ekonomik ilaçların listesiyle birlikte reçete yazımı için gerekli temel ilaç bilgilerini içeren kaynak. Hedef Amaçlara erişmek için gerekli olan kısa dönemli aşama durumlarını ifade eden sözcük. Hedefler amaçlara göre daha açık ve ölçülebilir özellik taşırlar. Hedef Kitle Hastane içinde ve hastane dışındaki iletişim paydaşları (hastane çalışanları, hasta/hasta yakınları, dış tedarikçiler, diğer kamu kurumları, özel kurum ve kuruluşlar vb.). Hesap Verme Sorumluluğu Kişinin işi veya konumu gereği yaptığı işlerden, oynadığı rollerden ve üstlendiği sorumluluklardan dolayı kendisine yöneltilen soruları yanıtlama zorunluluğu. En temel özelliği bir başkasına devredilememesidir. Ayrıca, bakınız “Sorumluluk”. İkinci Eczacı Eczacılık yasasına göre serbest eczanelerde, eczanenin sahip ve mesul müdürü olan eczacının yanında reçete sayısı ve/ veya ciro gibi kriterlere göre çalıştırılması zorunlu olan veya isteğe bağlı olarak bu kriterlere tâbi olmaksızın da çalışabilecek eczacı veya eczacılar. İlaç İnsanları hastalıklardan korumak, tedavi etmek, teşhis koymak, bir fizyolojik fonksiyonu düzeltmek veya insan yararına değiştirmek amacıyla kullanılan, genellikle bir veya kombinasyon halinde doğal ve sentetik kaynaklı maddelerden formüle edilmiş etkin maddeler içeren dozu ayarlanmış ürün; beşeri tıbbi ürün. Kullanım biçiminden bağımsız olarak beslenme destekleriyle birlikte reçeteli ve reçetesiz ilaçların tamamı bu kapsama girer. Ek 2 Sözlük Hastane Formüleri İlaç Hataları Sınıflandırma İlacın dâhil olduğu süreçlerde gerçekleşen tıbbi hatalar ve ramak kala olayların Sistemi (İHSS) kodlanmasını kolaylaştırmak ve standardize etmek amacıyla geliştirilmiş ulusal sınıflandırma sistemi. İlaç Hatası İlacın sağlık çalışanının, hastanın veya üreticinin kontrolünde olmasına rağmen, Hastanın ilaçtan zarar görmesine ya da uygun olmayan ilacı almasına sebep olan önlenebilir bir olay. İlaç hatası hasta güvenliğini etkileyen en yaygın hata tipi olmasının yanında tıbbi hatalar arasında da en yaygın hata tipidir. İlaç Kullanımı İncelemesi Sağlık hizmetlerinde ilaç kullanım kalitesini artırmak için kullanılan bir sistem. İlgili otoritenin verdiği izinle, hastanın ilaç kullanımının önceden belirlenmiş standartlara göre değerlendirildiği, yapılandırılmış ve süreklilik taşıyan bir uygulamadır. Hedeflenen standartlara uygun olmayan ilaç kullanım biçimlerinin düzeltilmesidir. Uygulanan sistemde, düzeltici girişimlerin ne kadar etkili olduğunu ölçmeye yarayan bir mekanizma da yer alır. İlaç Mutabakatı (Medicines Reconciliation) Hastanın güncel olarak kullandığı ilaçlarının her birinin tam ve doğru listesinin temin edildiği ve doğrulandığı resmi bir süreç. İlaç mutabakatı hastanın halen kullanmakta olduğu mevcut ilaçları ile reçete edilmesi gereken ilaçların karşılaştırılmasıdır. İlaç Suistimali Zararlı fiziksel veya psikolojik etkilerin eşlik ettiği, sürekli veya aralıklı olarak kasıtlı aşırı ilaçkullanımı. İlaç Uygulama Aygıtı (Administration Device) Farmasötik dozaj şekillerinin hasta tarafından uygulanmasında kullanılan herhangi bir aracı (ör. in-haler, volumatik cihazı, tablet kesici) ifade etmek için kullanılan terim. 87 Tanım / Açıklama Terim İlaç Yönetimi (Medicines Management) Bir hastanın ilaç tedavisinden maksimum fayda sağlamasını güvence altına almak için, bir yandan ilaçların zarar verme potansiyelini minimuma indirirken, diğer yandan güvenli ve maliyet etkin ilaç kullanımının sağlanması. İlaç yönetimi hastalık ve rahatsızlıkların semptomatik, koruyucu ve küratif tedavi yönetiminin önemli bir parçasıdır. Kurumsal yapılarda, kurumun hastalarına ilaç tedavilerini sunmak için kullandığı tüm sistem ve süreçleri kapsar. Bunun için ilaç tedavilerinin seçimi, alımı, depolanması, isteminin yapılması/order edilmesi, istemin aktarılması/kopyalanması, dağıtımı, hazırlanması, eczaneden çıkışı, uygulanması, belgelenmesi ve izlemi konularında etkili süreç tasarım, uygulama ve iyileştirme prensiplerinin uygulanabilmesi için sağlık kurumundaki çalışanların eşgüdümlü çabaları gerekir. Sağlık çalışanlarının ilaç yönetiminde üstlendikleri roller ülkeden ülkeye büyük farklılıklar gösterse de hasta güvenliğine yönelik güvenilir ilaç yönetimi süreçleri evrenseldir. İlaç tanımına her türlü reçeteli ilaç; ilaç numunesi; bitkisel ilaç; vitamin; beslenme destekleri; reçetesiz ilaç; aşı; veya tanı, tedavi veya bir hastalığın veya anormal bir durumun önlenmesi için uygulanan tanısal ajanlar ve kontrast maddeleri; radyoaktif ilaçlar; solunum tedavisi ajanları; parenteral beslenme; kan ürünleri/türevleri ve intravenöz solüsyonlar (tek başına veya elektrolit ve/veya ilaç katkılı) girer. Ayrıca, bakınız “İlaç yönetimi planı; Tedavi Planı”. İlaç Yönetimi Planı (Medicines Management Plan) İlaç yönetimi planı belirli bir değerlendirmeden kaynaklanan ve sağlıkçı ile hastanın birlikte geliştirdikleri, ilaçların nasıl kullanılacağına ilişkin süreklilik taşıyan bir plandır. Bu plan, önceki değerlendirme sürecinde belirlenen fiili ve potansiyel kullanım konularını, hedefleri, ortadaki konuları ve yönetim hedeflerini, bunlara yönelik eylem ve stratejileri içerir ve belgeler. İlaç yönetim planı, ilgili sağlık ekibinin tüm üyeleri (kurumsal nitelikte olanlar ve serbest eczane dahil) ve hasta tarafından paylaşılmalı ve kullanılmalıdır. Ayrıca, bakınız “İlaç yönetimi; Tedavi Planı”. Sözlük Ek 2 İlaçların Kaliteli Kullanımı Akılcı ilaç yönetimi seçeneklerinin belirlenmesi, ilaçla tedavi gerektiğinde uygun olanın seçilmesi, seçilen ilacın güvenli ve etkili biçimde kullanılmasını hedefleyen bir kaliteli uygulama yaklaşımı. Bu tanımı, kişilerce yapılan ilaç kullanım tercihleri ve genel popülasyonun sağlığını etkileyen kararlar için de geçerlidir. 88 İnvaziv İşlemler Cilt bütünlüğünün bozulduğu tıbbi müdahaleler. İstenmeyen Etki Bakınız “Advers Etki”. İstenmeyen Olay Hasta, hasta yakını, çalışanlar ve/veya sağlık hizmeti verilen kuruluşta bulunan diğer kişilerin güvenliğini olumsuz etkileyen veya etkileyebilecek olaylardır. Hasta güvenliği ile ilgili istenmeyen olaylar; ilaç güvenliği, cerrahi güvenlik, transfüzyon güvenliği, tesis güvenliği, düşmeler, radyasyon güvenliği, bilgi güvenliği gibi konularda gelişebilir. Çalışan güvenliği ile ilgili istenmeyen olaylar; kesici delici alet yaralanması, tesis güvenliği, radyasyon güvenliği, mesleki enfeksiyonlar, kan ve vücut sıvıları ile temas gibi konularda gelişebilir. İş Tanımı Bir kuruluşun üst düzey yöneticilerinden başlayarak en alt düzey çalışanına kadar (kaliteyi uygulayan, etkileyen ve doğrulayan herkes) bütün personelin kime bağlı çalıştığı, görevi, sorumluluğu ve yetkilerinin tanımlandığı dokümanlara verilen isim. Görev tanımı yerine bazı kuruluşlarda aynı anlamda görev tanımı veya görev talimatı terimi de kullanılmaktadır. Bu noktada önemli olan iş yerinde hangi yönetim sistemleri uygulanıyor ise ilgili kişinin görev tanımında bütün sistem şartlarından doğan görev, yetki ve sorumluluklara yer verilmesidir. Bununla birlikte bazı kuruluşlarda oluşturulan görev tanımlarında o alan için gerekli olan yetkinlik bilgileri de verilir. İşbirliği Bir kişinin sağlığı için, hekimlerin, hemşirelerin, eczacıların ve hastaların aralarında uzmanlık ve sorumluluk paylaşımına gittikleri bir meslek ilişkisi. Ortak çalışma, kişiler arasında karşılıklı fikir alışverişini ve ortak karar alma sürecini öngörür. İzlem Belirli sağlık durumları nedeniyle tedavi gören veya sağlık riski altında bulunan hastalara yardım amacıyla, belirli klinik ve sosyal parametrelerin düzenli olarak ölçülmesi veya izlenmesi. Ayrıca, bakınız “Terapötik ilaç izlemi”. Tanım / Açıklama Terim Bir ölçü aleti veya ölçme sisteminin gösterdiği veya bir ölçüt/ölçeğin ifade ettiği değerler ile ölçülenin bilinen değerleri arasındaki ilişkiyi belli koşullar altında oluşturan işlemler dizisi. Kan Ürünü Hastada kullanılmak üzere kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma ürünlerini içeren ürün. Kantitatif Testler Analiz edilecek bileşenin, belirli bir madde içindeki miktarını ölçen nicel analiz testleri. Kardiyak Rehabilitasyon Kardiyak rehabilitasyon, kalp hastalarının toplum içindeki aktivitelerini yeniden kazanabilmeleri veya koruyabilmeleri için uygulanan, egzersiz ve eğitim hizmetlerinden oluşan geniş kapsamlı, uzun vadeli, multidisipliner, ancak bireysel özelliklere göre düzenlenen aktiviteler toplamıdır. Karşılaştırmalı Değerlendirme Bakınız “Kıyaslama”. Kayıt Kayıt genel olarak elde edilen sonuçları beyan eden veya gerçekleştirilen faaliyetin delilini sağlayan belgedir. Yönetim sisteminde yer alan kayıtların tanımlanması, saklama sürelerinin belirlenmesi, gerekli olması halinde arşiv şartlarının belirlenmesi ve arşiv saklama sürelerinin tanımlanması gerekir. Kayıtlar bozulmadan muhafaza edilebilmeli ve gerektiğinde kolay ulaşılabilir olmalıdır. Ayrıca, kayıtlar basılı olarak kağıt ortamında olduğu gibi bilgisayar ortamında da tutulabilir. Bu durumda bilgisayar ortamında tutulan kayıtlar içinde yedek alma şartları ve periyodu gibi konular tanımlanmalıdır. Kayıtlar yapılan bir işin sonucunu ortaya koyar ve o an yapılan işin sonucunu yansıtır. Genellikle işin sonucuyla birlikte o işi yapan ve işin yapıldığı tarih bilgisi de beraberinde kayıt altına alınır. Doküman ve kayıt birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Doküman bir işi bir metodu tarif eder, kayıt ise o işin yapılışı sonrasında o anki o işin uygulanmasına ait sonucu gösterir. Dokümanlar gerektiğinde revize edilebilir, ancak kayıtlar o an yapılan işin sonucunu ifade eder ve revize edilemezler. Ayrıca, bakınız “Doküman”. Kılavuz Bakınız “Rehber”. Kısıtlama Hastanın kendisine ya da başkalarına zarar verme riskine karşı fiziksel aktivitelerinin kontrolünün sağlanması. Kıyaslama (Benchmarking) Üstün performansa ulaşmayı sağlamak için en iyi uygulamaları bulma arayışı; karşılaştırmalı değerlendirme (Benchmarking). Örnek alınacak referans noktasının belirlenmesi anlamına gelen kıyaslama, süreçler ve uygulamalarla ilgilidir. Aynı zamanda büyük değişiklik gerektiren süreçleri tanımlama aracıdır. Dışa dönük bir bakış açısı elde etmeyi amaçlayan bir süreci ifade eder. Kimlik Doğrulama Doğru hastaya doğru işlemin yapılmasını sağlamak üzere tıbbi hizmet alan bireyin doğru kişi olduğunun güvenilir bir şekilde belirlenmesini sağlayan uygulamalar bütünü. Kimlik Tanımlayıcı Doğru hastaya doğru işlemin yapılmasını sağlamak üzere, kimlik doğrulaması için kullanılan tanımlayıcı. Klinik Bozulma İçin Modifiye Erken Uyarı Skoru Klinik erken uyarı skorları risk gelişen veya gelişebilecek hastaların erken tesbiti için geliştirilmiş basitçe yatak başında bakılabilen bazı fizyolojik parametrelerle yapılan skorlamalardır. Ayrıca bakınız “ Hastalık Ciddiyeti Belirleme Skorları”. Ek 2 Sözlük Kalibrasyon 89 Terim Klinik Eczacı Hastalara reçete edilen ilaçlarla sürdürülen tedavinin mümkün olan en iyi sağlık sonuçlarına katkıda bulunmasını sağlamak için doktorlar, diğer sağlık uzmanları ve hastalarla doğrudan ilişki içinde çalışan eczacı. Klinik eczacılar, hekimler ve diğer sağlık profesyonelleriyle sık ve düzenli etkileşimde oldukları sağlık hizmet yerlerinde hastalara sunulan bakımın koordinasyonuna katkıda bulunurlar. Klinik eczacılar, tıp merkezleri, klinikler ve diğer çeşitli sağlık hizmetlerinin verildiği yerler de dahil olmak üzere doğrudan hasta bakım ortamlarında teorik ve uygulamalı eğitim görürler. Klinik eczacılara, sıklıkla, hastanın sağlık ekibinin bir parçası olarak işbirliği içinde oldukları hekimler ve /veya sağlık sistemleri tarafından bir dizi ilaç karar verme işlevini yerine getirmelerini sağlayan hasta bakım ayrıcalıkları verilir. Bu ayrıcalıklar, klinik eczacının ilaç tedavisine ilişkin bilgisine ve kazandığı klinik deneyime dayalı olarak verilir. Uzmanlık düzeyindeki bu bilgi ve klinik deneyim genellikle uzmanlık eğitimi ve uzmanlık diploması ile kazanılır. Ayrıca bakınız “Eczacı; Hastane Eczacısı; Serbest Eczacı) Klinik Eczacılık Uygulaması Kapsamlı eğitim almış bir eczacının hastalara ilaçlarla ilişkili olarak, hekim, hemşire ve diğer sağlık personeliyle ortak çalışarak sunduğu bir eczacılık meslek uygulaması. Yatan veya ayakta tedavi gören hastalara yönelik olabilir. Klinik İnceleme Hasta bakımını ve alınan sonuçları, açıkça belirlenmiş ölçütlerle, iyileştirme için atılması gereken adımların belirlenmesiyle ve bu adımların atılmasıyla iyileştirmeye yönelik bir kalite geliştirme süreci. Bakımın niteliği, süreçleri ve alınan sonuçlarla ilgili yönler seçilir ve bu yönler net olarak belirlenmiş ölçütlere göre değerlendirmeye tabi tutulur. Bunun belirtildiği yerlerde değişiklikler, kişi, ekip veya hizmet düzeyinde yaşama geçirilir ve hizmet verilmesinde sağlanan iyileşmeyi doğrulamak üzere ek izleme başvurulur. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Bir hastalığın ya da sağlık açısından istenmeyen bir durumun herhangi bir kişiyi etkileme olasılığını azaltma. Söz konusu olumsuz durumun yaygınlaşmasını önleme veya yavaşlatma veya engelliliği azaltma gibi amaçlara yönelik olarak benimsenen yaklaşımlar ve yürütülen etkinlikleri kapsar. Birincil önleme, bir hastalık ya da bozukluğun ortaya çıkma olasılığını azaltır. İkincil önleme, hastalık ya da bozukluğun yaygınlaşmasını erken aşamada kesintiye uğratır, önler veya azaltır. Üçüncül önleme ise, halihazırda ortaya çıkan zararın yaygınlaşmasını önlemeye odaklanır. Kötüye Kullanım Bir ilacın kasten ve uygun olmayan bir şekilde onaylı ürün bilgilerine aykırı kullanılması. Kritik Stok Seviyesi İlaç/malzemenin temini için gerekli işlemlerin başlatılması gerektiğini gösteren miktardır. Kurumsal İletişim Üretim ve yönetim süreci içinde; kurumu oluşturan bölüm ve ögeler arasında bilgi akışı, motivasyon, bütünleşme, eğitim, karar alma ve denetim gibi fonksiyonların sağlanması amacı ile belli kurallar çerçevesinde uygulanan, ayrıca dış hedef kitle ile etkileşim sırasında kurum itibarını gözeterek sürdürülen iletişim süreci. Kurumsal Yapı Kurumdaki yetki ve sorumluluklar ile iletişim kanallarının oluşturulması. Sağlık kurumunun organizasyonel yapısı, bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkar. Bu yapı, kurumun organizasyon şemasında gösterilir. Organizasyon şemalarında, kurum bünyesi içinde bulunan makamlar, birimler ve bölümler ile bunlar arasındaki yetki, sorumluluk ve iletişim ilişkileri gösterilir. Liste Benzer öğelerin ardışık sıralandığı doküman. Mahremiyet Hastanın bakım ve tedavi amacıyla (tetkik sonuçları, hastalığı ve tedavisi ile ilgili bilgiler) ya da başka bir sebeple açıklamak zorunda olduğu ancak, toplumdaki tüm diğer bireylerin bilgisinden saklamak istediği yaşama alanı. Majistral ilaç Hasta için özel olarak hekim tarafından reçete edilen ve eczanede bu formüle göre hazırlanan ilaç. Sözlük Ek 2 90 Tanım / Açıklama Tanım / Açıklama Maksimum Stok Seviyesi Kurumun ihtiyacı esas alınarak belirlenmiş, gereksiz malzeme stokunu önleyecek en üst miktar. Mentor Deneyimi daha az meslektaşlarına rehberlik etmeye istekli ve bu niteliklere sahip deneyimli, vasıflı ve güvenilir kişi. Mentorlar, kariyerle ilgili, teknik, mesleksel ve kültürel konulardaki bilgi, uzmanlık ve deneyimlerini başkalarıyla paylaşırlar. Öğretme-öğrenme süreci genellikle yüz yüze eğitimi gerektirir; yaş, kişilik, yaşam döngüsü, meslek statüsü ve/veya nitelikleri bakımından birbirinden farklı konumdaki iki kişi arasında mesleksel gelişim ilişkisidir. Mentor, herhangi bir iş yerinde farklı görevlerde çalışarak deneyim kazanmış olan, danışan kişinin hedefine ulaşmasını sağlayacak yolu bulmasına yardımcı kimse olarak da tanımlanabilir. Meslektaş Değerlendirmesi (Peer Review) Çalışma kalitesini veya performansı güvence altına almak, sürdürmek ve/veya iyileştirmek için, belirli bir alandaki meslek insanının yaratıcı çalışmasının veya perfromansının aynı alandaki bir başkası tarafından değerlendirilmesi; akran değerlendirmesi veya dış değerlendirme olarak da bilinir. Minimum Stok Seviyesi Malzeme ve ilaçlar için mutlaka bulundurulması gereken asgari miktar. Misyon Sağlık hizmeti veren kuruluşun varlık nedenini belirleyen, sunduğu ürün ve hizmetler ile felsefesini ve özgün farklılıklarını ortaya koyan ve kurumu diğer sağlık kurumlarından ayıran soyut ve çok genel amaç. Nütrisyon İnsanların gelişmeleri ve yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan besin maddelerini dışarıdan sağlamaları ve kullanmaları faaliyeti. Organizasyon Şeması Kurumsal yapıyı bir bütün olarak gösteren ve hizmet birimleri arasındaki çeşitli ilişkileri tamamlayıcı bir düzen içinde göz önüne alan bir grafiktir. ÖNDeP Formülü Bakınız “SOAP Formülü)”. Özel Tıbbi Amaçlı Diyet Gıda Belli beslenme uygulamaları için hastaların diyetlerini düzenlemek amacıyla özel olarak üreĕlmiş veya formüle edilmiş ve tıbbi gözetim altında kullanılacak olan alışılmış gıda maddelerini veya bu gıda maddelerinin içinde bulunan belirli besin öğelerini veya metabolitlerini vücuda alma, sindirme, absorbe etme, metabolize etme veya vücuttan atma kapasitesi sınırlı, zayıflamış veya bozulmuş olan hastalar ya da diyet yöntemleri, yalnızca normal diyetin modifikasyonu ile veya diğer gıdalarla ya da her ikisinin de birlikte kullanımı ile sağlanmayan kişiler için hazırlanmış gıda maddeleri. Özellikli Hasta Grubu Hastanede sunulan sağlık hizmetleri kapsamında; hizmet sunum süreçleri, hizmet verilecek ortam, sağlık profesyonelleri ve kullanılacak ekipmanlar bakımından özellik arz eden, özel bakım uygulamaları ve işlemler içeren ve disiplinlerarası işbirliği gerektiren hasta grupları. Palyatif Bakım Yaşamı tehdit eden hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan problemlerle karşılaşan hasta ve ailede; ağrının ve diğer problemlerin, erken tanılama ve kusursuz bir değerlendirme ile fiziksel, psikososyal ve spiritüel gereksinimlerin karşılanması yoluyla acı çekmenin önlenmesi ve hafifletilmesine yönelik uygulamaların yer aldığı ve yaşam kalitesini geliştirmenin amaçlandığı bir yaklaşımdır. Performans Bir etkinliğin sonucunda elde edilen çıktıyı nicel ve/veya nitel olarak belirleyen bir kavramdır. Organizasyonda sorumluluk taşıyan bireylerin performanslarının değerlendirilmesi ise, organizasyonun amaçlarına ne ölçüde katkıda bulunduklarının tespit edilmesi. Plan Hedeflenen bir amaca ulaşılmasını sağlayacak adımlardan oluşan; neyi, ne zaman, niçin ve nasıl yapacağımızı gösteren dokümandır. Prosedür Bir faaliyet ya da bir prosesin yerine getirilmesi için belirlenen yol, yöntem ve buna yönelik oluşturulan doküman. Faaliyetlerden oluşan bir sürecin nasıl icra edildiğini anlatr. Ek 2 Sözlük Terim 91 Tanım / Açıklama Terim Sözlük Ek 2 92 Psikolojik Mahremiyet Bireyin değerleri, inançları ve onu etkileyen diğer konulardaki bilgileri kontrol etme, düşünce ve duygularını, hangi koşullar altında ve kiminle paylaşacağına karar verme hakkını kapsar. Psikotrop İlaç Merkezi sinir sisteminde etkisini gösteren ve beynin işlevlerini değiştirerek algıda, ruh hâlinde, bilinçlilikte ve davranışta geçici değişikliklere neden olan, uzun süre kullanıldığında fiziksel bağımlılığa yol açan ilaçlar. Ramak Kala Olay Hasta ve çalışanların güvenliğini tehdit edebilecek, gerçekleşmek üzereyken son anda gerçekleşmeyen istenmeyen olay; eşiğinden dönülmüş olay. Referans Aralık Belli bir test için bir toplumdaki referans bireylerde elde edilen en düşük ve en yüksek değerler aralığı. Rehber Yapılan faaliyetlerde yol gösterme ve bilgilendirme amacıyla oluşturulan doküman; kılavuz. Rıza Belgesi Bakınız “Hasta Onamı”. Risk Bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ile gerçekleşmesi halinde yol açacağı sonucun şiddetinin birlikte ele alınması. Risk Analizi Risklerin kapsamlı olarak anlaşılmasını sağlayan yöntemler ile risklerin belirlenmesi, risklerin oluşması halinde ortaya çıkabilecek zararın şiddetini ele alacak şekilde değerlendirilmesi. Sağlığın Geliştirilmesi (Health Promotion) İnsanların kendi sağlık durumlarında daha fazla denetim sahibi olmalarını ve sağlık durumlarını iyileştirmelerini sağlamaya yönelik süreç. Kapsamlı toplumsal ve siyasal yönleri olan bir etkinliktir. Başka bir deyişle, süreç yalnızca kişilerin becerilerini ve yapabilirliklerini güçlendirmeye yönelik girişimlerle sınırlı kalmayıp, halk sağlığı ve kişisel sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini giderecek şekilde toplumsal, çevresel ve ekonomik koşulların değiştirilmesi de öngörülür. Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi İnsanların sağlığın belirleyicileri (biyolojik,sosyal, ekonomik, çevresel, yaşam tarzı gibi faktörler) üzerindeki kontrollerini artırmalarını böylece kendi sağlıklarını iyileştirmelerini sağlama süreci. Yalnızca bireylerin beceri ve kapasitesini artırmaya yönelik eylemleri değil, aynı zamanda sosyal, çevresel ve ekonomik koşulları da değiştirmeye ve böylece bunların toplum ve bireysel sağlık üzerindeki etkilerini hafifletmeye yönelik eylemi de benimser. Sağlık Okuryazarlığı (Health Literacy) Kişilerin, sağlıklarını koruma açısından gerekli ve yararlı bilgilere erişebilme, bu bilgileri anlama ve kullanma motivasyon ve yeterliliklerini belirleyen bilişsel ve toplumsal becerileri ifade eden terim. Serbest Eczacı Bakınız “Serbest Eczane Eczacısı”. Serbest Eczane Eczacılık yasasına göre sahibi ve mesul müdürü eczacı olan, eczacılık mesleğinin kuralları doğrultusunda hizmet üreten, İyi Eczacılık Uygulamalarının gereğinin en iyi şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan koşullara sahip, kamusal niteliği olan sağlık hizmetlerinin verildiği eczane. Serbest Eczane Eczacısı Eczacılık yasasına göre kendi açtığı eczanede çalışan veya bir serbest eczanede mesul müdür olarak çalışan eczacı; serbest eczacı. Ayrıca bakınız “Eczacı; Hastane Eczacısı; Klinik Eczacı) Sistem Yaklaşımı (Systems Approach) Yönetim olaylarını tek tek incelemek kadar, bu olaylar arasındaki ilişkilerin ve karşılıklı etkileşimin incelenmesinin önemini ve bir kurumdaki dış ve iç faktörlerin interaktif ve birbirine bağımlı doğasını vurgulayan düşünce dizisi. Sitotoksik İlaç Esas olarak kanser tedavisinde kullanılan ilaç. Hücreler üzerinde tahrip edici etkileri vardır ve çoğunun mutajenik, teratojenik ve karsinojenik olduğu belirlenmiştir. Tanım / Açıklama Terim Bakınız “Hastalık Ciddiyeti Belirleme Skorları”. SOAP Formülü Probleme dayalı hasta dosyası oluşturma sistemi; İngilizce “Subjective, Objective, Assessment, and Plan” ifadesinde yer alan kelimelerinin baş harflerinin bir araya getirilmesi ile oluşan bir akronimdir. Türkçe’deki karşılığı ÖNDeP olup öznel (Ö) veriler, nesnel veriler (N), değerlendirme (De) ve plan (P) şeklindeki ilerleme notlarının problem odaklı kayıt tutma biçimindeki kısaltmasıdır. Hastanın tedavisindeki gelişmeler hasta dosyasına bu formüle göre yazılır. Sorumluluk Bir görev veya işin, bir kişiye tevdi edilmiş olma durumu. Birçok durumda sorumluluk, kişinin görevleri icabı üstlenilir. Sorumluluk, söz konusu görevi veya işlevi yerine getirebilecek yeterliliğe sahip başka bir kişiye aktarılabilir. Ancak, sorumluluğu devreden kişinin hesap verebilirliği, bu işi veya görevi kabul eden kişinin sorumluluğuyla birlikte sürer. Ayrıca bakınız “Hesap verme sorumluluğu”. Sosyal Eczacılık İlaçlar ve sağlıkla ilgili inançlar, tutumlar, kurallar, ilişkiler ve süreçler dahil olmak üzere, ilaç kullanımını etkileyen toplumsal ve davranışsal etmenlerin incelenmesi. Bu inceleme, ilaçların toplumsal yönlerini ele alabilir (ör., ilaç araştırma ve geliştirme, ilaçların üretilmesi ve dağıtılması, ilaç bilgileri, arzın kontrolü) ya da ilaçların hastalar tarafından kullanılmasıyla ilgilenebilir (ör., ilaçların talimatlara göre kullanılmasını belirleyen faktörler, yan etkilerin anlaşılması gibi). Sosyal eczacılık, sosyoloji, sosyal psikoloji, siyaset bilimi, eğitim, iletişim, ekonomi, tarih ve antropoloji gibi disiplinlerden beslenir. Sosyal Mahremiyet Bireyin, sosyal ilişkilerinin yönetimi, yani ilişkinin tarafları, sıklığı ve etkileşimine ilişkin kontrolünün olması. İnsanları bireysel ve grup olarak değerlendirmeyi, kültürel özellikleri göz önünde bulundurmayı gerektirir. Çeşitli kültürlerde bu nedenle mahremiyet kapsamı, önemi ve mahremiyeti sağlama yöntemleri farklılık göstermektedir. Batı ve doğu toplumlarının, çeşitli dinsel grupların, modern ve geleneksel toplumların mahremiyete ilişkin değerleri, inançları ve beklentileri arasında farklılıklar mevcuttur. Sözel İstem Hekimin yazılı olarak istem veremeyeceği zorunlu hallerde, istemi ilgili hemşireye sözlü olarak iletmesi; sözel ordır. Ayrıca bakınız “Doktor İstemi”. Sürveyans Belirli hastalıkların nasıl ortaya çıktığı ve dağıldığına ilişkin sistematik olarak yapılan gözlem. Şüpheli Advers (İlaç) Reaksiyon Bakınız “Advers Etki”. Talimat Tek bir faaliyetin işlem basamaklarını içeren doküman. Tedavi Planı Kaynakların daha verimli kullanılması, bakım kalitesinin maksimize edilmesi, gecikmelerin minimize edilmesi için, doktorlar, hemşireler ve diğer sağlık personeli tarafından belirli hastalık ya da prosedür ile ilgili müdahalelerin optimal biçimde sıralanması ve zamanlanması süreci. Tedavi planı geliştirme grubunda, ilgili hastalığın tedavisinde etkili ve önemli roller oynayan bölümlerden deneyimli kişiler yer almalıdır. Ekip, klinik eczacı dahil multidisipliner nitelik taşımalıdır. Planın başarısı, büyük ölçüde hekimlerin önderliğine bağlıdır. Ayrıca bakınız “İlaç Yönetimi; İlaç Yönetimi Planı”. Tedavi Uyumu Hastanın tedaviye bağlılığının göstergesi. Bir hastanın davranışının, kendisine sağlık hizmeti sunan sağlık görevlisi ile birlikte üzerinde anlaşmaya varılan önerilere ne kadar uygun düştüğünün niteliksel ölçüsüdür. Tedaviye uyum, hastanın kendisine önerilen tedaviye sıradan ve kasıtsız uymama durumlarını da kapsar (ör., unutma, söylenenleri yanlış anlama gibi). Terapötik ilaç izlemi (Therapeutic Drug Monitoring) Farmakoloji, farmakokinetik, genetik, patoloji ve klinik tıbbın, hastanın terapötik yönetimine ilişkin önerilerde bulunarak ilaç tedavisinin iyileştirilmesi amacıyla, vücut sıvılarında ölçülen ilaç konsantrasyonlarının yorumlanmasına ve kullanılmasına uygulanması. Ayrıca bakınız “İzlem”. Ek 2 Sözlük Skorlama sistemleri 93 Tanım / Açıklama Terim Sözlük Ek 2 94 Ters ilaç tepkisi Bakınız “Advers etki”. Tıbbi Girişim Bakınız “Tıbbi Müdahale”. Tıbbi Kayıt Muayene, teşhis ve tedavi amacıyla kurumda hizmet verilen hastalar ile adlî vak’alara ait her türlü elektronik ya da manuel belge. Tıbbi Malzeme Tıbbi veya şahsi sağlık ve hijyen amaçlı olarak kullanılan malzeme. Tıbbi Müdahale Tıp mesleğini icraya yetkili kişiler tarafından uygulanan, sağlığı koruma, hastalıkların teşhis ve tedavisi için ilgili meslekî yükümlülükler ve standartlara uygun olarak tıbbın sınırları içinde gerçekleştirilen fizikî ve ruhî girişim. Tıbbi Sosyal Hizmet Sunumu Ayakta ya da yatarak tedavi gören hastaların tıbbi tedaviden etkili bir şekilde yararlanması, sosyal sağlığının korunması ve geliştirilmesi, tedavi sürecinde hastanın ailesi ve çevresi ile ilişkilerinin düzenlenmesi, tedavi sürecini etkileyen psiko-sosyal ve sosyoekonomik sorunlarının zamanında çözümlenerek sosyal işlevselliğini yeniden kazanması amacıyla yürütülen sosyal hizmet uygulaması. Triyaj Acil servislere başvuran hastaların hastalıkları ile ilgili şikâyetleri, belirtilerin şiddeti ve tıbbi durumlarının aciliyeti göz önüne alınarak hekim veya bu konuda eğitim almış sağlık personeli tarafından yapılan öncelik belirleme işlemi. TÜFAM Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde kurulmuş olan Türkiye Farmakovijilans Merkezi. TÜFAM Bildirim Formu Tek bir hastada belli bir zaman noktasında belli bir ilaca karşı gelişen bir veya birden fazla şüpheli advers reaksiyonu bildirirken kullanılan form. Ufuk Taraması (Horizon Scanning) Hizmet alanlardan, rakiplerden, sosyal çevreden, teknolojik gelişmelerden, medya ve benzeri kaynaklardan bilgilerin toplanması ve bunların yapılan işin karar alma sürecini beslemek üzere kullanılması. Yapılan işle ilgili hangi alanların taranacağı, taranan bilgilerin nereden ve hangi düzende toplanacağı ve kimlerin toplayacağı önemlidir. Veri Tabanı Birbirleriyle ilişkili bilgilerin depolandığı alanlar. Veri tabanları; büyük miktardaki bilgileri depolamada geleneksel yöntem olan ‘’dosya-işlem sistemine’’ alternatif olarak geliştirilmiştir. Vizyon Sağlık hizmeti veren kuruluşun mevcut koşullar altında ulaşmayı hayal ettiği durum ve gelecekle ilgili ana felsefesinin; iddialı ve mükemmelliği ön plana çıkaran cümleler ile dikkat çekici ve kolay anımsanabilir şekilde ifade edilmesi. Volumatik (Spacer) Değişik yaşlardan hastaların ölçülü doz inhaler sistemine uyum sağlayabilmesi için cihaz ile hasta arasına yerleştirilen hava haznesi. Hasta ilacı bu hava haznesinden soluduğu için, ilacı kullanırken sorun oluşturabilen inhaler cihazı ile koordinasyon içinde olması zorunluluğu önemini kaybeder. Speysır, hazne gibi değişik adlarla da anılan ara boru niteliğindeki bu araçlar değişik hacimlerde olabilirler. Yan Etki Bir ilacın zararına bakılmaksızın gösterdiği amaçlanmamış bütün farmakolojik etkilerdir. Yarar/risk dengesi: Bir ilacın tedavi edici etkilerinin, ilacın hastaların sağlığı ya da halk sağlığı açısından oluşturduğu tüm kalite, güvenlilik ve etkililik riskleri ile birlikte değerlendirilmesi. Terim Tanım / Açıklama Prosedür, Talimat, Rehber, Form, Plan, Liste, Rıza Belgesi ve Dış Kaynaklı dokümanların dışında kalan veya bu dokümanları destekleyici nitelikteki doküman. Yardımcı Eczacı 2013 ve daha sonraki yıllarda eczacılık fakültesinde okumaya hak kazanmış olup, mezun olduktan sonra serbest eczane açmak veya serbest eczanelerde mesul müdür olarak çalışmak için en az bir yıl müddetle hizmet sözleşmesine bağlı olarak mesul müdür eczacı ile birlikte serbest eczanelerde veya hastane eczanelerinde çalışan eczacı veya eczacılar. Yatan Hasta Yatış işlemi yapılarak tanı ve tedavi işlemleri yürütülen hastalar. Yatan hastalara, günübirlik yatış işlemi yapılan hastalar dâhildir. Yazılı İstem Doktorun yazılı olarak yaptığı istem. Bakınız “Doktor İstemi”. Yitilik (Strength) Birim farmasötik şekil içindeki etkin madde miktarı. Örneğin, tablet şeklindeki bir ticari farmasötik preparatın 1 mg, 2 mg ve 5 mg’lık tabletleri varsa, bu preparatın üç farklı yitiliğinin olduğu anlaşılır. Bu örnekte yitiliği en yüksek olan 5 mg’lık farmasötik şekildir. Bu nedenle, bir ticari farmasötik preparatın birden fazla yitiliği varsa, her bir farmasötik şekli (ör., tablet, draje, kapsül, supozituvar gibi) içinde ne kadar etkin madde bulunduğu, yani yitiliği reçetede belirtilmek zorundadır. Oral yoldan alınacak sıvı farmasötik şekiller için genellikle 5 mL’deki miktar, parenteral yoldan uygulanacak şekiller için ise 1 mL’deki veya 1 ampul ya da viyal (şişe) içindeki miktar belirtilir. Yüksek Riskli İlaç Terapötik ve maksimum dozları birbirine yakın olan ilaç Yüksek riskli ilaçlar hatalı kullanıldıklarında, hasta üzerinde geri dönüşsüz veya kalıcı olumsuz etki yaratabilirler. Ek 2 Sözlük Yardımcı Doküman 95 1. 2. Yararlanaılan Kaynaklar 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 96 2020 Vision FIP's Vision, Mission and Strategic Plan. Jan 2008. A Global Competency Framework for Services Provided by Pharmacy Workforce. Draft version August 2010. FIP Pharmacy Education Taskforce. A Review of Pharmacy Services in Canada and the Health and Economic Evidence. Canadian Pharmacist Association, February 2016. https://www.pharmacists.ca/cpha-ca/assets/File/cpha-on-theissues/Pharmacy%20Services%20Report%201.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) Accreditation Standards and Guidelines for The Professional Program in Pharmacy Leading to the Doctor of Pharmacy Degree. Adopted: January 15, 2006; released: February 17, 2006; effective: July 1, 2007. Guidelines version 2.0; Adopted: January 23, 2011; effective: February 14, 2011. Accreditation Council for Pharmacy Education Chicago, Illinois. Akılcı İlaç Kullanımı (AİK) Ulusal Eylem Planı 2014-2017. http://www.akilciilac.gov.tr/wpcontent/uploads/2014/11/aik-ulusal-eylem-plani.pdf Al-Shaqha, W.M.S. and Zairi, M. (2001). Pharmaceutical Care Management: a modern approach to providing seamless and integrated health care. International Journal of Health Care Quality Assurance, 14(7), p282-301. American College of Clinical Pharmacy (2000). Practice Guidelines for Pharmacotherapy Specialists. A Position Statement. Pharmacotherapy, 20(4), p487-490. American Society of Health-System Pharmacists.(1996).ASHP Guidelines on the Provision of Medication Information by Pharmacists. Am J Health-Syst Pharm, 53, p1843-5. American Society of Health-System Pharmacists.(1996).ASHP Guidelines on the Pharmacist’s role in the Development of Clinical Care Plans. Am J Health-Syst Pharm, 54, p314-8. American Society of Health-System Pharmacists.(2001).ASHP Guidelines on Pharmacist-Conducted Patient Education and Counselling. Am J Health-Syst Pharm, 54, p431-4. Audit Commission. (2001). A Spoonful of Sugar: Medicines Management in NHS Hospitals. Australian Commission on Safety and Quality in Healthcare. Review by Peers. July 2010. Australian Pharmaceutical Advisory Council. Guiding principles to achieve continuity in medication management. July 2005. Bowden, J., Catell, R. and Wright, J. (July 2001). Developing the Standards. The Pharmaceutical Journal, 267, p6061. Bowden, J., Catell, R. and Wright, J. (July 2001). Wessex Measured. The Pharmaceutical Journal, 267, p62-65. British Association of Perinatal Medicine. Service Standards for Hospitals Providing Neonatal Care (3rd edition), August 2010. Bruno, A., Bates, I., Brock T and Anderson C. Towards a Global Competency Framework. Am. J. Pharm. Educ. 2010; 74 (3) Article 56. Canadian Council for Accreditation of Pharmacy Programs (CCAPP). Accreditation Standards and Guidelines for The Baccalaureate Degree Program in Pharmacy, 2006 (Revised). Claire Anderson, Ian Bates, Diane Beck, Billy Futter, Hugo Mercer, Michael J Rouse, et al. The Pharmacy Education Taskforce: FIP and WHO move forward in developing pharmacy education. International Pharmacy Journal 2007 Jun;22(1):3-5. Claire Anderson, Ian Bates, Diane Beck, Henri R Manasse J, Hugo Mercer, Mike Rouse, et al. Clinical Research and Audit Group. (1996). Clinical Pharmacy in the Hospital Pharmaceutical Service: A Framework for Practice. The Scottish Office, National Health Service in Scotland. Coombes I., Avent M., Cardiff L., Bettenay K., Coombes J., Whitfield K., Stokes J., Davies G., Bates I. Improvement in Pharmacist’s Performance Facilitated by an Adapted Competency-Based General Level Framework. J. Pharmacy Practice and Research 2010; 40 (2): 111-118. Culshaw, M. and Dawes, S. (April 1998). Assessing the Value of a Discharge Pharmacist. Pharmacy Management, 14(2), p22-23. Department of Health Room Data Sheet T0601HEA Clean Utility 09/06/2010 Department of Health Room Data Sheet T0125HEA Medicines Management 09/06/2010 Department of Health, Social Services and Public Safety. (2001). Review of Clinical Pharmacy Services in Northern Ireland. Department of Health, Social Services and Public Safety. (December 2006).Improving Patients’ Access to Medicines: A Guide to Implementing Nurse and Pharmacist Independent Presribing within the HPSS in Northern Ireland. Department of Health. (2008). Principles for revalidation: report of the working group for non-medical revalidation; Professional Regulation and Patient Safety Programme. Doküman Yönetimi Rehberi, 2015. http://skspro.net/wpcontent/uploads/dokuman_yonetimi_rehberi_22.07.2015son.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 29. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun, Resmi Gazete Tarihi: 24.12.1953, Sayısı: 8591 Kabul Tarihi: 18.12.1953, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.6197.pdf, (Son Erişim: 05.04.2017) 30. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 12.04.2014, Resmi Gazete Sayısı: 28970, http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.19569&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=ecza (Son Erişim: 05.04.2017) 31. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Yönetmelik; http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.19569&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=ec zane (Son Erişim: 05.04.2017) Yararlanılan Kaynaklar 32. FIP, UNESCO, & WHO. Pharmacy Education Taskforce, Action Plan 2008-2010. 33. Filibeck, D.J., Petroff, B., Sosnowski, L. and Teahan, J. (July 1999). Developing a care plan. Am J Health-Syst Pharm, 56, p1348-1349. 34. Guidelines and Procedures for Accreditaion, Version 2.1,.July 2011. 35. Hastane Hizmet Kalite Standartları: Akılcı İlaç Kullanımı İle İlgili Kılavuz 06.10.2011. http://www.titck.gov.tr/Mevzuat/MevzuatGetir?id=2122 (Son Erişim: 05.04.2017) 36. Hepler CD, Strand LM. Oppor tunities and responsibilities in pharmaceutical care. Am J Health Syst Pharm 1990 Mar 1;47(3):533-43. 37. Hill L., Delafuente J., Sicat B., et al. Development of a Competency-Based Assessment Process for Advanced Pharmacy Practice Experiences. American Journal of Pharmaceutical Education. 2006; 70(1): 1-11. http://skspro.net/wp-content/uploads/dokuman_yonetimi_rehberi_22.07.2015son.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 38. İlaç Güvenliği Rehberi, 2015. http://www.kalite.saglik.gov.tr/Eklenti/3734,ilacguvenligirehberiguncelpdf.pdf?0 (Son Erişim: 05.04.2017) 39. İlaçların Güvenliliği Hakkında Yönetmelik. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.19578&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=ila%C3 %A7lar%C4%B1n%20g%C3%BC (Son Erişim: 05.04.2017) 40. İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu, 2015. http://www.titck.gov.tr/PortalAdmin/Uploads/UnitPageAttachment/sGvnnJYO.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 41. İyi Farmakovijilans Uygulamaları (IFU) Kılavuzu Modül - I Advers İlaç Reaksiyonlarının Yönetimi ve Bildirimi. http://www.titck.gov.tr/PortalAdmin/Uploads/UnitPageAttachment/887fa82316364.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 42. İyi Farmakovijilans Uygulamaları (İFU) Kılavuzu Modül II – Ek İzleme. http://www.titck.gov.tr/PortalAdmin/ Uploads/ UnitPage Attachmen t/18c4e3b426704.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 43. İyi Farmakovijilans Uygulamaları Kılavuzu (İFU) Ek-I Tanımlar. http://www.titck.gov.tr/PortalAdmin/Uploads/UnitPageAttachment/cca4f99f33500.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 44. Malson G. Global agreement reached for the future of hospital pharmacy. Hospital Pharmacist. 2008; 15: 296. 45. McLennan, D.N. and Dooley, M.J. (2000). Documentation of clinical pharmacy activities. Aust J Hosp Pharm 30, p69. 46. Mills E., Farmer D., Bates I., et al. The General Level Framework – Use in Primary Care and Community Pharmacy to Support Professional Development. International Journal of Pharmacy Practice. 2008; 16: 325-31. 47. Model Standards of Practice for Canadian Pharmacists, March 2009. http://napra.ca/Content_Files/Files/Model_Standards_of_Prac_for_Cdn_Pharm_March09_Final_b.pdf 48. National Competency Standards Framework for Pharmacists in Australia. Pharmaceutical Society of Australia, November 2010. 49. National Institute of Clinical Excellence. Principles for best practice in clinical audit. 2002. 50. NHS Modernisation Agency. Critical Care Programme AHP and HCS Advisory Group. The Role of Healthcare Professionals within Critical Care Services June 2002. 51. NICE/ NPSA. Technical patient safety solutions for medicines reconciliation on admission of adults to hospital. PSG001. December 2007 52. Northern Ireland Clinical Pharmacy Standards 2013, Review date 2015, HSC, Department of Health, http://www.hscboard.hscni.net/download/PUBLICATIONS/pharmacy_and_medicines_management/reportsand-publications/Northern-Ireland-Clinical-Pharmacy-Standards-2013-PDF-1MB.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 53. Pharmaceutical Society of Australia (July 2001). Professional Practice Standards. Pharmaceutical Society of Australia. (October 2002) Self-assessment tool for Professional Practice Standards version 2. 54. Pharmaceutical Society of Australia. (July 2003). Pharmacy Standards. 55. Pharmaceutical Society of Australia. (October 2001). Competency Standards for Pharmacists in Australia. 56. Professional Competencies for Canadian Pharmacists at Entry to Practice, Second revision, March 2007. National Association of Pharmacy Regulatory Authorities, 2007. 57. Professional Practice Standards, Version 4, Pharmaceutical Society of Australia (PSA), 2010. 58. Recommendations of the National Renal Workforce Planning Group 2002. The Renal team – a multiprofessional renal workforce plan for adults and children with renal disease. 59. Residency Training, Canadian Society of Hospital Pharmacists, http://www.cshp.ca/programs/residencytrainingAccreditation Standards for Advanced (Year 2) Pharmacy Residencies, anadian Society of Hospital PharmacistsMay 2016, 97 Yararlanaılan Kaynaklar http://www.cshp.ca/programs/residencytraining/CPRB%20Accreditation%20Standards%20for%20Advanced% 20Pharmacy%20Residencies.pdf /info_e.asp (Son Erişim: 05.04.2017) 60. Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. (July 2008). Medicines, Ethics and Practice. A Guide for Pharmacists and Pharmacy Technicians. 61. Sağlık Bakanlığı Stratejik Plan 2013-2017. http://www.titck.gov.tr/PortalAdmin/Uploads/Titck/Big/stratejik_plan(2013_2017).pdf 62. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı Sağlıkta Kalite Standartları Hastane (SKS-Hastane; Versiyon-5; Revizyon-00), Ankara, Temmuz 2015 . ISBN: 978-975-590-558-7 http://www.kalite.saglik.gov.tr/Eklenti/3460,skshastanesetiv5r1pdf.pdf?0 (Son Erişim: 05.04.2017) 63. Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3359.pdf, (Son Erişim: 05.04.2017) 64. Society of Hospital Pharmacists of Australia Committee of Speciality Practice in Clinical Pharmacy. (1996). Standards of Practice for Clinical Pharmacy. The Society of Hospital Pharmacists of Australia, Melbourne SHPA. 65. Society of Hospital Pharmacists of Australia. Definitions for hospital pharmacy services. Practice Standards and Definitions.Melbourne: SHPA; 1996. 66. Society of Hospital Pharmacists of Australia. Standards of practice for clinical pharmacy. J Pharm Pract Res 2005;35(2):122-46. 67. Society of Hospital Pharmacists of Australia. Standards of practice for drug use evaluation in Australian hospitals. J Pharm Pract Res 2004; 34(3):220-3. 68. Standards of clinical practice for renal pharmacists.Raymond CB, Wazny LD, Sood AR. Can J Hosp Pharm. 2013 Nov;66(6):369-74. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3867564/pdf/cjhp-66-369.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 69. Standards of Practice for Clinical Pharmacists, ACCP Guideline, American College of Clinical Pharmacy, Pharmacotherapy 2014;34(8):794–797) doi: 10.1002/phar.1438. 70. Standards of Practice for Clinical Pharmacy Services, The Society of Hospital Pharmacists of Australia, https://www.shpa.org.au/resources/standards-of-practice-for-clinical-pharmacy-services (Son Erişim: 05.04.2017) 71. Standarts of Practice for Oncology Pharmacy in Canada, Version 2, November 2009, http://www.capho.org/sites/default/files/page-files/StandardsofPracticeFORWEBV2Dprintable.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 72. The Pharmacy Board of Australia, Registration Standards, 2013. 73. Ulusal Meslek Standartlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik Resmî Gazete 5 Ekim 2007 Cuma, Sayı : 26664. http://mevzuat.meb.gov.tr/html/26664_0.html (Son Erişim: 05.04.2017) 74. Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması - ISCO 08. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Sınıflama Sunucusu. http://tuikapp.tuik.gov.tr (Son Erişim: 05.04.2017) 75. Veterans Health Administration Clinical Pharmacy Services, VHA HANDBOOK 1108.11, Washington, DC, July 2015, https://www.va.gov/vhapublications/ViewPublication.asp?pub_ID=3120 (Son Erişim: 05.04.2017) 76. World Health Organisation. Health Promotion Glossary. Geneva, 1998. 77. World Health Organization and International Pharmaceutical Federation (FIP). Developing Pharmacy Practice: A focus on patient care. Handbook. 2006. 78. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği. Resmi Gazete Tarihi: 13.01.1983, Sayısı: 17927, http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=3.5.85319&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=yatakl%C 4%B1%20tedavi (Son Erişim: 05.04.2017) 79. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK), Türkiye Yüksek Öğretim Yeterlilikler Çerçevesi (TYYÇ) Sağlık Temel Alanı Yeterlilikleri (kod: 72), Ankara , Ocak 2011. http://www.tyyc.sakarya.edu.tr/raporlar/72_SAGLIK_13_01_2011.pdf (Son Erişim: 05.04.2017) 80. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK), Türkiye Yüksek Öğretim Yeterlilikler Çerçevesi. http://tyyc.yok.gov.tr/ (Son Erişim: 05.04.2017) 81. Türkiye ilaç pazarındaki değer bazında yüksek satışa sahip İlaçların farmakoekonomik açıdan değerlendirilmesi: 2006-2015 dönemi, Sağlık Teknolojileri Değerlendirme Raporu-IV. http://www.titck.gov.tr/PortalAdmin/Uploads/Titck/Contents/Documents/PrDbIFLR.pdf 98