güneş ve gölge

FEN VE TEKNOLOJİ
IŞIK VE SES
IŞIK
Işık kaynaklarından etrafa doğrular boyunca
yayılan ve cisimleri görmemizi sağlayan enerjiye
“ışık” denir.
* Işık enerjisi diğer enerji türlerine dönüşebilir.
* Işık olmayan ortamlarda varlıkları göremeyiz.
* Işık renkleri ayırt etmemizi sağlar.
* Bitkiler ışık sayesinde besin üretirler.
* Işık olmadan görme olayı gerçekleşmez.
* Çevremizdeki varlıkları görebilmemiz için
onlardan gözümüze ışık gelmesi gerekir.
* Çok ışıkta göz bebeğimiz küçülür ,az ışıkta göz
bebeğimiz büyür.
Işık Her Yöne Gider
Bir ışık kaynağından çıkan ışık bir engelle
karşılaşmadığı sürece her yönde doğrular boyunca
yayılır.
* Işık; katı, sıvı ve gaz ortamlarında yayılır.
* Işığın yayılması için maddesel bir ortam zorunlu
değildir. Bu nedenle ışık boşlukta da yayılabilir.
Işık Kaynakları
Bulunduğu ortama ışık yayan cisimlere “ışık
kaynağı” denir.
Işık kaynakları ikiye ayrılır.
1 – Kendiliğinden ışık yayan cisimlere, “doğal ışık
kaynakları” denir.
Örnek : Güneş ,yıldız ,ateşböceği vb.
2 – İnsanlar tarafından üretilen belirli koşullar
sağlandığında ışık veren cisimlere “ yapay ışık
kaynakları” denir.
Örnek : Mum ,Gaz lambası ,ampul ,meşale ,el
feneri vb.
1. SAYDAM MADDELER
Bir ortamdaki ışığı, diğer ortama tamamen
geçiren maddelere “saydam maddeler” denir.
Örnek: Cam(ince cam), naylon, asetat, mika,
su(derinliği az su), benzin, gaz yağı, alkol, hava,
ince plastik
Aydınlatılmış Cisimler
Bazı cisimler ışık üretmez.
Aydınlatılmadıklarında çevrelerine ışık
yayıyormuş gibi görünen bu cisimlere
“aydınlatılmış cisim” denir.
Örnek : Ay, ayna, alüminyum folyo, trafik işaret
levhaları, reflektör aydınlatılmış cisimlere
örnektir.
Işık Nasıl Yayılır?
Işığın izlediği yolu gösteren çizgiye “ ışık
ışını” denir.
* Işık ışınları doğrular boyunca yayılır.
Örnekler :
* Deniz fenerinden yayılan ışıkları,
*Tozlu ortamda pencereden giren ışıkları,
* Bulutlar arasına giren Güneş’in ışığını
gözlemlediğimizde ışık demetleri,
* Ormanda sık ağaçların aralarından yayılan güneş
ışığı,
* Araba farından yayılan ışık, ışığın
doğrusal yolla yayıldığını gösteren bazı
örneklerdir.
2. YARI SAYDAM MADDELER
Gelen ışığın bir kısmını geçiren, bir kısmını
geçirmeyen maddelere “yarı saydam maddeler”
denir.
Örnek: Yağlı kâğıt, ince kâğıt, buzlu cam, kaynak
gözlükleri, güneş gözlükleri, bulut, derin su, buz,
kalın cam, sisli hava, tül perde, duş kabinleri, ilaç
şişeleri
3. SAYDAM OLMAYAN MADDELER(OPAK):
Gelen ışığı hiç geçirmeyen maddelere “saydam
olmayan maddeler” denir.
Örnek: Taş, tahta, karton, duvar, metal levhalar,
porselen
FEN VE TEKNOLOJİ
IŞIK VE SES
* Birden çok ışık kaynağının olduğu ortamlarda
cisimlerin gölgesinde koyu ve açık kısımlar olabilir.
* Gölgenin koyu olanı “tam gölge”, tam gölgenin
etrafındaki daha açık(gri) olan kısım ise “yarı
gölge” denir.
NOT : Saydam maddeler; pencere ,ampul, gözlük,
otomobil, dürbün vb, gibi araçlarda kullanılır.
NOT : Yarı saydam maddeler; kaynakçı gözlüklerinde, bazı özel bölmelerde buzlu cam olarak
kullanılır.
NOT : Saydam olmayan maddeler; fotoğraf
makinelerinde film koruyucu bölümlerinde, film
banyo odalarında kullanılır.
Işığın Geçişine Madde Kalınlığının Etkisi
Saydam ve yarı saydam maddeler, kalınlaştıkça
saydam olmayan maddeler gibi davranırlar. Saydam
olmayan bir madde, inceldikçe saydamlaşır.
Örnek: Bir parça pencere camını kitabınızdaki
yazının üzerine koyduğumuzda, yazıları kolaylıkla
okursunuz. Bu camlardan 20 tanesini üst üste
koyduğumuzda ise yazıları okuyamazsınız.
Kalın naylon saydam değildir. Naylon inceldikçe
saydamlaşır.
GÜNEŞ VE GÖLGE
Işık Oyunları ve Gölgeler
Işık kaynağının önüne konulan maddelerin
arkasında oluşan karanlık bölgeye “gölge” denir.
* Gölge oluşumu cismin büyüklüğü ve şekliyle
ilgilidir.
* Oluşan gölgenin şekli cismin kendisine benzer.
* İki veya daha fazla ışık kaynağı olan bir ortamda
cismin birden fazla gölgesi oluşabilir.
* Işık kaynağının, cismin ya da gölgenin oluştuğu
ekranın yeri değiştirildiğinde, cismin gölgesinin
büyüklüğü, yeri ve şekli değişebilir.
* Büyük bir ışık kaynağı veya iki ışık kaynağının
oluşturduğu gölgelerin kesişme yerleri koyu, diğer
bölgeler daha açık olur.
* Işık kaynağı cisme yaklaştırıldığında gölge büyür,
ışık kaynağı cisimden uzaklaştırıldığında gölge
küçülür.
* Cisim ekrana yaklaştırıldığında gölge küçülür ve
rengi koyulaşır.
* İki ya da daha fazla ışık kaynağı olduğunda
ekranda birden fazla gölge oluşur.
Güneş, sabah akşam saatlerinde yeryüzüne daha
yakın, öğle saatlerinde tepede görünür. Güneş’in
yere yakın olduğu konumda gölgeler uzundur. Öğle
saatlerinde Güneş’in tepede olduğu saatlerde
gölgeler kısadır. Sabahtan öğleye doğru gölge
boyları kısalır. Öğleden akşama doğru gölge boyları
tekrar uzar.
www.fendersi.gen.tr
fenoyunlari.fendersi.gen.tr
FEN VE TEKNOLOJİ
IŞIK VE SES
Güneş Saati:
Eski çağlarda insanlar Güneş ile gölge
arasındaki ilişkiyi kullanarak zamanı ölçmeye
çalıştılar. Bunun içi havanın güneşli olduğu
günlerde kullanmak üzere güneş saatini icat
etmişlerdir.
GÜNEŞ VE AY TUTULMASI:
Dünya, Güneş’in; Ay da Dünya’nın etrafında
sürekli döner. Güneş, Dünya ve Ay, aynı doğrultuya
geldiklerinde tutulma olayları gerçekleşir.
Güneş Tutulması:
Ay, Dünya ile Güneş’in arasına girer ve
Dünya’nın belli bir kısmı Ay’ın gölgesinde kalarak
güneş ışınlarını birkaç dakika süre ile alamaz. Bu
olaya “Güneş tutulması” denir.
Ay Tutulması:
Dünya, Güneş etrafında dolanırken bazı zamanlar Güneş ile Ay’ın arasına girer. Güneş, Dünya ve
Ay’ın aynı doğrultuda olduğu zaman Dünya’nın
gölgesi Ay’ın üzerine düşer. Bu olaya “Ay
tutulması” denir.
*Ay tutulması Dünya’nın karanlık olan bölgesinden
gözlemlenebilir. Başka bir ifadeyle ay tutulması
sırasında geceyi yaşayan insanlar ay tutulmasını
gözlemleyebilir.
* Ay tutulması dolunay evresinde meydana gelir.
GÜNEŞ VE AY TUTULMA OLAYLARININ
KARŞILAŞTIRILMASI:
FARKLILIKLAR:
Güneş Tutulması:
* Ay, Dünya ile Güneş arasındadır.
* Ay, Güneş’e Dünya’dan daha yakındır.
* Gündüz yaşanan bölgede gözlenebilir.
Ay Tutulması:
* Dünya, Güneş ile Ay arasındadır.
* Dünya, Güneş’e Ay’dan daha yakındır.
* Geceleyin gözlenebilir.
BENZERLİKLER:
* Bu tutulmayı sadece Ay’ın gölgesinin Dünya
üzerine düştüğü bölgelerde yaşayan insanlar
gözlemleyebilir.
* Güneş tutulması sırasında Güneş’e çıplak gözle
bakmak çok tehlikelidir ve göz sağlığımızı
bozabilir.
* Güneş tutulması yeni ay evresinde meydana gelir.
* İki olayda belirli sürelerle gerçekleşen doğa
olaylarıdır.
* Tutulmaların gerçekleşebilmesi için Ay,
Güneş ve Dünya’nın aynı doğrultuda olması
gerekir.
* İki olay da ışığın doğrusal yolla yayıldığını
kanıtlar.
* İkisi de bir gölge olayıdır.