Hukukun Saf Kuramı
advertisement
Melike Belkıs Aydın, Pre-İmplantasyon Genetik Tanı ve Biyoetik Tartışmalar, Hukuk Kuramı, C. 2, S. 1, Ocak-Şubat 2015, ss. 14-19. PRE - İMPLANTASYON GENETİK TANI VE BİYOETİK TARTIŞMALAR" Melike Belkıs Aydın"" Bu metin 31.10.2014 tarihinde, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesince düzenlenen Biyoetik ve Hukuk Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri metnidir. " "" Araş. Gör., Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi ABD. Hukuk Kuramı, C. 2, S. 1, Ocak-Şubat 2015 Genetik tanı tekniklerindeki hızlı ilerlemeler dolayısıyla durumunda artık sunmaktadır. Bu hususlar uluslararası düzlemde ve ulusal bilimkurgu, distopya yapıtlarında hayal bile gebeliğin yasal riskleri öngörülebilirliğinin makamların her sorunu kuşatıcı bir yaklaşımları henüz sağlanmasının yanı sıra hastalık riski taşıyan bebeklerde yoktur, ayrıca bazı kavramların tanımlanmasından da cinsiyet seçimi ya da tamamen laboratuvar ortamında özenle uzak durulmuştur. Söz gelimi embriyonun hukuki embriyo üretimi yapılabiliyor. Belli genlerin belli özellikleri statüsü sağladıklarının anlaşılması sayesinde genetik kodlarımızla seçiminin yapılabilmesi için ise, biyoetik alanında bağlayıcı oynamak ve doğacak çocuklarımızda belli özelliklerin ilk sözleşme olan Oviedo Sözleşmesi’nde belirtildiği gibi sipariş edilmesini sağlamak da olanaklı hale geldi, ancak embriyonun ancak belli bir kalıtsal hastalık riskini taşıması bunun önündeki en büyük engel tüm genlerin kodlarının gerekmektedir. Benzer düzenleme Türkiye mevzuatında da çözülememesi. Söz gelimi daha az uykuya gereksinim geçerlidir. kalıtsal hastalıkların duymamızı sağlayan bir genin düzenlenmesi aynı zamanda ucu düzenlenmeye açık bırakılmış çalışılsa olanağını edemeyeceğimiz sorunlarla karşı karşıyayız. Doğum ve metinlerle sonlandırılması da alanlardandır. yetkili Cinsiyet Türkiye’de genetik tanılama ve müdahale tekniklerini başka bir hastalığa da neden olabiliyor. Bu nedenle Huxley düzenleyen romanlarına tam olarak benzeyemesek de bir oranda metinler, Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri yaklaştığımızı söyleyebiliriz. Hakkında Yönetmelik (ÜYTE) ve Genetik Hastalıklar Tanı Genetik bilimindeki bu yetkinliğin, öjeninin de yeni bir Merkezi Yönetmeliği’dir. ÜYTE’nin kendi ifadesiyle amacı, boyuta erişmesine neden olduğu korkusu hakim. Bu korku çocuk sahibi olamayan evli çiftlerden, tıbben uygun çok da haksız değil. Köken olarak “eu/ iyi, genos/ soy” görülenlerin üremeye yardımcı tedavi metotları vasıtasıyla anlamına gelen öjeni, tarih boyunca karşımıza devlet eliyle çocuk yönlendirilen bir program olarak çıktı, ama çağımızın esaslarını, bu uygulamayı yapacak merkezlerin açılması, genetik biliminin bu yeni yöntemleri sayesinde ise artık çalışması ve denetlenmesi ile ilgili usul ve esasları öjeninin düzenlemektir (md. 1). Yapay döllenmeye başvurulma kamusal bir etkinlik programı olarak sahibi olmaları yapılacak nedenleri olarak tanımlanabilecek bu talepler ebeveynler tarafından dolayısıyla embriyo ve ceninde prenatal ve postnatal çocukları için de istenebilir ve uygulanabilir duruma geldi. genetik araştırmanın yasal dayanağı böylece sağlanmıştır. Genetik tanı tekniklerindeki olanaklar sayesinde böylelikle Ancak bu Yönetmelik pre-implantasyon evresiyle ilgili bir ebeveynlere keyfi olmasa da saydığımız kalıtsal uygulamanın yönlendirilmesine gerek kalmadığı görüldü. Öjenik içerikli tamamen arasında için hastalıklar yasalarla hüküm getirmemektedir. ÜYTE’ye göre cinsiyetle ilgili düzenlenmiş olarak belli koşulların varlığı halinde doğacak ciddi bir kalıtsal hastalıktan kaçma hali hariç, doğacak çocukların cinsiyetine müdahale olanağı tanındı. çocuğun cinsiyetini belirleme amaçlı gonad ve/veya embriyo seçimi ve transferi yapılamaz. Genetik Hastalıklar Genetik araştırma tekniklerinin ve müdahale yöntemlerinin Tedavi Merkezi Yönetmeliği’ne göre cinsiyete bağlı akla gelebilecek en önemli ve tartışmalı konuları, genetik hastalıklar dışında cinsiyet belirlemesi yapılamaz (md. 17). tanılama ve genetik manipülasyon olanaklarıdır. Genetik Maddeden de anlaşılabileceği gibi doğacak bebeğin tanılama teknikleri, yapay yollardan üretilen embriyonun anneye naklinden önce ve gebelik esnasında cinsiyeti belirlenebilir ancak bunun için durumu mazur ayrı gösterecek bir hastalığın varlığı gereklidir. 3960 sayılı yöntemlerle yapılabilir. Pre-implantasyon Genetik Tanı Kalıtsal Hastalıklarla Mücadele Kanunu ile devletin kalıtsal (PGT), tüpte üretilen embriyonun nakilden önce üzerinde tanılama yapılabilmesi için belli sayıda kan hastalıklarından thalessemia ve orak hücreli anemi hücrenin dahil olmak üzere, bütün kalıtsal kan hastalıklarıyla ve koparılarak incelenmesi gerekir. Tanılama sonucunda özürlülüğe yol açan diğer kalıtsal hastalıklarla koruyucu hastalık saptanan ve nakli gerçekleştirilmekten vazgeçilen embriyoların hukuki statüsü ve akıbetleri sağlık hizmetleri kapsamında mücadele edeceği ve bunun oldukça için gerekli ödeneğin Sağlık Bakanlığı bütçesine konulacağı tartışmalı bir alandır. Pre-natal Genetik Tanı (PNT), gebelik sırasında yapılan tanılama ile hastalık belirtilmiştir (md.1 f 1). Kalıtsal kan hastalıklarıyla ve saptanması 15 Aydın/ Pre-İmplantasyon Genetik Tanı ve Biyoetik Tartışmalar özürlülüğe yol açan öteki kalıtsal hastalıklarla koruyucu ruhsatı/izin belgesi ve merkez ÜYTE ünite sorumlusunun sağlık hizmetleri kapsamında mücadele için gerekli sertifikası iptal edilir (md. 18 f. 9). önlemler ve bu konuda uygulanacak usûl ve esaslar ise Sağlık Bakanlığı’nca çıkarılacak Türkiye’nin taraf olduğu Oviedo Sözleşmesi de bağlayıcı yönetmeliklerle bir metin olduğundan sözleşme hükümleri de uygulanır. düzenlenecektir. Sağlık Bakanlığı’nın kalıtsal hastalıklarla ilgili çıkardığı Kalıtsal Kan Oviedo Sözleşmesi’ne göre, cinsiyetle ilgili ciddî bir kalıtsal Hastalıklarından hastalıktan kaçınma hali hariç, doğacak çocuğun cinsiyetini Hemoglobinopati Kontrol Programı İle Tanı ve Tedavi seçmek amacıyla, tıbben destekli dölleme tekniklerinin Merkezleri Yönetmeliği de bu kapsamdadır. Yönetmelik, kullanımından izin kaçınılacaktır (md. 14). Yine bir kimseye kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerinin kalıtsal kan hastalıklarından genetik kalıtımı nedeniyle ayrımcılık uygulanması yasaktır hemoglo- (md. 11). binopatilere yönelik eğitim, tanılama, genetik danışma, doğum öncesi ve sonrası tanı ile hastaların tedavilerine Pre-İmplantasyon Genetik Tanı Teknikleri Hakkındaki Tartışmalar ilişkin her türlü faaliyetini, bu konularda faaliyet gösteren tanı ve tedavi merkezleri ile kayıt, bildirim, sevk ve izin PGT teknikleri ile ilgili olarak gündeme getirilen en önemli işlemlerini kapsar (md 2). Doğum öncesi tanılama işlemi, üçüncü basamak olarak adlandırılan sorun olan öjeninin, pozitif ve negatif olarak iki ayrı tanımı kuruluşlarda bulunuyor. Negatif öjeni, ebeveynlerin ağır kalıtsal uzmanlarca yapılacaktır; her üç basamak türündeki hastalıklı çocuk istememeleri üzerine uyguladıkları genetik tanılama merkezlerinde tanılama sonuçlarına göre genetik müdahaledir, yani bir hastalığın yok edilmesine, tedaviye danışmanlık hizmetleri verilir. Ancak bu yönetmelikte de yöneliktir. Pozitif öjeni ise patolojik amaçlı değildir, embriyonun tabi olacağı koşullara ilişkin bir düzenleme yalnızca bireyin genetik özelliklerinin iyileştirilmesini yoktur. Türkiye ayrıca bağlayıcı bir metin olan Oviedo hedefler. Pozitif öjeni için iyileştirilecek bir hastalık olasılığı Sözleşmesi’ne taraftır ve genetik araştırmalar iç hukuktaki boşluğa karşın sözleşme hükümlerine söz konusu değildir. Amaç bedensel, ruhsal özellikler ve atıfla kişilik özellikleri bakımından kusursuzlaştırmadır. İşte düzenlenebilecektir. biyoetik alana ilişkin en önemli tartışmalar da pozitif öjeni bakımından yapılıyor. Türkiye’de PGT uygulaması yapılabiliyor, ancak yasal düzlemde dikkate alınacak ayrıntılı bir düzenleme Resmi kurumlar tarafından uygulanan bir politika olan olmaması eleştiriliyor. Gerçek yaşamdan bir gazete öjeninin artık kabuk değiştirdiğinden söz eden Habermas, haberiyle konu olan bir olaydan örneklersek, Trabzon’da PGT’nin, yavaş yavaş pozitif öjeniye varmasından ve yaşayan bir çift anne adayının kalıtsal bir cilt hastalığı ebeveynlerin nedeniyle bir kez düşük yapar, iki kez de doğumdan sonra donatabilmeleri çocuğunu kaybeder. Trabzon’daki bir tüp bebek merkezine çocuklarını fikrinin istedikleri liberal bir özelliklerle öjeni olarak değerlendirilmesi gerektiğinden söz eder. Çünkü artık başvuran çiftin in vitro döllenen üreme hücreleri üzerinde öjeni, kamusal merkezi bir makam tarafından değil, özel PGT tekniğiyle hasta kromozomlar saptanır ve sağlıklı bir birimlerce veya ebeveynlerin bireysel seçimleriyle, örneğin bebek dünyaya getirilmesi sağlanır. Bu durumdan da ebeveynler ya da araştırmacılar tarafından uygulanıyor. anlayacağımız gibi cinsiyet seçimi, ebeveynlerin keyfiliğine Ancak farkında olunması gereken gen teknolojisinin her olanak tanımaz. ÜYTE’ye göre cinsiyetle ilgili ciddi bir teknik uygulama gibi kendi içinde aslında güdümlenmemiş kalıtsal hastalıktan kaçma hali hariç, doğacak çocuğun bir araç olduğu ve aslında öjenik ütopyalarla hiç de cinsiyetini belirleme amaçlı gonad ve/veya embriyo seçimi bağdaşmayan günümüz tıbbının uygulamalarının farklı ve transferi yapılamaz1 (md. 18 f. 9). Aksi takdirde merkezin amaçları için kullanılabileceği gerçeğidir. Prenatal genetik Ancak Türkiye’deki merkezlerde yasadışı cinsiyet seçimine olanak tanındığı ileri sürülen bir haber, http://www.radikal. com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=9060 19&Date=31.10.2008&CategoryID=96 (Erişim tarihi: 30.06.2012) 1 16 Hukuk Kuramı, C. 2, S. 1, Ocak-Şubat 2015 müdahalelerin amacı bir ırkın ya da ulusun üstün olması çocukların da pozitif öjeniye dayalı bir hakları olduğu için güçlendirilmesi ya da bir halkın gen havuzunun çıkarılabilmektedir. Ancak bu da pozitif öjeninin bir sağlık iyileştirilmesi değildir. Burada asıl amaç müstakbel imkanı ebeveynlerin sağlıklı çocuklar dünyaya getirebilmeleridir. embriyolar başka bireyler olacaklarından başka bireylerin Kamusal değil özel dileklerin gerçekleştirilmesi söz yaratımı olduğu yönünden eleştirilmiştir. Son olarak gen konusudur. Gen teknolojik yöntemlerin kullanılması tek teknolojilerinin öjeni ile ilişkisinden söz etmek yerinde başına bağımsız ve ebeveynlere ait bir karar olarak olmayacaktır, çünkü öjeni devlet eliyle ve zorla yapılan bir değerlendirilebilir. İşte bu nedenle de eskisinden farklı uygulamadır, olarak liberal öjenik uygulamadan söz ediliyor. değerlendirilmemelidir. Habermas, pozitif ile negatif öjeni arasındaki sınırların Bir başka sorun da pozitifi öjeni ile elde edilmek istenen akışkanlığından kesin bir ayrım çizilemeyeceğini düşünür. kusursuz bebeklerin aksine engelli ebeveynlerin kendileri Ayrıca negatif öjeni için de anayasal düzene göre toplumsal gibi engelli çocuklara sahip olmak için PGT tekniğine olarak olduğunun başvurmalarıdır. Bu durumdaki ebeveynler çocukları ile tanımlanması resmi bir makama bırakılması sorunu vardır. kuracakları psiko-sosyal bağların kendileri gibi engelli Bireyin olmaları durumunda daha sağlam olacağını ileri sürerler. neyin hastalıklı genetik neyin sağlıklı mühendislik davranışlarının yollarıyla sorumlusu geçilmesinden, özerk var olmasının oluşun kendi önüne uygulamalarının tamamen araçsallaştırma embriyonun yaradılışı bulunmaktadır. Çocukların genetik mirası üzerinde etki gösteren daha yeni bir araştırma yöntemi ise pre- bu nedenle sırf ebeveynlerin bu haklarına dayanarak çocuğu veya yeni bir gebelik tesisi için bir neden oluşturabilecek etkileri olmak ebeveynlerin bir istemidir, çocukların kendi istemleri değil, doğacak cenin prenatal tanılama sonuçlarının gebeliğin sonlandırılması ve etmeleriyle geri döndürülemez bir bağımlılık yaratıldığı sahibi kapsamında Bu açıdan gelecek nesillerin genetik mirası üzerinde ve genetik müdahalede bulunduranların erek tayin çocuk öjeni hakkında bilgi verebilecek bambaşka türleri geliştirilmiştir. sınırlama içerdiğinden bunun ne derece bir kendilik olacağı Ayrıca seçimler oluşturulan devreye sokulabilmektedir. Uzun süredir prenatal tanılama genetik bir müdahale bireyin kendiliği üzerinde bir . bireysel müdahaleleriyle birbirinden çok farklı ve bambaşka etkin yöntemlerle biricik olduğu için bir etik varlık olabilir, ancak PGT ile sürülmektedir embriyo Liberal öjeni, genteknolojik ve üreme tıbbına ilişkin zedeleneceğinden kaygılanılmaktadır. Ahlaki boyutuyla birey ancak kendisi ileri değil, implantasyon diagnostiktir. Bu yöntemle embriyoların döl hakları yatağına yerleştirilmeden önce in vitro genetik olarak bulunmamalıdır. Aksi insanlık onurunun ölçütleri olarak araştırılmakta, ve bu sayede seçilmektedir . Başkaca değerlendirilebilecek insanın biricikliği, özgünlüğünü ve yöntemler noksanlığını zedeleyecektir. ise üreme hücrelerinin, üreme hücresi vericilerinin veya embriyo vericilerinin seçilmesidir. Bu Karşıt görüşteki liberallere göre, genetik programlama, durum sistematik olarak üreme hücreleri ya da embriyo sanıldığının aksine çocuğun yaşam planlarını izinsiz olarak bankalarında belli vericilere rağbet edilmesinin önünü değiştirmek anlamına gelmemektedir; çünkü ebeveynlerin açabilir, söz gelimi seçkin üniversitelerin mezunlarının çocukları üzerindeki eğitim hakkının genetik özelliklerin üreme hücrelerinin yeğlenmesi bu duruma bir örnektir. belirlenmesi istemiyle kıyasen aynı nitelikte olduğu ileri Ayrıca üreme amaçlı klonlama hücre çekirdeği nakliyle sürülmektedir öjenik öjenik hedefleri destekleyici yönde kullanılabilir. Bu önünü yöntemler aracılığıyla ayrıca üreme hücreleri bağışçılarıyla . özgürlüğünün, Burada çocuğun artık etik anne-babanın özgürlüğünün kesmemesi ancak bir sınır olarak gözetilmelidir. Başka bir argüman da çocukların sağlık hakları da genetik bakımdan aynı çocuklar üretilebilecektir. kapsamında değerlendirilmesi gerekliliğidir, buna göre Dünya Sağlık Liberal Öjeni Lehine Argümanlar: Örgütü’nün yaptığı “... ruhsal, bedensel ve sosyal anlamda Liberal öjeni ancak gelecek nesillerin gelişim olanakları kişinin kendini esenlikte duyumsaması ve sadece hastalık korunduğu ya da yükseltildiği sürece onaylanabilir yoksunluğu olacaktır. Liberal öjenik yöntemler ebeveynlerin kendi değildir” şeklindeki sağlık tanımından 17 Aydın/ Pre-İmplantasyon Genetik Tanı ve Biyoetik Tartışmalar çocukları üzerinde eğitim hakkını ve çocuk sahibi olma açıdan haklarını koruduğu kapsamında değerlendirilir. Devletin desteklenmesi öjeni bireylerin yasaklarının çocuk sahibi olma istemini kendisini gerçekleştirme olarak ileride ve geliştirmesinin düşünülebilecek eksik olarak pozitif öjeni, değerlendirilebilecek engelleyebilmesi ve bu nedenle de kişisel özgürlüğü özelliklerinden sıyrılmaları anlamına da gelebilir. Ancak bu kısıtlama olasılığıdır. Ağır hasta ya da engelli bir çocuk argümanın geçerliğini çürütecek karşıt düşünce ise, sahibi olma riski çiftleri kendi çocuklarını doğurmaktan bireylerin alıkoyabilmelidir. Kalıtsal engellere sahip kişiler bu müdahalelerinin kendi özelliklerini iyileştirmek değil, nedenle dünyaya başkaları tarafından yeni bir kendilik yaratılması anlamına getirebilecekleri gen teknik araçlara başvurma hakkına geldiğidir. Çünkü gerçekten de pozitif öjeni bireysel sahip olacaklardır. Bu bakımdan bir negatif öjeni hakkının özellikler ve eksikler giderilmez, bireyin artık bir başkası varlığından söz edilebilir. Ağır kalıtsal hastalık sahibi ya da oluverir. sayelerinde sağlıklı bir çocuk kendilerine uygulanacak pozitif öjenik engelli bir çocuğun dünyaya getirilmesini beklemek doğru olmayabilir. Kişisel özgürlük kavramından pozitif değil Liberal Öjeni Aleyhine Argümanlar negatif öjeniye dayalı bir temel hak oluşur. Öjeni ebeveynlerin eğitim karışmamasını çocuklarını içerir. nasıl hakkında Aslında öncelikle devletin verecekleri kararlara devleti yönlendirecekleri dünyaya gelen bireyler tüm yaşamı boyunca bir yabancı tarafından belirlenmiş olacak ve “kendi yaşam kaderleri için başka bir yazarla yazarlığı paylaştıklarının bilincinin” ebeveynlerin hiç özgürlüğün olacaklarına dikkat çeker. Programlanmış bir çocuk olarak Anayasası md. 13 f. 1 ve İHAS md. 8 de anılan “aile yaşamı hak olarak döllenmiş değil başka insanlar tarafından üretilmiş bir yükümlülükleri olduğu sonucu da çıkarılabilir. İsviçre bu nedeni öjeni sonucunda ortaya çıkacak insanların doğal olarak çocuklarının sağlığıyla ilgili çaba göstermeleri konusunda çıkarılan olası korunması argümanı dikkate alınır. Habermas liberal bir Bir temel hak olarak öjeni kavramından ebeveynlerin kendi hakkı”ndan yasaklarının acısını duyacaklardır. Ebeveynlerinin belli ereklerine ve de niyetlerine yönelik olarak salt onların ilgilendirmemelidir. Müstakbel ebeveynlerin çocuklarının denetiminde üretilmeleri, onların özerkliklerini ellerinden alır. Bu iddia genetik donanımıyla devletin çok da ilgilenmemesi ile Habermas, gelecek nesillerin özerkliklerinin tehlikeye gerektiği düşünülebilir, çünkü ebeveynlerin çocuklarını düşmesi ile önemli bir noktaya değiniyor. Örneğin sağır istedikleri gibi eğitme hakkı onları istedikleri gibi ebeveynler sağır bir çocuk sahibi olmak için gen yönlendirebilme anlamına gelmektedir. Bundan dolayı teknolojisinden çiftlerin nasıl bir çocuk sahibi olmak istedikleri hakkında medet umarlarsa çocuğun gelişme olanakları da daha en başından kısıtlanmış olur. Buna verecekleri kararlar aynı zamanda anayasal korumaya karşın negatif öjenik uygulamalar, gelecek nesillerin sahip aile alanının bir parçasıdır. Buradan yola çıkılarak gelişim olanaklarını iyileştirmek için elverişlidir. ebeveynlerin çocuklarını nasıl yetiştireceklerinin aile yaşamının bir alanı olacağı sonucu çıkarılabilir. Ancak Pozitif öjenik uygulamalarla edindirilecek daha avantajlı unutulmaması gereken aile yaşamına saygı hakkının özellikler bireylere her zaman kendilerine ait daha özgün anlamının, resmi hiçbir müdahale olmaksızın aile içindeki bir kimlik kazandırmaz. Örneğin daha iyi bir bağışıklık her kararın sınırsızca çocuklar üzerinde uygulanabileceği sistemi ya da daha iyi bir bellek gibi özellikler bireylere düşünülemeyeceğidir. Söz gelimi her devletin çocukların daha özgün bir kimlik edindirmeyeceği iddiası baskındır. zorunlu eğitim yaşlarını, müfredatları belirlemesi de bu Başka bir açıdan bakılırsa da, böylesi hedeflerle donatılmış argümandan yola çıkılırsa, aile yaşamına saygı hakkının bir çocuk ebeveynlerin beklentilerinden kaçınmaya ve kapsamı dışında düşünülebilirdi. kendi yaşam planını izlemeye daha yatkın olabilecektir. Çocuğun yeteneklerini ebeveynlerin istemiyle yapılan bir Akla gelebilecek başka bir argüman da pozitif öjeninin genetik bireylerin kişisel özelliklerinin iyileştirilmesi anlamına geleceğinden bunun sağlık hakkı müdahaleye borçlu olması onun özgürlük hakkında bir şey değiştirmez. Unutulmaması gereken kapsamında pozitif öjeni uygulamasına tabi tutulan bireylerin aslında değerlendirilebileceğidir. Her bireyin ruhsal ve bedensel 18 Hukuk Kuramı, C. 2, S. 1, Ocak-Şubat 2015 kişisel özelliklerinin bir yaşamadıklarıdır, çünkü iyileştirilmesi durumunu kendilerine edindirilen bu özelliklerle onlar başka bireyler haline gelirler. Yani söz konusu olan bireylerin değişmesi ya da daha iyileştirilmesi değil, bir birey yerine bir başkasının yaratılmasıdır. Özgürlük ve özerkliğin yanı sıra hukuk devletinin başka bir ilkesi olan eşitlik de liberal öjeninin yasaklanması için bir gerekçe olabilir. Pozitif öjeni insanlar arasında kökensel ortak eşitliğin sarsılmasına neden olabilir. Aldous Huxley distopyalarındaki gibi farklı biyolojik sınıflara ya da türlere bölünme olasılığıyla karşılaşılabilir. dezavantajlılar ya böylesi direneceklerdir ya da bir Genetik gelişime baskılanacak ve olarak şiddet ile ayrımcılığa uğrayabileceklerdir. Eşitsizliğin sarsılması sadece bir ülkenin vatandaşları arasında değil varsıl ülkelerle daha az gelişmiş ve yoksul ülkeler arasındaki uçurumun da derinleşmesi anlamına gelebilir. Bu da daha büyük ve telafi edilmez bir dengesizliğe neden olabilir. Yararlanılan kaynaklar: Habermas, J. (2003). İnsan Doğasının Geleceği (çev. Kaan H. Ökten). İstanbul: İletişim Rütsche, B. (2010). Eugenik und Verfassung – Regulierung eugenischer Wünsche von Eltern im freiheitlichen Rechtsstaat.Schweizerisches Zentralblatt für Staatsund Verwaltungsrecht, 111/2010 S.297, ss. 297-327 Metin, S. (2010). Biyo-tıp Etiği ve Hukuk. İstanbul: Legal. Kalkan, B. (2012). Türk Medeni Kanununda Biyoetik Sorunlar. İstanbul: Vedat. Katoğlu, T. (2006). Türk hukukunun bir parçası olarak Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi: 158-193. Günel-Yıldırım, H. (1996). Tıpta yapay döllenme ve hukuki sorunlar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çoban, A. (2009) Türkiye‟de üreme sürecinde oluşturulan tüpteki insan embriyosunun hukuki statüsü. İnsan Hakları Yıllığı. (27): 75-96. 19
