Öfke ve Stresle Başa Çıkma

T.C.
İZMİR VALİLİĞİ
İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ALKOL VE MADDE BAĞIMLILIĞI
EĞİTİM PROGRAMI
Öfke ve Stresle Başa Çıkma
( ÖZEL EĞİTİM REHBERLİK VE DANIŞMA HİZMETLERİ BÖLÜMÜ )
15-19 MART 2004
HASAN SAĞLAM ÖĞRETMENEVİ - İZMİR
Öfke ve Stresle Başa Çıkma
EGEBAM
Uzm. Dr. Zeki YÜNCÜ
Prof. Dr. Cahide AYDIN
Temel Duygular
Bilişsel faaliyetlere eşlik eden
4 temel duygudurum
 Keder: kayıp sonrası
Geri çekilme
Hayal kırıklığı
 Sevinç, kıvanç: kazanç sonrası
Amaca gidişi güçlendirir
 Kaygı:Kendine yönelik bir saldırı sonrası
Geri çekilme
Değersizleştirme
 Öfke: davranışa karşı savunmasal bir tepki
ÖFKE
 Karşılaşılan davranışa tepki olarak ortaya
konan savunmasal bir tepkidir.
 Kendini korumaya yönelik olarak agresif
davranış ve karşı atağa geçmedir.
 Öfke az yada çok hepimizde olan bir
duygudur.
BUNALTI ve KAYGI
 Gerçekleşebilecek hoş olmayan olayların
beklentisinin verdiği huzursuzluk

Kaygı doğuran durumlar yaşla birlikte
değişir
(Piaget)
 Erken çocukluk ( hayvan, karanlık, hayali yaratıklar)
 Geç çocukluk ( Başarı korkusu)
 Erken ergenlik ( sosyal ve kişilerarası)
BUNALTI ve KAYGI
 Bilişsel gelişim kuramı çocuklardaki bunaltı
kuramını etkilemiştir.
 Çocuk kendi çevresiyle ilgili deneyimler hakkında
zamanla artan dengeli ve örgütlenmiş bilişsel
temalar yada temsilciler geliştirir.
 Bunaltı belirtileri bilişsel çarpıtmaların işlevi
olarak farklılık gösterir.
 Bunaltı şeması herhangi bir zorlanma ile
tetikleninceye kadar gizli kalır.
BUNALTI ve KAYGI
Ne zaman hastalıktır?
Bunaltı yaratan durum ortadan kalktıktan
sonra çocuk yada genç kendini
toparlayabilmelidir.
Örnek:
(Arkadaşı ile küsen eden genç bunaltı yaşar.
Uygun bakım verilmişse bu sıkıntıyla başa çıkar.
Yas süreci sonunda eski işlevselliğine geri döner)
 Patolojik kaygıda
İşlevsellikte bozulma
Şiddetin katılığı
Zorlanma derecesi
(Miral ve ark)
ENGELLENME ve ÇATIŞMA
 Yaşam içinde kaçınılmazdır.
 Benliğin olgunlaşmasında ve gelişmesinde
önemlidir.
– çatışmalı durumlar
– bunaltıya karşı savaşım
 Benliğin dayanma gücü bir bakıma engellemelerle
karşılaşarak gelişir.
ENGELLENME ve ÇATIŞMA
Her engellenme ve çatışma benlik gelişimi için olumlu
mudur?
Hayır!!
 Kimi durumlarda benliği etkileyen engelleme ve
çatışmalar çok ağır ve örseleyici nitelikte
olabilir.
 Örselenme şiddeti her kişi için farklıdır.
Savaş, göç, deprem herkes için şiddetlidir.
Geçmiş yaşam deneyimleri
Organizmaya bağlı yapısal etkenler
Gelişme çağı: Örnek anne yitimi
Fiziksel, toplumsal ve ruhsal durum: Uzun süre
yatalak olma, siperde bekleme vb.
BENLİK ve ÖRSELENME
 BENLİK, ruhsal aygıtın
– özgül işlevler dizgesidir.
– Algılayan algıladıklarının bilincinde olan
– Gerçeği değerlendirme, savunma, ilişki kurma
fonksiyonları vardır.
– Yürütme organıdır: devinim doyum yönetim
 Temel hedef uyum ve düzendir.
 Şiddetli örselenmede benlik gelişiminde
Yavaşlama
Sapma
Durma
BENLİK ve ÖRSELENME
 Kişinin kendini kanıtlaması ve varlığını savunması
görevi benliğe düşer.
 Benlik bu görevi dış uyaranları tanıyarak yapar
 Uygun olanlara yaklaşır, uygun olmayanlardan
uzaklaşır
 Çevreyi kendisine en yararlı olacak şekilde
biçimlendirir. Doyum için uygun zamanı bekler.
DOYUM ve DÜRTÜ
Dürtü
Bir uyarılma ve gerginlik durumudur.
Değişmiş dengenin yeniden sağlanması çabasıdır.
(Freud)
Anında doyum ve boşalım arayan tasarımsal bir
birimdir.
 Bir güç ve enerji kaynağı olarak ruhsal olguların tümünde
etkilidir.
 Tüm yaşam boyunca itkisel bir güç olarak etkinliklerini
sürdürürler.
 Engellenerek amaçlarından uzaklaşabilir yada nesnelerini
değiştirebilirler ancak yine de farklı doyum ve boşalım yolları
bulurlar.
LİBİDO ve SALDIRGANLIK
 Libido
– Yalnızca cinsellik değildir.
– Yaratıcılık estetik
– Yakınlık
 Saldırganlık
– Uzaklaştırır
– Yıkar
Bu iki dürtü zaman içinde bütünleşir. Bu
nedenle en yoğun sevgide bir parça
saldırganlık en saldırgan eylemde bir
parça sevgi bulunur.
SALDIRGANLIK
 Saldırganlığın ruhsal gelişim sırasında olumlu
etkileri vardır.
 Kimliğin örgütlenmesinde
 Kişinin kendini kabul ettirmesinde
 Rekabet çatışmalarında
 Bireysel sınırların gelişmesinde
 Yaratıcı çalışmalarda
KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ





Söndürme
Sistematik duyarsızlaştırma
Operan yöntemler
Model oluşturma
Kendilik (Self) kontrolü
KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ:
Söndürme
Bu yöntemle pekiştirilmiş bir davranış kısıtlanır.
Sonuç olarak o davranışın sıklığında azalma olur.
Söndürme bir davranışın sıklığı azaltmada yada
yok etmede etkili bir tekniktir. Davranış
üzerinde kademeli bir etkisi vardır.
Çocuk yada genç için bunaltı yaratan durumlardan
kaçınma yerine zarar görmeden karşılaştırma
uygun olur.
KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ:
Sistematik Duyarsızlaştırma
 Karşıt koşullandırma
 Bunaltı uyaran yanıta zıt ya da bu durumla
uyuşmayan yanıt oluşturulur.
KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ:
Operan Yöntemler
Olumlu pekiştirme davranışsal girişim
programlarında en sık kullanılan yöntemdir. Bir
olumlu olay bir davranışı izler. Olumlu davranışın
sıklığı artarsa bu davranış yöntemi olumlu
pekiştirme olarak adlandırılır.
KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ:
Model Oluşturma
Başkalarının davranışlarını gözleyerek ya da taklit
ederek öğrenme çocukta ya da gençte
davranışların kazanılmasında önemli bir
yöntemdir.
– Canlı model
– Sembolik model
– Paylaşan katılan model
KAYGI GİDERME YÖNTEMLERİ:
Kendilik Kontrolü
Kendini yüreklendirme, yönlendirme,
ödüllendirme gibi stratejilere dayanır. Bu
yöntemim uygulanabilmesi için kişinin kendi
sorununu tanıması ve değişmeye motivasyonu
olması gerekir. Kendini yönlendirmede gerekli
motor-bilişsel yetenek, kişinin ne zaman ne
yapacağını bilmesi gerekir.
STRESLE BAŞA ÇIKMA
 Stres ya da gerginlik
denince ne
anlıyorsunuz?
Bütün insanlar bazı
durumlarda kendini
gergin, sinirli,
huzursuz ve
endişeli hisseder.
Bu duygular
genellikle hoşa
gitmeyen ve insanı
zorlayan
duygulardır
STRESLE BAŞA ÇIKMA
 Böyle durumlarda
bedenimizde ne gibi
tepkiler olur?
Kalp atışımız hızlanır
Ellerimiz titreyebilir
Mide gurultuları olur
Ellerimiz terleyebilir
Ağız kuruluğu olabilir
Ses titremesi olabilir
Kişi dikkatini
toplayamayabilir
STRESLE BAŞA ÇIKMA
Kendinizi hangi
durumlarda
sıkıntılı, huzursuz
hissediyorsunuz?
Gördüğümüz gibi
herkesin kendini
huzursuz, sıkıntılı
hissettiği durumlar
var; bu çok normal.
Bir de herkesi
huzursuz eden
durumların farklı
olduğunu görüyoruz.
STRESLE BAŞA ÇIKMA
Bunlar dışında size
özel, stres yapan
durumlar var mı?
Bunları da grupla
paylaşmak ister
misiniz?
STRESLE BAŞA ÇIKMA
Herkes bu
durumlarda farklı
düşünceler ve
yaşantılar içinde
olabilir. O anda ne
gibi şeyler
hissediyorsunuz?
Aklınızdan neler
geçiyor
STRESLE BAŞA ÇIKMA
 Her insan sıkıntı ve huzursuzluk yaşadığı
durumlarda, farklı tepkiler gösterir.
Bazı insanlar bu duruma tamamen
tepkisiz kalır, hiçbir şey yapmaz.
Bazıları bu zor durumdan kaçar,
uzaklaşır.
 Bu durumlarda siz nasıl tepkiler
veriyorsunuz?
STRESLE BAŞA ÇIKMA
Stresin yarattığı
gerginlikten
kurtulmak için
neler
yapıyorsunuz?
Bu durumdan bir süre
uzaklaşabilir, mola
verebiliriz.
Bu olayın bizim için
öneminin ne olduğuna
bakabiliriz, bazen
önemli olmadığına
karar veririz.
Gerçekten de bizi
huzursuz eden olaylar
bazen çok önemli
olmayabilir.
STRESLE BAŞA ÇIKMA
Sıkıntılı olduğumuz zamanlar bedenimizin de
etkilendiğini konuşmuştuk. Bu yüzden bu
sıkıntıdan kurtulmak için bazı yöntemler
uygulayabiliriz Bu yöntemlerden biri de nefes
alma tekniğidir. İyi nefes burundan yavaşça
alınan ve karnını içeri iterek ciğerleri
dolduran nefestir. Şimdi uygulayalım.
STRESLE BAŞA ÇIKMA
 Bir elinizi karnınızın altına,
bir elinizi de göğsünüzün
üstüne koyun.
 Gözlerinizi
kapayın
ve
nefes alırken ciğerlerinizin
tümünü doldurmaya çalışın.
 Bir iki saniye nefesinizi
tutun
ve
daha
sonra
nefesinizi yavaşça boşlatın.
 Eğer doğru nefes alırsanız,
karnınız hareket eder ve
şişerek elinizi yukarı doğru
kaldırır.
 Yeni nefes almadan önce de
bir iki saniye bekleyip aynı
şekilde yavaşça nefes alıp
bir süre tutup yavaşça
bırakın.
 Bunu dört kez tekrarlayın.
 Derin bir nefes alın ve
alırken içinizden 1’den 4’e
kadar sayın.
 Nefesinizi tutun ve yine
içinizden 1’den 4’e kadar
sayın.
 Nefesinizi yavaşça verirken
1’den 8’e kadar sayın.
 Tüm alıştırmayı dört beş
kez tekrarlayabilirsiniz.
STRESLE BAŞA ÇIKMA
Önümüzdeki iki gün boyunca sizi sıkıntıya sokan
olaylar olabilir. Eğer böyle olaylarla
karşılaşırsanız bugün konuştuklarımızı
uygulamaya çalışın. Bir sonra ki toplantımızda
bugün öğrendiklerimizi günlük yaşantımızda ne
kadar uygulayabildiğimiz üzerine kısa bir
değerlendirme yapalım.
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Öfkelendiğinizde
neler
hissedersiniz?








Sinirleniriz
Yüzümüz kızarır
Vücudumuz gerginleşir
Nabzımız artar
Titreriz
Yumruklarımızı sıkarız
Dişlerimizi sıkarız
Madde kullanmak
isteriz
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
En çok hangi durumda
öfkelenirsiniz?
En çok kimlere
öfkelenirsiniz?
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Hayır her insan öfkelenir.
Öfkeye kapılmak çok doğal
bir insan davranışıdır. Her
Sizce
insanın hayatında onu
hiç öfkelenmeyen öfkelendiren kişiler ve/veya
insan var mıdır? olaylar olabilir. Fakat önemli
olan öfkemizi bize zarar
vermeden ifade edebilme
şeklimizdir.
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Sizce
öfkelenmekle
öfkeli tepki
vermek aynı
şey midir?
Hayır. Aynı şey değildir. Her insan
öfkelenebilir. Bu doğaldır. Ancak
insanlar öfkelendiklerinde farklı
şekilde tepki verirler. Önemli olan
öfkeliyken veya öfkelendikten
sonra ki davranış şeklimizdir.
Kimileri, kendilerine ve
çevrelerine zarar vermemek için
bir süre sakinleşmek için çaba
harcarlar. Kimileriyse ani olarak
kırıcı ve sert davranışlarda
bulunurlar.
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Öfkeli tepkiye örnek
verebilir misiniz?
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Öfkeli tepki vermek
bizi nasıl bir duruma
düşürür?






Toplumdan dışlanan
Haksız duruma düşen
Madde kullanan
Zayıf
Kaybeden
Üzülen
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ
KONTROLÜ
Öfkeli tepki
veren insan
güçlü bir insan
mıdır?
Bazı insanlar arasında yanlış bir
inanış vardır. Öfkelendiğinde
şiddetli tepki veren insanların
güçlü kişiler oldukları
düşünülür. Oysa güçlü insan
nerede nasıl tepki vermesi
gerektiğini bilen insandır. Bir
eyleme kalkışmadan önce
yapacağı hareketin sonuçlarını
önceden kestirebilen kişi güçlü
insandır. Öfkelendiğinde ani
tepki veren ise güçsüzdür
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Öfkemizi nasıl kontrol edebiliriz?
Öfkeli tepki vererek başta kendimize zarar veriyoruz. Bazen
çok küçük şeyler karşısında bile çok öfkeli davranışlarda
bulunabiliyoruz. Bizi kızdıran kişileri ve olayları yok
etmemiz değiştirmemiz ve onlardan kaçmamız imkansız.
Onları değiştiremeyeceğimize göre öfkemizi kontrol altına
almayı öğrenmeliyiz.
Harekete geçmeden önce bir trafik lambasını
düşünün.
Kırmızı ışıkta ne yapılması gerekiyor?
Kırmızı ışık durmamızı hemen tepki vermememiz gerektiğini
gösteriyor.
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Öfkemizi nasıl kontrol edebiliriz?
Sarı ışıkta ne yapılması gerekiyor?
Sarı ışık biraz beklememiz yani düşünüp plan yapmamızı,
harekete geçmeden önce verebileceğimiz en sağlıklı
tepkinin ne olacağına karar vermemiz için zaman gerektiğini
gösteriyor.
Yeşil ışıkta ne yapılması gerekiyor?
Yeşil ışık ise harekete geçmek için en uygun zamanı
belirtiyor. Kırmızı ve sarı ışıkta düşünüp düşünüp karar
verdik. Artık sağlıklı tepki verebileceğimiz zaman
 DUR, DÜŞÜN, PLAN YAP, HAREKETE GEÇ
ÖFKE KONTROLÜ-DÜRTÜ KONTROLÜ
Öfkeli tepki vermemek için neler yapabiliriz?
Bazı yöntemler:
Karnını dolduracak kadar derin derin bir nefes al, yavaş
yavaş ver.
Yavaş yavaş 20’ye kadar say,
Bir süre oradan uzaklaş,
Sorunu yetkili ve deneyimli biriyle paylaş
Şimdi herkes kendisi için en uygun yöntemi seçsin Önce
ismini sonra uygulayacağı yöntemi yüksek sesle gruba
söylesin. Bu yöntemleri uygulamaya çalışın ve bir sonraki
oturumda tekrar konuşalım