minerallerin ve vitaminlerin emilimleri

MİNERALLERİN VE
VİTAMİNLERİN EMİLİMLERİ
Yrd.Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜ Tıp Fakültesi
Biyokimya Anabilim Dalı
Mineraller
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sodyum (Na)
Potasyum (K)
Klor (Cl)
Magnezyum (Mg)
Kalsiyum (Ca)
Fosfor (P)
Bakır (Cu)
Demir (Fe)
Çinko (Zn)
Kobalt (Co)
Molibden (Mo)
Manganez (Mn)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kadmiyum (Cd)
Lityum (Li)
Selenyum (Se)
Krom (Cr)
Nikel (Ni)
Vanadyum (V)
Arsenik (As)
Silisyum (Si)
Bor (B)
Kükürt (S)
İyot (I)
Flüor (F)
Sodyum (Na)
günlük diyette NaCl şeklinde 8-15 g kadar bulunur
büyük ölçüde ileumdan emilir
Potasyum (K)
günlük diyette 4 g kadar bulunur.
Diyetle alınan potasyum emilimi midede başlar
Klor (Cl)
günlük diyetle 3-6 g kadar olmak üzere özellikle NaCl ve
KCl halinde gıdalarla ve gıdalara katılan tuzla alınır
Diyetle alınan klor klorür (Cl) iyonu halinde bütün
bağırsaklar boyunca emilir
Magnezyum (Mg)
günlük diyette 0,4 g kadar bulunur.
Diyetle alınan magnezyum midede HCl etkisiyle MgCl2
şeklinde çözülür ve bu şekilde ince bağırsakların üst
kısmından emilir.
Bağırsaktan magnezyumun emilişi vücuttaki magnezyum
depolarıyla ilgilidir; vitamin D’den etkilenmez; olasılıkla
parathormon tarafından düzenlenir.
Kalsiyum (Ca)
günlük diyetle 0,5 g kadar alınması gereken elementtir.
Diyetle alınan kalsiyum midede HCl etkisiyle çözünür.
Kalsiyum, bağırsakta yağların hidrolizi ile ortaya çıkmış olan yağ
asitleriyle sabunlar oluşturur; safra asitleriyle oluşturulmuş çok küçük
emülsiyonlar içinde, en fazla olarak ince bağırsağın proksimalinden
aktif transport ve pasif diffüzyonla emilir.
Emilen kalsiyum miktarı, vücudun gereksinimine göre düzenlenir ki bu
düzenlenmede aktif vitamin D3 (1,25-dihidroksi vitamin D3) rol oynar.
Vücudun kalsiyum gereksinimi arttığında vitamin D3 sentezi ve
böbreklerde 1,25-dihidroksi vitamin D3 şeklinde aktivasyonu artar;
1,25-dihidroksi vitamin D3 de ince bağırsaktan kalsiyum emilimini
artırır.
Ayrıca büyüme hormonu, ince bağırsaklardaki asit ortam ve diyet protein
içeriğinin yüksekliği kalsiyum emilimini artırır.
Tahıl tanelerinde bulunan, inozin heksoz fosfat yapısına sahip
fitik asidin kalsiyum tuzu ve oksalik asidin bağırsaklarda
oluşan kalsiyum tuzu ve yağ sindiriminin bozulmasında oluşan
yağ asitlerinin suda çözünmeyen kalsiyum tuzları, ince
bağırsaktan kalsiyum emilimini azaltırlar.
Fosfor (P)
besinlerde ve organizmada, ortofosforik asidin (H3PO4)
alkali ve toprak alkali metallerle oluşturduğu tuzlar,
alkollerle oluşturduğu esterler, organik asitlerle oluşturduğu
anhidridler halinde (inorganik fosfor, Pi) bulunur
Diyetle alınan inorganik fosfor, serbestleştikten sonra ince
bağırsağın ilk kısımlarından aktif transportla, büyük
miktarda ve hızla emilir.
D vitamini ve büyüme hormonu, fosfor emilimini artırır.
Diyet kalsiyumunun azalması ve ince bağırsak içeriğinin
asitliğinin artması fosfor emilimini azaltır.
Bakır (Cu)
günlük diyette 1,5-4 mg kadar bulunur.
ince bağırsakların üst kısmından spesifik bir mekanizma
ile emilir
Ağız yoluyla alınan bakırın %50-80 kadarı emilmektedir.
Emilimi etkileyen faktörler arasında cinsiyet (kadınlarda
emilim daha fazladır). Alınan bakır miktarı ve kimyasal
şekli ile bazı diyet bileşenleri (eser elementler, sülfat,
çeşitli amino asitler, diyetteki lif ve fitatlar) yer almaktadır.
Demir (Fe)
Erişkinlerde normal
şartlarda günlük diyetle
yaklaşık 1 mg demir emilir
Demirin emilimi Fe2+ iyonu
şeklinde, başlıca duodenum
ve jejunumda olmaktadır.
İnce bağırsak mukozasında
bulunan ferritin ve
transferrinin demir emilimini
birlikte düzenlediklerine
inanılmaktadır.
Sistein, askorbik asit ve tiyol grubu içeren bazı indirgen
maddelerin etkisiyle Fe3+, Fe2+ haline indirgenir; böylece
daha kolay çözünür ve emilebilir hale gelmiş olur.
Fe2+, mide sıvısında gastroferrin, amino asitler ve fruktoz
ile şelatlar oluşturur ve böylece asidik mide sıvısının
bağırsakta nötürleşmesi sırasında Fe2+’nin Fe(OH)2
şeklinde çökmesi önlenmiş olur.
Fosfat, fitat, oksalat gibi bazı maddeler demiri
çözünmeyen bileşiklere dönüştürerek emilimini engellerler.
Çinko (Zn)
günde vücut ağırlığının kg’ı başına 0,3 mg kadar gereken
bir iz elementtir
Diyetle alınan miktarın yaklaşık %20-30 kadarı başlıca
duodenum ve proksimal jejunumdan aktif olarak ve
spesifik transport ligandları aracılığıyla emilmektedir.
Fitatlar, selüloz ve diyetteki diğer lifler çinko emilimini
engellemektedir. Diyette yüksek miktarda kalsiyum, fosfor,
demir ve bakırın bulunması çinko emilimini azaltmaktadır.
Proteinden zengin diyet çinko emilimini uyarmakta,
proteinden fakir diyet ters yönde etki göstermektedir.
EDTA, lizin, sistein, glisin ve histidinin emilim üzerine
pozitif etkisi bulunmaktadır.
Kobalt (Co)
vitamin B12 yapısı için gerekli bir iz elementtir ve vitamin
B12 yapısında olarak emilir
Molibden (Mo)
Diyetle alınan molibdenin yaklaşık %25-80 kadarı henüz
bilinmeyen bir mekanizmayla mide ve ince bağırsaktan
emilmektedir.
Diyetteki bakır ve sülfat molibden emilimini
azaltmaktadır.
Manganez (Mn)
diyetle günde 4 mg kadar alınan bir iz elementtir.
Diyette bulunan mangan, ince bağırsaktan bilinmeyen bir
mekanizmayla çok az emilmektedir. Mangan alınımı
arttığında emilim azalmakta, alınım azaldığında ise
emilim artmaktadır.
Emilimi etkileyen diyet faktörleri arasında demir, Ca,
fosfatlar, lif ve fitat bulunmaktadır.
Selenyum (Se)
Diyetle alınan selenyumun %50 kadarı emilir. Emilimin
düzenlenmesi hakkında az bilgi bulunmaktadır.
Krom (Cr)
İnsanda emilim yeri ve mekanizması bilinmemektedir.
Hayvanlarda ince bağırsağın üst kısımlarından emildiği
gösterilmiştir.
Nikel (Ni)
Günlük gereksinimi 150 g kadardır
Demir eksikliği olan sıçanlarda nikel emiliminin artması
nedeniyle nikel iyonlarının ince bağırsak proksimalinde
bulunan demir transport sistemini kullandığı gösterilmiştir.
Kükürt (S)
bazı besinlerde ve sularda sodyum sülfat, potasyum sülfat,
magnezyum sülfat gibi inorganik sülfatlar şeklinde
bulunur;
proteinlerde metionin ve sistein amino asitlerinin
yapısında; tiamin, biotin, lipoik asit, glutatyon, koenzim A,
kondroitin sülfat, taurokolik asit gibi bileşiklerin yapısında
bulunur.
İyot (I)
günde 100-200 g kadar gerekli bir iz elementtir.
organizmaya giren iyodun %50’den fazlası birkaç dakika
içerisinde tiroit bezi tarafından alınmaktadır
Flüor (F)
Günlük diyette 1 mg’dan az bulunur.
Mide ve ince bağırsaktan kolayca emilir.
Vitaminler
• suda çözünen vitaminler
• yağda çözünen vitaminler
• vitamin benzeri bileşikler
Suda çözünen vitaminler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
vitamin B1 (tiamin)
vitamin B2 (riboflavin)
nikotinik asit (niasin)
vitamin B5 (pantotenik asit)
vitamin B6 (piridoksin)
biotin (vitamin H)
folik asit
vitamin B12
vitamin C (askorbik asit)
Vitamin benzeri bileşikler
•
•
•
•
•
•
•
kolin
karnitin
-lipoik asit
PABA (p-aminobenzoat)
inozitol
koenzim Q
biyoflavonoidler (vitamin P)
Vitamin B12 dışındaki suda çözünen vitaminler ince
bağırsağın üst kısmından emilirler.
Ancak yumurta akında bulunan ve avidin adı verilen bir
glikoprotein biotinin emilimini engeller. Avidin, biotin ile
birleşerek sindirilemeyen ve dolayısıyla bağırsaktan
emilemeyen bir kompleks meydana getirir
Vitamin B12 (kobalamin, ekstrinsik faktör)
emilimi
Vitamin B12, ileumdan
reseptör yerler
aracılığıyla emilir.
Transkobalamin I denen bir taşıyıcı protein, vitamin
B12’nin çoğunu sitoplazmada taşır. transkobalamin I’in
karaciğerde vitamin B12’yi depo etme görevi olduğu gösterilmiştir
Yağda çözünen vitaminler
•
•
•
•
vitamin A
vitamin D
vitamin E
vitamin K
Yağda çözünen vitaminler lipidlerle birlikte emilirler.