modul 6
advertisement
Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmektedir. İŞ YAŞAMI BECERİLERİ EĞİTİM PROGRAMI 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Sosyal İçerme Toplumsal C ns yet Eş tl ğ İşyer nde Ps koloj k Tac z (Mobb ng) Önsöz HAK-İŞ olarak yen ve yen l kç dev b r proje le karşınızdayız. Hazırlıkları 2013 yılının lk günler nde başlatılan ve 3 yıl kadar devam eden b r d z aşamadan sonra 18 N san 2016 tar h nde uygulamaya başladığımız “İşç ler n ve İşverenler n Uyum Kapas teler n n Sosyal D yalog Yaklaşımıyla Artırılması Tekn k Yardım Projes ”n HAK-İŞ' n geleceğe da r öngörüler n , hayaller n , umutlarını ve beklent ler n gerçekleşt rme yolunda öneml ve somut b r adım olarak değerlend r yoruz. Ayrıca, bu projede ülkem z n en büyük şveren kuruluşlarından MÜSİAD le b rl ktey z. B l nd ğ üzere, sadece şç haklarını korumak ve gel şt rmek ç n mücadele etmey yeterl görmeyen Konfederasyonumuz, şs zl k, yoksulluk, meslek eğ t m, gençl k, kadın, engell ler, a le, mültec ler, sosyal d yalog ve şç - şveren uyum yetenekler n n artırılması g b meseleler faal yet alanına dah l ederek, çalışma hayatında gelecektek fırsatları bugünden öngörerek değerlend rmey ve meydan okumalarla başetmey en öneml görevler arasında görmekted r. Faal yetler n uygulamaya başladığımız şbu HAKİŞ-MÜSİAD ortak projes de, bu bakış açısının b r yansımasıdır. Sosyal d yalog yoluyla ve hayat boyu öğrenme yaklaşımıyla MÜSİAD le b rl kte çıktığımız bu yolda, şç ve şveren kes mler n buluşturduk. MÜSİAD le şb rl ğ çer s nde, 15 lde uygulanmakta olan bu öneml proje kapsamında şç ve şveren tems lc ler n eğ t m yoluyla b r araya get receğ z. İşç ler n ve şverenler n gel şen yen teknoloj ler, ortaya çıkan yen çalışma b ç mler , yen üret m b ç mler g b konularda uyum yetenekler n gel şt rmek, şyer a d yet n güçlend rmek ve ver ml l ğ n artırmak amacıyla düzenlenecek olan sektörel ve yatay eğ t mler n gelecekte ş barışına büyük katkı sağlayacağına nanmaktayım. Ayrıca, proje sonunda Türk endüstr l şk ler nde sosyal ortaklık temel nde önyargılardan arınmış yen b r bakış açısının ortaya çıkacağına yürekten nanmaktayım. HAK-İŞ olarak; projeler öğrenme ve yen lenme süreçler olarak görmektey z. Uygulamakta olduğumuz her proje, HAK-İŞ ve üyeler ne yen ufuklar açmakta ve farklı bakış açıları kazandırmaktadır. Artık, kamuoyu da, HAK-İŞ ve üyes send kaların, Türk ye'de projel yaşam konusunda öncü konumda olduğunun farkındadır. 01 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Bu proje kapsamında alacağınız eğ t mler n s z değerl proje katılımcılarının şler n ze ve ş ortamlarınıza uyum sağlamanızı kolaylaştırmasına, daha üretken, daha başarılı ve daha mutlu b r çalışma hayatı geç rmen ze katkı sunmasını d l yorum. Proje çıktılarının yaygınlaştırılması yoluyla, projem z n Türk çalışma hayatının d ğer aktörler ne “ y uygulama örneğ ” olacağını üm t ed yorum. Bu ves leyle; başta proje ortağımız MÜSİAD'ın Genel Başkanı ve yönet c ler olmak üzere, proje tekn k destek ek b ne ve projem z uygulama b r m ndek HAK-İŞ ve MÜSİAD uzmanlarına le b rl kte s z değerl projem z katılımcılarına teşekkür ed yorum. Tüm çalışanların send ka üyes olduğu örgütlü b r toplum, gel şen teknoloj lere ve çalışma b ç mler ne uyumlu şç ler ve şverenler, rekabet gücü yüksek ve ver ml şyerler , çevreye saygılı üret m ve yaşanılab l r b r dünya temenn s yle; Projem z n hayırlara ves le olmasını d l yorum. Mahmut ARSLAN HAK-İŞ Konfederasyonu Genel Başkanı 02 İç ndek ler Önsöz İç ndek ler Modül Tanıtımı Grş 1. Sosyal İçerme 1.1.Sosyal Dışlanma Ned r? 1.2.Yoksulluk Ned r? 1.3.Sosyal dışlanmaya maruz kalan nsan grupları ve etk ler 1.4.Sosyal çerme ned r? 1.4.1. Tanım 1.4.2. Sosyal çerme ve st hdam l şk s 1.4.2.1. Kadınların durumu 1.4.2.2. Engell ler n durumu 1.4.2.3. Yaşlıların durumu 2. Toplumsal C ns yet Eş tl ğ 2.1.Toplumsal c ns yet ned r? 2.2.Çalışma yaşamı açısından toplumsal c ns yet roller 2.3.Çalışma yaşamında karşılaşılan toplumsal c ns yet eş ts zl kler 2.4.Daha fazla toplumsal c ns yet eş tl ğ ç n yapılması gerekenler 3. İşyer nde Ps koloj k Tac z 3.1. İşyer nde Ps koloj k Tac z (Mobb ng) Ned r? 3.2. İşyer nde Ps koloj k Tac z Türler 3.2.1. D key (H yerarş k) ps koloj k tac z 3.2.2. Yatay (Eş tler Arası) ps koloj k tac z 3.2.3. İşyerler nde Ps koloj k Tac z Sürec 3.3. İşyer nde Ps koloj k Tac z n Etk ler 3.3.1. Mağdura etk ler 3.3.2. İşyer ne olan muhtemel etk ler 3.3.3. Mağdurunun a les ne olan muhtemel etk ler Değerlend rme Soruları Kaynakça 01 03 04 05 06 06 07 09 10 10 10 12 12 13 14 14 16 18 20 22 22 26 26 26 26 27 27 28 29 30 33 03 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI MODÜL TANITIMI 04 Adı 6. MODÜL: ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER Amacı Katılımcıların; sosyal çermen n çözmeye çalıştığı sorunlar, toplumsal c ns yet eş tl ğ n n önem ve şyer nde ps koloj k tac z (mobb ng) konularındak b lg ve duyarlılık artışını sağlamak. Öğrenme Hedefler 6. Modül katılımcıları aşağıdak hususlarda b lg lend rmey ve b l nç sev yeler n arttırmayı ve bel rl sev yede tutum/davranış değ ş kl ğ kazandırmayı hedeflemekted r. Eğ t m n sonunda katılımcılar; Ÿ Sosyal dışlanmayı açıklayab leceklerd r. Ÿ Sosyal dışlanma le yoksulluk arasındak l şk y kurab leceklerd r. Ÿ Sosyal çermey açıklayarak st hdam le l şk s n anlatab leceklerd r. Ÿ Katılımcılar toplumsal c ns yet n tanımını yapab leceklerd r. Ÿ Çalışma yaşamlarında karşılaştıkları toplumsal c ns yet eş ts zl kler n açıklayab leceklerd r. Ÿ Eş ts zl ğ n g der leb lmes ç n yapılması gerekenler örnekleyerek anlatab leceklerd r. Ÿ İşyer nde ps koloj k tac z oluşturan ve oluşturmayan durumları ayırt edeb leceklerd r. Ÿ Ps koloj k tac z n olumsuz etk ler n açıklayab leceklerd r. Eğ t m Süres Modül b r ders saat (45 dk), tek oturumdur. Anahtar Kel meler Eş tl k, ayrımcılık, kadın, dışlanma, yoksulluk, engell l k, yaşlılık, ps koloj k baskı Değerlend rme Yöntem Değerlend rme, Modül sonunda yer alan 10 soruluk b reysel değerlend rme sorularından oluşur. Değerlend rme soruları ve cevap anahtarları k tapçığın arkasındadır. Katılımcının cevaplayamadığı sorular ç n cevap anahtarında bel rt len konuları tekrar okumaları öner l r. GİRİŞ Dünyada savaşlar ve yoksulluğa bağlı olarak yaşanan göç dalgaları, pek çok ülkede sosyal, s yasal ve ekonom k haklardan yoksun kalan toplulukların oluşmasına sebep olmuştur. Özell kle Avrupa'da bel rl grupların ekonom k ve sosyal haklara er ş mler nde karşılaştıkları zorluklar ve sosyal koruma ve yardımlara ht yaçlarının artması le “sosyal dışlanma/ çerme” kavramı gündeme gelm ş ve temel pol t ka belgeler nde öncel kl konulardan b r olarak ele alınmaya başlanmıştır. Sosyal dışlanma durumu kısaca; sosyal, ekonom k, pol t k ve kültürel haklardan mahrum olma veya bu haklara ve lg l h zmetlere er ş mde güçlüklerle karşılaşma durumu olarak tanımlanab lmekted r. Sosyal çerme kavramı, sosyal dışlanma ve yoksullukla mücadele yöntem olmanın yanı sıra, nsanların ekonom k ve sosyal haklardan eş t olarak faydalanmasını sağlayacak, haklara ve h zmetlere er ş m kolaylaştıracak ve farklılıkları en aza nd recek pol t kaların üret lmes nde de b r araç olarak görülmüştür. Bu alandak sorunları ve çözümler Avrupa Sosyal İçerme ve Sosyal Koruma Stratej s le ele alınmıştır. Temel olarak toplumdak özel t na göster lmes gereken k ş ler ( şs zler, eğ t ms zler veya yeterl eğ t m alamayanlar, evs zler, özürlüler, madde bağımlıları, kadınlar, çocuklar, yaşlılar vb.) kapsamaktadır. Yanı sıra st hdam, gel r dağılımı ve parasal yoksulluk, eğ t m, konut, sağlık ve ulaşım pol t kaları, emekl l k s stem dâh l olmak üzere sosyal güvenl k s stem , sosyal h zmet ve sosyal yardım pol t kaları g b başlıkları ele almaktadır. Avrupa B rl ğ üyel k sürec nde olan Türk ye'de bu amaçla yürütülen çalışmalar kapsamında 2013 yılında “Ortak Sosyal İçerme ve Sosyal Koruma Belges n (JIM)” ve “Ortak İst hdam Belges ” (JAP) b rleşt r lerek “İst hdam ve Sosyal Reform Programı” (ESRP) oluşturulmuştur. ESRP le düşük şgücüne katılım ve düşük st hdam, st hdam p yasasını çerecek şek lde refahın nasıl paylaşıldığı, kayıt dışılık, yüksek yoksulluk oranları, sosyal güvenl k s stem n n kapsamı, becer eks kl ğ ve uyumsuzluğu, kadın ve erkekler n eğ t m-öğret me er ş mde farklılıkları, genç şs zl ğ g b konular ele alınmaktadır. 05 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI 1. SOSYAL İÇERME 1.1. Sosyal Dışlanma Ned r? Avrupa Konsey n n tanımına göre sosyal dışlanma; k ş ler n yoksulluk, temel eğ t m/becer lerden mahrum yet ya da ayrımcılık dolayısıyla toplumun dışına t lmeler ve toplumsal hayata d led kler nce katılımlarının engellenmes sürec ne karşılık gelmekted r. Bu durum dışlanmaya uğrayan kes mler n b r yandan emek p yasalarına, gel r get r c faal yetlere, eğ t m ve öğret m mkânlarına ulaşımında zorluklar yaşamasını get r rken, d ğer yandan da toplumsal ve çevresel ağlar ve etk nl kler kurmasında engeller oluşturmaktadır. Sosyal dışlanma ve yoksulluk ter mler genell kle b rb r n n yer ne kullanılmaktadır. Bu ter mler, fazlasıyla b r b r le l şk l d r; ancak aynı şey değ llerd r. Yoksulluk k ş ya da hane el ndek kaynakların yeters zl ğ anlamında b r bölüşüm sorununa tekabül etmekted r. Sosyal dışlanma se daha z yade l şk lerdek sosyal katılımın yeters zl ğ , sosyal entegrasyonun bulunmayışı ve güçten yoksunluk g b sorunları ön plana çıkartmaktadır. B rçok durumda, yoksulluk ve sosyal dışlanma yan yana g tmekted r, ancak sosyal dışlanma daha çok, toplumun ger kalanıyla c dd anlamda b r l şk kopuşuna karşılık gelmekted r. Sosyal dışlanma yoksulluk dışındak d ğer etk ler neden yle de olab lmekted r. Söz konusu d ğer etk ler şunlardır: 06 Bell başlı gruplar veya nsan kategor ler ne karşı doğrudan ayrımcılık uygulanması, Ÿ Toplumda lerlemek ç n gerekl olab lecek yeteneklerden / vasıflardan yoksun olmak, Ÿ Gerekl pol t ka araçlarına sah p olmayan, sorunları olan nsanların ht yaçlarına yönelemeyen kurumların varlığı. Ÿ 1.2. Yoksulluk ned r? Yoksulluk çok yönlü ve karmaşık yapısı sebeb yle tanımlanması güç olan b r kavramdır. K m ler yoksulluğu, “s stem n yapısından ve şley ş nden kaynaklanan güç ve servet dağılımındak eş ts zl ğ n b r sonucu” olarak görmekted r. K m ler se, “yoksul olarak tanımlanan k ş ler n, eğ t ms zl k, becer ve kapas te g b b reysel n tel k ve yetenekler n n düşüklüğü neden yle ortaya çıkan fırsatlardan yararlanamama durumu” olarak tanımlamaktadır. Bu k yaklaşım da yoksulluğu, onu doğuran nedenler üzer nden tanımlamaya yönel kt r. Avrupa Topluluğunda Yoksulluk Tanımı: İnsanlar, eğer gel r ve kaynaklarındak yeters zl klerden dolayı ç nde bulundukları toplumca kabul ed leb l r olarak değerlend r len b r yaşam standardı sev yes n tutturamıyorlarsa yoksulluk çer s nded rler. Böyle b r durumda, yoksul kes m b r d z sorunu b rl kte yaşamaktadır. İşs zl k, düşük gel r, kötü yerleş m koşulları, sağlık h zmetler nden yeterl düzeyde yararlanamama ve kültür, spor, d nlenme ve eğ t m olanaklarına yaşam boyu ulaşmada engeller bunlardan bazılarıdır. Yoksul nsanlar kt sad , toplumsal ve kültürel hayatta d ğer nsanların doğal hayat akışı çer s nde yapa geld kler etk nl klere hakkıyla katılamamaktalardır ve temel haklarına ulaşımda zorluklar yaşayab lmekted rler. 07 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Yoksulluğun ölçülmes ve bel rlenmes nde farklı yöntemler vardır. Yoksulluk Türler : İPUCU: Sosyal dışlanma çalışmalarında genell kle görel yoksulluk d kkate alınır. Mutlak yoksulluk, hane halkı veya b rey n yaşamını sürdüreb lecek asgar refah düzey n yakalayamaması durumudur. Mutlak yoksulluğun ölçülmes nde, b reyler n yaşamlarını sürdüreb lmeler ç n gerekl olan asgar tüket m ht yaçlarının bel rlenmes gerek r. Ulusal b r yoksulluk sınırı bel rleyen gel şmekte olan ülkeler, bunu bel rlerken genell kle gıda yoksulluğu metodunu kullanırlar. Görel yoksulluk kavramı se, nsanın b r toplumsal varlık olmasından yola çıkmaktadır. Buna göre yoksulluk sadece kaynaklara er şememe ve yaşamı sürdürme meseles değ ld r. Yoksulluk, k ş ya da hane halkının, ç nde yaşadığı toplum tarafından kabul ed len asgar b r yaşam düzey ne sah p olup olmadığı le alakalı b r konudur. Bu nedenle görel yoksulluk kavramı farklı grupların sah p olduğu mutlak gel r düzey nden daha z yade, gel r ve refahın dağılımındak farklılıklara odaklanır. Görel yoksulluk kavramı, yoksul hane halkı veya b rey le o toplumda yaşayan ve mevcut koşullara göre ortalama b r gel re sah p olan hane halkı veya b rey arasındak gel r kaynaklarına sah p olma kab l yet arasındak farkı fade eder. Dolayısıyla, görel yoksullukta, yaşadıkları toplumda kabul ed leb l r b r hayat standardının altında yaşayanlar yoksul olarak kabul ed l r. 08 İnsan yoksulluk, gel r yoksulluğu le l şk l bulunmasına rağmen ondan farklıdır. Gel r yoksulluğu ölçümler mutlak gel r üzer nde odaklanırken, nsan yoksulluğun ölçülmes eğ t m düzey , sağlık ve tem z su kaynaklarına er şeb lme g b konularda yoğunlaşmaktadır. B rleşm ş M lletler nsan yoksulluğu ölçmek amacıyla “İnsan Yoksulluk İndeks ” (Human Poverty Index) gel şt r lm şt r. Bu ndeks gel şmekte olan ülkeler ç n (HPI-I) şu üç kr terden yola çıkarak hesaplanmaktadır: Ÿ Yaşam süres : 40 yaşın altında yaşam beklent s olanların oranı Ÿ Eğ t m: Okuma yazma b lmeyen yet şk nler n oranı Ÿ Makul b r yaşam standardı: Sağlıklı çme suyuna sah p olmayan nüfusun oranı Temel sağlık mkanlarından yoksun olan nüfusun oranı 5 yaşın altında olan ve yeterl beslenemeyen nüfusun oranı En fazla yoksulluk ve sosyal dışlanma r sk taşıyan gruplara bazı örnekler: Tek ebeveynl a leler ve bakab leceğ nden fazla çocuk sah b olan a leler, Hastalar, engell ler ve yaşlılar, Göçmenler, sığınmacılar Değ ş k etn k kökenden nsanlar, Evs zler, İşs zler, Kentsel ve kırsal dezavantajlı alanlarda yaşayanlar. Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Gel şm ş ülkeler ç n hesaplanan İnsan Yoksulluk İndeks n (HPIII) oluşturan kr terler se şunlardır: Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Yaşam süres : 60 yaşın altında yaşam beklent s olanların oranı Eğ t m: OECD tarafından tanımlanan fonks yonel cah ll k oranı Makul b r yaşam standardı: Yoksulluk sınırının altında yaşayanların oranı Sosyal dışlanma: Uzun dönem şs zl k oranı 1.3. Sosyal dışlanmaya maruz kalan nsan grupları ve sosyal dışlanmanın etk ler Uç noktalarda yoksulluğu ve dışlanmayı yaşayan nsanların çok sayıda savunmasız haller n n olması sık rastlanan b r durumdur. Sosyal dışlanma, dışlanmaya maruz kalan nsan grupları üzer nde şu etk ler oluşturur: Ÿ İşs zl k ve/veya düşük gel r, Ÿ Yeters z barınma şartları, 09 6. MODÜL Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Hastalık, Yeters z eğ t m, Çok uzun çalışma saatler , Güçsüz ve ötek leşt r lm ş h ssetmek Yukarıda l stelenen sosyal dışlanmanın etk ler nden bazıları, sosyal dışlanmanın ana neden de olab lmekted r. 1.4. Sosyal İçerme Ned r? 1.4.1. Tanım Sosyal çerme, sosyal dışlanmanın ters olan, olumlu b r durumu fade etmek üzere kullanılmaktadır. Sosyal çerme; Mal ve h zmetlere er ş m eş tl ğ sağlamak, Tüm b reyler n kend topluluk ve toplumunda katılım göstermes ne destek olmak, Ÿ Tüm nsanların sosyal ve kültürel hayata katılımını teşv k etmek, Ÿ Tüm ayrımcılık şek ller n n farkında olmak, Ÿ Bunlara meydan okumak üzere b r d z poz t f eylem olarak tanımlanab l r. Ÿ Ÿ Etk l b r sosyal çerme, her b rey n yaşamlarının kal tes n etk leyen kararları almak ç n eş t fırsatlara sah p olmaları le sonuçlanmaktadır. Yaşlılar, engell ler, göçmenler, sığınmacılar g b gruplar dah l olmak üzere toplumun tüm üyeler n n karar alma süreçler ne tam katılımını sağlamaktadır. H zmetler; sosyal çermeye uygun b r şek lde sunulduğu zaman, nsanların yaşayab lecekler engeller d kkate almakta ve farklı nsanların da ht yaçlarını karşılayacak şek lde h zmet değ şt rmekted r. Bu da; engell b reyler ç n b naların tümüyle er ş leb l r olmasının, h zmetler n c ns yete duyarlı b r şek lde ver lmes anlamına gelmekted r. 1.4.2. Sosyal çerme ve st hdam l şk s İst hdam, bütünleşmen n ve sosyal çermen n temel yoludur. İşs zl k, özell kle uzun sürel şs zl k ve g derek artan şek lde hane halkından tamamının şs z olması durumu se başta gelen dışlanma faktörüdür. Bunun yanında zaman 10 zaman şs z kalıp zaman zaman düşük ücretl ve güvences z şlerde çalışanlar da mevcuttur. Düşük ücretl şlerde çalışmak şs z k ş ler n tecrübe kazanmalarını ve st hdam beklent ler n gel şt rmeler n sağlayab l r. Fakat bu tür şler nsanların daha yüksek n tel kl şlere geç p sosyal dışlanma kısır döngüsünden kurtulmaları ç n her zaman yeterl değ ld r. İnsanların düşük ücretl , kayıt dışı ve güvences z n tel ktek şlerde çalışmaya mecbur kalmamalarını sağlamak temel öneme sah pt r. Çünkü bu durum onların toplumdan dışlanmalarını sürdürür. Bu yüzden kal tel , sürdürüleb l r st hdam sosyal çerme ç n zarur b r araçtır. İPUCU: İst hdam sosyal tans yonun düşürülmes ve sosyal uyumun sağlanması ç n temel unsurdur. İst hdama er ş mde zorlanan ve bu yüzden sosyal dışlanma tehl kes le karşı karşıya kalan grupların st hdama katılımları le lg l çabalar zaman zaman eleşt r konusu olab lmekted r. Bu bakış açısı, st hdam kavramını, sosyal çermen n ve sosyal uyumun b r aracı olarak değ l ekonom n n ve şgücü p yasasının bütünü açısından değerlend rmen n sonucunda ortaya çıkmaktadır. İst hdam, toplumun bazı kes mler n n toplumdan soyutlanmalarını engelley c d r ve sosyal uyuma katkıda bulunan b r unsurdur. Sosyal uyum se kutuplaşmaların ve eş ts zl kler n asgar ye nd r leb lmes le lg l d r. Dolayısıyla dışlanma r sk taşıyan veya dışlanan k ş ler n şgücü p yasası açısından kame ed leb l r durumda olmaları, onların st hdamını kolaylaştırma çabalarını gereks z kılmamaktadır. Bu k ş ler ç n st hdam toplumla bütünleşmen n b r aracıdır ve onların toplumla bütünleşmeler n n mkansız hale gelmes ne göz yumulması düşünülmemel d r. Aynı şek lde bu k ş ler n toplam nüfusun ç nde azınlıkta olmalarından dolayı onlar ç n gerçekleşt r len uygulamaların faydasız olduğu düşünces de sosyal çerme anlayışı le tamamen zıttır. Zaten sosyal dışlanmayı ortaya çıkaran faktörlerden b r olan ayrımcılığa maruz kalanlar ve dışlanmayı yaşayanlar genell kle sayıca azınlıkta olanlardır. Toplam 11 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI nüfus ç ndek payları ne olursa olsun, toplumun bütün kes mler n n sosyal hayattan soyutlanmaları önlenmel ve toplumla bütünleşmeler sağlanmalıdır. 1.4.2.1. Kadınların durumu İPUCU: Eğ t m sev yes yükseld kçe kadınların şgücüne katılım oranı artmaktadır. Tüm dünyada kadınların yoksulluk ç nde yaşıyor olma olasılıkları erkeklerden daha fazladır. B rçok yerde, kadınların eğ t mden ve sağlık h zmet nden yoksunluğu sık karşılaşılan b r konudur. Dünyanın bazı bölgeler nde kadınların oy ve mülk yet hakları hala kısıtlıdır. Kadınların şgücüne katılımını arttırmak, şletme düzey nde lerlemeler n desteklemek, bu amaçla kadınların çalışma gruplarında, kurullarda mutlaka ve daha fazla oranda tems l ed lmes n sağlamak, örgütlenmeler n desteklemek kadın ve erkek çalışanlar arasındak mevcut eş ts zl ğ dengelemek amacıyla yapılan poz t f ayrımcılık uygulamaları b rer sosyal çermed r. Bu açıdan, toplumsal c ns yet eş tl ğ n n sağlanması, sosyal çermen n sağlanmasının öneml b r parçasıdır. 1.4.2.2. Engell ler n durumu Dünya nüfusunun yaklaşık %10'u engell l k veya sakatlığın herhang b r türünü yaşamaktadır. Engell nsanların sayısı, nüfus artışı, yaşlanma, müzm n rahatsızlıklar ve yaşam süres n muhafaza eden ve uzatan tıbb lerlemelerden dolayı artmaktadır. 12 Engell ler sosyal hayata katılım konusunda en çok zorlanan ve hemen hemen bütün boyutlarıyla sosyal dışlanmaya maruz kalan b r kes md r. Engell l k ve yoksulluk genell kle b rl kte var olmaktadır. Yoksul a lelerde, özür sebepler olan faktörler n (tem z çme ve kullanma suyu olmaması, yeters z ve denges z beslenme, h jyen k olmayan çevre, hastalıkların erken teşh s ve tedav s n n güçlüğü vs.) görülme ht mal daha fazladır. Aynı zamanda bu a lelerde engell n n veya engell ye bakmakla yükümlü olan k ş n n şs z olma ht mal de yüksekt r. Dolayısıyla engell n n eğ t m, sağlık h zmetler , rehab l tasyon ve meslek eğ t m mkanlarından yararlanma şansı azdır. Toplumun genel nde engell lere karşı olan önyargı, şverenlerde ve özürlü olmayan çalışanlarda da görüleb lmekte bu da engell ler n st hdamını olumsuz etk lemekted r. İşverenler genell kle, engell ler n ver ms z çalışacakları, şyer ndek fiz ksel ortam konusunda zorlanacaklarını düşünmekted rler. Onların hem çalışanlar arasındak enformel yapıya hem de şyer ndek h yerarş k yapıya uyum sağlayamayacakları ve kend ler ç n ayrıcalık steyecekler g b end şelerle st hdam etmek stememekted rler. 1.4.2.3. Yaşlıların durumu Yaşlılığı temel alan çalışmaların b rçoğundak tanımlama kronoloj k açıdan yapılmıştır. Ortak b r anlayışta b rleşm ş ülkeler, sosyal nedenlerden dolayı, genelde çoğu ülkede emekl l k yaşı olan 65 yaşı yaşlılık sınırı olarak ben msemekted r. Yaşlanma le b rl kte ve özell kle uzun sürel şs zl k de söz konusu olduğunda, toplumsal hayattan ve sosyal l şk lerden kopma ve sosyal statünün y t r lmes söz konusu olab lmekted r. 13 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Bu k ş ler ç n st hdam, sosyal statüyü kazanma veya ger kazanma ve sosyal l şk kurma ht yacının tatm n ç n b r vasıta olduğu kadar üretken ve faydalı b r b rey olmanın da spatı anlamına gelmekted r. Bu amaçla, çalışanların Avrupa düzey nde çıkarlarının korunması ve AB kurumlarında tems l amacıyla 1973 yılında kurulan Avrupa Send kalar Konfederasyonu yaşlıların st hdamını teşv k ç n Akt f Yaşlanma Stratej s gel şt rm şt r. Bu gruptak k ş ler, emekl l k, sağlık sorunları ve d ğer faktörler n etk s yle kend stekler yle veya şgücü p yasasında dezavantajlı duruma düşmeler nden dolayı st hdamdan dışlanab lmekted rler. Yen den şe g rmek sted kler nde se genell kle şgücü p yasası açısından terc h ed lmeyen b r konumda olduklarından uzun süre veya h çb r zaman ş bulamamakta ya da kayıt dışı çalışmaya mecbur kalmaktadırlar. Yaşlılar sosyal hayatın b rçok alanında ayrımcılıkla karşılaşab lmekted rler. Yaşlı ayrımcılığı b r k ş ye sadece yaşı neden yle göster len farklı tavır, ön yargı, hareket, eylem ve kurumsal düzenlemeler olarak tanımlanab l r. 2. TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ 2.1. Toplumsal C ns yet Ned r? İPUCU: Toplumsal c ns yet roller b reye sonradan yüklenen görevlerd r. Kadın ve erkek arasında kalıtımsal özell kler ne göre şek llenen farka “c ns yet” den lmekted r. Burada farkı oluşturan unsur b reyler n kromozom yapılarıdır. Ancak, her k c nsten b reyler n toplumdak konumları, roller , kanunların tanıdıkları haklar, üret mde ve a lede üstlend kler görevler, eğ t m ve sağlık g b temel haklara er şmede fırsat eş tl ğ ne sah p olup olamamaları değ ş kl k göstermekted r. Buna benzer pek çok durum tar hsel dönemlere, coğrafyalara ve kültürlere göre değ şkenl k göstermekted r. B reyler n c ns yetler ne göre şek llenen toplumsal, yasal ve ekonom k rol ve konumlarını “toplumsal c ns yet” olarak tanımlamak mümkündür. Bu açıdan “c ns yet” doğuşta genet k olarak bel rlenm ş b r özell k ken, “toplumsal c ns yet” toplum ve yasaların bu c ns yetlere yükled ğ rollerd r. 14 B rleşm ş M lletlere göre toplumsal c ns yet eş tl ğ , b reyler n toplumsal c ns yetler ne bağlı olarak karşılaştıkları eş ts zl kler g dermeye dönük olarak toplumsal, ekonom k ve s yas alandak tüm pol t kaları ve tedb rler çeren b r süreçt r. İPUCU: Eş tl k, aynılık değ l, farkları neden yle fırsat haklarından mahrum olmamak demekt r. . Bu noktada eş tl k “aynılık” demek değ ld r. B reyler sadece c ns yetler le değ l daha pek çok özell kler le de farklılaşırlar. Eş tl k, toplumsal zeng nl ğ oluşturan bu farkların, taraflara daha fazla ya da az fırsat sağlamaması, fırsatların bu farklara bağlı olarak daralıp gen şlememes demekt r. Kadınların doğuştan get rd kler n tel kler neden yle erkeklerden daha üstün ya da daha aşağı b r konuma yerleşt r lmes , erkeklere tanınan fırsatlardan yararlanamaması, engellenmes , ayrımcılıktır ve eş tl ğe aykırıdır. Doğuştan eş t haklara sah p olmak ve kanun önünde eş tl k son derece öneml kazanımlar olmalarına karşın bu kazanımların fi len eş tl ğ sağlaması ç n bazı ek önlemler gerekmekted r. Çünkü fi len eş t olmayanlara eş t muamele, var olan eş ts zl kler n sürdürülmes ne neden olmaktadır. Anayasa'mızın 10. Maddes ne “Kadınlar ve erkekler eş t haklara sah pt r. Devlet bu eş tl ğ n yaşama geçmes n sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedb rler eş tl k lkes ne aykırı olarak yorumlanamaz” cümleler eklenm şt r. Türk ye, üyes olduğu b r B rleşm ş M lletler kuruluşu olan Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) “Eş t Değerde İş İç n Erkek ve Kadın İşç ler Arasında Ücret Eş tl ğ Hakkında 100 sayılı Sözleşmes 'n onaylamış ve bunu İş Kanunu'na yansıtmıştır. Daha sonra onaylanan ILO'nun “İş ve Meslek Bakımından Ayrımcılık Hakkındak 111 sayılı Sözleşmes ” le B rleşm ş M lletler n “Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmes Sözleşmes 'ne de 4857 sayılı İş Kanunu le uyum sağlanmıştır. 15 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI C ns yet ve Toplumsal C ns yet n Farkları 2.2. Çalışma Yaşamı Açısından Toplumsal C ns yet Roller Toplumumuzda toplumsal c ns yet roller ne göre kadınlar ve erkeklere yüklenm ş değ ş k görev ve sorumluluklar bulunmaktadır. Bazı kadın roller ; Kadınlara yüklenen en öneml toplumsal rol analıktır. Kadınlar toplumsal olarak desteklenmed kler nde ve güçsüz kaldıklarında annel k roller n de gereğ g b yer ne get remezler. Ÿ Kadınlar, analığın yanı sıra ev n dares nden de sorumludur. Ev şler , yapıldığı sürece farkına varılmayan ancak yapılmadığında görüleb len bu nedenle de “görünmez” denen şlerd r. Ev şler n n b r özell ğ de madd b r karşılığının olmaması, “çalışma” tanımına g rmemes d r. Ev kadını, çocuk sayısına ve yaşına da bağlı olarak günde ortalama on-on k saat çalışır. Ÿ 16 Kadınlar, ücretl çalışmaya başladıklarında da “ev kadınlığı” ve “analık”ın uzantısı olan şlevler yer ne get r rler. Asıl sorumluluklarının a leler ne karşı olduğu düşünülür, bu nedenle de çalışma hayatında erkeklerle eş t kabul ed lmeler zordur. A le sorumluluklarının ve annel ğ n b r uzantısı g b sayılan şler yaparlar: hemş rel k, hastabakıcılık, öğretmenl k, sekreterl k g b . Ÿ Kadınların toplumsal l şk ler anlamında hareket alanları erkeklerden çok daha dardır. Bu nedenle de eğ t me ve çalışma yaşamına katılmaları erkeklere göre daha güçtür. Ÿ Bazı erkek roller ; Erkeklere yüklenen en öneml toplumsal rol a len n geç m n sağlamasıdır. Erkekler ev dışında çalışırlar ve kend ler yle b rl kte hem karısının hem de çocuklarının geç m n sağlarlar. Ÿ Erkekler yakın çevreler ndek kadınları (eş, anne, kız kardeş, kız çocuğu, yakın akraba kadınlar vs.) toplumda yaşayab lecekler her türlü tehl keye karşı korurlar. Bu durum kadınların çalışma hayatına katılmalarının engellenmes ya da şten ayrılma le de sonuçlanab l r. Ÿ Erkekler toplumsal yaşamda yakın çevreler ne (eş, anne, çocuk) da r bütün kararları verme sorumluluğuna sah pt rler. Erkeklerden a len n yönet m ne l şk n tüm kararları almaları beklen r. Ÿ Erkekler toplumsal yaşamın her alanında güçlü olmak zorundadırlar. Her zaman güçlü görünmek, çalışmak ve a len n geç m n sağlayacak gel r elde etmek durumundadır. Ÿ B rçok k ş bu tür b r ş bölümünü “doğal” ve “sorunsuz” göreb l r. Sorun esas olarak bu tür b r ayrımda kadının emeğ n n pek çok durumda görünmeyen ve ücretlend r lmeyen b r emek b ç m nde olmasıdır. 17 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI C ns yete dayalı şbölümünde kadın ev dışında ücretl olarak çalışıyorsa b le, asl şler her zaman ev le lg l olanlardır. Kadınlar ücretl olarak ev dışında da çalışıyor olsalar bu şler çoğunlukla evde yaptıkları şler n uzantısı g b görüleb lecek meslekler olmaktadır; öğretmenl k, hemş rel k, bakım şler , h zmet sektöründek bazı şler g b . Kar yer meslekler nde se branş seç l rken c ns yetç ş bölümü devreye g rmekted r. 2.3. Çalışma Yaşamında Karşılaşılan Toplumsal C ns yet Eş ts zl kler İşyer nde c ns yet temell meslek ayrımcılık, c ns yet eş ts zl ğ ne katkıda bulunan en öneml unsurlardan b r d r. İk farklı şek lde kend n göstereb lmekted r: Erkekler n ve kadınların çoğu kez farklı mesleklerde st hdam ed lmes n ma eden yatay ayrımcılık (örneğ n; nşaat şç ler veya hemş reler); Ÿ Erkekler n ve kadınların aynı meslekte veya meslek grupta çoğu kez farklı poz syonlarda st hdam ed lmes n ma eden d key ayrımcılık (örneğ n; firma yönet c ler n n çoğunluğu erkekler olab l rken, şç ler n çoğunluğu kadınlardır.) Ÿ İPUCU: Kalıp yargılar toplumsal c ns yet eş ts zl ğ n besleyen güçlü kültürel normlardır. C ns yete da r kalıp yargıların da kadınların çalıştığı mesleklerde ve sektörlerde etk s olab lmekted r. Kalıp yargılar; adamların, kadınların, kızların ve erkekler n neler yapab lecekler ne ve ne tür şler yer ne get reb lecekler ne da r toplumun sah p olduğu sab t fik rlerd r. Kadınlar hakkındak kalıp yargılar şunları çereb lmekted r: Şe atl yapı (örneğ n; hemş re, ebe vb.) ve b r ş yapmak ç n daha az fiz ksel güç, Ÿ Ev le lg l şte yetenek (örneğ n; h zmetç , kat görevl s , tem zl kç , kuaför vb.), Ÿ F z ksel çek c l k (örneğ n; danışma görevl s , satış personel , mağaza as stanı vb.) Ÿ Kadınlara yüklenen kültürel sınırlamalar da kadınların üstleneceğ bel rleyeb lmekted r. 18 şler Sonuç olarak: 1. Erkekler, sık sık karar alma poz syonlarından sorumlu ken; kadınlar, çoğunlukla b r n n em r altında olan şler ve h zmet şler n üstlenmekted r. 2. Ücret p ram d , aynı şler ç n farklı ücretler n ödenmes le c ns yete yönel k güçlü önyargıları göster r. Genel t bar yle, kadınlar aynı şler yaparken erkeklerden çok daha düşük ücretler kazanmaktadır. 3. Kadınlar çoğunlukla ştek h yerarş merd ven n erkeklerden daha yavaş tırmanmaktadır. Genell kle daha düşük sev yelerden başlamakta ve erkeklerden çok daha yavaş lerleme kaydetmekted rler. Kadınlar ayrıca her b r görevde daha uzun süre kalmaya mey ll d r ve kar yerler n daha düşük sev yelerde tamamlamaktadırlar. 4. Kadınlar büyük çoğunlukla tek b r alanda uzmanlaşmaktadır ve gerek ş gerekse çalışma yer bakımından erkeklerden daha az hareketl d r. 5. Kurumlardak kadınlar; a lev ve çocuk bakımı le lg l yükümlülükler neden yle, şler n erkeklerden daha sık sekteye uğratmaya mey ll d r. Bu durum, kadınların terfi ed lmes ne ve performans değerlend rmes ne sıra geld ğ nde olumsuz b r etk yaratmaktadır. Toplumsal C ns yet Eş ts zl ğ n n Erkekler Üzer ndek Etk ler : Toplumsal c ns yet eş ts zl ğ b r taraftan ve çoğunlukla kadınların toplumsal yaşamda dışlanmasına neden olurken, erkekler n de bu eş ts zl k ortamındak durumları o kadar ç açıcı değ ld r. Erkekl k de kadınlık g b b r toplumsal c ns yet kategor s d r ve b yoloj k ve fiz ksel olarak doğan erkek, aynı kadının toplumsal ve kültürel değerlerle ve araçlarla kadın olmayı öğrend ğ g b erkek olmayı öğrenmekted r. Toplumsal c ns yet eş ts zl ğ n n toplumda erkeğe get rd ğ b rçok yük ve bunun sonucunda da olumsuzluklar bulunmaktadır. B r erkek ç n a les n n geç m n sağlayacağı b r ş bulamamak a les n yoksulluğa götürmen n ötes nde b r anlam fade etmekted r. Erkek, rolünü yer ne get remed ğ ç n gözden düşmekte ve erkekl ğ b le sorgulanır hale gelmekted r. Erkeğ n Toplumsal C ns yet Roller : Ÿ Ÿ A le geç m n sağlamak, Onların güvenl ğ n sağlamak, Ÿ Gelecekler n garant altına almak. Tüm bunlar hayat boyunca çalışmak anlamına gelen sorumluluklardır. 19 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI 2.4. Daha Fazla Toplumsal C ns yet Eş tl ğ İç n Yapılması Gerekenler Toplumsal c ns yet eş ts zl kler n n şletme düzey nde azaltılması, paydaşlarının bunu g der lmes gereken b r sorun olarak görmeler ve buna uygun pol t kalar gel şt rmeler le mümkün olacaktır. Toplumsal c ns yet, kolay b r süreç değ ld r. Herhang b r kurumun bunu doğru algılaması zaman alab l r ve kurum üyeler n n d renc le karşılaşab l r. Bu takd rde, bütün süreç ç ndek dar destek oldukça öneml d r. Gerek firmalarda gerekse send ka örgütler nde kadınların lg ler , tecrübeler ve kaygıları karar alma süreçler nde genell kle d le get r lmemekted r. Bu durum; kadınları, çalışma hayatlarını etk leyen kararların dışında tutmaktadır. Bu da şyer pol t kalarının genell kle c ns yet körlüğü ç nde olduğu anlamına gelmekted r. Erkekler ve kadınlar, eş t değerdek şler ç n çoğunlukla eş t ücretlend r lmemekted r. Ayrıca aynı ş ç n kadın ve erkek adaylara farklı t plerde ş sözleşmeler öner leb lmekte ya da çalışanlara sağlanan haklar değ şeb lmekted r. Kadınlar gel r dağılımındak bozulmadan en fazla etk lenen gruptur. Ekonom k kr z dönemler nde şten lk çıkartılanlar kadın çalışanladır. Tüm dünyada Annel k hakkının koruması halâ tümüyle güvence altında değ ld r. Kadın şç ler sıklıkla ham lel k durumunda ayrımcılık ve şten çıkartmalarla karşı karşıya kalmaktadır. Kadın şç ler n ham lel k ve doğum sonrası dönemler nde ş güvences n sağlayacak daha güçlü pol t kalar gel şt r lmel d r. Kal tel , ulaşılab l r ve karşılanab l r çocuk, engell ve yaşlı bakım tes sler ; her k ebeveyn tarafından kullanılab len çeş tl ücretl z n seçenekler ; çocuk yet şt rmes konusunda babaların rolünün kabul ed lmes ; k ş n n çalışma sürec n azaltma veya uzatma mkanı le lg l olarak tutarlı pol t ka ve uygulamalar hayata geç r lmel d r. Dünya genel nde öneml b r sorun olan “Kadına Yönel k Her Türlü Ş ddete Hayır” demek ve bu sorunla mücadele etmek nsanî b r sorumluluktur. Tüm kes mler bu sorunla ortak olmalı ve çok boyutlu mücadele etmel d r. 20 Avrupa B rl ğ (AB) Üyel k Sürec nde Toplumsal C ns yet Eş tl ğ : Kadınların ekonom k, sosyal ve s yas hayata katılımlarının gel şt r lmes , c ns yet eş tl ğ n n sağlanması ve kadın-erkek arasındak sosyal farkların azaltılması Avrupa B rl ğ 'n n temel hedefler nden b r d r. Avrupa B rl ğ Kom syonu Amsterdam Antlaşmasının sağladığı yasal temele dayanarak 2001-2005 yıllarını kapsayan dönem ç n B rl ğ n Toplumsal C ns yet Eş tl ğ Çerçeve Stratej s n hazırlamıştır. AB, hayatın her alanına eş t olarak katılım ve tems l n sağlanab lmes n n kadınların ve erkekler n hayatlarını doğrudan ya da dolaylı olarak etk leyecek pol t kaların toplumsal c ns yet eş tl ğ n hedeflemes , pol t kalar oluşturulurken ve uygulanılırken kadınların lg , ht yaç ve stekler n n erkekler nk le aynı önemde olduğunun d kkate alınması gereğ üzer nde durmuştur. Belgede sürmekte olan eş ts zl kler n ortadan kaldırılması ç n, kadınların leh ne özel önlemler alınması gerekt ğ d kkate alınmıştır. Ayrıca üye devletlerden toplumsal c ns yet anal z yapmaları ç n b lg toplamaları ve b lg ler şlemeler stenm şt r. Toplumsal c ns yet eş tl ğ anlayışı le st hdam, bütçe, kalkınma pol t kalarını yapılandırmaları ve bu anlayışı uygulamaya geç reb lmek amacıyla eğ t m yapmaları talep ed lm şt r. Üye devletlere sağlık ve eğ t m alanlarında da Toplumsal C ns yet Eş tl ğ anlayışını yerleşt r lmeler bel rt lm şt r. B rl ğe üye ülkelerde ve aday ülkelerde kadının nsan haklarını vurgulayan ve destekleyen b l nç arttırma kampanyaları yapmaları stenm şt r. Yönetsel Süreçte Yapılab lecekler Ÿ Kadınların yönet m kurulu / kom tes düzey nde adaletl b r şek lde tems l ed lmes n sağlamak, Ÿ Bütün yönet m kurulu üyeler n n firmanın veya send kanın tüm kademeler nde c ns yet eş tl ğ ne ve önem ne da r bel rl eğ t mler almalarının sağlanması, Ÿ F rma veya send ka örgütler nde toplumsal c ns yete yönel k lerlemeye da r yönet m kurulu nezd nde raporlama s stem n kurmak, 21 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI İst hdam Sürec nde Yapılab lecekler Ÿ Farklı kadın adayları çekmek ç n yeter nce gen ş b r çevreye açık poz syon duyurusunu yaymak, Ÿ İş tanımında ve ş lanlarında c ns yet vurgusu kullanmamak, Ÿ F rmanın eş t fırsatlar sunan b r şveren olduğuna da r farkındalık yaratmak ve açık b r şek lde kal fiye kadınların başvurmalarını teşv k etmek, Ÿ Kadınların terfi etmes n destekleyen adayları st hdam etmek ç n görev tanımı özell kler ne b r şart olarak c ns yet yeterl l ğ n n dah l ed lmes , Ÿ İşe alım mülakatlarına erkekler n ve kadınların dah l ed lmes . 3. İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBİNG) 3.1. İşyer nde Ps koloj k Tac z (Mobb ng) Ned r? Tüm kültürlerde ve ülkelerde, yaş, c ns yet, kıdem, h yerarş k konum ayrımı olmadan çalışanların karşılaşması muhtemel b r şyer sorunu olan şyerler nde ps koloj k tac z (mobb ng), ş ahlakına aykırı s stemat k yürütülen b r şyer sorunudur. İPUCU: İş yer nde karşılaşılan her türlü sosyal sorunun mobb ng olarak tanımlanması mümkün değ ld r. Bu durum ş l şk ler n , üret m ve ver ml l ğ olumsuz etk lemekted r. İşyerler nde ps koloj k tac z aşağıdak unsurları çermel d r: İşyer nde gerçekleşmel d r. Üstler tarafından astlarına uygulanab leceğ g b , astları tarafından üste de uygulanab l r ya da eş tler arasında da gerçekleşeb l r. Ÿ S steml b r şek lde yapılmalıdır. Ÿ Sürekl l k kazanmış b r sıklıkla tekrarlanmalıdır. Ÿ Kasıtlı yapılmalıdır. Ÿ Yıldırma, pas fize etme ve şten uzaklaştırma amacında olmalıdır. Ÿ Mağdurun k ş l ğ nde, meslek durumunda veya sağlığında zarar ortaya çıkmalıdır. Ÿ K ş ye yönel k olumsuz tutum ve davranışlar g zl veya açık olab l r. Ÿ 22 Ücretlend rme, Çalışma ve Kar yer Planlaması Sürec nde Yapılab lecekler: Eş t ş ç n ve eş t değerdek ş ç n eş t ücret olmasını sağlamak İş tanımlarının tam çer k ve değer yansıtmasını sağlamak Kadınların görevler ndek ş m ktarını bel rs zleşt reb leceğ nden; örneğ n, sadece ne kadar darec l k olduğu dışındak göstergeler de kullanarak sorumluluk düzeyler n ölçmek Ÿ Sosyal, çocuk bakımı le lg l ve profesyonel sorumluluklarını dengelemeye çalıştıkları ç n kadınları cezalandıran performans değerlend rmeler nden kaçınmak (mazeret z nler vb.) Ÿ İşletme bünyes nde ya da dışarıdan h zmet alımı yoluyla çocuklarının bakımı ç n kreş h zmetler n n sağlanması, Ÿ Çocukların gece bakımı sorunu neden yle, gece vard yalarında kadın sayısının azaltılması ve kadının sosyal yükümlülükler n d kkate alan vard ya düzenlemeler n n yapılması Ÿ Ÿ Ÿ İşyerler nde b r veya b rden fazla k ş tarafından d ğer k ş ya da k ş lere yönel k olarak gerçekleşt r len, bel rl b r süre s stemat k b ç mde devam eden, yıldırma, pas fize etme veya şten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurun k ş l k değerler ne, meslek durumlarına, sosyal l şk ler ne veya sağlıklarına zarar veren; kötü n yetl , kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar bütünüdür. Ps koloj k tac z olmayan durumlar : Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ İşyerler nde ps koloj k tac z olgusu bazı durumlarda d ğer olumsuz davranışlarla karıştırılab lmekted r, ancak bunlar ps koloj k tac z değ ld r. Farklı hukuk n tel k ve sonuçlar çerd ğ nden fiz ksel ş ddet, c nsel tac z ve/veya hakaret n tel ğ ndek davranışlar, Ar z , tek seferl k ya da b rden çok tekrarlansa b le strese ve doğal ş yoğunluğuna bağlanab lecek sürekl l k arz etmeyen olumsuz tutum, davranış, tartışma ve çek şmeler, İşyer dışında gerçekleşen tutum ve davranışlar le benzer uyuşmazlıklar şyerler nde ps koloj k tac z olarak değerlend r lmez. İşyer nde ps koloj k tac z ve c nsel tac z farklı sorunlardır. Ancak bazı durumlarda her k s n n de b rl kte olduğu ağır durumlar olab lmekted r. 23 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI İşyer nde karşılaşılan her türlü olumsuz davranış ps koloj k tac z algılanmamalıdır. İşyerler nde ps koloj k tac zden söz edeb lmek ç n serg lenen olumsuz davranışların bazı unsurları çermes gerekmekted r. İşyer nde ps koloj k tac ze benzer durum ve kavramlar: İşyerler nde ps koloj k tac z, bazen farklı amaçlarla kullanılmakta bazen de farklı kavramlarla benzerl k göstermekted r. Gerek şveren, gerekse çalışan tarafından kötü n yetl kullanıma açık olan şyerler nde ps koloj k tac z, çok yönlü değerlend r lmes gereken b r durumdur. İşyerler nde ps koloj k tac z oluşturan her b r eylem n, esasen günlük l şk , sorun ya da çatışmaların sonucu olarak ortaya çıkab ld ğ d kkate alındığında, şyerler nde ps koloj k tac z eylemler le günlük let ş m sorunlarının ya da benzer olumsuz l şk ler n b rb r yle sıkça benzerl k taşıdığı görüleb lmekted r. Bazı olaylarda k ş n n b reysel özell kler , a le ve sosyal yaşamının ş yaşamına etk ler baskın hale gelmekte, özell kle hassas yet taşıyan b reyler açısından şyer nde karşılaşılan her olumsuz durum, davranış ya da sürec n kend s ne yönelt lm ş b r ps koloj k tac z olduğu dd a ed leb lmekted r. B rey n kend hata ya da kusurlarının gündeme geld ğ bazı durumlarda se ps koloj k tac z dd ası b r çeş t “savunma aracı” olarak kullanılab lmekted r. Ps koloj k tac z olaylarının bazıları se, b r şyer / şveren pol t kası olarak karşımıza çıkab lmekted r. İş sözleşmes n n şveren tarafından fesh hal nde ortaya çıkacak mal yetlerden kurtulmak steyen k m şverenler, çalışanı ps koloj k yönden yıpratarak kend steğ le şten ayrılmasını sağlama yolunu terc h edeb lmekted r. 24 Bu çerçevede şyer nde ps koloj k tac zle sıkça karıştırılan şyer nde çatışma, şyer nde ş ddet, şyer nde kabalık, şyer nde c nsel tac z g b bazı olguların açıklanması gerekmekted r. İşyer nde çatışma İşyer nde çatışma, k veya daha fazla k ş ya da grup arasındak çeş tl sebeplerden doğan anlaşmazlıkları fade etmekted r. K ş l ğ hedef almamakta, esasen ş n yapılış şekl üzer ndek fik r ayrılıklarına odaklanmaktadır. Ÿ İşyer nde ps koloj k tac zde se anlaşmazlığın görünümü ahlak dışı ya da k ş l ğe yönel k haksız ve olumsuz davranışlar şekl nde ortaya çıkmaktadır. Bu davranışlar sürekl l k göstermekte ve sonuçları mağdur açısından ağır olmaktadır. İşyer nde ş ddet İşyer nde ş ddet, saldırı, fi l tac z, tehd t, eşyaya zarar verme g b suç oluşturan davranışlardan oluşmaktadır. İş yer nde ps koloj k tac z davranışları se fiz ksel olmayıp çoğunlukla ps koloj k olarak gerçekleşmekted r. Ÿ İşyer nde kabalık İş yer nde kabalık, şyer nde çalışanların b rb rler yle let ş m nde ve davranışlarında asgar saygı kurallarına d kkat etmemeler n fade etmekted r. İşyer nde ps koloj k tac zle en fazla karıştırılan kavramlardan b r d r. İşyer nde kabalık kavramı, şyer nde ps koloj k tac zden daha genel b r davranış b ç m n fade etmekted r. Ÿ İşyer nde c nsel tac z İşyer nde c nsel tac z, sınır ve kapsamı tam olarak bel rlenemese de sonuçları daha somut b r kavramdır. Çoğu kez ceza soruşturma ve yargılamalara konu olab lmekted r. İşyer nde c nsel tac z n şyer nde ps koloj k tac zle b rl kte gerçekleşt ğ ağır örnekler de söz konusu olab lmekted r. Ÿ 25 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI 3.2. İşyer nde Ps koloj k Tac z Türler İşyerler nde uygulanan ps koloj k tac z d key ve yatay olarak k ye ayırmak mümkündür. 3.2.1. D key (H yerarş k) ps koloj k tac z D key ps koloj k tac z, üstlerden astlara ya da astlardan üstlere doğru yönelen, aynı zamanda k yönlü de olab len ps koloj k tac z türüdür. D key ps koloj k tac z n yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya olmak üzere k türü bulunmaktadır. Ÿ Yukarıdan aşağıya doğru ps koloj k tac z, b r am r n astlarına yönel k olarak uyguladığı davranışlar bütünüdür. Ÿ Aşağıdan yukarıya doğru ps koloj k tac z se astların b reysel olarak veya b rl kte hareket ederek am rler ne uyguladığı / uyguladıkları davranışların bütünüdür. 3.2.2. Yatay (Eş tler Arası) ps koloj k tac z Yatay ps koloj k tac z, aynı düzeyde veya aynı h yerarş k grupta olanların b rb rler ne karşı uyguladıkları davranışların bütünüdür. 3.2.3. İşyerler nde Ps koloj k Tac z Sürec Rahatsız ed c davranışlarla kend n gösteren, zamanla ş ddet n artıran ve mağdurun s stemat k olarak olumsuz davranışların hedefi hal ne geld ğ süreç dört aşamadan oluşmaktadır. 26 Ÿ Kr t k olaylar: İşyer ndek tet kley c olay çoğu kez şyer nde yaşanan b r çatışmadır. İşyer nde artan ve sürekl l k gösteren b r çatışma, ps koloj k tac z olarak görüleb l r. Bu aşamada çatışma, henüz şyer nde ps koloj k tac z değ ld r ama şyer nde ps koloj k tac z sürec ne dönüşeb lecek b r potans yel taşıyab l r. B r çatışmanın nasıl şyer nde ps koloj k tac z durumuna dönüştüğüne l şk n pek fazla şey b l nmez. Ÿ İşyer nde ps koloj k tac z ve damgalama: Bu aşamada günlük hayatta şyer nde ps koloj k tac z olarak algılanmayacak davranışlar sürekl ve s stemat k b r hal alır. Bu davranışlar b r süre sonra hedef seç len k ş ye yönel k olarak saldırgan ve cezalandırıcı b r şek lde yapılır. Hedef seç len k ş hakkında yönet me ş kâyetler g tmeye başlar. Ÿ Yönet m n devreye g rmes : Bu aşamada, yönet m hedef seç len k ş hakkında daha önceden söylenenler neden yle b r önyargıya sah pt r. Yönet mdek ler, mağdur hakkında ortaya atılan haksız suçlama ve yargıları kabul eder. Bu durum ş mevzuatının uygulanmasında, mağdurun haklarının hlal ed lmes olasılığını güçlend r r. Ÿ Bu aşamada, yönet m ve mağdurun meslektaşları şyer nde ps koloj k tac z sürec n açıklamada objekt f olay ve durumlar yer ne k ş sel faktörler esas almaya başlar. Ancak, yönet m, şyer nde ps koloj k tac z le lg l sorumluluğu almak stemeyeb l r. Ÿ İşten ayrılma: Bu aşamada k ş n n ş ne son ver l r ya da k ş kend steğ yle şten ayrılır hatta k ş n n emekl l k zamanı gelmeden önce çalışma hayatından ayrılması söz konusu olab l r. Mağdurun tıbb ya da ps koloj k yardıma gereks n m ortaya çıkab l r. 3.3. İşyer nde Ps koloj k Tac z n Etk ler İşyerler nde uygulanan ps koloj k tac z n sadece mağdura olumsuz etk s yoktur; mağdurun yanında a les ne, şyer ne, topluma ve ülke ekonom s ne de muhtemel olumsuz etk ler vardır. 3.3.1. Mağdura etk ler İPUCU: İşyer nde ps koloj k tac z sosyal b r sorundur. 27 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI İşyerler nde ps koloj k tac z n mağdur b rey üzer nde yarattığı etk , ps koloj k tac z n aşamaları ve b rey n k ş sel özell kler neden yle farklı sonuçlar ortaya çıkarab lmekted r. İşyerler nde ps koloj k tac z genel olarak mağdur açısından fiz ksel ve z h nsel rahatsızlıklara, davranış bozuklularına, sosyal sorunlara ve ekonom k zarara neden olmaktadır. Uyku bozuklukları, ağlama nöbetler , konsantrasyon bozukluğu, gerg nl k ve ö e, alınganlık, yüksek tans yon, kalıcı uyku bozuklukları, m de ve bağırsak sorunları, aşırı k lo alma veya verme, alkol veya laç (madde) bağımlılığı, tedav masrafları, şyer nden kaçma veya uzaklaşma (sık sık geç kalma, sıkça kullanılan hastalık z nler ), ş ddetl depresyon, pan k ataklar, kalp kr zler ve d ğer c dd hastalıklar, kazalar, üçüncü k ş ye yönel k ş ddet, nt har g r ş mler bu etk lerden bazıları olarak sayılab l r. 3.3.2. İşyer ne olan muhtemel etk ler İşyerler nde ps koloj k tac z n mağdura olan muhtemel etk ler n n yanında şyerler üzer nde de olumsuz etk ler vardır. İşyerler farklı sektörel koşullarda, farklı büyüklüklerde ve farklı üret m modeller le faal yetler n sürdürmekted rler. Dolayısıyla ps koloj k tac z dd alarının gündeme gelmes şyerler üzer nde farklı etk ler yaratmaktadır. İşyerler nde ps koloj k tac z uygulayanların ve mağdur/mağdurların performans ve ver ml l kler le şe ayırdıkları zamanda öneml kayıpların meydana gelmes n n yanında şletmeye olan d ğer muhtemel etk ler se aşağıdak şek lde sıralanab l r: Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ 28 İşyer n n genel ver ml l ğ olumsuz etk len r. Çalışma l şk ler ve barışı bozulur, çalışan ve yönet c ler arasında uyumsuzluklar başlar. Devamsızlıklarda, z nlerde ve sağlık raporlarında artış görülür. Örgütsel bağlılığın azalmasına / yok olmasına yol açar. Yeterl l k ve tecrübe sah b çalışanların kaybed lmes ne yol açar. İşgücü devr n yükselt r. Konunun şyer dışına taşınması hal nde kurumun saygınlığı ve marka değer zarar görür. 3.3.3. Mağdurunun a les ne olan muhtemel etk ler İşyerler nde yaşanan ps koloj k tac z sürec k ş n n sadece şyer ndek huzurunu ve ver ml l ğ n olumsuz etk lememekte, k ş n n özel yaşamı üzer nde de etk yapmaktadır. Mağdurun şyer nde yaşadığı sorunlar, karı-koca ve ebeveynçocuk l şk ler n , hatta çocukların ps koloj k gel ş mler n de olumsuz etk lemekted r. İşyer nde uygulanan ps koloj k tac z neden yle a leler de b reyler g b hem ps koloj k hem de ekonom k açıdan yüksek mal yetler ödemek durumunda kalab lmekted r. Bu süre ç nde, a le üyeler n n şyer nde ps koloj k tac ze maruz kalan b rey n durumunu anlaması ve destek olması çok öneml d r. 29 6. MODÜL ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI DEĞERLENDİRME SORULARI 30 1- Sosyal dışlanma ………(boşluğa uygun olan fadey şaretley n z) a. Yoksul a le çocuklarının n tel kl eğ t m alamamalarıdır. b. Arkadaşlar arasındak dargınlıklardır. c. Bazı k ş ler n daha yüksek ücret almasıdır. d. Çalışmayı sevmemekt r. 2- -Çok çocuklu a leler -Yaşlılar -Engell ler Yukarıdak gruplardan hang ler sosyal dışlanma r sk taşır? a. Çok çocuklu a leler ve yaşlılar b. Yaşlılar ve engell ler c. Çok çocuklu a leler, yaşlılar ve engell ler d. Heps 3- Aşağıdak lerden hang s sosyal çerme b ç m d r? a. Bütün çalışanlara meslek ve unvan farkı olmaksızın aynı ücret ödemekt r b. Personel alımında yaş aralığını orta yaşlıları da çerecek şek lde gen ş tutmaktır c. Öğrenc lere staj mkanı sağlamaktır d. Sokakta yaşayan yoksullara para yardımı yapmaktır 4- Yoksullukla lg l fadelerden hang s yanlıştır? a. Yoksulluk eğ t m, sağlık, konut, tüket m g b ürün ve h zmetlere yeter nce ulaşamama durumudur. b. Yoksulluk nsanların tembell ğ n n b r sonucudur. c. Yoksulluk b rey n yaşamını sürdüreb lecek asgar refah düzey n yakalayamaması durumudur. d. Yoksulluk b r sosyal dışlanma nedenler nden b r d r. 5- Aşağıdak kavramlardan hang s toplumsal c ns yet le lg l değ ld r? a. Kadının eve çek düzen verme rolü b. Kız çocuklarına alınan oyuncağın genell kle bebek olması c. Erkekler n kas kütles n n ve gücünün kadınlardan fazla olması d.Bazı toplumlarda erkek çocuğun kız çocuklardan kıymetl olması 6- Aşağıdak lerden hang s kadınlara uygulanan toplumsal c ns yet ayırımcılığıdır? a. Aynı ş yapan çalışanlar arasındak kıdemden kaynaklı ücret farkları b. Performansı düşük olan çalışanlara ver len htarlar c. Çocukların hastalık ya da bakım sorunları neden yle şe devam sorunları yaşayan kadınlara düşük performans puanı verme d. Yönet c personel n astlarından daha yüksek ücret almaları 7- Aşağıdak lerden hang s b r ş yer nde toplumsal c ns yet eş ts zl ğ n g dermek amacıyla alınab lecek önlemlerden b r değ ld r? a. Kadın çalışanların daha çok gece vard yalarında görevlend r lmes b. İşletme yönet m n n send ka le b rl kte, personel alımında asgar kadın kotası uygulaması c. İşyer nde ve send kada oluşturulan tüm kurul ve çalışma gruplarında kadın çalışanların tems l n n sağlanması d. Yönet c ler n performans değerlend rme kr terler arasına “çalışanlar arasında toplumsal c ns yet ayrımcılığı yapmamak” kr ter n n eklenmes ve bu kr ter n kadın çalışanlarca değerlend r lmes 8- Toplumsal c ns yet …………………………….. (Boşluğa geleb lecek uygun fadey şaretley n z.) a. C ns yet le aynı anlama gelmekted r b. Kadının doğuştan gelen ev şler vb. görevler n farkına varmasıdır. c. Erkekler h çb r b ç mde mağdur etmeyen rollerd r.. d. B reyler n c ns yetler ne göre şek llenen toplumsal, yasal ve ekonom k rol ve konumlarıdır. 9- İşyer nde ps koloj k tac z ned r? a. İşyer nde karşılaşılan her türlü olumsuz davranışlardır. b. İş kazalarıdır. c. İşyerler nde b r veya b rden fazla k ş tarafından d ğer k ş ya da k ş lere yönel k olarak gerçekleşt r len, bel rl b r süre s stemat k b ç mde devam eden, yıldırma, pas fize etme veya şten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurun k ş l k değerler ne, meslek durumlarına, sosyal l şk ler ne veya sağlıklarına zarar veren; kötü n yetl , kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlardır. d. İş yer nde gerçekleşen ve b r defalık b le olsa gerçekleşen ps koloj k ger l m ve tartışmalardır. 31 6. MODÜL 10- 32 ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Aşağıdak lerden hang s şyer ndek ps koloj k tac z n sonuçlarından b r d r? a. İşe devamda azalma, sağlık raporlarında artış, çalışanların mot vasyonlarında düşme görülür. b. Çalışanların moral n yükselten sonuçlara neden olur. c. Türk hukuk s stem nde henüz tanımlanmamış b r sorundur. d. Rekabet arttıracağından çalışanların ve şletmen n ver ml l ğ n yükselten sonuçlar üret r. KAYNAKÇA 1- 2- 3- 45- 6- 789- 10- 11- 12- Adaman, F. Keyder, Ç. Türk ye'de Büyük kentler n Gecekondu ve Çöküntü Mahalleler nde Yaşanan Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma Raporu. Avrupa Kom syonu Çalışma Sosyal İşler ve Fırsat Eş tl ğ Da res . Er ş m http://ec.europa.eu/employment_soc al/soc al_ nclus on/docs/2006/s tudy_turkey_tr.pdf Aktaş, A. (2014) Sosyal Dışlanma Bağlamında Sosyal Yardımlar ve Karşılaştırmalı Pol t ka Öner ler . Yayımlanmamış Uzmanlık Tez . Ç.S.G.B. Dış İl şk ler ve Yurt Dışı İşç H zmetler Genel Müdürlüğü. Ankara Altun, A. Toplumsal C ns yet Eş tl ğ ve Kadına Yönel k Ş ddetle Mücadele. Er ş m http://kad n nstatusu.a le.gov.tr/data/542a8e0b369dc31550b3ac30/T oplumsal%20C ns yet%20Es tl g .pdf ESRP B lg Notu. Er ş m www. kg.gov.tr/Portals/0/ESRP%20B lg %20Notu.doc Gündoğan, N. Türk ye'de Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele. Er ş m http://www.aso.org.tr/kurumsal/med a/kaynak/TUR/asomedya/ocaksubat2008/Dosya.pdf Gündüz, G.S. (2009) Sosyal İçerme Pol t kalarının Uygulanmasında Kamu İst hdam Kurumlarının Rolü. Yayımlanmamış Uzmanlık Tez . Türk ye İş Kurumu Genel Müdürlüğü. Ankara JIM JAP B lg Notu. Er ş m www. kg.gov.tr/Portals/0/JIM%20JAP%20B lg %20Notu.docx İstat st klerle Kadın (2015-03.07.2016). Er ş m http://www.tu k.gov.tr/PdfGet r.do? d=21519 İşyer nde Ps koloj k Tac z (Mobb ng) B lg lend rme Rehber . Er ş m http://www.cal sma.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repos to ry/csgb/dosyalar/k tap/k tap07_mobb ng Sosyal İçerme Gücü Olarak Gönüllülük. Er ş m http://www.unv.org/fileadm n/docdb/pdf/2011/SWVR/Turk sh/SWVR20 11_%5BTur%5D_full_%5B08%5D_ch5.pdf Soc al Inclus on Handbook. Er ş m http://www.cavancoco. e/file/commun ty/soc al%20 nclus on/Soc al%2 0Inclus on%20Handbook.pdf II. Uluslararası Kadın Konferansı Sonuç Deklarasyonu. Er ş m http://www.hak s.org.tr/kad nlargunusonucb ld r s .pdf 33 6. MODÜL NOTLAR 34 ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER KATILIMCI EL KİTABI Bu doküman İş Yaşamı Becerileri Eğitim Programı Modül ve Materyallerinin Hazırlanması Çalışma Atölyesi için hazırlanmıştır. İZİNSİZ DAĞITIMI VE KULLANIMI YASAKTIR
