bilgiyi işleme kuramı

BİLGİYİ İŞLEME
KURAMI
HEDEFLER
 Bilgiyi işleme kuramı ile ilgili temel terimleri kavrayabilme
 Bilgiyi işleme kuramında yer alan bellek türlerini ve özelliklerini
kavrayabilme
 Bilgiyi işleme kuramına göre bilişsel süreçleri ve özellikleri
kavrayabilme
 Bilgiyi işleme kuramına göre bellek türlerinin özellikleri ve
öğrenme süreçleri ilklerine uygun olarak öğretim
düzenleyebilme
 Bilgiyi işleme kuramının öğretme-öğrenme durumlarını
düzenlemedeki üstünlük ve sınırlılıklarını değerlendirebilme
BİLGİYİ İŞLEME KURAMI
 Davranışçı öğrenme kuramları gözlenebilen
davranışlar üzerine odaklanmışlardır. Ancak bazı
durumlar davranışçı ilkelerle açıklanamamıştır.
Böylece bilişsel öğrenme kuramları ağırlık
kazanmaya başlamıştır. Bilişsel kuramlar
gözlenebilen davranışlara ek olarak öğrenenin
kafasının içinde olup bitenlerle de yani içsel
süreçlerle de ilgilenmişlerdir. Bilgiyi işleme
kuramında 4 soruya cevap aramışlardır
 Yeni bilgi dışarıdan nasıl alınmaktadır
 Alınan yeni bilgi nasıl işlenmektedir
 Bilgi uzun süreli olarak nasıl depolanmaktadır
 Depolanan bilgi nasıl geriye getirilip hatırlanmaktadır
 Biz her an görüntü, ses, tat, koku vb. gibi
çevremizden gelen uyarıcı bombardımanına
tutulmaktayız. Genellikle uyarıcı
bombardımanına karşı şu işlemleri yapmaktayız
göze kulağa ve diğer duyu organlarına gelen
fiziksel uyarıcılar seçilerek sinirsel ilerilere
(mesajlara) dönüştürülmekte daha sonra bu
mesajlar depolanabilir ve hatırlanabilmeleri için
sinir siteminde başka değişmelere uğramaktadır
 Hatırlanan bilgi ise depolanan mesajlarının kasların
hareketini kontrol edebilecek bir başka mesaj
türüne dönüştürülmüş biçimidir. Sonuçta ortaya
çıkan ürün konuşma yazma yada öğrendiğimizi
ortaya koyan diğer etkinlikler hareketidir. Dışarıdan
gelen yeni bilgiyi alma işleminden başlayarak
davranış değişmesi olarak ortaya çıkıncaya kadar
bilginin
dönüştürülme biçimine öğrenme süreçleri adı
verilmektedir
 Geliştirilmiş olan bilgiyi işleme modeli iki temel
öğeye sahiptir. Birincisi üç tür bellekten oluşan
bilgi depoları ikincisi bilişsel süreçler
Bellek türleri
DUYUSAL BELLEK
 Duyusal kayıtta bilgi orijinal uyarıcıyı temsil eden
bir kopyadır. Burada bilginin kalış süresi kimi
yazarlara göre yarım saniyeden azdır kimi
yazarlara göre 1 ile 4 saniye arasındadır. Görsel
bilgi 1 saniye işitsel bilgi 4 saniye kalabilir kalış
süresi kısadır. Ancak duyusal bellek kapasitesi
sınırsızdır. Duyusal kayıta gelen sınırsız uyarıcıdan
sadece dikkat edilen sınırlı sayıdaki bilgi kısa süreli
belleğe aktarılabilir diğerleri duyusal bellekte
kaybolur
KISA SÜRELİ BELLEK
 Dikkat edilen ve algılanan bilgi duyusal kayıttan
kısa süreli belleğe geçirilir. Sınırlı bilgiyi sınırlı süre
için depolar yetişkinlerde 5 ile 9 birimlik
kapasitededir (miller 1956) fakat daha
sonra(broadbent 1975) buna karşı çıkıp
kapasitenin 3 birim olduğunu savunmuştur.
Burada tartışılması gereken önemli bir nokta bu
birimlerin uzunluğudur. Kısa süreli bellekte
depolama süresi 20 saniye civarındadır.
 Bir diğer işlevi ise zihinsel işlemler yapmaktır. Bu nedenle
işleyen bellek de denir. Duyusal kayıtta açılar ,köşeler ,
yatay ve dikey çizgiler yada işitsel sesler şeklin olan
bilgi kısa süreli bellek kare ,üçgen vb. olarak
anlamlanır. Kısa süreli bellekte depolanan şey sunulan
şeyin tam olarak aynısı değildir. İşitsel olarak saklanan
sözcükler yada sözel mesajlar anlamları yada
görüntüleri nedeniyle değil ses benzerliği nedeniyle
karıştırılır. Kısa süreli belleğe gelen bilgi anlamlandırılıp
doğrudan tepki üreticilere gönderilebileceği gibi
kodlanıp uzun süreli belleğe de gönderilebilir. Bilgi uzun
süreli belleğe gönderme işlemleri yani uzun süreli
bellekten eski bilginin geri getirilip yeni bilgilerle
karşılaştırılması bilginin yeniden organize edilip uygun
şekilde kodlanarak uzun süreli belleğe gönderilmesi
kısa süreli bellekte yapılır. Zihinsel işlemler büyük oranda
kısa süreli bellekte yapılır.
 Bu nedenle kısa süreli bellek çok meşgul bir kavşak
görünümündedir bu nedenle uyanık bellekte denir.
 UYANIKLIK : Kısa süreli bellek bir çalışma tezgahı görevi
yapmaktadır.
 Örneğin : 3 kilosu 125 lira olan patates mi 4 kilosu 160
lira olan patatesi mi almak karlı sorusunun cevabı
burada bulunur
 Sonuç olarak kısa süreli belleğe gelen bilgi 3 şekilde
sonuçlanır.
 1- Zihinsel tekrar yoluyla bir süre hatırda tutularak tepki
üreticilere gönderilir ve davranış olarak ortaya çıkar.
 2- 20 saniye içinde tamamen unutulur
 3- zihinsel tekrar ve kodlama yapılarak uzun süreli
belleğe gönderilir.
KISA SÜRELİ BELLEĞİN SINIRLILIĞININ
ÖĞRENMEYE ETKİSİ
 Kısa süreli belleğin gerek süre bakımından
gerekse alabileceği bilgi birikimi bakımından
kapasitesi sınırlıdır. Bundan dolayı öğretmenlerin
bazı önlemler almaları gerekmektedir.
 Sadece sözlü sunuya dayalı dersler öğrenmeyi
büyük ölçüde engellemektedir.
 Bir birimlik bilgi kısa süreli bellekten uzun süreli
belleğe 10 saniyede aktarılır.
 Kısa süreli belleğe fazla yüklemeyi engellemek
için otomatiklik kazanılmalıdır.
UZUN SÜRELİ BELLEK
 İyi öğrendiğimiz bilgiyi sürekli depoladığımız bellek
türüdür.
 3 kısımdan oluşur
 1- anısal bellek : kişisel yaşantılarımızı
depoladığımız bölmedir. Adeta otobiyografik
bellek olarak iş görür. Bu bellekte olağan ve
sürekli olayları hatırlamak oldukça güçtür. Ancak
önemli sözel ,olağandışı olaylar kolayca hatırlanır.
 2-Anlamsal bellek : Uzun süreli belleğin bu
bölümünde konu alanlarının kavramları ,olguları ,
genellemeleri ,kuralları depolanır.
 Okulda öğrendiklerimizin çoğunluğu anlamsal
bellekte saklanır. Öğrenme ağlar ve şemalardan
oluşur.
 Önerme ağı : Birbirine bağlı olan fikirler kavramlar
ilişkiler setidir. Uzun süreli bellekte bilgi bu set
içinde tutulur
 Şema : Önerme ağı biçiminde depolanan bilgi
temel olarak betimlenir niteliktedir. Ancak
önermeler küçük bilgi birimlerinin temsil edilmesi
için uygun olmakla birlikte
 Organize edilmiş daha büyük bilgi örüntülerini temsil
edici farklı yapılara ihtiyaç vardır. Bu büyük organize
edilmiş bilgi örüntülerini temsil eden veri yapılarına
şema denir. Bu bilgi birimine ne kadar çok yoldan
ulaşılabilirsek bilgi o kadar iyi organize edilmiş demektir
ve bilgi uzun süreli bellekte o derece iyi saklamıp
geriye getirilebilir.
ÖĞRENCİ ŞEMALARININ ÖĞRENME
DÜZEYİNE ETKİSİ
 Öğrenenin şemalarının yapısı ve örğütlenmesi
ilerideki öğrenmelerini büyük ölçüde etkiler. Bu
durumda öğrencinin önceki kazandığı öğrenme
yaşantıları onun yeni öğrenmelerinin büyük
ölçüde çerçevesini çizmektedir.
İŞLEMSEL BELLEK
 Herhangi bir şeyin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgileri
işlemsel bellekte depolanır.
 Oluşması uzun zaman alır ancak öğrenildiğinde
kalıcı olur
 Örneğin : Yüzmek ,Araba kullanmak
BİLİŞSEL SÜREÇLER
 Bilişsel süreçler : Burada inceleyeceğimiz süreçler
bilginin duysal kayıttan kısa süreli belleğe
geçişinde etkili olan dikkat ve seçici algı. Kısa
süreli bellekte depolama için zihinsel tekrar ve
gruplama. Uzun süreli belleğe transfer için
kodlama ve uzun süreli bellekten geriye getirme
süreçleridir.
BİGİNİN DUYUSAL KAYITTAN KISA SÜRELİ
BELLEĞE AKTARILMASINI SAĞLAYAN
SÜREÇLER
 Dikkat : Öğrenme dikkat etme süreci ile başlar
her an duyu organlarımız çeşitli uyarıcı
bombardımanına tutulmaktadır biz sadece bizim
için önemli olanlara dikkat ederiz ve işlemeye
başlarız.
 Öğrenci dikkatini çekme yolları : dikkati toplama
iki sebepten zordur birincisi dikkat gücümüz çok
azdır ikincisi derste sunulan tüm bilgiler eşit
öneme sahip değildir
 Dikkat çekici uyarıcılar 4 grupta toplanır
 1- Fiziksel uyarıcılar : bir yada daha fazla organını
etkileyen alışılmışın dışındaki uyarıcılardır.
 2- Aykırı uyarıcılar : Zıt etki yaratan aykırı gelen
uyarıcılardır. Öğrencinin dikkatini harekete geçirir
belirsizlik yaratmakta dikkat çeker.
 3- Duygusal uyarıcılar : En dikkat çeken
uyarıcılardan biri öğrenciye adı ile hitap etmektir.
Ayrıca içinde ölüm ,sevgi ,nefret gibi sözcükler
geçen uyarıcılarda etkili olmaktadır.
 4- Emir verici uyarıcılar : “Şimdi buraya dikkat
edin “ gibi yönlendirici ifadeler öğrencinin
dikkatini çeker öğrenme düzeyini artırır.
ALGI
 Duyusal bilginin anlamlandırılması yorumlandırılması
sürecidir. Bu anlamlandırma kısmen nesnel gerçeklere
kısmen de bizim sahip olduğumuz öznel bilgilere
dayanmaktadır. Algılama büyük ölçüde bireyin
beklentilerinden etkilenir bireye gelen çevresel
uyarıcılar doğrudan saf bir şekilde algılanmaz algılama
bireyin pek çok içsel faktöründen etkilenir. Algılamayı
etkileyen 2 faktör vardır
ÖN ÖĞRENMELER
 Bize gelen yeni uyarıcılara verdiğimiz anlamlar büyük
ölçüde geçmişte edindiğimiz yaşantılara dayanır.


BEKLENTİLER
Bir olay yada objeye verdiğimiz anlam
beklentilerimizden etkilenir.
KISA SÜRELİ BELLEKTE BİLGİYİ
SAKLAMA SÜREÇLERİ
 SÜREKLİ TEKRAR : Kısa üreli bellekte bilgi kalma
süresi 20 saniyedir bu süre zihinsel tekrar veya sesli
tekrar ile sürekli uzatılabilir
 GRUPLAMA : Kısa süreli bellek alacağı bilgi
sınırlıdır (5 ile 9 birim) bilgiyi gruplayarak birim
sayısı azaltma kısa süreli belleğin kapasite
sınırlılığını azaltma yollarından biridir.
Kaynakça
 Gelişim, Öğrenim ve Öğretim – Kuramdan
Uygulamaya
Prof. Dr. Nuray SENEMOĞLU (Ders Kitabı)