Kosova Ülke Raporu

EBSO Uluslararası İlişkiler Şefliği
KOSOVA
KOSOVA ÜLKE PROFİLİ
A. Genel Bilgiler (2013)
Resmi Adı
Yönetim Biçimi
Resmi Dili
Başkenti
Bağımsızlık
Devlet Başkanı
Yüzölçümü
Nüfusu
Para Birimi
Para Birimi Paritesi
: Kosova Cumhuriyeti
: Parlamenter Cumhuriyet
: Arnavutça, Sırpça
: Priştine
: 17.02.2008
: Atifete Jahjaga
: 10.908 km2
: 1,8 Milyon Kişi
: Avro (€)
: 1 € = 2,95 TL
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, Kosova Ülke Raporu
B. Temel Ekonomik Göstergeler (2013)
GSYİH
Kişi Başına Milli Gelir
GSYİH Büyüme Oranı
Enflasyon Oranı
İşgücü
İşsizlik Oranı
İhracat
İthalat
: 14,1 Milyar $
: 7.600 $
: % 2,5
: % 1,8
: 800.000 kişi
: % 30,9
: 408 Milyon $
: 3.398 Milyon $
Kaynak: Trademap ve CIA World Factbook Country Report
C. Dış Ticaret Verileri
1. Genel Dış Ticaret Verileri
Milyon $
İhracat
İthalat
Dış Ticaret Hacmi
Dış Ticaret Dengesi
2006
110
1.305
1.416
-1.195
2007
165
1.576
1.741
-1.411
2008 2009 2010 2011 2012
198
165
295
313
268
1.928 1.935 2.157 2.479 2.489
2.126 2.100 2.453 2.792 2.758
-1.729 -1.770 -1.861 -2.166 -2.220
Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK)
2. Başlıca İhraç Ürünleri (2013) / 1.000 €
GTİP ÜRÜN
72 Demir ve Çelik
26 Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül
84 Kazan, Makine ve Cihazlar
74 Bakır ve Bakırdan Eşya
41 Ham Postlar, Deriler ve Köseleler
22 Meşrubat, Alkollü İçkiler ve Sirke
27 Mineral Yakıtlar, Yağlar
73 Demir veya Çelikten Eşya
76 Alüminyum ve Alüminyum Eşya
11 Malt, nişasta, insulin, buğday gluteni
- Genel Toplam
2011
159.500
18.700
12.800
14.400
9.200
8.000
17.700
7.600
7.000
7.200
313.100
2012
112.500
20.500
13.200
11.800
10.200
10.000
10.000
9.700
8.500
8.300
268.800
Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK)
2
3. Başlıca İthal Ürünleri (2013) / 1.000 €
GTİP ÜRÜNLER
27 Mineral Yakıtlar, Yağlar
84 Kazan, Makine ve Cihazlar
87 Motorlu Kara Taşıtları
72 Demir ve Çelik
39 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
85 Elektrikli Makine ve Cihazlar
73 Demir veya Çelikten Eşya
24 Tütün ve Tütün Yerine Geçen Maddeler
69 Seramik Mamulleri
22 Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke
- Genel Toplam
2011
451.100
149.900
153.200
119.300
114.300
117.700
60.200
57.000
57.000
57.700
2.479.600
2012
443.400
153.800
150.300
136.100
116.400
109.700
64.400
59.500
57.700
56.000
2.489.60
Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK)
4. İhracatında Başlıca Ülkeler (2013) / 1.000 €
ÜLKELER
İtalya
Arnavutluk
Makedonya
Hindistan
Karadağ
İsviçre
Almanya
Sırbistan
Türkiye
Avusturya
2011
83.600
34.300
30.700
13.200
6.800
16.400
23.400
6.900
7.800
5.700
2012
71.300
40.100
26.300
22.800
16.600
15.100
14.600
14.200
11.300
4.200
2011
292.500
364.400
254.700
157.100
183.500
169.500
96.200
103.000
79.800
64.000
2012
299.600
288.500
278.100
213.100
200.100
159.900
109.500
109.000
85.100
72.300
Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK)
5. İthalatında Başlıca Ülkeler (2013):
ÜLKELER
Almanya
Makedonya
Sırbistan
İtalya
Türkiye
Çin
Arnavutluk
Yunanistan
Bosna Hersek
Hırvatistan
Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK)
3
D. Türkiye – Kosova Ticari İlişkileri
1. Türkiye – Kosova Arasındaki Karşılıklı Ticaret Verileri (Milyon $)
YILLAR
2009
2010
2011
2012
2013
İHRACAT
278
294
266
254
279
İTHALAT
10
13
10
9
10
DENGE
268
281
256
245
289
HACİM
288
307
276
263
289
Kaynak: TUİK
2. Başlıca Ürünler Bazında Türkiye’nin Kosova’ya İhracatı (2013)
GTIP
84
61
ÜRÜN
Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler,
nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları
Örme giyim eşyası ve aksesuarı
Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme,
televizyon görüntü-ses kaydetme- verme cihazları,
aksam-parça-aksesuarı
Plastikler ve mamulleri
Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı
85
39
62
Diğer
Toplam
TUTAR (Milyon $)
23,5
23,3
22,1
19,7
16,2
174,2
279
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Kosova Ülke Raporu
3. Başlıca Ürünler Bazında Türkiye’nin Kosova’dan İthalatı (2013)
GTIP
ÜRÜN
Emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş
dokunabilir mensucat, dokunabilir maddelerden teknik
eşya
Kauçuk ve kauçuktan eşya
Alüminyum ve alüminyumdan eşya
59
40
76
Diğer
Toplam
TUTAR (Milyon $)
2,9
2,6
1,6
2,9
10
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Kosova Ülke Raporu
4
4. Türkiye ile Kosova Arasında İmzalanan Yürürlükteki Anlaşma ve
Protokoller
Türkiye Cumhuriyeti ile Kosova Arasında Serbest Ticaret Anlaşması 27 Eylül 2013’te
imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından
yürürlüğe girecektir.
Anlaşmanın Adı
Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması
Çevre Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı
Yatırımların Karşılıklı Teşviki Anlaşması
Serbest Ticaret Anlaşması
İmza Tarihi
18.12.2003
15.09.2004
20.05.2012
27.09.2013
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, Kosova Ülke Raporu
5. İzmir – Kosova Arasındaki Karşılıklı Ticaret Verileri ($)
YILLAR
2009
2010
2011
2012
2013
İHRACAT
4.416.120
7.504.599
3.956.399
5.339.932
5.270.679
İTHALAT
154
28.356
110
14.627
------
DENGE
4.415.976
7.476.243
3.956.289
5.325.305
5.270.679
HACİM
4.416.274
7.532.955
3.956.509
5.354.559
5.270.679
Kaynak: TUİK
6. Başlıca Ürünler Bazında İzmir’in Kosova’ya İhracatı (2013)
GTIP
39
84
85
32
90
Toplam
Fasıl
Plastikler ve mamulleri
Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler,
nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları
Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme,
televizyon görüntü-ses kaydetme-verme
cihazları,aksam-parça-aksesuarı
Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler,
boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar,
mürekkepler
Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi,
cerrahi alet ve cihazlar, bunların aksam, parça ve
aksesuarı
Tutar ($)
1.025.989
542.696
395.004
342.685
338.405
5.270.679
Kaynak: TUİK
7. Başlıca Ürünler Bazında İzmir’in Kosova’dan İthalatı (2013)
TUİK verilerine göre 2013 yılında İzmir, Kosova’dan herhangi bir ürün ithal etmemiştir.
5
E. Kosova İle İlgili Bilinmesi Gereken Diğer Bilgiler
1. Sanayi Sektörü
Tekstil
200 yıldan fazla bir geçmişi olan Kosova tekstil sektörü; madencilikten sonra ülkenin
ikinci büyük sektörü konumundadır. Önceleri yerel pazara yönelik çalışan Kosova’lı
tekstil üreticileri, daha sonra eski Yugoslavya, Batı ve Doğu Avrupa ve ABD’ye yönelik
üretim yapmışlardır. 1990 yılında 1.000 kişilik istihdam ve 35 milyon Euro tutarındaki
satış ile Kosova tekstil sektörü zirveye ulaşmıştır. Bölgede yaşanan son gelişmeler
neticesinde; ticari ilişkiler dondurulmuş, üretim oranları düşmüş, yabancı üreticilerle
rekabet edilememiş ve dolayısı ile sektör durma noktasına gelmiştir. Sektörde devlet
işletmelerinde çalışan işçilerin büyük bölümü gereksiz hale gelmiştir. Bu gelişmeler
doğrultusunda; bu işçilerin bazıları özel küçük tekstil firmaları kurmuştur.
Bu gün; 451 özel firma tekstil üretiminde iştigal etmekte olup %90’ı nihai ürün
üretmektedir. Tekstil sektöründe son yıllarda yaşanan iyileşmeye karşın, işletmelerin
çoğunluğu hala küçük ve mikro işletme statüsündedir.
Tekstil sektörüne ilişkin yapılan analizler; önceki ticaret ortakları ile bağlantıların
yeniden tesisi halinde ihracatın 55-60 milyon Euro civarına ulaşacağını
göstermektedir. Bu çerçevede; eğitimli, tecrübeli ve ucuz işgücü, vb. fırsatlar da
değerlendirilerek sektörün yatırım ve ihracat açısından potansiyel arzettiği
düşünülmektedir
Oto Yan Sanayi
Kosovo'da oto yan sanayi, ilk büyük ölçekli oto yan sanayi firmalarının kurulduğu
1960’lara kadar uzanmaktadır. Başlangıçta eski Yugoslav pazarı hedeflenmiş olsa da
kısa sürede oto yan sanayinde uluslararası pazarlara girilmiş ve sektörde tanınmış
Avrupa ve Amerikalı imalatçılarla işbirliği yapılmıştır.
Kosovo'da oto yan sanayinin en önemli 2 firmasından biri araba koltukları ve küçük
araç parçaları imalatı yapan “Ramiz Sadiku” ve Fransız Peugeot, İngiliz Armstrong,
Alman Susta gibi markalara amortisör imalatı yapan “Priştine Amortisör Fabrikası”dır.
1989 ve 1990 yılları arasında amortisör fabrikası yılda 3.3 milyon ünite imalat yapmış
olup fabrikada 1.500’ün üzerinde işci çalışmıştır.
1990’larda yaşanan politik ortamın neticesinde yabancı pazarların kaybıyla; Kosovalı
oto yan sanayi imalatçıları büyük finansal sorunlarla karşı karşıya gelmiş ve pek çok
imalatçı global pazarda ayakta kalabilmenin yollarını aramıştır.
Halen üretim düşük değerlerde olsa da; ticaret ortakları ile yeniden kurulan bağlantılar
sektörün gelişimi açısından önemli bir işaret olarak değerlendirilmektedir.
Mevcut teknoloji, kapasite ve tecrübe sayesinde rekabet edebilir bir fiyatta üretim
yapmak mümkündür. Bununla birlikte; Orta ve Doğu Avrupa’ya yönelik üretim yapma
eğilimi bölgede giderek artan fırsatlardan yararlanmak isteyen yatırımcılar ve ticaret
ortaklıkları açısından Kosova oto yan sanayi sektörünü önemli kılmaktadır.
6
Metal İşleme Sanayi
Kosova’da metal işleme sanayi uzun bir geçmişe dayanmakta olup sektör son yirmi
yılda köklü değişikliklere uğramıştır. Büyük kamu iktisadi teşebbüslerinin yerini daha
çok batılı tarzda üretim yapan yeni ve küçük işletmeler almıştır. Özelleştirilen
işletmelerin büyük çoğunluğu ihracat üzerine yoğunlaşmıştır. Galvanizli çelik şerit ve
çelik döküm başta olmak üzere çeşitli metal ürünlerinin 15 Avrupa ülkesine ihracatı
yapılmaktadır. Metal işleme sektöründe; faaliyet gösteren 80 civarında firmanın cirosu
toplam 80-90 Euro civarında olup yaklaşık 2.500 kişi istihdam edilmektedir. 20
civarında firma; komşu Balkan Ülkelerine ve AB pazarlarına ihracat yapmaktadır.
2. Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
2001-2006 yılları arasında Kosova’da doğrudan yabancı yatırımlar yıllık ortalama 100
milyon Euro civarında, 2008 yılında ise 366,5 milyon Euro civarında gerçekleşmiştir.
2010 yılı verileri itibarı ile Kosova’da 3.523 yabancı ve karma mülkiyetli şirket
bulunmaktadır.
Kosova Merkez Bankası raporlarına göre 2008 yılında; Avusturya 51,3; Slovenya
44,3, Almanya 44, İngiltere 36,6 milyon Euro ile Kosova’ya en çok doğrudan yabancı
yatırım yapan ülkelerdir. Türkiye ise; aynı yıl 23,8 milyon Euro ile altıncı sırada yer
almaktadır.
2009 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda yaklaşık %23 oranında bir azalma
görülmektedir. 2009 yılında doğrudan yabancı yatırımlar toplamı 281,6 milyon Euro
olarak gerçekleşmiş olup 75,2 milyon Euro ile Almanya, %50,8 milyon Euro ile
Slovenya, %23,3 milyon Euro ile Arnavutluk ilk üç sırada yer almaktadır.
2009 yılında, Türkiye’nin Kosova’ya yatırımı 14,5 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir.
Doğrudan yabancı yatırımların %25,5’ini finans, %17,1’ini üretim, %14,9’unu emlak,
%12’sini ise inşaat sektörü oluşturmaktadır.
Yıllar itibarı ile bakıldığında; 2007 yılında %1,2, 2008 yılında %3,7, 2009 yılında %12,
2010 yılı üçüncü çeyreğinde ise %17,6 payı olan inşaat sektörü yatırımlarının son
derece hızlı yükselme eğilimi gösterdiği dikkati çekmektedir.
3. Tarifeler ve Diğer Vergiler
CEFTA- Merkezi Avrupa Serbest Ticaret Anlaşmasının 3 nolu ekindeki süt ve krema,
sütten elde edilen yağlar, peynir ve lor gibi bazı ürünlerde Hırvatistan hariç olmak
üzere söz konusu ülkelerle gümrük vergisi oranları karşılıklı olarak sıfırlanmıştır.
CEFTA ülkeleri dışındaki ülkelere ise % 10 gümrük vergisi uygulamaktadır.
Gümrük vergilerine ilavetten %16 oranında katma değer vergisi ve ayrıca bazı
ürünlerde özel tüketim vergisi uygulaması söz konusudur. Özel tüketim vergisi; kahve,
meşrubat, alkollü içkiler, sigara ve diğer tütün ürünleri, otomobil, benzin, gibi bazı
ürünlerde belirli bir miktar başına sabit bir tutarın belirli bir yüzdesinin alınması
şeklinde farklı oranlarda uygulanmaktadır.
Bununla birlikte; bazı eczacılık ürünleri ile tohum, durum buğdayı gibi bazı ürünler
gümrük vergisi ve katma değer vergisinden muaftır.
7
Kosova’da dış ticaret ile ilgili kısıtlama bulunmamakla birlikte; canlı hayvan ve
hayvansal ürünler, bitkisel ürünler, gıdalar, eczacılık ürünleri, petrol ürünleri gibi bazı
ürünlerin ithalatında Bitki Sağlık Sertifikası, Sağlık Sertifikası, Veteriner Sertifikası,
Petrol ve Petrol Ürünleri İthalat Lisansı, Kosova Medicine Agency-KMA Lisansı,
Homologasyon Sertifikası, vb. gerekmektedir.
Gümrük ve özel tüketim vergi oranları, katma değer vergisi uygulanıp uygulanmadığı,
lisanslar, vb. hususlar gümrüğün http://www.dogana-ks.org/tarik/index.htm web
sitesinde G.T.İ.P. bazında yer almaktadır.
4. Mal Ticareti
Tarafımızca, STA imzalanması durumunda halihazırda otonom rejim kapsamında
Kosova menşeli sanayi ürünlerinde uygulanan gümrük vergisi muafiyetinin akde
bağlanacağı, Kosova tarafından ise hassasiyetleri doğrultusunda belirli bir geçiş süreci
sonunda tüm sanayi ürünlerinde vergilerini sıfırlamalarını beklediğimiz ifade edilmiştir.
Tarım ürünlerinin ise ülkemiz için de hassas olması dolayısıyla bu alanda sanayideki
gibi asimetrik bir açılım sağlanması imkanı bulunmamakla beraber Kosova tarafının
talep ve hassasiyetlerinin mümkün olduğunca gözetilmeye çalışılacağı bildirilmiştir.
Kosova tarafınca gümrük vergilerinin bütçedeki en önemli gelir kalemlerinden biri
olması sebebiyle Anlaşmanın yürürlüğe girişi ile birlikte vergisi sıfırlanacak sanayi
ürünleri listesinin belirlenmesinde sıkıntıyla karşılaşıldığı, öte yandan 14 Şubat 2013
tarihlerinde kabul edilen bir yasa ile önemli sayıda sanayi ürününün gümrük
vergilerinin sıfırlandığı, anılan ürünlere ilave olarak halihazırda Türkiye’den ithalatı
bulunmayan ürünlerin STA ile vergisi sıfırlanacak sanayi ürünleri listesinin temelini
oluşturabileceği, geriye kalan ürünler için de 10 yıllık bir indirim takvimi
düşünülebileceği, tarım ürünleri bakımından talep listesi oluşturulması için ellerinde
yeterli veri olmadığı, İstikrar ve Ortaklık Süreci çerçevesinde AB ile yürütülen bir proje
kapsamında yapılan çalışmalar neticesinde en erken Mayıs ayı sonunda ülkemize bir
talep listesi gönderilebileceği ifade edilmiştir.
5. Hizmet Ticareti
Kosova tarafının hizmet ticaretinin STA kapsamına dahil edilmesine yönelik teklifin
kendilerinden gelmesine rağmen bu alandaki mevcut yapıya ve ihtiyaçlarına yönelik
ellerinde herhangi bir veri bulunmaması nedeniyle pazara giriş müzakeresi yürütecek
donanıma sahip olmadıklarını belirtmesi üzerine; ülkemizce Kosova’nın ihtiyaç
duyduğu yatırımı çekebilmesi için hizmet ticaretinin STA’ya dahil edilmesinin önemli
olduğu, bu çerçevede hizmet müzakerelerinin STA kapsamında takvime
bağlanmasında fayda görüldüğü ve STA yürürlüğe girdikten belli bir süre sonra
görüşmelere başlanması yönünde bir hükmün Anlaşmaya ilave edilebileceği
bildirilerek, talepleri üzerine kendilerine konu hakkında teknik destek de
sağlanabileceğinin altı çizilmiştir. Kosova tarafı bu yönde bir hükme sıcak bakmakla
birlikte hizmet ticaretine ilişkin nihai tutumlarının Bakanlarınca belirleneceğini ifade
etmiştir. Taraflar, bu süre zarfında profesyonel hizmetler alanında iki ülkenin meslek
kuruluşları arasında işbirliği imkanlarının araştırılması konusunda mutabık
kalmışlardır.
8
6. Sanayi Ürünleri ve Hizmetler İhraç Potansiyelimiz
- Hazır Giyim
- Ayakkabı
- Ev Tekstili
- Mobilya
- Kağıt Ürünleri
- Halı
- Beyaz Eşya, Televizyon
- Kozmetik Ürünleri
- Sabun ve Deterjanlar vb.
- İnşaat Malzemeleri
- İplik
- Kablo
- Elektrik Devresi Teçhizatı
- Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayi
- İlaç
- Ambalaj Malzemeleri
- Tarım Makineleri
- Gıda İşleme Makinaları
7. Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Potansiyelimiz
- Şekerli Mamüller
- Bisküvi
- Dondurma
- Çikolata
- İşlenmiş Fındık
- Yaş Meyve Sebze
- Kesme Çiçek
8. Kosova’da ki Türk Yatırımları
Kosova’da havalimanı, otoyol, elektrik dağıtımı gibi önemli altyapı projeleri ile sigorta,
bankacılık, sağlık, gıda gibi birçok alanda başarılı Türk yatırımları mevcuttur. Türk
yatırımlarının bugünkü değeri 335,4 milyon € ulaşmıştır.
Buna ilaveten müteahhitlik sektörümüzün Kosova’da üstlendiği projelerin toplam
maliyeti yaklaşık 800 milyon € civarındadır.
9. Ulaşım
Türk Havayolları, Kosova’ya İstanbul Atatürk Havalimanı bağlantısıyla haftanın her
günü karşılıklı seferler düzenlemektedir.
Pegasus Havayolları, Kosova’ya İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı bağlantısıyla
haftanın üç günü karşılıklı seferler düzenlemektedir.
9
10. Vize Rejimi
Umuma Mahsus Pasaport hamilleri 180 gün içinde 90 günü aşmamak kaydıyla, anılan
ülkeye yapacakları seyahatlerinde vizeden muaftır.
Diplomatik, Hizmet ve Hususi Pasaport hamilleri 180 gün içinde 90 günü aşmamak
kaydıyla, anılan ülkeye yapacakları seyahatlerinde vizeden muaftır.
11. Türkiye’de 1.400’ün üzerinde Kosovalı öğrenci bulunmaktadır.
12. Kosova’da 300’e yakın Türk şirketi ve 18.000 civarında Türk vatandaşı
bulunmaktadır.
10