sindirim sistemi kanserlerinden korunmada beslenmenin önemi

SİNDİRİM SİSTEMİ
KANSERLERİNDEN
KORUNMADA BESLENMENİN
ÖNEMİ
Doç.Dr. Şule POTUROĞLU
Gastroenteroloji
24.02.2014 / Hasta Okulu
KANSER
Genetik kod
Anormal hücrelerin hızla kontrolsüz çoğalarak
sınırları aşması ve normal dokuya zarar vermesi
Dış etkenler
Kanser riskini neler arttırır?
Fazla kilo veya obezite
Sağlıksız ve/veya işlenmiş gıdalarla beslenme
Fiziksel aktivitenin olmaması
Sigara
Alkol
İnfeksiyonlar (viruslar)
Çevre kirliliği (hava, su, toprak)
Mesleksel kanserojenler
Radyasyon (UV ışınları,radon gazı)
VKİ= 18.5-25 kg/m2
OBEZİTE
Yemek borusu kanseri erkeklerde kanser nedenleri
arasında altıncı, kadınlarda dokuzuncu sıradadır.
Yemek Borusu (risk faktörleri)
Musluk dışı suların içilmesi (Çin)
N-nitroz içerikli yiyecekler (füme yiyecekler, bazı mantar çeşitleri)
Bazı baharatlar (özellikle güneydoğu Asya), renklendirici maddeler
Çok sıcak yiyecek ve içecekler (ısının tahriş etkisiyle, Doğu Anadolu)
Selenyum, folikasit ve çinko eksikliği
Kolesterol, B12 fazlalığı
Silis ile bulaşmış yiyecekler, opium tozlarının yutulması, aflatoksin
(Kuzey İran, Türkmenler)
Kırmızı et, tuzlu et, yüksek derecede pişirilmiş et
Tütün (sigara, pipo), alkol (>4/gün)
Gazlı içecekler, beklemiş yemekler
Gelişmiş ülkelerde en büyük neden, sigara ve alkol
Gelişmekte olan ülkelerde en büyük neden, meyve,
sebze ve hayvansal ürünlerden fakir beslenme
Yemek Borusu (koruyucu)
Kahve
Meyveler
Balık
Beyaz et
Tahıllar, yüksek lif
Liyofilize siyah ahududu
Beta-karoten, folat
Vitamin C, E, B6
Çin’de 30 000 hasta üzerinde yapılan
bir çalışmada ölümleri azaltmamıştır.
Mide kanseri en sık Uzak Doğu, Doğu Avrupa, Orta ve Güney Amerika’da
görülüyor. Amerika’da kanserden ölümlerde yedinci sıradadır. Ülkemizde
En sık görülen ikinci kanserdir. Dondurulmuş gıdaların kullanılmaya
başlamasıyla sıklığı azalmıştır.
Mide (risk faktörleri)
Fazla miktarda konserve yenilmesi (tuz, nitrat, polisiklik aromatik amin)
Fazla nitrat alımı (İsveç ve diğer Avrupa çalışmaları çelişkili)
Fazla miktarda tuz alımı (salamuralı yiyecekler, soya sosu, kurutulmuş
balık, tuzlanmış balık ve et)
İşlenmiş et
Kızartmalar
Fazla yağ içeren yiyecekler
Fazla miktarda kırmızı et
Aflatoksin
Sigara, enfiye (erkeklerde %60, kadınlarda %20 oranında arttırır)
Alkol?
Mide (koruyucu)
Vitamin C, E, beta karoten ve selenyum (çalışmalar önermek için
yetersiz)
Taze meyve ve sebze (olası), 2.5 porsiyon /gün önerilir.
Yeşil çay (kesin değil)
Tahıllar
Pankreas kanseri Amerika’da ikinci sıklıkta görülen sindirim
sistemi kanseridir. Beş yıllık yaşam olasılığı %5’tir.
Pankreas (risk faktörleri)
• Sigara (%30)
• Alkol
• Yağ veya etin fazla kullanımı (kızarmış veya mangal) (%20)
• Şeker ve şekerli içecekler
• Tip 2 diyabet, bozulmuş glikoz toleransı
Kalın bağırsak kanseri dördüncü sırada yer almaktadır ve sıklığı
gittikçe artmaktadır. Dünyada her yıl 1 milyon kişi bu hastalığa
yakalanıyor ve 500 bin kişi hayatını kaybediyor. Türkiye’de erkeklerde
üçüncü, kadınlarda dördüncü sıklıktadır. Gelişmesinde çevre
faktörlerinin etkisi büyüktür.
Kalın bağırsak (risk faktörleri)
Yüksek yağlı, düşük lifli beslenme
Kırmızı et kullanımı (25g/gün işlenmiş et
riski %50 arttırır)
Mangalda, yağda kızartılmış et veya balık
Füme, tuzlanmış et
Alkol (30-45 g/gün), bira
Sigara
Diabetes Mellitus
Selenyumdan fakir diyet
Kalın bağırsak (koruyucu faktörler)
Aspirin, antiromatizmal ilaçlar
Kalsiyum, süt ve süt ürünleri
Düşük vücut kütle indeksi
Fiziksel aktivite
Karotenden zengin yiyecekler
Yüksek lifli besinler
C ve E vitaminleri
D vitamini, folat
Sarı-yeşil turpgiller (ıspanak,
brokoli, marul, domates, portakal,
havuç, kereviz, yeşillik
Muhtemel
Belki
Bağırsak kanserinin fazla görüldüğü bölgelerde günlük enerji ihtiyacının %4045’inin yağlardan, az görüldüğü bölgelerde ise %10-15’nin yağlardan karşılandığı
görülmüştür.
Balık yağı ve zeytinyağını ayrı tutmak gereklidir.
Lifli besinlerin kanserojenlerle bağırsağın temas zamanını azalttığı, zararlı
maddelerin oluşumunu engellediği sanılmaktadır.
 Vejeteryan ve vejeteryan olmayanların karşılaştırıldığı çalışmalarda
kanseri riski açısından fark olmadığı görülmüştür.
Bunun nedeni etin hazırlanma şekli olabilir.
bağırsak
SIK SORULAN SORULAR
American Cancer Society
Guidlines on Nutrition and Physical Activity 2012
Antioksidan nedir? Kanserle ilişkisi nedir?
 Vücut, dokularda normal oksidatif bir metabolizma sonucu ortaya
çıkan zarara karşı korunmak için bazı besinleri, iç yapısında üretilen
bileşenleri kullanır.
 C ve E vitamini, karotenoidler ve diğer birçok fitokimyasallar
antioksidandır.
 Antioksidan takviyelerinin kanser riskini azalttığı gösterilememiş, bazı
kanser riskinde artış gözlenmiştir.
 Antioksidan takviyesi yerine antioksidanlı gıdaların tüketilmesi
tavsiye edilmektedir.
Beta-Karoten kanser riskini azaltır mı?
 Koyu portakal renkli bitkilerde pigmentlerden sorumludur.
 A vitamini öncüsüdür.
 Sebze ve meyvelerde bulunur.
 Bunları içeren sebze ve meyveler önerilebilir.
 Ancak sigara içenlerde akciğer kanseri riskini arttırabileceği için beta
karoten takviyesi önerilmemektedir.
Kalsiyumun kanserle bir ilişkisi var mı?
 Kalsiyum oranı yüksek gıdaların bağırsak kanseri riskini azaltabileceği
gösterilmiştir.
 Diğer yandan kalsiyum takviyesi, kalsiyumdan yüksek gıdalarla
beslenme prostat kanseri riskini arttırmaktadır.
 19-50 yaş için önerilen kalsiyum miktarı günde 1000mg’dır.
 50 yaş ve üzerindekiler için önerilen kalsiyum miktarı 1200mg’dır.
 Yapraklı yeşil sebzeler ve süt ürünleri (yağsız olmalı) mükemmel
kalsiyum kaynaklarıdır.
Kahve içmek kansere neden olur mu?
 Kafein veya kahvenin kanser riskini arttırdığına dair herhangi bir kanıt
yoktur.
Besin takviyeleri kanser riskini azaltır mı?
 Besin takviyelerinin kanser riskini azalttığına dair kanıt azdır.
 Kalsiyum takviyesi bağırsak kanseri riskini azaltabilir.
 Çok miktarda tüketilen besin takviyesi kanser riskini arttırabilir.
 Besin takviyesi alınırsa en iyi seçim, besinlerin günlük değeri %100’den
fazla olmayan multivitamin/mineral takviyeleridir.
Sebze ve meyvenin besin değeri eşit olan haplardan
kullanabilir miyim?
• Gıdanın içereğinde bulunan faydalı bileşiklerin besin takviyelerinde
bulunmadığı göz ardı edilmemesi gereken bir noktadır.
• Vitamin ve minerallerin en iyi kaynağı doğal gıdaları tüketmektir.
Az yağlı yemek kanser riskini azaltır mı?
• Aşırı yağ tüketimi kansere neden olabilmektedir.
• Yağ tüketimini azaltarak kanser riskinin azaldığına dair ikna edici
kanıtlar elde edilmemiştir.
Lifli gıdalar tüketerek kanserden korunabilir miyiz?
 Fasulye, sebzeler, tam tahıllı ürünler ve meyveler zengin lif kaynağı
olan gıdalardır.
 Lifli gıdalar başta bağırsak kanseri olmak üzere çeşitli kanser
türlerinde riski azaltmaktadır.
Balık yemek kansere karşı korur mu?
 Balık, omega-3 yağ asidi bakımından zengindir, kanseri baskıladığı
gösterilmiştir.
 Balık çeşitlerinin bazılarında civa, poliklorlanmış bifeniller, dioksin ve
diğer çevreyi kirleten maddeler olabilir.
 Bu maddelerin oranı kılıç balığı, ton balığı, köpek balığı, kral uskumru
gibi yaşlı ve yırtıcı balıklarda yüksektir.
 Çiftlik balıkları deniz balıklarından daha fazla zararlı olabilirler.
Sarımsak kanserden korur mu?
 Bağırsak kanseri riskini azaltabilir.
 Sarımsak, soğan familyasındaki diğer gıdalar ve çeşitli sebzeler
kanserden korunmada tavsiye edilmektedir.
Genetiği değiştirilmiş gıdalar güvenli midir?
 Genetiği değiştirilmiş gıdalar, bitkilere zarar veren böceklere karşı
dayanıklılığı arttırmak, daha uzun süre taze kalması için başka bitki
veya organizma genlerinin eklenmesi anlamına gelir.
 Genlere bağlı kanser riskinin azaldığı veya arttığına dair kanıt yoktur.
Ancak bu tür gıdaların güvenli olduğu anlamına gelmez.
 Genetiği değiştirilerek satışa sunulması Amerika’da onaylanan gıdalar:
havuç, mısır, domates ve soyadır.
Radyasyon ışınına maruz kalmış gıdalar kansere yol açar mı?
• Radyasyon, gıdaların raf ömrünü uzatmak için zararlı organizmaların
oluşmasını engellemek için kullanılmaktadır.
• Gıdaların radyasyon ışınına maruz kalmasının kansere neden olduğuna
dair kanıt yoktur.
Eti pişirme şekli kanser riskini nasıl etkiler?
• Yüksek ısıda kızartılan, kavrularak veya ızgarada pişirilen etin, bazı
kimyasallar üreterek kanser riskini arttırabileceği gösterilmiştir.
• Haşlama, buharda ve fırında pişirme yöntemlerinin kullanılması
tavsiye edilmektedir.
Zeytinyağı
 Kanser riskinde nötrdür.
«Organik» etiketi olan gıdalar kanser riskini azaltmada etkili mi?
 Organik olan hayvansal gıdalar, hormon ve antibiyotik verilmeden
yetiştirilmiş hayvanlardan elde edilir.
 Organik bitkisel gıdalar, tarım ilacı, böcek öldürücü, kimyasal gübre,
gıda ışınlama işlemi kullanılmadan yetiştirilen bitkilerdir.
 Kanser riskini azalttığına dair veri yoktur.
Pestisit ve Herbisitler
 Sebze ve meyveler az da olsa bu tür kimyasalları taşıyabilir yine de
bunları yemek sağlık için faydalıdır.
 Gıdaları tüketmeden önce yıkamak kimyasal maddelere maruz kalma
oranını azaltacaktır.
Fazla tuz tüketimi kanser riskini arttırır mı?
 Aşırı tuzlu yiyecekler, bol miktarda turşu kanser riskini arttırmaktadır.
Folik asit kanseri önler mi?
• Folik takviyesi bazı kanser türlerinin riskini arttırabilir?
• Folat kaynağı olarak sebze,meyve ve tam tahıllı ürünler tüketilebilir.
Selenyum
 Selenyum takviyesinin kanser riskini azalttığına dair ikna edici kanıt
yoktur.
 Selenyum takviyesi tavsiye edilmemektedir.
 Güvenli ve zehirli doz arasındaki sınır dar olduğu için yüksek
miktarda selenyum tüketiminden kaçınılmalıdır.
Soyalı gıdalar kanser riskini azaltır mı?
 Zengin protein deposudur, et için iyi bir alternatif olabilir.
 Hormona bağlı kanser türlerinde koruyucu olabilir.
Vitaminler
 A vitamini dokuların sağlıklı kalması için gereklidir. Takviyesi tavsiye
edilmemektedir.
 C vitamini ile ilgili çalışmalar çelişkilidir.
 D vitamini kullanımının bağırsak kanserini önlemede yardımcı
olabileceği gösterilmiştir. Ancak fazlası zararlı olabileceği için doktor
kontrolünde kullanılmalıdır.
 E vitamini takviyesi korunma için önerilmemektedir.
SAĞLIKLI YAŞAMAK İSTİYORSANIZ!
Sebze yemeklerini seçin (2.5 tabak /gün)
Bol meyve yiyin
İdeal kilonuzu koruyun
Alkol alıyorsunuz günlük sınırları aşmayın (erkek: 2
kadeh/gün, kadın: 1 kadeh/gün)
Az yağlı ve az tuzlu besinleri seçin
Tütünü hiç bir formda kullanmayın