AYŞE YILDIRIM COŞGUN Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Antalya, 21.04.2017 İçindekiler • İklim Değişikliği Genel Bilgiler • Mevcut ve Beklenen Etkiler • İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Projesi 2 İklim Değişikliği • Küresel iklim değişikliği son 20 yıldır geniş kitlelerce biliniyor. Ancak bilim dünyası ise bunun çok önceden farkında: • 1826- Fourier- atmosfer ve yerküre sıcaklık ilişkisini kurdu. • 1859- Tyndall- tüz gazların geçirgen olmadığını, CO2 ve H2O’nun ısının yansımasını bloke ettiğini belirtti. • 1896- Arhenius- “kömür kullanımı yerküreyi ısıtabilir” dedi. İklim Değişikliğinin Temel Sebebi Nedir? SERA ETKİSİ İklim Değişikliğinin Ortaya Çıkışı • Sanayi devrimiyle birlikte, özellikle fosil yakıtların aşırı kullanımı,arazi kullanımındaki değişiklikler, ormanların tüketilmesi ve endüstrileşme gibi insan etkinlikleri atmosferdeki sera gazı birikimlerini hızla arttırmıştır. • 19. yüzyılın ortalarından itibaren dünya tarihinde ilk kez, iklimdeki doğal değişebilirliğe ek olarak, insan etkinliklerinin de rol oynadığı yeni bir döneme girilmiştir. Son iki bin yıllık dönem içinde Yerküre atmosferindeki CO2, CH4 ve N2O gibi sera gazları konsantrasyonlarında gözlenen değişimler “Dünya böyle değişimlere yabancı değil !!” Günümüzde yaklaşık 100 yılda gerçekleşen 100 ppm lik artış, buzul çağlarında binlerce yılda ortaya çıkmıştır. İklim Değişikliğinin Ortaya Çıkışı Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) 4-5. Değerlendirme Raporu İklim değişikliği bilimsel bir gerçektir. Son dönemdeki iklim değişikliğinin baş sorumlusu insan faaliyetleridir. Atmosferdeki sera gazları tarihindeki en yüksek seviyededir Son 1400 yılın en sıcak 30 yılı son 30 yıldır. (1983-2012) Mevcut Etkiler Sıcaklık Anomalisi Sera Gazı Konsantrasyonu Küresel Deniz Seviyesi Küresel CO2 Emisyonları • Küresel ortalama sıcaklık 19. yüzyıldan beri yaklaşık 0.9°C artmıştır. • Salımı şu anda durdursak bile bu artış devam edecektir. 9 Etkiler Şu Anda Neler? Deniz seviyesindeki yükselme, sıcaklık artışıyla eşnitelikli. (1961 den beri ort. 1.8mm/yıl iken; 1993 ten beri ortalama 3.1mm/yıl). Kar ve buz kalınlıkları ve alanları azalıyor. Kuzey kutbunda buz kaplılığı her 10 yılda %2.7 azalıyor. Son 50 yılda karasal alanlarda soğuk gün ve don sayıları azalırken, sıcak gün ve gecelerin sayısı artmıştır. Sıcak hava dalgalarında ve şiddetli yağış ve su baskın sayıları artmıştır. Özetle Ne Oldu Yani? • Etkilerin şiddeti mekansal ve mevsimsel olarak farklılıklar gösteriyor. Soğuk günler ve geceler azalıyor, buzullar eriyor Sıcak günler ve geceler ise artıyor. • Aşırı yağışlarda artış olan bölgeler, azalış olan bölgelerden çok daha fazla. 11 aaaaaaa!! 46 yıl Sadece 4 saattir buradayız 4.6 milyar yaşında Sanayi devrimimiz 1 dakika önce gerçekleşti Bu sürede ise tüm Dünyadaki ormanları %50 sinden fazlasını yok ettik. Gelecekte Neler Olacak? • Projeksiyonların tamamı sıcaklık artış trendinde hemfikir, miktarı konusu kabullere göre değişiyor. 13 Bölgemiz nasıl etkilenecek? Akdeniz Bölgesi Aşırı sıcaklıklarda önemli artış Yağış ve akışta azalma Kuraklık olaylarında artış Biyoçeşitlilik kaybında artış Orman yangınlarında artış Su kullanıcıları arasında çekişme Tarımsal su ihtiyacında artış Ürün veriminde azalma Hayvansal üretimde azalma Sıcak hava dalgaları nedeniyle ölüm riskinde artış Güneyli salgın vektörlerin habitatında genişleme Enerji üretimi potansiyelinde azalma Soğutma enerjisi talebinde artış Yaz turizminde azalma, diğer mevsimler için artış Çoğu ekonomik sektörün olumsuz etkilenmesi İklim değişikliğinin Avrupa dışından gelen etkilerine açıklık Dağlık Alanlar Avrupa ortalamasından daha yüksek sıcaklık artışı Kar yükü ve karla kaplı alanlarda azalma Bitki ve hayvan türlerinde daha yükseklere çekilme Nesli tükenmekte olan türlerde artış riski Orman haşerelerinde artış Kaynak: Climate change, impacts and vulnerability in Kaya düşmesi ve heyelan riskinde artış Europe 2016 An indicator-based report Hidroelektrik potansiyelinde değişiklikler Kış turizminde azalma Risk Altında Olan Sektörler Tatlı Su Kaynakları Kara ve Tatlı Su Ekosistemleri Kırsal Alanlar Gıda Güvenliği ve Üretimi Şehirler Okyanus Sistemleri Kıyılar ve Düşük Kotlu Alanlar Geçim Kaynakları ve Mal İnsan Güvenliği İnsan Sağlığı AR5 WGII SPM 16 Küresel ölçekte yağış azalışı ya da artışından bahsetmek mümkün değil. Bölgesel olarak farklılıklar gösteriyor Tüm modeller küresel ölçekte ısınan atmosferin • kurak bölgelerinin daha kurak olacağı, yağışlı bölgelerin daha da yağış alacağı; • Yağış anomalilerinin hem kurak hem de yağışlı bölgelerde de artış göstereceğinde hemfikir. 18 • Maksat: İklim değişikliğinin yüzey ve yer altı sularına havza bazında etkisinin tespit edilmesi ve uyum faaliyetlerinin belirlenmesi • Başlangıç – Bitiş Tarihleri: 18.12.2013 – 05.07.2016 • Projeksiyon dönemi: 2015 – 2100 • Çalışma alanı: 25 havza 19 İklim Projeksiyonları Hidrolojik Modelleme Sektörel Etkilenebilirlik Uyum Önlemleri İklimSu Veritabanı 20 İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Projesi kapsamında üretilen tüm veriler İklimSu Veri Tabanı‟nda depolanmaktadır. http://iklim.ormansu.gov.tr/ Verilerin sorgulanabilmesi ve tematik harita ve grafik olarak görselleştirilebilmesi amacıyla bir CBS uygulaması hazırlanmıştır. Ziyaretçi Sayısı - 500 ayrı kullanıcı - toplam 7384 oturum (20 gün-26.01.17-15.02.17) http://iklim.ormansu.gov.tr/NewCBS 21 İklim Parametre Türkiye Geneli MPI-ESM-MR Modeli RCP 8.5 Senaryosu 2071-2080 Dönemi Toplam Yağış Anomalileri (mm) 22 23 Hidrolojik Parametre HadGEM – MPI RCP4.5 Susurluk Havzası 20712080 Toplam Akış(hm3/y) 24 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Ortalama sıcaklık Maksimum sıcaklık Minimum sıcaklık Toplam yağış Kar örtüsü Bağıl nem Yüzey basıncı Toplam radyasyon •30 yıllık ortalama •10 yıllık ortalama •Mevsimlere göre •Yıllık ortalamalara göre •Haritalı gösterim (zamana ve mekana bağlı değişim) •Sözel anlatım ve yorum 25 26 YILLIK SONBAHAR YAZ İLKBAHAR KIŞ 27 YILLIK SONBAHAR YAZ İLKBAHAR KIŞ 28 YILLIK SONBAHAR YAZ İLKBAHAR KIŞ 30 SU25 31 HadGEM2-ES Modeli RCP4.5 Senaryosu için 30 yıllık Don olan Günler 32 • Ülkemiz üzerinde ortalama sıcaklıklar ciddi oranda artacak. Özellikle doğu ve güneydoğuda diğer bölgelere göre artış 1-2°C daha fazla olacak. • Güneydoğu, Akdeniz ve Ege bölgelerde sıcaklık artışı en fazla yaz aylarında yaşanacak ve 2100‟lere doğru, 4-7°C artış gözlenebilir. • Toplam yağışlarda genel olarak bir azalma beklenmekte. Türkiye genelinde özellikle 2040 yılı sonrasında yağışta azalmalar öngörülüyor. Havzalar bazında en fazla yağış değişimleri Doğu Akdeniz, Seyhan ve Ceyhan havzalarında bekleniyor. • Türkiye‟nin kuzeyinde yer alan havzalarda iklim rejiminin referans döneminden(1971-2000) daha yağışlı olacağı bekleniyor. Karadeniz kıyılarında ortalama 150mm „lere varan yağış artışı bekleniyor. 33 • Yağış azalmaları en fazla kış mevsiminde olacak. • Toplam kar örtüsünde azalmalar yaşanacak. Artan sıcaklıklara paralel olarak kar daha çabuk erime fazına geçecek, bu da bahar aylarının sonlarında ve yaz aylarında ilgili bölgelerde su stresini artıracaktır. • Sıcak hava dalgalarındaki hızlı artış, orman yangınları riskini ciddi oranda arttıracaktır. • Ülkemizin doğusu ve güneydoğusunda sıcak hava dalgası beklenen gün sayısında artışlar beklenmektedir. 34 • Su potansiyeli-bütçesi • Hidrolojik parametreler – Toplam akış (Brüt yüzey suyu potansiyeli – mavi su akışı) – YAS beslenmesi (Dinamik rezerv) – Buharlaşma + Terleme (Yeşil su akışı) – Zemin Nemi (Yeşil su rezervi) 35 Su Kütlelerinin Belirlenmesi Drenaj Alanlarının Belirlenmesi Arazi Kullanımı Toprak Özellikleri İdari Birimler Hidrolojik İşlem Birimleri 36 Marmara Havzası temel hidrolojik parametlerin değişimi. 37 Referans Dönemi (Mevcut) Verileri Havza (milyon m3/yıl) Referans Dönemi Hidrolojik Model Tahminleri (milyon m3/yıl) Bağıl Hata (%) Akarçay 678 645 -4,88 Antalya 12.153 12.495 2,81 Aras 4.886 4.685 -4,12 Asi 1.572 1.553 -1,20 Batı Akdeniz 9.403 9.776 3,97 Batı Karadeniz 10.346 11.267 8,90 606 609 0,41 Büyük Menderes 4.028 4.102 1,84 Ceyhan 8.165 8.188 0,28 Çoruh 6.600 6.024 -8,73 Doğu Akdeniz 11.167 10.926 -2,16 Doğu Karadeniz 15.336 15.957 4,05 Ergene 1.838 1.889 2,77 Fırat-Dicle 57.167 60.168 5,25 Gediz 2.505 2.534 1,15 Kızılırmak 8.011 7.939 -0,90 Konya Kapalı 6.532 6.595 0,96 Kuzey Ege 2.379 2.385 0,24 Küçük Menderes 1.369 1.381 0,85 Marmara 8.566 8.296 -3,15 Sakarya 8.592 9.206 7,15 Seyhan 8.711 8.610 -1,16 Burdur Gölü 38 MPI-ESM-MR RCP8.5 Senaryosuna göre Havza Bazlı Brüt Su Potansiyellerinin Referans Dönemlerine Göre Yüzde Farkları (2071-2100) 40 Taahhüt edilen Kullanılabilir Su Rezervi Su Açığı 41 HadGEM2-ES RCP8.5 (2071-2100) 42 • Tüm senaryolar ve projeksiyon dönemlerinde FıratDicle, Doğu Akdeniz ve Konya Kapalı Havzalarında ciddi su açığı • Doğu Karadeniz ve Çoruh Havzalarında projeksiyon dönemleri boyunca su fazlası tüm • Marmara, Susurluk, Kuzey Ege, Batı Akdeniz, Batı Karadeniz, Yeşilırmak, Antalya, Aras ve Van Gölü Havzalarında da genel itibariyle suyun yeterli olabileceği gözükmektedir. 43 • Türkiye’de ilk kez statik yeraltı suyu rezervi hesaplanmış, yeraltı su seviyesindeki muhtemel değişimler öngörülmüştür. Hidrojeolojik Bulgular • • • • Türkiye Yeraltı Suyu Dinamik Rezervi: 374 km3 Türkiye Yeraltı Suyu Statik Rezervi: 3470 km3 Türkiye Yeraltı Suyu Hidrojeolojik Rezervi: 3844 km3 Türkiye Yeraltı Suyu Mümkün Rezervi: 2163 km3 44 Türkiye Akarsu Havzaları Yeraltısuyu Potansiyelinin “Dinamik, Statik, Hidrojeolojik, Mümkün Rezervler” Türünde Dağılımı 45 HadGEM2-ES RCP8.5 Senaryosuna Göre Türkiye Yeraltısuyu Mümkün Rezervi‟nin Havzalar Bazında İklimsel Değişim Oranı _2090-2100 46 Pilot 3 havzada (Büyük Menderes, Meriç-Ergene, Ceyhan) iklim projeksiyonları sonrasındaki durum dikkate alınarak suyun dört ana sektöre etkisi analiz edilmiştir. Ek olarak, • Büyük Menderes Havzasında turizm, • Meriç-Ergene Havzasında tekstil, • Ceyhan Havzasında enerji sektörleri için etkilenebilirlik seviyeleri incelenmiştir. Ekosistem İçme ve kullanma suyu Sanayi Tarım 47 Meriç-Ergene Havzası - RCP8.5 senaryosuna göre sektörlerin etkilenebilirlik seviyelerinin karşılaştırılması. Etkilenme Etkilenme Seviyesi Şiddeti 1 Az 2 Orta 3 Yüksek 4 Çok Yüksek 48 12 Ana Sektö 138 r uyum faaliy Uyum eti Faaliyetl eri Raporu Tüm havzalar göz önünde bulundurularak iklim değişikliğinin su kaynaklarına olumsuz etkilerinin bertarafı için yağmur suyu hasadı, su fiyatlandırması, kapalı sulama sistemleri vb. uyum faaliyetleri önerileri geliştirilmiştir. Tüm Türkiye geliştirilmiştir. için 138 faaliyet Sektörler bazında belirlenen faaliyetler için: o Faaliyetin hangi sektörlerde uygulanabileceği, o Dünyadaki yaygınlığı, o Avantajları, dezavantajları, o Uygulamada karşılaşılabilecek sorunlar, o İyi uygulama örnekleri gibi kriterler değerlendirilmiştir. 49 Ekosistem Hizmetleri Doğa koruma önlemleri alınmalıdır. Akyatan ve Yumurtalık Lagünlerine yüzey suyu akışının sağlanması Su kayıplarının önlenmesi için gerekli tüm yapısal ve yapısal olmayan önlemler alınmalıdır. Sulak alanları besleyen akarsuların ıslah edilmelidir. Turizm faaliyetlerinin mümkün olduğunca eko-turizm, kırsal turizm ve tarımsal turizme yönlendirilmesi dikkate alınmalıdır Gerekli strateji ve planlamalar için Kültür ve Turizm Bakanlığı ile ortak çalışmalar yapılmalıdır. Enerji santrallerinde kapalı devre soğutma suyu kullanımına geçilmelidir. Nehrin doğal yapısını etkilemeyecek düzende işletilmesi sağlanmalıdır. Modern sulama sistemlerine geçiş Daha az su tüketen ürün deseni Turizm Enerji Tarım - Sanayi Alt Sektörü Tekstil İmalatı Ürünleri Su kullanımını azaltacak modern tekniklere ve tesis-içi kontrollere ağırlık verilmelidir. Alternatif su kaynakların kullanılabilirliği araştırılmalıdır. Temiz üretim teknolojilerine geçiş sağlanmalıdır 50 • Su hasadının geliştirilmesi ve kuraklığa dayanıklı ürünlerin yetiştirilmesi • Tür çeşitliliğiyle ürün rotasyonu çeşitliliğinin arttırılması • Farklı iklim senaryoları altında tarım politikasının ekonomik canlılığının analiz edilmesi. • Yağmur sularının sulama suyu olarak biriktirilmesi ve kullanılması • Kaldırımlar, park alanları ve parklar gibi alanlarda zeminin geçirgen yapılması ve böylece suyun süzülerek depolanması. • Taşkınların önlenmesi için nehir kıyılarına kalın halatlar, çim-çalı veya ağaç şeritlerden oluşan tampon bölgeler oluşturulması • Sulak alanların geliştirilmesi ve korunması. 51 • • • • • • • • • • Nihai Rapor Yönetici Özeti Metodoloji İklim Projeksiyonları Sektörel Etkilenebilirlik Uyum Faaliyetleri İVT Kullanım Kılavuzu Proje Albümü Hidrojeoloji Cildi 25 Adet Havza Raporu Toplam 34 Rapor 52 • Ne kadar umutlu olmalı? • Ne yapmalı? 53 • Paris’teki konferans için dünyada 150’den fazla hükümet “kesin katkılar için ulusal niyet beyanı” sundu. Bu beyanlardaki taahhütlerin toplamı, küresel ısınmanın bu yüzyıl sonunda 2 derece hedefini ıskalayacağını, 2.7 derece olacağını öngörüyor. Beyanlardaki fazladan taahhütler gerçekleşmezse, bugünkü çevre politikaları sonunda küresel ısınma 4 dereceye yaklaşacak ya da geçecek. 54 55 • • • • • • • Dünya nüfusu hızla artmakta ve dolayısıyla her geçen gün doğal kaynaklar tüketilmektedir. 1900’lerin başında dünya nüfusu sadece 1 milyar iken, sanayi devrimi sonrasında tıpta yaşanan gelişmelerin de büyük etkisiyle dünya nüfusu da 7 milyara yaklaşmıştır. 2030 yılında 8,1 milyara, 2050 yılında da 8,9 milyara ulaşması beklenmektedir. Dünyadaki açlığı bitirmek üzere 1940-1960’lı yıllar arası uygulamaya konan Yeşil Devrim, tarımsal üretimi iki kattan fazla artırmıştır. Nüfusun artışının yanı sıra, şehir hayatına geçişin hızla arttığı dünyada nüfus yoğunluğu bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. 1970’lerin sonlarında dünya nüfusunun 2/3’ü kırsal alanda yaşarken, bu oran 2001 yılında %50’ye düştü ve 2020 yılına kadarda %44’e düşeceği tahmin edilmektedir. Bu savı destekleyen bir diğer veri de dünyadaki büyükşehir sayılarındaki ciddi artıştır. 1800 yılında tüm dünyada yalnızca 2 adet büyükşehir varken bu sayı 1900’de 17 ye, 1950 de 86 ‘ya; 2000 yılında ise 387’ye yükselmiştir. Bu durum şehirlerdeki su stresini büyük ölçüde arttırmaktadır. 56 • Gelecek geçmiş gibi olmayacak. • Mevcut tüketim hızımıza doğal kaynaklarımız yetişemiyor. Az tüketmeliyiz. • Dünya iklimin değişmesini engelleyemiyor. Bize tek seçenek kalıyor: UYUM SAĞLAMAK • İklim değişikliğinin muhtemel etkilerinin tüm plan programlara entegrasyonu gerekiyor. , • Sektörlerin kendi etkilenebilirlik annalizlerini tamamlaması 57 ve sonrasında sektörel uyum planlarının hazırlanması Teşekkür ederim. Ayşe YILDIRIM COŞGUN [email protected] 58