ZEKA NEDİR?

ZEKA NEDİR?
Zekayı bir kapasite olarak tanımlamak
mümkündür. Bu kapasite “uyum gücüdür.”
“İlişkileri görebilme gücüdür.” “Öğrenme
gücüdür.” Geçen yüz yılın başından bu yana
zekanın ne olduğu,nelerden oluştuğu ve
nasıl ölçüldüğü konusu hep tartışılmıştır.
GARDNER zekayı,
Problem çözme kapasitesi,
Problemlerin çözümü için farklı çözüm yolları üretebilme kapasitesi
Yaşadığı topluma değerli kültürel ürünler katma gücü olarak tanımlamaktadır.
Gardner’ e göre,
Zekanın gelişiminde destekleyici ve engelleyici çevresel etkenler :
1-Kaynaklara Ulaşım Şansı : Aile çok fakirse çocuk keman, piyano gibi müzikal zekayı
geliştirebilecek enstrümanlara ulaşamadığından bu zekanın güçlenmesi, gelişmesi zorlaşabilir.
2-Tarihsel, Kültürel Faktörler : Okulda matematik ve fen’e dayalı programlar önemseniyorsa,
öğrencinin mantık, matematik zekası gelişebilir.
3- Coğrafi Faktörler : Köyde yetişmiş bir çocuk apartmanda büyümüş bir çocuğa oranla bedensel
zekasını daha çok geliştirebilir.
4-Ailesel Faktörler : Ressam olmak isteyen bir çocuğun ailesi avukat olmasını istiyorsa çocuğun
dil zekası desteklenecektir.
5-Durumsal Faktörler : Kalabalık bir ailede büyümüş ve kalabalık bir ailede yaşayan bireyler
doğalarında sosyallik olmadıkça kendilerini geliştirmek için daha az zamana sahip olurlar.
ÇOKLU ZEKA KURAMI
Çoklu zeka kuramı;
Zekanın tek bir boyutta olmadığını, aksine her bireyin farklı derecelerde, çeşitli zekalara sahip
olduğunu öne sürer.
Bu kuramın temel ilkelerini yaratıcı biçimde kullanıp, her öğrencinin bireysel farklılıklarına değer
veren ve bunları güçlendiren programlar hazırlayabilmeleri için olanak sağlar.
Gardner’ın ortaya koyduğu çoklu zeka
kuramı zekayı sekiz alana ayırmaktadır.
Bu 8 zeka alanı;
Dil zekası
Mantık-mekanik zeka
Görsel-uzamsal zeka
Müziksel zeka
Bedensel-kinestetik zeka
Sosyal zeka
Özedönük zeka
Doğacı zeka
Gardner zeka için 9. alanıda varoluşsal alan olarak
belirlemiştir, fakat bu zeka türüyle ilgili çalışmalar
devam etmektedir.
SÖZEL-DIL ZEKASI (OKUMA,
YAZMA VE KONUŞMA ZEKÂSI)
Sözcükler zekâsı ya da bir dilin
temel işlemlerini açıkça kullanabilme
yeteneğidir. Okuma, yazma, dinleme ve
konuşma ile iletişim sağlayarak, bu zekânın
en belirgin özellikleri kullanılır.
Kapasiteleri:
1-Düzeni ve sözcüklerin içeriğini anlama
2-Açıklama, öğretme, öğrenme
3-Mizaha dayalı anlatım
4-Yazılı ya da sözlü olarak etkili hitabet, ikna
ve etkileme gücü
5-Hatırlama ve geri getirme
6-Anlamaya yönelik çözümleyici sorular
sorma
Sözel zekası gelişmiş bir öğrenci ;
•Okuma yazmayı sever.
•Hikayeleri sever
•Söyleyerek, duyarak ve görerek öğrenir.
•İsimleri yerleri tarihleri iyi ezberler.
•Ivır zıvır şeyleri ezberlemeyi sever.
Meslekler:
Şair, Yazar, Öğretmen
Gazeteci, Politikacı, Hukukçu
MANTIKSAL-MATEMATIKSEL ZEKÂ
Bu zekâ, sayılar ve akıl yürütme
zekâsı soyut problemler çözme ve birbiri ile
ilişkili kavramlar, düşünceler arasındaki
karmaşık ilişkileri anlama yeteneğidir.
Kapasiteleri:
1-Soyut yapıları tanıma
2-Tümevarım yoluyla akıl yürütme
3-Tümdengelim yoluyla akıl yürütme
4-Bağlantı ve ilişkileri ayırt etme
5-Karmaşık hesaplamalar yapma
Meslekler:Matematikçi, Bilim Adamı
Muhasebeci, Bilgisayarcı
Mantıksal zekâsı gelişmiş bir öğrenci ;
İlişkisel düşünmeyi, problem çözmeyi
mantık yürütmeyi sever
İlişkileri, örüntüleri yakalama peşindedir.
Gruplayarak,sıralayarak ve soyutlayarak
öğrenir.
Deneysel çalışmalara ilgi duyar.
Soru sormaya sever.
Görsel ve Mekansal Zekâ
Resimler ve imgeler zekâsı ya da
görsel dünyayı doğru olarak algılama ve
kişinin kendi görsel yaşantılarını yeniden
yaratma yeteneğidir. Şekil, renk biçim ve
dokunuşu ve bunları somut ürünlere
dönüştürme yeteneklerini içerir.
Kapasiteleri:
1-Aktif hayal gücü
2-Zihinde canlandırma
3-Yer,yön, yol bulma
4-Grafik temsili
5-Nesneler arasındaki ilişkileri tanıma
6-İmajlarla zihinsel manevralar yapma
7-Farklı açılardan objeler arasındaki
benzerlik ve farklılıkları tanıma
Meslekler: Ressam, Mimar, İzci, Rehber,
Fotoğrafçı
GÖRSEL ZEKÂSI GELİŞMİŞ BİR ÖĞRENCİ ;
Sevdiği derslerde resim/ karikatür çizer.
Tasarım, çizim ve görsellikten zevk alır.
Görselleştirerek, hayal kurarak, resim ve
renklerle çalışarak öğrenir.
Film seyretmeyi, ev aletleriyle oynamayı
sever
Öğretmenin kıyafetindeki değişiklik
gözünden kaçmaz.
BEDENSEL-KINESTETIK ZEKÂ
Bedensel zekâ tüm vücut ve ellerle
ilgili bir zekâ türüdür. Başka bir deyişle, bu
zekâ, vücut hareketlerini kontrol etmeyi ve
yorumlamayı, fiziksel nesneleri kontrol
etmeyi ve vücut ile zihin arasında bir uyum
oluşturmayı sağlar.
Kapasiteleri:
1- Vücut hareketlerini kontrol etme
2- Önceden planlanmış vücut hareketlerini
kontrol etme
3- Bedenin farkında olma
4- Zihin ile beden arasında güçlü bir bağ
kurma
5- Pandomim yetenekleri
6- Bedeni tümüyle iyi kullanma
Meslekler: Atlet, Dansçı, Heykeltraş
Cerrah, Aktör
Bedensel zekâsı gelişmiş bir öğrenci ;
Beden dilini iyi kullanır.
Sportif etkinlikleri sever
Duyu organlarıyla dokunarak, tadarak koklayarak... öğrenir.
El becerileri iyidir.
Çok iyi öğretmen taklidi yapar.
MÜZIKSEL - RITMIK ZEKÂ
Ses perdesi, ritim ve ton, bu üç öğeyi
kullanarak beste yapma, şarkı söyleme ve
enstrüman çalma gibi müzikal etkinlikler
yeteneklerini içerir.
Kapasiteleri:
1-Müziğin ve ritmin yapısına değer verme
2-Müzikle ilgili şemalar oluşturma
3-Seslere karşı duyarlılık
4-Melodi, ritim ve sesleri taklit etme, tanıma
ve yaratma
5-Ton ve ritimlerin değişik özelliklerinin
kullanma
Meslekler: Şarkıcı, Besteci, Müzisyen
Müziksel zekâsı gelişmiş bir öğrenci ;
Çoğu zaman ya bir şarkı söylüyordur ya da bir melodi
mırıldanıyordur.
Şarkı söylemeyi müzik aleti çalmayı sever.
Ritim, melodi ve müzik ile öğrenir.
Sesleri algılama ve ritimleri yakalamada
ustadır.
Sınıfta ayakları veya parmaklarıyla tempo
tutanlardır.
SOSYAL ZEKÂ
Bu zekâ çevredeki bireylerle iletişim
kurma, onları anlama, bu kişilerin ruh
durumlarını ve yeteneklerini tanıma gibi
davranışlara işaret eder.
Kapasiteleri:
1-İnsanlarla sözlü ya da sözsüz etkin iletişim
kurma
2-Bir bireyin ruhsal durumunu ya da
duygularını okuma
3-Grupta işbirliği içinde çalışma
4-Karşıdaki kişinin bakış açısıyla dinleme
5-Empati kurma
6-Sinerji kazanma ve yaratma
Meslekler: Psikolog, psikolojik danışman,
Öğretmen, Siyasetçi
SOSYAL ZEKÂSI GELİŞMİŞ BİR
ÖĞRENCİ ;
Çok arkadaşı vardır. Bir çok grubun
üyesidir.
Sosyal etkinliklerin düzenleyicisidir.
Paylaşarak, işbirliğiyle, karşılaştırarak,
ilişkilendirerek öğrenir.
Sınıfın Güzin ablası / “babası”dır.
Sınıfın gevezesidir.
ÖZEDÖNÜK-İÇSEL ZEKÂ
Gardner’a göre günlük hayattaki en
önemli zekâdır. Kişinin kendisi ile ilgili
bilgisinin olması ya da yaşamı ve öğrenmesi
ile ilgili sorumluluk almasına işaret eden
zekâdır.
Kapasiteleri:
1-Konsantrasyon
2-Düşünsellik
3-Yürütücübiliş/Üstbiliş (Düşünme
hakkındaki düşünce etkinlikleri)
4-Değişik duyguların farkında olma
5-Özü tanıma ve değer verme
6-Yüksek düzeyli düşünme becerileri ve akıl
Yürütme
Meslekler: Sanatçı, Din adamı,
Psikoterapist, Sosyal Hizmetler
Uzmanı
ÖZEDÖNÜK ZEKÂSI GELİŞMİŞ BİR
ÖĞRENCİ ;
İçgüdüleriyle hareket eder.
Yalnızdır; kendi özel ilgileri peşindedir.
Kendi başına, bireysel projelerle, kendi
hızında öğrenir.
Kendini tanımada iç dünyası üzerine
yoğunlaşmada ustadır.
Sınıfın düşünürüdür.
DOĞA ZEKÂSI
Gardner tarafından açıklanan son
zekâdır ve doğal çevreyi anlama, tanıma ile
ilgilidir.
Doğal kaynaklara ve hayvanları tanıyan ve
bu yeteneklerini üretken olarak kullanabilen
kişilerdir.
KAPASITELERI:
1-Doğa ile bütünleşme
2-Doğal bitki örtüsüne duyarlılık
3-Canlılar ile etkileşim kurma, koruma
4-Doğanın tepkilerine karşı duyarlılık,
5-Doğadaki bitki ve hayvanları tanıma ve
sınıflama
Meslekler:Biyolog, Jeolog, Çiçekçi, arkeolog, Meteorolog
DOĞA ZEKÂSI GELİŞMİŞ BİR ÖĞRENCİ ;
Doğa ile ilgili koleksiyonu vardır
Konuşmasında bol bol doğal hayattan
örnekler vardır
Araştırarak, inceleyerek, gözlem yaparak öğrenir.
Sınıfın meteoroloji
uzmanıdır.
Çoklu Zekâ Alanları Nasıl Belirlenebilir ?
1- Öğrencileri gözlemek :
· Olumlu davranışları gözlemek
· Olumsuz davranışları gözlemek
· Öğrenciyi boş zamanlarında gözlemek
2- Belge toplamak:
· Öğrencilere ait ürünleri ( resim ,şiir vb.) toplamak
· Öğrenci etkinliklerinin belgelenmesi, kayda alınması
3- Okul kayıtlarını incelemek:
· Derslerden alınan notların incelenmesi
· Öğrenci hakkında diğer öğretmenlerin yazdığı raporların incelenmesi
4- Diğer öğretmenlerle iletişime girmek
5- Velilerle görüşmek
6- Öğrencilere sormak
Çoklu Zekâ Kuramı ve Öğrenme
Gardner, eğitimsel uygulamalar konusunda belirli bir
model önermemektedir. Ancak ona göre çoklu zekâ kuramı
eğitime iki önemli yarar sağlamaktadır:
1- Öğrencileri istendik durumlara getirebilmek için eğitim
programlarını planlamamıza imkan verir. (Örneğin,
müzisyen, bilim adamı yetiştirme gibi)
2- Farklı disiplinlerde önemli kuram ve konuları
öğrenmeye çalışan daha fazla sayıda öğrenciye
ulaşmamızı sağlar. Öğrencilere bu zekâ alanları
kullanılarak eğitim verilirse öğrenme daha kolay
gerçekleşir.
Gardner, bu kuramın tek başına bir eğitim hedefi
olmadığını; zekâ alanlarının hedeflere ulaşmada
güçlü bir araç olduğunu söylemektedir.
Bireysel farklılıkların temele alındığı bir öğrenme-öğretme sürecinde, farklı yollarla öğrenen
bireylerin varlığının kabulü, farklı yollarla öğretim anlayışını da beraberinde getirecektir.
Dolayısıyla öğretmenin tek bir öğretim stratejisiyle öğretim yapması kuramın mantığı açısından
anlamsızdır.
Çoklu Zekâ İle Ders Planlama
Çoklu zekâ kuramına dayalı olarak ders planı hazırlanırken
aşağıdaki kurallara uyulmalıdır
1-Özel hedef ya da konunun belirlenmesi: Bu aşamada
yıllık ya da bireysel öğretim planlarında olduğu gibi eğitim
programı için hedef belirleme söz konusudur. Hedefin açık
anlaşılır ve net olması gerekir.
2-Anahtar
çoklu zekâ sorularının sorulması: Hedefi
gerçekleştirmek üzere zekâ türlerinin nasıl kullanılabileceğini
belirlemek için her bir zekâ ile ilgili sorular sorulur.
3-Olasılıkların düşünülmesi: Oluşturulan sorular ile sınıfta
hangi yöntem, teknik ve öğretim materyallerin kullanılacağı
tasarlanır.
4-Beyin fırtınası: Çoklu Zekâ Planlama sayfaları kullanılarak
her bir zekâ için kullanılabilecek öğretim yaklaşımları beyin
fırtınası kuralınca akla gelen her şey yazılarak listelenir. Her
bir zekâ için 20-30 fikir bulunmaya çalışılır. Öğretmenlerin
yapacağı grup çalışmaları daha güdüleyici olabilir.
5-Uygun etkinliklerin seçilmesi: Planlama sayfası
tamamlandığında eğitim hedefine uygun yaklaşımlar daire
içine alınarak seçilir.
6-Aşamalı-sıralı ders planının hazırlanması: Seçilen
yaklaşımlar kullanılarak hedefle ilgili ders ya da ünite planı
düzenlenir. Planlama 1-2 haftalık yapılabilir.
7-Planın uygulanması: Gerekli materyaller hazırlandıktan
sonra plan uygulanır.Uygulama sırasında olabilecek
değişikliklere göre gerekli düzeltmeler yapılabilir.
Çoklu Zekâ Plânlama Soruları
Mantık-Matematik
Sayı,hesap,mantık,sınıflama ve eleştirel düşünme
becerilerini sınıfa nasıl getirebilirim?
Dil
Konuşmaları ya da yazılmış
metinleri nasıl
kullanabilirim?
Öze dönük
Duyguları, anıları nasıl
uyandırabilirim ya da
öğrencilere seçme şansını
nasıl verebilirim?
Sosyal
Öğrencileri nasıl kaynaştırabilir,
grupla çalıştırabilir ve büyük grup
çalışmalarına nasıl
yönlendirebilirim?
Görsel
Görsel şekilleri hayal
etmeyi, renk, resim ve
benzetmeleri nasıl
kullanabilirim?
HEDEF
Müzikal
Müziği ya da doğa
seslerini, melodileri sınıfa
nasıl getirebilirim?
Bedensel
Vücut ya da el becerilerini
işe nasıl karıştırabilirim?
Tamamlanmış Çoklu Zekâ Planlama Örneği
DİL
* Atomun özellikleriyle
ilgili sözel açıklama
yapma
* Atomik yapıyla ilgili
kendi cümlelerini
kurma
* Kompozisyon yazma
SOSYAL
* Sosyal oyunlar
* Grupla kart oyunları
* Sınıfta atom ve
parçacıklarıyla ilgili rol
dağıtma
ÖZEDÖNÜK
* Eğer bir atom
olsaydınız...
MANTIK-MATEMATİK
* Eğer atom olmasaydı...
* Atom yapısını ve
atomu
oluşturan parçacıkların
özelliklerini tartışma...
* Atomun parçacıklarının
işlevlerini sıralama
GÖRSEL
* Atom ve atomu
oluşturan parçacıkların
yerine geçecek
semboller bulma
* Renkli şekillerle
gösterme Resim
yapma
HEDEF
Atomun Yapısı ve
Atom
Parçacıklarının İşlevi
BEDENSEL
* Atom oyunu oynama
* Atom ve yapısı ile
ilgili drama düzenleme
* Öğrencilerin sırtlarına
farklı atom yapısını
gösteren şekiller çizme
MÜZİKAL
* Atom ve atom
parçacıkları için
müzikal bellek
destekleyiciler
Örnek Ders Planı
Ders/ünite ürünleri : Fen bilgisi – Fotosentez
Hedef : Fotosentez sürecini öğrenmek.
Beklenen öğrenci ürünleri: Öğrenciler fotosentez sürecini görsel, mantıksal, dilsel ya da
müziksel olarak açıklayabilecek ve dönüşüm kuramı ile ilişkilendirebilecek
ve kendi yaşamlarına aktarabilecekler.
Kaynak ve materyaller : Fotosentez sürecini açıklayan poster ve tablolar, değişik müzik bantları
veya CD’ler, kaset/CD çalar, sulu boya malzemeleri, fen bilgisi ders kitapları .
Öğrenme Etkinlikleri :
ÇOKLU ZEKA KURAMINDA ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Öğrencilerde çok boyutlu zekayı sınama özgün sınama yaklaşımı ile başarılabilir.
Çünkü bu yaklaşım daha gerçekci bilgiler sunmaktadır. Ayrıca özgün sınama
yaklaşımı durumsaldır yani öğrencilerin gerçek hayat uygulamalarına yakın
durumlardaki performanslarına ilişkin bilgileri elde edilmesini sağlar.
PEKI NEDIR ÖZGÜN SINAMA
YAKLAŞIMI?
Özgün sınama yaklaşımı öğrenci edimlerinin
değişik yollar ile belgelenmesine dayanır.
Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Uygulamalar ve
Öğretimde Karşılaşılan Güçlükler
Dünyada ve ülkemizde çoklu zekâ alanında önemli
çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar gerek kuramın
teorik temelleri üzerinde devam eden akademik çalışmalar
ve gerekse bu çalışmaların sonuçlarından elde edilen
verilerin uygulandığı okul uygulamaları olarak devam
etmektedir.
•
• Çoklu zekâ temelli öğretimin yapılabilmesi özel öğretim
ortamları gerektirdiğinden ve bu uygulamaların ekonomik
olarak yüksek maliyetlere neden olmasından dolayı
ülkemizde bu uygulamalar genel olarak özel ilköğretim
okullarıyla sınırlıdır.
ÖĞRETMENLERIN KARŞILAŞTIKLARI
GÜÇLÜKLER:
Öğretmenlerimiz hizmet öncesi ya da hizmet içi eğitim
sürecinde kuram hakkında yeterli eğitim almamaktadır.
Ayrıca, kuram hangi modelle uygulanırsa uygulansın ekstra
zamana ihtiyaç doğmaktadır.
Kuramla ilgili uygulamalarda öğretmenlerin yakındığı temel
konulardan birisi de ders içeriklerinin yoğun olmasıdır.
Kurama dayalı öğretim etkinliklerinin zengin öğretim
materyalleri gerektirmesi ayrı bir sorun olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Ayrıca öğrenci etkinliklerinin değerlendirilmesinde
karşılaşılan sorunlar kuramın uygulanmasında önemli
sorunlardır
Öğrencilerin karşılaştıkları güçlükler :
Kurama dayalı öğretim etkinliklerinde öğrencilerin
karşılaştığı temel problemlerden biri bu kuramı
bilmemeleridir.
Velilerin karşılaştıkları güçlükler:
Öğretmenlerin yeni ya da farklı öğretim etkinlikleri
uygulamaya başladığında velilerin kaygı ya da
kuşkularıyla da karşılaşabilmektedir.