Dosyayı İndir - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı

Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
KAMU ETİĞİ VE GÜMRÜK PERSONELİ MESLEK
ETİK İLKELERİ ÜZERİNE…
Giriş
Hayrettin COŞKUN
Gümrük Başmüfettişi
Teftiş Kurulu Başkan Yardımcısı
Teftiş Kurulu Başkan Yardımcısı
Etik kavramı Yunanca, karakter ve davranış anlamına gelen “etos” sözcüğünden türetilmiş
olup, felsefenin, ahlaki değerleri inceleyen dalıdır. Bir çok dilde kullanılan etik (İng. Ethics,
Fr. Etique) kelimesinin günümüzdeki anlamı; insan tutum ve davranışlarının iyi (doğru) ya da
kötü (yanlış) yönden değerlendirilmesidir.
Ahlak kavramının İngilizce karşılığı olan “morality” ise Latince “moralis” sözcüğünden
türetilmiş olup, görgü ve gelenek anlamlarına gelmektedir. Ahlak, bireyin doğru ya da yanlış
davranışlar arasında bir ayrım yapması ya da yapabilme becerisine sahip olması olarak da
tanımlanmaktadır. Bu haliyle ahlaki davranış, bireyin, toplumun iyi ya da doğru saydığı kimi
standartlara uygun davranması olarak değerlendirilmektedir. Ahlak, insanların kendisine göre
yaşadıkları bir ilkeler topluluğu, bir kurallar toplamı anlamına da gelmektedir. Böylece bir
meslek ahlakından, bir siyasal ahlaktan ve hatta bir evlilik ahlakından söz etmek mümkündür.
Etik ise ahlaktan farklı olarak, bu tür davranışları felsefi olarak inceleyen ve açıklamaya ve
son çözümlemede değerlendirmeye çalışan felsefi soruşturma alanıdır. Etik, insana ne
yapması ya da ne yapmamasını öneren bir dizi değerler bütünüdür.
Etik ve ahlak kavramları anlamları itibariyle birbirine çok yakın olduğundan dolayı sık sık
birbiriyle karıştırılmaktadır. Ahlak, bireyin kendi özel hayatında uyması gereken kuralları
anlatırken, etik, bireyin iş yaşamında veya görevinde uyması gereken normları anlatmaktadır.
Bu iki kavram her ne kadar birbiriyle ilişkili ise de etik kavramı daha evrensel bir mana ifade
etmektedir.
Yolsuzluk ve Çıkar Çatışması
Yolsuzluk, kamu örgütlerinin temel sorun alanlarından birini oluşturmaktadır. Yolsuzluğu
kamu görevlilerinin sahip oldukları kimi kamusal yetkiyi, kamu yararının dışında kendi
kişisel çıkarları için kullanması olarak tanımlamak mümkündür.
Kamu görevlilerinin resmi görevlerini tarafsız ve objektif bir şekilde icra etmelerini etkileyen
ya da etkiliyormuş gibi gözüken şahsi çıkarlara sahip olmaları halinde çıkar çatışması
(conflict of interest) ortaya çıkar. Çıkar çatışmasının bulunduğu durumlarda, yolsuzluk veya
yozlaşma ihtimali bulunmaktadır. Böyle bir durumda yolsuzluk yapılması ihtimali yüksektir;
ancak bu ihtimal yolsuzluk yapıldığı anlamına gelmemektedir. Çıkar çatışması; kamu
görevlilerinin görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da
etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu
kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer
Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
yükümlülükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları halini ifade eder.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü(Transparency International)’ne göre bir ülkenin temiz
sayılabilmesi için notunun en az “6” olması gerekmektedir. Yolsuzluk Algılama Endeksine
(Corruption Perceptions Index-CPI) göre değerin “0” olması ülkenin tamamen yolsuzluk
içinde olduğunu, “10” olması ise yolsuzluğa rastlanmadığını göstermektedir.
Yolsuzluk algılama endeksine göre, Türkiye’deki yolsuzluk düzeyinin gelişimi şöyledir:
(1995/4.1), (1996/3.5), (1997/3.2), (1998/3.4), (1999/3.6), (2000/3.8), (2001/3.6), (2002/3.2),
(2003/3.1), (2004/3.2), (2005/3.5), (2006/3.8), (2007/4.1), (2008/4.6), (2009/4.4). Endeksteki
ondalık kesirlerdeki artış ve azalışlar bile kamu gelirlerinde büyük oynamalara neden
olmaktadır. İstanbul Muhasebeciler Mali Müşavirler Odası’nın (İSMMMO) “Kamusal Bir
Kötülük olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi” adlı Mart-2007 tarihli raporunda; Türkiye’de
yolsuzluk endeksindeki bir puanlık iyileşmenin kamu gelirlerine yılda 10.2 milyar TL
kazandıracağına işaret edilmiştir. Yolsuzluk indeksindeki bir puanlık değişimin, doğrudan
yabancı sermaye yatırımlarında %11 oranında bir azalışa neden olduğu başka bir araştırmanın
çarpıcı boyutudur.
2010 yılı başında açıklanan verilere göre Türkiye 179 ülke içinde 17. büyük ekonomidir.
Ancak, Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Yolsuzluk Algılama Endeksi (CPI) 2009 yılı temiz
toplum sıralamasında 180 ülke içinde 4.4 not ortalaması ile 61. sırada yer almaktadır. Bu
durum ise, ülkemizde yolsuzlukla mücadelede daha çok yol alınması gerçeğini tüm
çıplaklığıyla karşımıza çıkarmaktadır.
Dünya ülkelerinin pek çoğunda kamu yönetiminde yolsuzluk, kötü yönetim ve çıkar çatışması
ana başlıkları altında toplanabilecek yozlaşma ve etik-dışı davranış sorunlarının yaygınlık
kazanması ve halkın Devlete ve kamu bürokrasisine olan güveninin sarsılması ve kamu
yönetiminin saygınlığının kaybolması gibi olumsuz gelişmeler karşısında, halkın Devlete olan
güvenini yeniden tesis ederek kamu yönetiminin saygınlığını korumak küresel bir reform
kaygısı haline gelmiştir. Bu küresel soruna tepki olarak, etik davranış ilkelerini belirlemek ve
bunlara uyulmasını denetleyecek kurumsal yapılar oluşturmak, yani kısaca “etik altyapı”
kurmak konusunda uluslararası bir trend oluşmuştur.
Tablo-1: Gümrük Müdürlüklerinde Yolsuzluk ve Rüşvetin Yaygınlığı
Çok yaygın
7%
Cevapsız
5%
Oldukça
yaygın
10%
Hiç yok
32%
Diğer
kurumlar
kadar
26%
Çok az
20%
*(Gümrük Hizmetlerinde Etik Araştırması-Doç. Dr. Hamza ATEŞ, Doç. Dr.Tuncay GÜLOĞLU, Yrd.. Doç. Dr Muharrem
ES)
Etik Kamu Yönetimi - Kamu Yönetimi Etiği Anlayışına Doğru…
Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
Kamu hizmeti etiği anlayışına dayanan “etik kamu yönetimi”, en basit anlamıyla, kamu
görevlilerinin kamusal işleri yerine getirirken tarafsızlık, nesnellik ve dürüstlük ilkeleri
çerçevesinde bulundukları makamı kişisel, özel, maddi veya partizan bir kazanç için
kullanmaktan çekindikleri bir yönetim anlayışını ifade eder. Başka bir ifadeyle, etik ilke ve
değerlere dayanan ve işleyişinde bu ilke ve değerlere işlerlik kazandıran yönetim biçim ve
anlayışıdır.
Kamu yönetiminde etik olgusu, Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de, son yıllarda daha fazla
dikkat çekmeye başlamıştır. Türkiye’de, özellikle, son çeyrek yüzyılda giderek artan siyasibürokratik yolsuzluk olayları etik kavramına olan ilgiyi hem genel olarak kamuoyunda hem
de akademik çevrelerde artırmış; kamu hizmeti etiği üzerine bazı yeni çalışmalar yapılmasını
sağlamıştır.
OECD’nin 1996 yılında yayınlanan Kamu Yönetiminde Etik Raporu’na göre, bir etik
altyapının sekiz kilit unsuru bulunmaktadır. Bunlar; etkili bir yasal alt yapı, siyasi irade, etkin
hesap verme mekanizmaları, uygulanabilir davranış kuralları, mesleki sosyalleştirme
mekanizmaları, kamu yönetiminde uygun çalışma koşulları, etik konularda eş güdüm
sağlayan bazı kuruluşların varlığı ve kamu görevlilerini denetleyen medya dahil etkin bir sivil
toplumdur.
Kamu’da etik yönetiminde iki temel yaklaşım mevcuttur. Bunlar, uymaya dayalı etik yönetimi
(compliance based ethics management) ve dürüstlüğe dayalı etik yönetimi (integrity based
ethics management)’dir.
Uymaya dayalı etik yönetimi, kamu görevlilerinin davranışı üzerinde, katı kurallar, ayrıntılı
prosedürler ve kapsamlı denetim mekanizmaları (katı önlemler) aracılığı ile dış denetimin
önemine vurgu yapar. Bu sebeple, “geleneksel kamu yönetimi” modeline dayanır.
Dürüstlüğe dayalı etik yönetimi ise, bireysel olarak her bir kamu görevlisinin iç denetimine
(özdenetim) odaklanır. Kamu görevlisinin ahlaki yargı kapasitesi ile ahlaki karakterinin
geliştirilmesi (yumuşak önlemler) unsurlarına dayanır. Bu yönüyle, dış denetim ve ayrıntılı
düzenlemelerden, kamu görevlilerinin takdir yetkisi ve bireysel performanslarının ölçümüne
doğru geçişi yansıtan yeni kamu işletmeciliği modeline yaklaşır. Aslında, bu iki farklı etik
yönetimi yaklaşımını birbirlerini dışlayıcı değil tamamlayıcı bir biçimde bir arada düşünmek
daha doğrudur. Pek çok ülkede, kamuda etik yönetimi her iki yaklaşımın bir tür bileşiminden
oluşur.
2000’li yıllarda, gerek “ekonomik istikrar programı” çerçevesinde, küresel finansal aktörlerin
(Dünya Bankası ve IMF) gerekse AB’ye üyelik projesi çerçevesinde AB’nin baskıları Türk
Hükümetlerini uzun zamandan beri kamuoyunun gündeminde olan bir dizi hukuki, siyasal ve
ekonomik reformları gerçekleştirme konusunda teşvik etmiştir. Böylece, bu konuda alınması
gerekli önlemler hükümetlerin programlarına ve eylem planlarına yansımıştır.
Türk kamu yönetiminin AB’ye yönetsel uyumu ve yönetsel kapasitesinin artırılmasında AB
organlarının üzerinde durduğu konular arasında etik bir kamu yönetimi sisteminin kurulması
ve yolsuzlukla kararlı bir şekilde mücadele edilmesi özel bir yer tutmaktadır. Gerek dışarıdan
gerekse Türk toplumundan kaynaklanan talepler doğrultusunda TBMM ve Türk Hükümetleri
tarafından yakın dönemde kanunların çıkarılması ve uluslararası sözleşmelerin imzalanması
gibi bu alanda bazı önemli adımlar atılmıştır.
Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
Son 10 yılda atılan adımları kısaca sıralayacak olursak; Türkiye’de Saydamlığın Artırılması
ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi Eylem Planı(2002), Acil Eylem Planı (2002),
TBMM Yolsuzlukları Araştırma Komisyonu Raporu(2003), 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı
Kanunu ve Yönetmeliği(2003-2004), 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması
Hakkında Kanun(2004), Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları
Hakkında Yönetmelik(2005), 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu(2004) ve 5607 sayılı
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu(2007).
Ayrıca, bazı uluslar arası sözleşmeler imzalanmıştır. OECD’nin 1997 tarihli Uluslararası
Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerinin Rüşvet Suçlarıyla Mücadele
Sözleşmesi(2000), Avrupa Konseyi’nin 1997 tarihli Yolsuzluğa İlişkin Özel Hukuk
Sözleşmesi(2003), Avrupa Konseyi’nin 1998 tarihli Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku
Sözleşmesi(2004) ve BM Yolsuzluğa Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi(2006) yolsuzlukla
mücadele alanında imzalanan uluslararası sözleşmelerdir.
Söz konusu uluslararası sözleşmeler çerçevesinde, ulusal mevzuatta gerekli değişiklikler
yapılmış ve bunlarla ilgili örgütlere katılınmıştır. OECD’nin Kara Paranın Aklanmasına Karşı
Mali Eylem Görev Gücü’nün Tavsiyelerinin Onaylanması(FATF)-(2003), Uluslararası Ticari
İşlemlerde Rüşvet Hakkındaki OECD Çalışma Grubu gözlemcilerini kabul etme (2003) ve
Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu(GRECO) üyeliği(2004).
Etik Değerler ve Meslek Etik İlkeleri
Kamu görevlilerinin davranışlarında iki temel etken rol oynamaktadır. Bunlardan biri yasalar,
diğeri ise etik değerlerdir. Yasalar, kamu görevlilerinin davranışlarını dışsal olarak
belirlemekte ve denetlemekte iken, etik değerler, davranışı içsel olarak yönetmekte ve
denetlemektedir. Kamu yönetimi etiği ise, kamu görevlilerinin görev alanları ile ilgili her
türlü eylemi, yasa ve bireysel ahlaki değerleri bir potada eriterek yapması şeklinde
tanımlanabilir.
Tablo-2: Etik-Hukuk İlişkisi
Kamu yönetiminde bir etik hiyerarşisinden bahsetmek mümkündür. Hiyerarşinin ilk
basamağında kamu görevlilerinin “bireysel ahlak” yapıları yer almaktadır. Bireysel ahlak,
Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
kamu görevlisinin kendi öznel geçmişi tarafından biçimlendirilmektedir. Örneğin, aile etkisi,
dini inancı, kültürel ve toplumsal değerler etkisi ve bireysel tecrübeler kamu görevlisinin
ahlaki yapısını belirleyen parametrelerdir. Hiyerarşinin ikinci basamağında “mesleki etik”
bulunmaktadır. Mesleki etik ise, kamu görevlisinin görevini yaparken, mesleğin gerektirdiği
normlar çerçevesinde davranmasıdır. Üçüncü basamakta ise “örgütsel etik” bulunmaktadır.
Örgütsel etik, kamu görevlilerinin eylemlerini örgütsel amacın gerçekleşmesi doğrultusunda
belirlenmiş bulunan kurallara göre yapmasıdır. Hiyerarşinin son basamağını ise “toplumsal
etik” oluşturmaktadır.
Mesleki etik (professional ethics), belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak
oluşturup, koruduğu; meslek üyelerine emreden, onları belli bir şekilde davranmaya zorlayan,
kişisel eğilimleri sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti
düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkelerin bütünüdür.
Meslek etikleri bir tür normlardır. Mesleğini icra eden herkesin kendi dünya görüşünden,
kültüründen, ideolojisinden, dininden bağımsız olarak bu normları uygulaması beklenir.
Gümrük idarelerinin yolsuzluklardan arındırılması ve dürüstlük ilkelerinin yerleştirilmesi
amacıyla Dünya Gümrük Örgütü(DGÖ) tarafından çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. İlk olarak
07 Temmuz 1993 tarihinde Arusha/Tanzanya’da yapılan 81/82. Konsey toplantısı sırasında
“Arusha Deklarasyonu” yayınlanmıştır. Söz konusu deklarasyon daha sonra revize edilmiş ve
revize deklarasyon DGÖ’nün Brüksel’de yapılan 101/102. toplantısında kabul edilerek
yayınlanmıştır.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı üyesi ülkeler gümrük idarelerinin çalışanları için tespit edilen
dürüstlük prensiplerini içeren “İstanbul Deklarasyonu” Teşkilatın 2001 yılında İstanbul’da
yaptığı toplantı sonrasında yayınlanmıştır.
2001 yılında 2001/2 sayılı Gümrük Personeli Davranış ve Dürüstlük İlkeleri Genelgesi
yayınlanmıştır.
Müsteşarlığımız gümrük muhafaza görevlilerinin de yer aldığı adli kolluk birimlerinde görevli
personelin uymakla yükümlü olduğu ülkeleri belirleyen “Kolluk Etik İlkeleri” 24 Ekim 2007
tarihinde ilgili kurumlarca imzalanmıştır.
Ve nihayetinde, 22 Şubat 2010 tarihli 27501 sayılı Resmi Gazete’de “Saydamlığın Artırılması
ve Yolsuzlukla Mücadelenin Güçlendirilmesi Stratejisi (2010-2014)” yayımlanmıştır.
Saydamlığım artırılması yolsuzluğun önlenmesi için kamu denetçiliği kurumu kurulması,
siyasi etiğin yaygınlaştırılması, denetim birimlerinin kapasitelerinin güçlendirilmesi, mali
şeffaflığın ve yerel yönetimlerde şeffaflığın ve hesap verebilirliğin artırılması gibi stratejik
hedefler arasında Kamu Görevlileri Etik Kurulu rehberliğinde kamu yönetimi içerisindeki her
bir meslek grubu için ayrı etik ilkelerin belirlenmesi hedefi de sayılmıştır. Strateji belgesinde
sayılan hedeflerin 2014 yılına kadar hayata geçirilmesi planlanmaktadır.
Yukarıda değinildiği üzere, gerek dünyada etik ilkeleri öne çıkaran eğilim gerekse global ve
yerel ölçekteki yasal düzenlemeler sonucunda gümrük personeli için mesleki etik ilkeleri
hazırlanması gerekliliğinden hareketle 2001-2009 yılları arasında personelinin yaklaşık
%65’ini etik eğitimine tabi tutan bir kurum olarak söz konusu strateji belgesinin
yayınlanmasından sonra mesleki etik ilkeleri anlamındaki ilk düzenleme Gümrük
Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
Müsteşarlığı’nca yapılmıştır. Bu bağlamda, Müsteşarlığımız Etik Komisyonu ve Gümrüklerde
Yolsuzlukla Mücadele Grubu koordinesinde 2010/2 sayılı “Gümrük Personeli Meslek Etik
İlkeleri” Genelgesi hazırlanmış ve Sayın Bakanın onayıyla 07 Mayıs 2010 tarihinde yürürlüğe
girmiştir.
Tablo-3: Gümrük Çalışanlarının Hizmetleri Yerine Getirirken Uyulması Gereken Etik
İlkeleri Bilme Düzeyi
Genelgede, etik eğitimin sürdürülmesi gerektiği, kurum ile ticaret erbabı ve ikisi arasında
köprü vazifesi gören müşavirler açısından yakın ve gönüllülük esasına dayalı şeffaf
işbirliğinin geliştirilmesi gerektiği, basitleştirilmiş mevzuat, nitelikli personel ve iyi çalışma
şartları ile otomasyon ve risk yönetimi ile desteklenmiş idarede etik dışı davranışların
azaldığı, etik davranışların öncelikle kurum çalışanları olmak üzere, kuruma muhatap olan
tüm kesimlerce sergilenmesi gerektiği, etik dışı davranışlarla mücadelede tüm tarafların ve
özellikle kamuoyunun desteğinin olması gerektiği, etik dışı davranışların sadece kişi bazında
kalmayıp, kurum, ülke ve ülkeler arası düzeyde olumsuz imajlar oluşturduğu, etik davranış
sergileyenlerin bu davranışlarından dolayı zaman zaman haksız ihbar ve isnatlara maruz
kalabildiği yozlaşmanın ve yolsuzluğun etik ilkelere göre hareket edilerek önlenebileceği ve
hak, hukuk, ahlak gibi değer ölçülerini gözetmenin, en yüce erdem olduğu gerçeklerinden
hareketle gümrük personelinin riayet etmesi gereken meslek etik ilkeleri benimsenmiştir.
Genelge bir talimatlar bütünü olmaktan ziyade vicdanlara seslenen ve uyarılar yapan
niteliktedir.
Sayın Bakanımız Hayati YAZICI’nın 25 Mayıs “Etik Günü” ve “Etik Haftası” münasebetiyle
yaptığı açıklamasında da değindiği üzere, Genelgenin, kurumsal etik kültürümüzün ve etik
yönetim anlayışımızın hayata geçirilmesinde önemli katkıları olacağı inancıyla….
KAYNAKÇA:
-ARGÜDEN, Dr. Yılmaz. “Kamu Yönetimi ve Etik Değerler” Dünya Gazetesi – 11 Temmuz 2003
-ATEŞ, Doç. Dr. Hamza; GÜLOĞLU, Doç. Dr. Tuncay ve ES, Yrd. Doç. Dr. Muharrem. “Gümrük Hizmetlerinde Etik Araştırması” Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Ankara,
Mayıs-2009
-AYDIN, Doç. Dr. İnayet ve AYDIN, Doç. Dr. Erdem. (2000), “Polis Meslek Etiği” Eğitim Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara
-BERKMAN, Prof. Dr. Ümit. “Değişen Etik Anlayışı ve Yolsuzlukla Mücadele” Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu
-DURMAZ, Özgül Filiz. Gümrük Müsteşarlığı AB ve Dış İlişkiler Daire Başkanı “Yolsuzluk: Bedeli Hepimiz Ödüyoruz” Gümrük Dergisi Sayı:58-59, Gümrük Müfettişleri Derneği
Yayını
-ERDEM, Dr. H.Haluk. “Polis Meslek Etiği ve 21. Yüzyılda Polisin Eğitimi” Gazi Üniversitesi
-ERYILMAZ, Prof. Dr. Bilal. “Etik Komisyonları/Etik Kültürü” Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu
-ERYILMAZ, Prof. Dr. Bilal. “Kamu Etiği ve Etik Liderlik” Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu
-GENÇKAYA, Prof. Dr. Ömer Faruk. “Kamu Yönetiminde Çıkar Çatışması” Kamuda ve Toplumda Etik Algılaması Toplantısı-Ankara,27 Mayıs 2009
-GÖRMEZ, Prof. Dr. Kemal; ATAN, Yrd. Doç. Dr. Murat; ALTAN, Yrd. Doç. Dr. Şenol; ÖZKAN SANCAK, Araş. Gör. Hatice; GÜLEÇ, Araş. Gör. Sevcan; ERALP, Araş. Gör. Anıl ve
Gümrük Bülteni 2. Sayısında yayınlanmıştır.
PARILTI, Araş. Gör. Cemalettin. “Etik, Kültür ve Toplum Araştırması” Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Ankara, Mayıs-2009
-KOÇAK, Kom. Sadettin. “Polis ve Etik Üzerine” EGM Eğitim Daire Başkanlığı
-KÜÇÜKKAYA, İsmail. “Yolsuzlukla Mücadelenin Neresindeyiz” Akşam Gazetesi – 26 Mart 2010
-ÖKTEM, Dr. M.Kemal ve ÖMÜRGÖNÜLŞEN. Doç. Dr. Uğur “Kamu Yönetiminde Etik Çalışmalarına Yönelik Bir Çerçeve Arayışı” Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi
-ÖMÜRGÖNÜLŞEN, Doç. Dr. UĞUR. “Türkiye’de Etik Kamu Yönetimi Kurulmasına Yönelik Hukuki Altyapı ve Süreçler&Etik Sorunların Ortaya Çıkma Sebepleri Üzerine Düşünceler”
Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
ÖZDEMİR, Murat “Kamu Yönetiminde Etik” ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 7, 2008
-ŞEN, Mustafa Lütfi. “Etik Davranış İlkeleri”
-YÜKSEL, Yrd. Doç. Dr. Cüneyt. “Türk Kamu Yönetiminde Etik Mevzuatı Değerlendirmesi ve Çözüm Önerileri” Boğaziçi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
-Gümrük Müsteşarlığı Gümrüklerde Yolsuzlukla Mücadele, Dürüstlük ve Etik İlkeler Raporu, Ankara, Mayıs-2008
-Transparency International Global Corruption Barometer Report 2004/2005/2006/2007/2009
-Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Etik Yol/Etik Liderlik Programı Uygulama Kılavuzu
-http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/gcb/
-http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table
-http://www.transparency.org
-http://www.gumruk.gov.tr/tr-tr/etik/
-http://www.etik.gov.tr
-http://www.basbakanlik.gov.tr
-http://www.egm.gov.tr
-http://www.tdk.gov.tr/tdksozluk