TERCÜME-İ TEVĀRİH-İ YEZDİ VE DİL ÖZELLİKLERİ Melek KÜLCÜ

TERCÜME-İ TEVĀRİH-İ YEZDİ VE DİL ÖZELLİKLERİ
Melek KÜLCÜ
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Türk Dili Bölümü, Çanakkale / Türkiye
Anahtar Kelimeler: Tercüme-i Tevārih-i Yezdi, Dil Billimi, XVI. Yüzyıl Anadolu Türkçesi,
İslam Tarihi.
ÖZET
“Tercüme-i Tevārih-i Yezdi’’ XVI. yüzyıla ait tercüme bir tarih metnidir. Tarih gibi geniş
bir alanı kapsadığı için söz varlığı bakımından zengindir. Döneminin söz varlığı ve dil özellikleri
açısından Türk Dili araştırmacıları için malzeme oluşturmaktadır. Konusu itibariyle de, tarih
araştırmaları için önemli bir kaynaktır. Birçok yünüyle ilgi çeken eser üzerine doktora çalışması
yapılmaktadır. Metnin çevirisi, dil özelliklerinin incelenmesi ve sözlük çalışması olmak üzere
gerçekleştirilecek çalışmanın amacı; alanla ilgilenen tüm araştırmacılara söz varlığı ve dil
özelliklerini ortaya koyarak yardımcı olmaya çalışmaktır. Pek çok katalog taramasının ardından
Kütahya-Tavşanlı Zeytinoğlu Kütüphanesi’nde tespit edilen eser tek nüshadır. Eserin isminin
kataloğa farklı kaydedildiği anlaşılmıştır. Eser, ‘‘Tevārih-i Pezdavi Tercümesi’’ adıyla
kayıtlanmıştır. Fakat eserin iç kapağında, yazarın düştüğü notta, bu ismin Pezdavi değil Yezdi
olduğu açıkça görülmektedir. Ayrıca yazar eserini bitirirken de son sayfanın ilk satırında
‘‘Tevārih-i Yezdi tercemesin bu arada bitti’’ şeklinde yazmıştır. Eser 43 Ze 527 katalog
numarası ile kayıtlı olup 273 yapraktır. Genel olarak 20 satır olan eserin bazı sayfaları 19-21 satır
arasında değişkenlik gösterir. Yazı türü Arap, konusu İslam tarihidir. Eserin son sayfasında
belirtildiği üzere Yezdi adlı bir şahıs tarafından hicri 989 (miladi 1582) yılında tercüme
edilmiştir. Eserin yazılış tarihi de yine yazar tarafından son satırda belirtilmiştir. Yine eserin
içinde geçen bilgilerden hareketle Farsça başka bir eserden tercüme edildiği anlaşılmaktadır.
Yazmanın kimi yerlerinde Ebu Cafer Muhammed Bin Cerirü’t-Taberi’nin ismi kimi yerlerde ise
eseri Tarih-i Taberi’nin ismi kullanılmıştır. Bu sebeple Yezdi’nin eserini Ebu Cafer Muhammed
Bin Cerirü’t-Taberi’den tercüme ettiği düşünülmektedir. Oldukça hacimli olan eser harekesiz
olmakla birlikte kimi yerleri özellikle harekelenmiştir. Dil özellikleri olarak arkaik özellikler
gösteren sözcükler bulunmaktadır. Bu bildiride yazma çeşitli yönleriyle tanıtılmış, metinden
örneklerle metnin imlası, fonetik ve morfolojik özellikleri üzerinde durulmuştur.